LESZEK WRONA
bliżej nieokreślony eksperyment, który
Nowe szaty cesarza 
kosmici od tysiÄ…cleci dokonujÄ… na naszym
uwagi o manipulacji umysłem
ludzkim gatunku (Wrona 2001). Granica
między otwartością intelektualną na
doświadczenia i poglądy a wizjonerską
Społeczno kulturowy kontekst manipulacji
skłonnością do tworzenia osobliwych urojeń
umysłem
jest tu rozmyta i dlatego niezwykle trudna do
identyfikacji.
Celem opracowania jest zwrócenie uwagi
Między nauką a absurdem istnieje szara
psychologów i pedagogów na z
ródła
strefa mieszczÄ…ca poglÄ…dy i koncepcje
i konsekwencje faktu występowania u ludzi
odwołujące się częściowo do wiedzy
postawy magicznej. Postawa ta manifestuje siÄ™
naukowej, częściowo do magii i wiedzy
w sferze poznawczej bezkrytycznym
tajemnej (okultyzmu) i co charakterystyczne,
przekonaniem o realnym występowaniu
w różnym stopniu nacechowane odpowiednio
zjawisk niemożliwych do wyjaśnienia na
spreparowanymi tezami teologicznymi,
gruncie oficjalnej nauki bÄ…dz
religii
inspirowanymi głównie religiami Dalekiego
a wywoływanych przez praktyki magiczne lub
Wschodu. Bliższe wiedzy naukowej są
tajemne moce obecne na Ziemi lub
koncepcje zjawisk paranormalnych
w kosmosie. W sferze działania ujawnia się
rozpatrywane przez parapsychologiÄ™. Analizie
ona skłonnością do poważnego traktowania
podlegajÄ… tu takie rzekomo istniejÄ…ce
przekazów zawartych w tych fenomenach jako
zjawiska, jak spostrzeganie pozazmysłowe,
praktycznych wskazówek, a w szczególnych
telepatia, telekineza, jasnowidzenie,
przypadkach branie udziału w praktykach
prekognicja, lewitacja, materializacja i inne
magicznych. Sfera emocjonalna znajduje siÄ™
fenomeny, które przynajmniej teoretycznie
pod wpływem uogólnionego lęku wobec
cechuje powtarzalność umożliwiająca badania
szerokiej klasy aktualnych czy też
empiryczne (Boruń, Manczarski 1977;
antycypowanych zagrożeń (por. Doktór 1981).
Eysenck, Surgent 1994; Preus, Czupryńska,
Postmodernistyczna różnorodność
Perz 1993).
stanowisk badaczy uprawiajÄ…cych naukÄ™
Ambicje naukowe parapsychologów
utrudnia odróżnienie postawy magicznej od
zaowocowały powołaniem do istnienia
intelektualnej otwartości na przyjęcie do
psychotroniki jako dyscypliny zajmujÄ…cej siÄ™
wiadomości istnienia fenomenów nie
interakcjami między ludz
mi oraz między
mieszczących się w ramach współczesnej
ludz
mi a otaczającym światem za
wiedzy o świecie i gotowości do tworzenia
pośrednictwem energii fizycznej. Hipoteza
nowych wyjaśnień. Trudno zlekceważyć
oddziaływania energetycznego wyjaśniać ma
wyniki sondaży Greeleya z 1975 roku, które
między innymi takie zjawiska, jak telepatia
ujawniły nadspodziewanie duży odsetek
i telekineza. Nieco bliższa magii jest
wypowiedzi zawierających opisy własnych
astrologia, choć jej przedstawiciele traktują
doświadczeń paranormalnych: kontakt z kimś
samych siebie jako uczonych. Posługują się
na odległość  58%, widzenie zdarzeń
przy formułowaniu horoskopów
z bardzo odległych miejsc  24%, odczucie
współczesnymi technikami analizy danych
przebywania z kimś kto zmarł  28% (Wulff
z zastosowaniem statystyki i komputerów.
1999, s. 523). Nie można również pochopnie
Jeszcze bliżej magii ulokowany jest okultyzm,
odrzucać tezy niektórych fizyków
czyli wiara w tajemne siły tkwiące w nas
i kosmologów o istnieniu układów
samych i wszechświecie w postaci duchów lub
planetarnych zamieszkałych przez istoty żywe,
dokładniej nieokreślonych energii (Nowalska
a być może inteligentne. Uczeni ci pogląd ten
1997; Palagin 1997).
wywodzą z dotychczasowej wiedzy o świecie
Okultyzm okraszony wybranymi,
i dokonują statystycznych obliczeń
odpowiednio przeformułowanymi ideami
wykazujących niezwykle małe
dalekowschodnich religii owocuje
prawdopodobieństwo nieobecności we
propagowaniem wiary w reinkarnacjÄ™, w
wszechświecie innych cywilizacji poza naszą
czym  ogromne zasługi należy przypisać
ziemskÄ…. StÄ…d tylko krok do uznania za realne
psychiatrze Raymondowi Moodyemu (Moody
pojawienia się latających spodków, spotkań
1991). Nonsensowna, ale za to bardzo
z kosmitami,  porwań przez obcych , a przy
atrakcyjna jest wiara we wróżby, proroctwa,
pewnej dozie wyobraz
ni do uwierzenia w jakiÅ›
kontakt ze zmarłymi poprzez seanse
Leszek Wrona  Nowe szaty cesarza  uwagi o manipulacji umysłem
spirytystyczne. O atrakcyjności stanowi tu mistycznych istot wspomagających ludzi
możliwość zastosowania proroczych przesłań, w uprawie ziemi. W ciągu ostatnich 40 lat
wskazań praktycznych do kierowania ideologia New Age stała się modnym
własnym życiem. światopoglądem ludzi wykształconych:
Największym nonsensem są uczonych, pisarzy, artystów. Jego zawartość to
pseudonaukowe idee skierowane do ludzi mieszanka idei naukowych, ekologicznych,
wykształconych. Przypuszczalnie do nich okultystycznych, magicznych, astrologicznych
kieruje swą pracę Lawrence de Shan, tytułując i religii Dalekiego Wschodu. Idee te
ją obiecująco Świat jasnowidzących (1997). koncentrują się wokół zapowiedzi wielkiego
Walory poznawcze i literackie książki są przełomu otwierającego nową epokę
problematyczne. Za to autor imponuje historyczną poprzez wejście Ziemi w znak
erudycjÄ… i preparowaniem wiedzy naukowej. Wodnika. Towarzyszy temu zmiana koncepcji
Jego osobliwa argumentacja za istnieniem tzw. Ziemi i wszechświata. Zdaniem jednego
duchów opiekuńczych poprzedzona jest z apostołów nowej ideologii  fizyka F. Capry
wprowadzeniem pojęcia  jednostek (1987)
funkcjonalnych zachowujÄ…cych siÄ™
ziemia jest zatem systemem żywym, funkcjonuje
niezgodnie ze znanymi prawami fizyki, lecz
nie jak organizm lecz naprawdÄ™ chyba jest
wywołujących obserwowalne realne skutki.
organizmem  Gają, żywą istotą planetarną
W dalszym ciągu rozważań autor stosuje
(s. 390) [...] rozum jednego człowieka stanowi
metafory trafiajÄ…ce do ludzi niedouczonych za
w warstwowym ładzie przyrody części szerszego
zakresu fizyki. Jedna z nich odnosi siÄ™ do
rozumu systemów społecznych i ekologicznych;
możliwości poruszania się jednostek
ten z kolei wchodzi w skład planetarnego systemu
funkcjonalnych z prędkością większą od
mentalnego, czyli rozumu Gai, który stanowić
światła.  Jeśli skieruję teleskop na konstelację
musi część jakiegoś rozumu kosmicznego,
Aldebarana a następnie zogniskuje go na
wszechświatowego. Zgodnie z tym, Bóg nie jest
konstelacji Altair, wówczas coś bardzo
oczywiście ani rodzaju męskiego, ani żeńskiego,
«realnego  ogniskowa teleskopu przesunęła
nie występuje pod żadną postacią, jest po prostu
się prędzej od światła (Le Shan 1997, s. 197).
samoorganizującą się dynamiką całego
Zwraca tu uwagÄ™ oczywista ignorancja
wszechświata (s. 400).
Autora, który pomylił zapewne ogniskową
z ogniskiem soczewki (ogniskowa u wylotu
Jak widać, Capra propaguje tu holistyczny
tuby teleskopu porusza się z prędkością tuby),
i panteistyczny paradygmat rozumienia świata
bo właśnie to ognisko rzekomo ma się
i uprawiania nauki. Ten paradygmat zyskał
poruszać szybciej od światła. Gorzej, że
ogromną popularność wśród wyznawców New
w wywodzie zawarte jest ukryte założenie
Age, a co gorsza  proponujÄ… oni odpowiednie
o ontycznej realności parametrów soczewki.
przygotowanie ludzi do nowej ery poprzez
Parametry te są przecież niczym innym jak
kształtowanie nowej świadomości pozwalającej
pojęciami matematycznymi.
na powrót do  jedni człowieka i natury.
Postawy magiczne ludzi czerpiÄ…
Zapowiedz
, że nowa świadomość opanuje cały
tworzywo z idei umiejscowionych we
świat, brzmi bardzo groz
nie. Taka
wspomnianej szarej strefie i nie byłyby
panteistyczno magiczna religia stwarza ryzyko
niczym szczególnie wartym zainteresowania,
powstania nowego totalitaryzmu, być może
gdyby nie fakt, że owa strefa ogarnięta została
gorszego w skutkach niż dotychczasowe.
w latach sześćdziesiątych dwudziestego wieku
Zapowiedzi narastającego zagrożenia są
przez toksycznÄ… ideologiÄ™ zwanÄ… New Age.
realne i widoczne na co dzień. Wystarczy
Ruch New Age narodził się w Kalifornii jako
przejrzeć zawartość półek księgarskich
negacja mieszczańskiej cywilizacji
sygnowanych etykietami: psychologia,
konsumpcyjnej (Lacroix 1999; Dobroczyński
medycyna, fizyka. Obok poważnych
2000). Jednym z ojców duchowych ruchu był
opracowań naukowych doszukamy się tam
profesor psychologii Timothy Leary,
licznych pozycji nawiÄ…zujÄ…cych do magii
propagujący wśród studentów zażywanie
i okultyzmu, albo wręcz traktujących o tych
narkotyków w celu osiągania stanów
zjawiskach. Niektóre ze wspomnianych pozycji
mistycznych. Prawie w tym samym czasie
napisane są w formie poradników
pewna Szkotka, żona byłego właściciela
autopsychoterapii (zob. Palgin 1997). Prywatne
hotelu Ellen Caddy usłyszała w trakcie
firmy zajmujÄ…ce siÄ™ rzekomo psychoterapiÄ…
medytacji głos nakazujący jej założenie na
dokonują na swych klientach pożałowania
jałowej ziemi Findhornu ogrodu warzywnego
godnych zabiegów mających prowadzić do
i obiecujący pomoc w uprawie od Dewów 
tzw. poszerzania świadomości. Psychologia
- 2 -
Leszek Wrona  Nowe szaty cesarza  uwagi o manipulacji umysłem
humanistyczna jako alternatywa oczekujÄ…cych pomocy psychologicznej. Jednak
redukcjonistycznej psychologii naukowej łatwo sobie wyobrazić sytuację, gdy ze względu
zrodziła psychologię transpersonalną mającą na kryzysy ekonomiczne, zagrożenia
ekologiczne czy polityczne, duże
rzekomo za cel naukowe badania nad
sformalizowane grupy społeczne będą
wyższymi stanami świadomości a naprawdę
oczekiwać chwili, kiedy pod wodzą jakiegoś
nad skutecznością treningów zmieniających
charyzmatycznego przewodnika duchownego
osobowość człowieka, wywołujących
zrealizują zapowiadamy przełom,
złudzenia jej ekspansji na otaczający świat oraz
wprowadzając nowy ład społeczny.
wyzwalających przeżycia mistyczne.
Tego typu zdarzenia miały już miejsce
Psychologowie transpersonalni nie gardzÄ…
w niezbyt odległej przeszłości. Skutki tych
żadną techniką treningu, włączając weń
przełomów trwają do dziś w państwach
wizualizacjÄ™, medytacjÄ™ transcendentalnÄ…,
rządzonych autorytarnie, w których oficjalna
a także zażywanie środków psychotropowych
doktryna społeczna jest zdecydowanie
i narkotyków. Znane są skandalizujące badania
irracjonalna i odwołuje się do postaw
czeskiego psychiatry Stanisława Grofa nad
magicznych uzasadnianych pseudonaukÄ… czy
transpersonalnymi światami psychicznymi.
spreparowanÄ… religiÄ…. Na mniejszÄ… skalÄ™
Jednostki, które przeżyły doświadczenia
obserwujemy funkcjonowanie różnego rodzaju
transpersonalne potrafią same z siebie tworzyć
sekt, których ideologia (religia) obiecuje
mity, rozumieć uniwersalne symbole (kabała,
zbawienie w postaci przełomu, wyzwolenia,
tarot) i budzą w sobie niedostrzegane wcześniej
uwolnienia od trosk. Człowiek oczekujący
energetyczne obszary własnej psychiki
jakiejś formy zbawienia jest mało odporny na
(Dobroczyński 2000). Oczywiście swoje
manipulację własnym umysłem i to tym mniej,
pseudobadania Grof prowadził wykorzystując
im bardziej ogólna i wszechogarniająca jest
między innymi także środki psychodeliczne,
ideologia uzasadniajÄ…ca takÄ… manipulacjÄ™.
jak LSD. Wydawałoby się, że sam fakt
osobliwych technik badawczych
dyskwalifikuje Grofa jako uczonego i podważa
wiarygodność wyników jego badań. Stało się Wewnętrzne z
ródła i konsekwencje
jednak inaczej. Psychologia transpersonalna
manipulacji umysłem
stanowi nadal atrakcyjnÄ… alternatywÄ™,
szczególnie dla psychologów praktyków.
Potoczna obserwacja, badania nad
Wydaje się, że pewien wpływ wywierają tu
emocjami i osobowością człowieka sugerują
aspekty komercyjne. Klient zgłaszający się do
niebagatelny wpływ na powstawanie
psychoterapeuty oczekuje tego samego co od
i kształtowanie się postaw magicznych
wróżki bądz
uzdrowiciela  elementu magii.
wewnętrznych czynników tkwiących
Skoro zatem istnieje popyt na tego rodzaju
w psychice człowieka. Wydaje się, że można
usługi, to można spodziewać się również ich
przyjąć tu następujące założenie robocze.
podaży.
Obecność w kulturze idei magicznych jest
Można postawić pytanie, czy wspieranie
projekcją ludzkich oczekiwań poznania istoty
ludzkich postaw magicznych może prowadzić
wszechświata i własnej osoby, z kolei
do nieoczekiwanych i negatywnych
obecność ta działając zwrotnie wspiera
konsekwencji społeczno politycznych? Jestem
i kształtuje postawy magiczne jednostek.
przekonany, że takie zagrożenie rzeczywiście
Założenie to postuluje dość prostą interakcją
istnieje. New Age, mimo że głosi poglądy nie
opisywanych zjawisk i wydaje się być
nowe, wprost idealnie może funkcjonować jako
ogólniejsze od stanowiska
skuteczna technika manipulacji ludzkim
psychoanalitycznego, a także
umysłem i emocjami, wywołując oczekiwanie
behawiorystycznego przyjmujÄ…cych
na przełom historyczny. Wystarczy tylko
odpowiednio istnienie wewnętrznych
konkretnie wskazać sposoby przyspieszania
i zewnętrznych z
ródeł postaw magicznych.
owego przełomu, a mamy nową ideologię
Interakcja ta zachodziła w każdej epoce
rewolucyjną. Oczywiście od ideologii do czynu
historycznej niezależnie od poziomu rozwoju
jest dość daleka droga. Jak na razie ideologia ta
kultury i cywilizacji (Eliade 1992: Jahoda
ulokowana jest w chorych umysłach niektórych
1971). Rozwój kulturowy częściowo zmienia
przedstawicieli elit intelektualnych oraz
treść postaw magicznych. Ludzi z odległych
niewydarzonych psychoterapeutów
czasów prześladowały wizje czarownic,
obiecujÄ…cych zestresowanym pacjentom
wilkołaków czy upiorów, za to nie
poprawÄ™ ich stanu, zdobywajÄ…cych przy okazji
przychodziły im do głowy wyobrażenia
korzyści materialne i rozgłos wśród ludzi
kosmitów, porwań przez obcych,
- 3 -
Leszek Wrona  Nowe szaty cesarza  uwagi o manipulacji umysłem
oddziaływania bioenergią. Natomiast nie inteligencji. Badaniom prowadzonym
możemy wiele powiedzieć na temat ponownie na 36 wylosowanych studentach
frekwencji postaw magicznych (20 kobiet i 16 mężczyzn) przyświecały dwa
w dawniejszych epokach historycznych (np.
główne cele:
średniowiecze, starożytność). Możemy jednak
1. Ocena relacji między postawą
przypuszczać, że przynajmniej indywidualne
magicznÄ… a paranaukowÄ….
uwarunkowania postaw magicznych sÄ…
2. Ocena związku między natężeniem
podobne, niezależne od epoki historycznej.
postawy magicznej a takimi
Próby rozpoznania indywidualnych
zmiennymi, jak:
uwarunkowań postaw magicznych autor
- pięć czynników osobowości
dokonywał od trzech lat nie uzyskując
badanych inwentarzami NEO FFI
jednoznacznych rezultatów. Wyniki sondaży
Costy I McCrae (Zawadzki1997),
prowadzonych przy pomocy kwestionariuszy
- zakresem lęku mierzonym
postaw magicznych wykazywały jedynie brak
kwestionariuszem własnej
jakiegokolwiek zwiÄ…zku postawy magicznej
konstrukcji (zob. załącznik 2),
z inteligencją oraz odsetek osób
- preferencjami poznawczymi
ujawniajÄ…cych postawÄ™ magicznÄ… w granicach
diagnozowanymi skalą typów
95 99%. PrzystÄ…pienie do bardziej
umysłu C. Nosala (1992).
zaawansowanych badań umożliwiło ostatnio
opracowanie inwentarza postawy magicznej
Analiza wyników ujawniła dość wysoką
złożonego z 12 pozycji (zob. załącznik 1).
korelację między postawą magiczną
Inwentarz składa się z części badającej
a paranaukową. Współczynnik korelacji
właściwą postawę magiczną i postawę
osiągnął wartość 0,727. Powtórne
paranaukową. Pierwsza część sonduje wiarę
opracowanie rzetelności na podstawie
w horoskopy, prorocze sny, kontakt
wyników połówek testu podniosło
z duchami, reinkarnacją, wróżby, miejsca
współczynnik ą Cronbacha do wysokości
nawiedzane przez duchy; druga odnosi siÄ™ do
ą=0,84. W świetle tych wyników podział
poglądów tzw. naukowopodobnych:
testu na dwie części okazał się
jasnowidzenia, wizyt obcych cywilizacji,
nieuzasadniony. Postawa magiczna jest
uzdrawiajÄ…cej mocy dotyku, telepatii,
niepodzielna. Osoby wierzÄ…ce w istnienie
telekinezy.
zjawisk opisywanych przez parapsychologiÄ™
Rozkład wyników badań
równie mocno deklarują postawę magiczną.
przeprowadzonych na 103 osobach: 50
Nie ma zatem podstaw do odróżniania
studentach Akademii Pedagogicznej im.
postawy paranaukowej dopuszczajÄ…cej
KEN oraz 53 studentach UJ jest zbliżony do
istnienie zjawisk niewyjaśnianych od postawy
normalnego2 o średniej x=27,3
magicznej prowadzÄ…cej do wiary w magiÄ™
i wariancji s =29,545.
i okultyzm. Związki między zmiennymi
Rzetelność inwentarza oszacowana
osobowościowymi a postawą magiczną ujętą
współczynnikiem ą Cronbacha wynosi
jako całościowy wynik testu (tab. 1)
ą=0,831. Tak wysoka rzetelność jest rzadko
umożliwiają próbę opisu sylwetki psychicznej
osiągana przez inwentarze i znacznie częściej
człowieka ujawniającego tę postawę.
jest atrybutem dobrze opracowanych testów
Tabela 1  Postawa magiczna a zmienne osobowościowe
Otwartość na Zakres
Neurotyczność Ekstrawersja Ugodowość Sumienność
doświadczenia lęku
Współczynnik
 0,174 0,355 0,184  0,336 0,185 0,293
r  Pearsona
Poziom
ni 0,05 ni 0,05 ni 0,05
ufności
Åšrednia
19,91 28,49 28,77 29,89 28,91 56,53
arytmetyczna
Odchylenie
7,22 7,24 5,59 5,69 6,06 13,62
standardowe
- 4 -
Jest to osoba ekstrawertywna, nieustępliwa zmiennych niezależnych (tab. 2), to
o rozszerzonym zakresie lęku. Jeżeli współczynnik determinacji wielokrotnej osiąga
uwzględnimy interkorelacje istotnych wartość R2 = 0,306, a po skorygowaniu 0,241.
Tabela 2  Interkorelacje istotnych zmiennych osobowościowych
Ekstrawersja Ugodowość Zakres lęku
Ekstrawersja  0,361 0,509
Ugodowość   0,248
Zakres lęku 
poczucie wtajemniczenia  poczucie misji.
Osoby doświadczające poczucia
Wynika stąd, że zmienne osobowościowe
wtajemniczenia głoszą nietypowe poglądy
tłumaczą nieco ponad 24% zmienności
i przejawiajÄ… nieszkodliwe dziwactwa
natężenia postawy magicznej. Natomiast
w myśleniu i zachowaniu. Im bardziej
wspomniana uprzednio otwartość na
jednostka przeżywa poczucie misji, tym
doświadczenia nie koreluje istotnie z postawą
wyraz
niej ujawnia objawy patologiczne,
magiczną, Również nie udało się stwierdzić
składowe syndromu: relatywne ogłupienie
związków między postawą magiczną
wobec wszystkiego co jest skojarzone
a preferencjami poznawczymi podobnie jak
z sacrum, brak krytycyzmu, negacja oficjalnej
z inteligencją w badaniach wstępnych.
nauki i instytucjonalnych religii, negacja reguł
Na podstawie uzyskanych wyników
racjonalnego myślenia (logiki i metodologii),
można dokonać próby zbudowania ramowego
myślenie transdukcyjne (wiązanie
modelu funkcjonowania człowieka
przypadkowych zdarzeń w związku
ujawniajÄ…cego postawÄ™ magicznÄ…, jako
przyczynowym), myślenie życzeniowe,
dokonywania swoistej automanipulacji
uprawianie praktyk magicznych. W postaci
zmierzającej do redukcji lęku (por. Doktór
skrajnej, zaobserwowanej przez autora
1987). Lęk prowokuje jednostkę do
u 7 osób, występuje służalcza uległość wobec
poszukiwania kontaktów z ludz
mi, czemu
animatorów magicznej ideologii, tendencja do
sprzyja ekstrawersja. Jednostka czyni to bez
dominacji (pouczanie, strofowanie, postawa
większego trudu, gdyż ekstrawersja jest
apostolska) połączona z tłumionym lękiem
wyraz
nie pozytywnie skorelowana z lękiem
i wrogością wobec ludzi. W konsekwencji
(r=0,509). Zamiast jednak ulegać wpływowi
występują zmiany w hierarchii wartości, utrata
innych osób wykazuje tendencje do dominacji
zainteresowania rodzinÄ… i pracÄ… zawodowÄ…,
i uporu, mimo że ekstrawersja jest pozytywnie
negacja powszechnie uznawanych wartości
skorelowana z ugodowością (r=0,361).
społeczno moralnych (przyjaz
ni, wierności,
Dzieje się tak dlatego, że rozszerzony
uczciwości, przekonanie o szczególnej
zakres lęku jest jednym ze z
ródeł usztywnienia
charyzmie danej przez siły nadprzyrodzone,
zachowania manifestujÄ…cego siÄ™
obsesyjna tendencja do głoszenia własnych
nieustępliwością (r= 0,248). Dominacja nad
poglądów i ostateczne objawy dysocjacji,
ludz
mi rozładowuje lęk podnosząc samoocenę
urojenia a nawet omamy. Syndrom
i stwarza okazjÄ™ do publicznego ujawniania
paranormalny jawi się objawowo jako głęboka
własnej postawy paranormalnej, a nawet
nerwica z zaawansowanymi zmianami
narzucania innym własnego stanowiska, a to
osobowości i zaburzeniami w zachowaniu
prowadzi w rezultacie do dalszych zmian
społecznym. Z uwagi na skrajną
światopoglądu poprzez utrwalenie i rozbudowę
nieustępliwość, podejmowanie dyskusji
postawy magicznej. SkrajnÄ… konsekwencjÄ…
z osobą dotkniętą syndromem nie ma sensu.
funkcjonowania opisanego mechanizmu jest
Każda wypowiedziana wątpliwość wobec
powstanie zaburzenia emocjonalnego
słuszności danego stanowiska staje się
nazwanego przez autora  syndromem
argumentem za jego utrzymaniem. Typowa
paranormalnym . Centralną składową
argumentacja to np.:  jesteÅ› niewyuczalny ,
syndromu, ogniskującą wokół siebie treści
 masz sztywne i konserwatywne poglÄ…dy ,
postawy magicznej, jest wyróżniona idea,
 twoja niewiara wynika z twoich problemów
osoba, miejsce lub symbol pełniący rolę
osobistych .
sacrum (Eliade 1992). Emocje żywione wobec
Każdy kto miał okazję rozmawiać
owego sacrum można ulokować na kontinuum:
Leszek Wrona  Nowe szaty cesarza  uwagi o manipulacji umysłem
z osobą reprezentującą sektę mógł zetknąć się ludzie nauki i przedstawiciele
z podobnymi objawami, jeżeli wdał się z nią współczesnej kultury, co potęguje
w niepotrzebnÄ… dyskusjÄ™. ZresztÄ… osoby szansÄ™ jej popularyzacji.
dotknięte syndromem wykazują gotowość 3. Ideologia New Age jest projekcją
wstąpienia do którejś z sekt albo założenia oczekiwań współczesnego człowieka,
własnej, gdy tylko  konkurencja na to a jako koncepcja nieweryfikowalna
zezwoli. i niefalsyfikowalna okupuje tzw. szarÄ…
Szczególnie dramatycznie syndrom ten strefę ludzkiego poznania, zawierającą
wpływa na ludzi podatnych na nerwicę albo irracjonalne poglądy, przesądy, magię
cierpiÄ…cych na zaburzenia nerwicowe. i okultyzm.
Prowadzi on do destrukcji osobowości, 4. Animatorzy nowej koncepcji świata
wywołując iluzję posiadania sposobów próbują wprowadzić w życie jej
radzenia sobie ze stresem, szans postulaty ideologiczne, co
samorealizacji, kierowania własnym w sprzyjających warunkach
rozwojem, rozszerzaniem świadomości. Nie społecznych może stać się początkiem
bez znaczenia jest fakt, że przedstawione nowego totalitaryzmu.
objawy zostały zaobserwowane u osób, które 5. Powstawaniu i kształtowaniu się postaw
przeżyły ciężki stres, z którym nie mogły magicznych sprzyja szerokiej zakres
i dotąd nie mogą sobie poradzić. W trzech lęku, co w interakcji z nieustępliwością
przypadkach był to rozpad rodziny (rozwód), i ekstrawersją uruchamia
w dwóch  śmierć bliskiej osoby, w dwóch samonapędzający się mechanizm
pozostałych ciężka nieuleczalna choroba patologiczny. W skrajnych przypadkach
współmałżonka. Jak widać, pogrążenie się mechanizm ten doprowadza do
w syndromie paranormalnym może być zaburzenia zwanego syndromem
formą ucieczki przed poważnymi paranormalnym.
trudnościami życiowymi.
Opisany syndrom stanowi wyzwanie dla Na koniec warto zauważyć, że owe
psychiatrów i psychoterapeutów w takim osobliwe  nowe szaty cesarza , mimo że
samym stopniu, jak każde inne zaburzenie istnieją jedynie w ludzkiej wyobraz
ni, sÄ… dla
psychiczne. Problem powstaje dopiero wtedy, niektórych osób tak fascynujące, że
gdy człowiek dotknięty syndromem jest uniemożliwiają okrzyk  Król jest nagi .
uczonym, psychoterapeutÄ…, liderem lub
animatorem grup społecznych. Wtedy
pojawia się zagrożenie rozszerzenia się
Bibliografia
zaburzenia na ludzi przebywajÄ…cych z nim
w bliskich relacjach lub traktujÄ…cych go jako
1. Boruń K., Manczarski S. (1977),
autorytet moralny. Jeśli dodać, te
Tajemnice parapsychologii, Warszawa
w badaniach przeprowadzonych na 103
2. Capra F. (1987), Punkt zwrotny,
osobach jedynie jeden z respondentów
Warszawa
wykazał brak postawy magicznej (poniżej 1%
3. Dobroczyński B. (2000), New Age,
badanej próby), a w grupie 36 osobowej
Kraków
wszyscy ujawnili w różnym stopniu, to liczby
4. Doktór T. (1980), Postawy magiczne
te ukazują realność przedstawionego
a niektóre kryteria zdrowia
zagrożenia.
psychicznego,  Zdrowie Psychiczne
nr 1
5. Eliade M. (1992), Okultyzm, czary,
Przedstawione rozważania i próbki
mody kulturalne, Kraków
badawcze nie pretendują do ogarnięcia całości
6. Eysenck J., Surgent C. (1994),
sygnalizowanej problematyki. Jednak można
Wyjaśnianie niewyjaśnionego.
pokusić się już teraz o kilka konkluzji jako
Tajemnice zjawisk paranormalnych,
zagadnień do przemyślenia i dalszych badań:
Warszawa
7. Jahoda G. (1971), Psychologia
1. Postawy magiczne ludzi sÄ… wspierane
przesÄ…du, Warszawa
przez toksycznÄ… ideologiÄ™ New Age,
8. Lacroix M. (1999), Ideologia New Age,
powstałą na skutek negacji
Katowice
konsumpcyjnej kultury i cywilizacji.
9. Le Shan L. (1997), Åšwiat
2. Nową ideologię popierają niektórzy
jasnowidzących, Kraków
- 6 -
Leszek Wrona  Nowe szaty cesarza  uwagi o manipulacji umysłem
10. Moody R. (1991), Życie przed życiem,
Bydgoszcz
11. Nosal C. (1992), Diagnoza typów
umysłu, Warszawa
12. Nowalska M. (1997), Prawda
odkrywana na nowo, Radom
13. Palagin P. (1997), Mity psychologów
i terapeutów, Białystok
14. Preus R., Czupryńska A., Perz P.
(1993), SÅ‚ownik parapsychologiczny,
Warszawa
15. Wrona L. (2001), Archiwum X, Pismo
Akademii Pedagogicznej w Krakowie
 Konspekt nr 9
16. Zawadzki B., Strelau J., Szczepaniak P.,
Śliwińska M. (1997), Inwentarz
osobowości NEO FFI Costy i McCrae,
Warszawa
- 7 -