Przewietrzanie kopalń
(Materiały dydaktyczne do użytku wewnętrznego)
I. Cel i znaczenie przewietrzania kopalń
II. Powietrze kopalniane
1. Charakterystyka gazów
2. Gazy szkodliwe występujące w kopalniach węgla
III. Czynniki wpływające na przewietrzanie
1. Ciśnienie powietrza.
2. Opory przepływu powietrza
3. Temperatura powietrza
4. Wilgotność powietrza
5. Prędkość przepływu
6. Ilość powietrza
IV. Technika przewietrzania
1. Schematy przewietrzania
2. Ogólne zasady przewietrzania
3. Zasady rozprowadzania powietrza w kopalni
V. Wentylatory główne
1. Rodzaje wentylatorów
2. Charakterystyka wentylatora
3. Punkt pracy wentylatora
4. UrzÄ…dzenia towarzyszÄ…ce
VI. UrzÄ…dzenia wentylacyjne
VII. Rozprowadzenie powietrza w rejonach wentylacyjnych
VIII. Przewietrzanie wyrobisk wentylacją odrębną
1. Przewietrzanie przez dyfuzjÄ™
2. Pomocnicze urzÄ…dzenia wentylacyjne
3. Wentylacja lutniowa
IX. Wentylacja w przepisach
X. Bibliografia:
XI. Załączniki
1. Umowne znaki wentylacyjne stosowane na mapach górniczych
2. Załącznik 2
I. Cel i znaczenie przewietrzania kopalń
Przewietrzanie kopalń to dostarczenie świeżego powietrza do wszystkich czynnych
wyrobisk górniczych. Celem tej działalności jest zapewnienie:
çÅ‚ odpowiedniego skÅ‚adu powietrza,
çÅ‚ odpowiedniej iloÅ›ci powietrza,
çÅ‚ utrzymanie warunków klimatycznych na wymaganym poziomie,
çÅ‚ rozrzedzanie i odprowadzania szkodliwych dla ludzi gazów.
Powietrze atmosferyczne dostarczone do kopalni w miarę przepływu wzdłuż wyrobisk ulega
niekorzystnym zmianom w wyniku:
 gazów wypływających z górotworu, powstałych w wyniku procesów
technologicznych i procesów utleniania,
 nagrzewania przez górotwór i urządzenia energomaszynowe,
 wzrostu wilgotności.
II.Powietrze kopalniane
1. Charakterystyka gazów
Do kopalni doprowadza się powietrze atmosferyczne, które jest mieszaniną gazów o składzie:
" tlenu O2 -21 %,
" azotu N2 - 78 %
" gazy szlachetne (argon, neon, hel i inne) i dwutlenek węgla CO2 - 1 %
Tlen jest gazem bezbarwnym, bez smaku i zapachu o gęstości w normalnych warunkach 1,43
kg/m3. Jest on konieczny w procesie oddychania, a również niezbędny do podtrzymywania
palenia i wszelkich procesów utleniania.
Proces oddychania polega na pobieraniu powietrza do płuc, gdzie przepływająca krew pobiera
część tlenu, który zostaje zużyty do spalania węgla. Powstaje dwutlenek węgla, który zostaje
z płuc wydalony na zewnątrz.
Powietrze wydychane zawiera około 78% azotu, 17% tlenu i 4% dwutlenku węgla. Powietrze
takie nie nadaje się do oddychania i przebywanie w nim zagraża zdrowiu. Zużycie tlenu przez
człowieka zależy od wysiłku, jaki on pokonuje. W spoczynku wynosi ono 0,25 litra/min, a
przy wielkim wysiłku nawet do 3,5 litra/min.
Powietrze kopalniane to powietrze znajdujące się w podziemiach kopalni. Jego skład może
się różnić od składu powietrza atmosferycznego. Zmniejszenie tlenu w powietrzu
kopalnianym wywiera ujemny wpływ na organizm ludzki. Przy 17% tlenu oddech staje się
ciężki i występuje przyspieszone bicie serca, przy 15% występuje brak zdolności do
większego wysiłku, przy 10% następuje utrata przytomności.
Przepisy bezpieczeństwa nakazują, aby zawartość tlenu w powietrzu kopalnianym nie była
mniejsza od 19%.
Azot N2 jest to gaz bez woni, barwy i smaku, nie pali siÄ™ i palenia nie podtrzymuje; jest
czynnikiem opóz
niającym utlenianie i palenie ciał oraz oddychanie. Przy braku tlenu azot
działa dusząco. Zawartość azotu w powietrzu kopalnianym zmienia się wskutek zmiany
zawartości innych gazów, np. spadku zawartości tlenu lub wzrostu zawartości innych gazów.
Metan CH4 jest gazem bez barwy, smaku i zapachu, lżejszym od powietrza, co powoduje, że
gromadzi się on najczęściej pod stropem wyrobisk. Dla organizmu ludzkiego jest gazem
obojętnym, jednakże w powietrzu o dużej jego zawartości, przy równoczesnym braku tlenu,
działa dusząco. Jest gazem palnym i wybuchowym. Jego zdolność do wybuchów zawiera się
w granicach od 5 do 15% zawartości w powietrzu, przy czym wybuch jest najsilniejszy przy
9%. Powyżej 15% CH4 pali się.
Pomiar zawartości metanu jest przeprowadzany za pomocą metanomierzy przenośnych i
stacjonarnych.
Dwutlenek węgla CO2 jest gazem bezbarwnym i bez zapachu, o smaku lekko kwaśnym,
gęstości większej od powietrza, wskutek czego gromadzi się przy spągu nie przewietrzanych
wyrobisk i w dole pochylni. Dwutlenek węgla jest gazem duszącym oraz działa drażniąco na
błony śluzowe i skórę. Powstaje podczas pełnego spalania, oddychania, wykonywania robót
strzelniczych. y
ródłem ciągłego wypływu dwutlenku węgla są stare zroby.
Zawartość CO2 w powietrzu do 2% powoduje nieznaczne zwiększenie głębokości i
częstotliwości oddechu. Duszność i osłabienie ogarnia człowieka przy zawartości 5%, przy
10% może nastąpić utrata przytomności, a powyżej - śmierć.
Określenie zawartości dwutlenku węgla możemy określić za pomocą metanomierza
interferencyjnego lub wykrywacza harmonijkowego.
Tlenek węgla CO jest gazem palnym, wybuchowym, bardzo silnie trującym, bez barwy i
zapachu. Powstaje podczas niecałkowitego spalania węgla przy utrudnionym dostępie
powietrza, np. wskutek podziemnego pożaru, wybuchu metanu w obecności pyłu węglowego
oraz robót strzelniczych. Tlenek węgla jest nieco lżejszy od powietrza. Zważywszy silne
własności trujące tego gazu jest on groz
ny dla człowieka. Wdychanie tlenku węgla powoduje
niszczenie czerwonych ciałek krwi w płucach. Zatrucia tlenkiem węgla pozostawiają
długotrwałe ślady w organizmie ludzkim.
Określenie zawartości tlenku węgla odbywa się za pomocą wykrywacza harmonijkowego.
Dla ochrony pracowników zatrudnionych pod ziemią przed zagrożeniem spowodowanym
obecnością tlenku węgla należy przewidzieć możliwość szybkiego ich wydostania się ze
strefy niebezpiecznej do prądu świeżego powietrza. Ponadto wszyscy pracownicy dołowi są
zaopatrzeni w środki ochrony dróg oddechowych przed CO.
Tlenek i dwutlenek azotu (NO i NO2) są gazami silnie trującymi, bardzo silnie drażniącymi
błony śluzowe oczu, nosa i ust, a przy głębokim wdechu  parzącymi płuca. Powstają w
kopalni podczas wykonywania robót strzelniczych.
Dwutlenek siarki S02 jest gazem niepalnym, bezbarwnym, o bardzo silnym i ostrym zapachu
oraz smaku. Drażni błony śluzowe oczu i dróg oddechowych, a przechodząc w kwas siarkowy
powoduje niszczenie tkanek. Gęstość dwutlenku siarki jest znacznie większa od powietrza.
y
ródłem S02 w powietrzu kopalnianym są: roboty strzałowe MW, skały o dużej zawartości
pirytu.
 Siarkowodór H2S jest gazem bezbarwnym, trującym, o słodkawym smaku i nieprzyjemnym
zapachu zgniłych jaj. Jego gęstość jest nieznacznie większa od powietrza. Siarkowodór
odznacza się dużą rozpuszczalnością w wodzie, jest palny.
y
ródłami siarkowodoru w powietrzu kopalnianym są: gnijące substancje organiczne, rozkład
pirytu, gipsu, pożary kopalniane. Pomiaru zawartości H2S można dokonywać wykrywaczem
harmonijkowym z odpowiedniÄ… rurkÄ… wskaz
nikowÄ….
2. Gazy szkodliwe występujące w kopalniach węgla
W czynnych wyrobiskach górniczych zawartość gazów szkodliwych w powietrzu
kopalnianym nie może przekraczać wielkości dopuszczonych przepisami bezpieczeństwa.
ROZPORZ
DZENIE MINISTRA GOSPODARKI z dnia 28 czerwca 2002 r. w sprawie
bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia
przeciwpożarowego w podziemnych zakładach górniczych określa dopuszczalne zawartości
gazów szkodliwych (tabela 1).
Tabela1
NDS NDSCh
najwyższe dopuszczalne najwyższe dopuszczalne
Rodzaj gazu
stężenie średnio ważone stężenie chwilowe
mg/m3 objętościowo % mg/m3 objętościowo %
Dwutlenek węgla
1,0
- 1,0 -
Tlenek węgla
30 180 0,015
0,0026
Tlenki azotu
0,00052
5 0,00026 10
Dwutlenek siarki
0,00019
2 0,000075 5
Siarkowodór
0,0014
10 0,0007 20
W razie stwierdzenia większej ich zawartości w wyrobisku górniczym należy niezwłocznie
wycofać ludzi do prądu powietrza świeżego, a dojścia do zagrożonego wyrobiska zagrodzić.
W miejscach takich mogą być wykonywane tylko prace w zakresie ratownictwa górniczego i
przeciwpożarowe.
Największe ilości szkodliwych gazów znajdują się w otamowanych i nie przewietrzanych
starych zrobach lub w tych rejonach złoża, których otamowanie nastąpiło wskutek pożaru,
czyli w tzw. polach pożarowych.
W czasie zniżki barometrycznej ciśnienie gazów w przestrzeni otamowanej jest chwilowo
wyższe niż przed tamami. Następuje wtedy wypływ gazów z otamowanej przestrzeni do
czynnych wyrobisk przez nieszczelności tam i szczeliny calizny węglowej aż do czasu
wyrównania się ciśnienia po obu stronach tam. W czasie zwyżki barometrycznej sytuacja jest
odwrotna i powietrze wpływa do przestrzeni otamowanej.
Kontrolę składu powietrza kopalnianego wykonuje się ją za pomocą:
 analizy chemicznej przeprowadzanej w laboratorium. Próbki powietrza kopalnianego
pobiera się do pipet szklanych, następnie bada się je w laboratorium na powierzchni.
 przyrządów do wykrywania i pomiaru gazów bezpośrednio pod ziemią.
III. Czynniki wpływające na przewietrzanie
Zasadniczy wpływ na przewietrzanie oraz komfort pracy mają ciśnienie powietrza, jego
temperatura, wilgotność, ilość oraz prędkość przepływu powietrza. Czynniki te decydują
o warunkach pracy, wpływają na samopoczucie człowieka i wydajność jego pracy.
1. Ciśnienie powietrza.
Aby w kopalni mogła odbywać się ciągła wymiana powietrza zużytego na świeże, konieczny
jest nieustanny jego przepływ przez wyrobiska. System wyrobisk kopalnianych można
rozpatrywać jako rozgałęziony przewód. Stawia on strumieniowi powietrza pewien opór,
który musi być pokonany. Pokonuje go depresja całkowita, która istnieje między szybem
wdechowym i wydechowym.
Na depresję całkowitą składają się depresja naturalna powodowana czynnikami,
termicznymi, zmianami składu powietrza, spadającą w szybach wodą itp., oraz depresja
sztuczna wywołana w sposób mechaniczny  wentylatorami. W kopalniach dąży się aby
depresja naturalna i sztuczna sumowały się, (tzn. by kierunki ich były zgodne). Depresja
naturalna powoduje, że nagrzane powietrze płynie (zawsze) w kierunku wznoszącym się (tzn.
ku górze) i układ wraz z wentylatorem ssącym zainstalowanym w szybie wydechowym jest
najbardziej optymalny.
2. Opory przepływu powietrza
Depresja całkowita, by wywołać ruch powietrza w kopalni musi pokonać opory R wyrobisk,
na które składają się:
" opór tarcia powietrza o ściany wyrobisk,
" opór nagłego rozszerzenia lub zwężenia wyrobisk,
" opór wskutek zmian kierunku wyrobisk,
" inne opory, np. stawiane przez ciała znajdujące się na drodze strumienia
powietrza.
Powyższe opory występują na całej drodze przepływu powietrza od zrębu szybu wdechowego
do wentylatora, a więc im droga ta będzie dłuższa tym opory będą większe.
3. Temperatura powietrza
Temperatura powietrza w kopalni zależy od temperatury dostarczanego powietrza, jego
ciśnienia, temperatury skał, intensywności przewietrzania, głębokości na którą powietrze jest
sprowadzane szybem, reakcji chemicznych zachodzących w skałach lub wyrobiskach
górniczych oraz innych czynników wywoływanych pracą ludzi i maszyn oraz robotami
strzałowymi.
W kopalniach węgla, w których prace są prowadzone na znacznej głębokości zachodzi
konieczność obniżenia temperatury powietrza, zwłaszcza w przodkach górniczych. Dokonuje
się tego przez zwiększanie ilości i prędkości przepływu powietrza, stosowanie specjalnych
urządzeń chłodniczych lub izolacji cieplnej głównych dróg wentylacyjnych, użycie powietrza
sprężonego lub skroplonego, lodu i in. Zgodnie z przepisami temperatura w miejscu pracy nie
powinna przekraczać 28°C. Przy temperaturze 28÷33° czas pracy powinien być skrócony do
6 godzin, zaÅ› powyżej 33° można zatrudniać ludzi tylko w przypadku akcji ratowniczej.
4. Wilgotność powietrza
Wilgotność powietrza zależy od ilości pary wodnej w nim zawartej. Wyrażamy ją za
pomocÄ…:
" wilgotności bezwzględnej F w [kg/m3 ] (tj. stosunku ilości pary wodnej w
kg do objętości powietrza wilgotnego w m3)
" wilgotności względnej Ć w [%] (tj. stosunku ilości pary wodnej znajdującej
się w powietrzu, do ilości pary wodnej, która to powietrze nasyca).
Pomiaru wilgotności dokonujemy za pomocą higrometrów lub psychrometrów. Higrometr
określa wilgotność na podstawie wydłużenia włosa ludzkiego pod wpływem wilgoci, zaś
psychrometr określa zawartość wilgoci na podstawie pomiaru temperatury powietrza
termometrem suchym i wilgotnym.
W górnictwie najważniejsza jest wilgotność względna, gdyż decyduje o chłodzącym działaniu
powietrza na organizm ludzki.
5. Prędkość przepływu
Prędkość przepływu powietrza zależy od tarcia cząstek powietrza o ściany wyrobiska, o
obudowę i jego wyposażenie. W środku wyrobiska prędkość przepływu powietrza jest
największa.
Średnią prędkość przepływu powietrza mierzymy za pomocą anemometrów. Przepisy
określają dopuszczalne jego wartości, które wynoszą w ścianach i zabierkach do 5 m/s, w
wyrobiskach korytarzowych  do 8 m/s, w szybach i szybikach podczas jazdy ludzi do12
m/s.
6. Ilość powietrza
Ilość powietrza przepływającą przez dane wyrobisko górnicze określa się, mierząc jego
średnią prędkość i powierzchnię przekroju poprzecznego wyrobiska.
Ilość powietrza oblicza się ze wzoru
Q = S x v m3/min gdzie
S powierzchnia przekroju poprzecznego wyrobiska, m2,
v średnia prędkość powietrza, m/min.
Przepisy bezpieczeństwa nakazują, aby całkowita ilość powietrza doprowadzonego do
wszystkich wyrobisk podziemnych zakładu górniczego zapewniała utrzymanie wymaganego
składu powietrza oraz jego temperatury. Uwzględniając zadania, jakie ma spełniać
przewietrzanie kopalni, ilość powietrza, którą należy doprowadzić do kopalni lub do jej
części, ustala się na podstawie:
 liczby zatrudnionych,
 rozrzedzenia gazów szkodliwych,
 utrzymania właściwych warunków klimatycznych.
Ilość powietrza doprowadzana do kopalni w przeliczeniu na jednostkę najliczniej obłożonej
zmiany nie powinna być mniejsza od 6m3/min.
IV. Technika przewietrzania
1. Schematy przewietrzania
Kopalniana sieć wentylacyjna jest udokumentowana na mapach i schematach
wentylacyjnych. Na mapach tych zaznacza się strzałkami kierunki prądów powietrza
świeżego (kolorem czerwonym) i zużytego (niebieskim) oraz znakami umownymi wszelkie
urządzenia wentylacyjne, a więc wentylatory główne, pomocnicze, tamy, mosty
wentylacyjne, stacje pomiaru powietrza i inne (patrz załącznik). Mapy wentylacyjne muszą
być systematycznie aktualizowane,
Dla lepszej orientacji w sposobie rozprowadzenia powietrza w kopalni sporzÄ…dza siÄ™
schematy przewietrzania, a mianowicie przestrzenne, kanoniczne i ilościowe (rys. 1 i 2).
Rys. 1. Schematy przewietrzania
a  przestrzenny, b  kanoniczny, c - ilościowy
Schemat przestrzenny (rys. 1.a). Jest to rysunek stereograficzny, przedstawiający sieć
wyrobisk podziemnych z zaznaczeniem kierunków przepływających w nich prądów
powietrza.
Schemat kanoniczny (rys. 1.b). Jest uproszczeniem schematu przestrzennego przewietrzania
kopalni. Oznacza się na nim punkty węzłowe, w których prądy powietrza rozdzielają się i
łączą, a drogi powietrza pomiędzy tymi punktami wykreśla się jako łuki kół, bez
uwzględnienia ich rzeczywistej długości i przebiegu. Schemat ten ułatwia analizę
przewietrzania oraz wszelkie obliczenia wentylacyjne.
Schemat ilościowego rozdziału powietrza (rys. 1.c). Obrazuje w sposób rysunkowy
procentowy pobór świeżego powietrza. Kropeczki oznaczają powietrze zużyte.
Rys. 2. Schematy sieci wentylacyjnej kopalni
a) przestrzenny b) kanoniczny
2. Ogólne zasady przewietrzania
Przepływ powietrza w wyrobiskach górniczych uzyskuje się za pomocą wentylatorów, które
zabudowane są na powierzchni w pobliżu szybu. Wentylator zasysający w sposób ciągły
powietrze z szybu, powoduje przepływ powietrza w wyrobiskach górniczych. Taki rodzaj
wentylacji nazywamy wentylacją ssącą. Szyby, przy których zabudowane są wentylatory
nazywane są wydechowymi (wentylacyjnymi), a szyby, którymi powietrze wpływa do
kopalni, nazywane są wdechowymi. Świeże powietrze sprowadzane jest szybami
wdechowymi na najniższy poziom, a następnie płynie przez wyrobiska górnicze z dołu do
góry czyli prądami wznoszącymi. Prądy powietrza płynące z góry na dół nazywają się
prÄ…dami schodzÄ…cymi lub prÄ…dami sprowadzanymi na upad. Przepisy zezwalajÄ…
przewietrzanie prÄ…dami sprowadzanymi na upad w wyjÄ…tkowych przypadkach.
Prąd powietrza wpływającego do kopalni szybami wdechowymi nazywa się całkowitym
prądem powietrza świeżego, który rozdziela się na prądy powietrza świeżego płynące do
poszczególnych partii, nazwane prądami grupowymi.
W dalszym ciÄ…gu prÄ…dy grupowe dzielÄ… siÄ™ na prÄ…dy rejonowe, przewietrzajÄ…ce
poszczególne rejony wentylacyjne. Prądy powietrza po przewietrzeniu rejonów
wentylacyjnych łączą się w grupowe prądy powietrza zużytego, które w rejonie szybu
wydechowego łączą się w całkowity prąd powietrza zużytego, wypływający z kopalni
szybem.
Poszczególne wyrobiska, którymi płynie powietrze, nazywa się bocznicami, a skrzyżowania
wyrobisk  węzłami. Bocznice określa się numeracją kolejnych węzłów (np. bocznica 1  2,
2  3 lub 3  4 itd. rys. 2.a), a węzły cyfrą (np. 3, 4, 5 itd. rys. 2.a).
W zależności od wzajemnego połączenia prądów powietrza dzieli się je na niezależne i
zależne.
Prąd powietrza niezależny jest to prąd, który odgałęzia się od prądu wlotowego powietrza
świeżego i po przewietrzeniu kompleksu wyrobisk dołącza do prądu wylotowego powietrza
zużytego, nie mając żadnych połączeń wentylacyjnych czynnych z wyrobiskami nie
przewietrzanymi tym prądem. Prąd niezależny może rozgałęziać się tylko wewnątrz rejonu
wentylacyjnego, który jest przewietrzany tym prądem. Rejon wentylacyjny przewietrzany
prądem niezależnym nazywany jest rejonem niezależnym.
Prąd zależny powietrza jest to prąd, łączący ze sobą wyrobiska, którymi płyną dwa różne
prądy powietrza świeżego lub zużytego, lub przewietrzający rejony wentylacyjne mające
połączenia  z innymi rejonami. Połączenia te mogą spowodować wpływ jednego rejonu na
drugi pod względem kierunku przepływu powietrza i jego wydatków. Rejony przewietrz
prądem zależnym nazywane są rejonami zależnymi.
Wszystkie wyrobiska stanowiące drogi przepływu powietrza nazywa się siecią wentylacyjną.
Przewietrzanie wyrobisk górniczych prądami powietrza płynącymi dzięki pracy wentylatora
głównego nazywa się wentylacją główną lub opływową. Wentylacją główną mogą być
przewietrzane wyrobiska mające połączenie z innymi wyrobiskami z obu końców, czyli
wyrobiska  przelotowe . Wyrobiska tzw. ślepe, będące w trakcie drążenia, przewietrzane są
za pomocą wentylacji odrębnej.
3. Zasady rozprowadzania powietrza w kopalni
Rozprowadzenie powietrza w kopalni powinno zapewniać:
" przepływ powietrza we wszystkich czynnych wyrobiskach górniczych,
" stabilność prądów powietrza co do ich kierunku i objętości strumienia,
" łatwą lokalizację ewentualnych wypływów gazów, pożarów, wybuchów, aby
ich skutki miały w kopalni zasięg jak najbardziej ograniczony,
" doprowadzenie do przodków możliwie największej ilości powietrza i
uniknięcie jego ucieczek.
W związku z tym należy:
" wyrobiska podziemne kopalni przewietrzać jak największą ilością niezależnych
prądów powietrza; prądami niezależnymi należy przewietrzać wyrobiska
wybierkowe lub ich zespoły, komory materiałów wybuchowych, komory pomp,
rozdzielnie główne, a także składy smarów i materiałów łatwo palnych;
" powietrze świeże doprowadzać najkrótszą drogą do każdego poziomu, skąd
prądami wznoszącymi powinno płynąć do szybu wydechowego; wtedy bowiem
depresja naturalna współpracuje z depresją wytworzoną przez wentylator, co
gwarantuje stabilność kierunków przepływu powietrza; powietrza świeże i
zużyte można prowadzić na upad tylko w wyjątkowych przypadkach.
" wyrobiska, którymi doprowadza się lub odprowadza powietrze utrzymać w
odpowiednim przekroju w świetle obudowy; powinny być one odpowiednio
szerokie, wysokie i nie zastawione zbędnymi materiałami lub urządzeniami
stwarzającymi dodatkowe opory na drodze przepływu powietrza; powinny być
izolowane od starych zrobów oraz zbędnych nie przewietrzanych wyrobisk;
poszczególne rejony wentylacyjne[i] powinny być od siebie izolowane.
V. Wentylatory główne
Wentylatory są to maszyny gdzie silnik elektryczny napędza wirnik wentylatora, który z
jednej strony wytwarza podciśnienie i zasyła powietrze z kopalni, a z drugiej wydmuchuje to
powietrze do atmosfery zewnętrznej.
1. Rodzaje wentylatorów
Rozróżnia się dwa typy wentylatorów: promieniowe (odśrodkowe) i osiowe .
Wentylatory promieniowe (rys. 3) składają się z obudowy 1 w której obraca się koło
robocze 2 wyposażone w łopatki 3 odpowiednio ukształtowane. Obudowa wentylatora w osi
koła roboczego ma otwór wlotowy 4, a na wprost łopatek wirnika, z boku  wylot, czyli
dyfuzor 5.
Rys.3. Budynek wentylatora z zabudowanym wentylatorem promieniowym.
Podczas pracy wentylatora promieniowego czÄ…steczki powietrza, zasysane otworem
wlotowym do środka koła roboczego, dostają się do przestrzeni międzyłopatkowej i wskutek
siły odśrodkowej, wywołanej obrotem tego koła, zostają wyrzucone do dyfuzora i na
zewnątrz. Na ich miejsce wchodzi powietrze przez otwór ssący. Uzyskuje się to przez zniżkę
ciśnienia i działanie ssące wewnątrz kola roboczego, a zwyżkę ciśnienia na jego obwodzie.
Wentylatory osiowe składają się z obudowy o kształcie cylindrycznym, w której znajduje się
koło robocze osadzone w osi obudowy. Koło robocze składa się z nasady i przymocowanych
do niej łopatek ustawionych pod pewnym kątem. Koło to jest podobne do śmigła samolotu.
Podczas pracy wentylatora osiowego czÄ…steczki powietrza porywane sÄ… przez Å‚opatki wirnika
(śmigło) od strony dopływu powietrza i przerzucane są na drugą stronę.
Praca wentylatora określona jest następującymi parametrami:
 wydajnością wentylatora,
 spiętrzeniem wentylatora,
 mocÄ… pobieranÄ… przez silnik wentylatora,
 sprawnością zespołu wentylator - silnik.
Wydajność wentylatora (V) jest to ilość powietrza, jaką może przetłoczyć wentylator w
zależności od oporów przepływu powietrza sieci przewietrzania. Wydajność wentylatora, jest
to więc ilość (wydatek) powietrza dopływającego kanałem głównym do wentylatora, czyli
ilość powietrza wypływającego z dołu szybem wydechowym powiększona o straty
zewnętrzne (wszelkie nieszczelności w miejscu połączenia wentylatora z szybem np.
zasuwy).
Spiętrzenie wentylatora ("p) jest to różnica ciśnień, jaką musi wytworzyć wentylator przed i
za kołem roboczym (wirnikiem) w wyniku jego obrotu, aby pokonać opory ruchu przepływu
określonej ilości powietrza przez sieć przewietrzania danej kopalni. Spiętrzenia wentylatorów
dochodzÄ… do 8000 Pa.
Moc wentylatora (N) jest to moc pobierana przez silnik wentylatora, aby wytworzyć
określone spiętrzenie i uzyskać odpowiadającą mu wydajność wentylatora.
Sprawność wentylatora (·) jest stosunkiem pracy użytecznej, wykonanej dla uzyskania
przepływu powietrza, do pracy zużytej przez silnik wentylatora. Sprawność urządzenia
wentylacyjnego jest jednym z czynników decydujących o ekonomicznej pracy wentylatora.
2. Charakterystyka wentylatora
Omówione powyżej parametry wentylatora przedstawić można graficznie za
pomocÄ… wykresu nazwanego charakterystykÄ… wentylatora. Charakterystyka wentylatora
jest to zespół trzech krzywych (rys.4), przedstawiających wzajemną zależność między:
 spiętrzeniem i wydajnością wentylatora -1,
 mocą i wydajnością wentylatora -2,
 sprawnością i wydajnością wentylatora -3,
Zależność ta podana jest przy stałej liczbie obrotów wirnika.
Najważniejsza jest krzywa spiętrzenia 1 przedawniająca, jak zmienia się wydajność
wentylatora w zależności od jego spiętrzenia, które jest potrzebne do pokonania oporów
przepływu powietrza. Z kształtu tej krzywej widać, że im mniej jest potrzebne spiętrzenie
(czyli maleją opory) tym większa wydajność wentylatora.
Rys. 4. Charakterystyka wentylatora
Krzywe mocy 2 i sprawności 3 pozwalają określić, jaka będzie pobierana moc przez silnik
wentylatora oraz jaka będzie sprawność urządzenia w konkretnym przypadku.
3. Punkt pracy wentylatora
Parametry pracy wentylatora (tzn. spiętrzenia, wydatku, mocy i sprawności) zależą od
parametrów danej sieci wentylacyjnej (tzn. oporu R , ilością powietrza V i spadku naporu
"w). Zależność pomiędzy ilością powietrza, a spadkiem naporu przy stałym oporze sieci
wentylacyjnej przedstawia charakterystyka sieci (rys.5 .). Charakterystyka ta jest krzywÄ…
określającą współzależność między "w i V dla danej sieci o oporze R.
Rys. 5. Wykres charakterystyki sieci
Dla określenia parametrów pracy wentylatora w konkretnej sieci przewietrzania, należy na
charakterystykę tego wentylatora nanieść charakterystykę tej sieci (rys.6 .).
Punkt przecięcia się charakterystyki sieci z charakterystyką wentylatora jest nazwany
punktem pracy P tego wentylatora w danej sieci i wskazuje, jakie spiętrzenie będzie
wytwarzał ten wentylator i jaka będzie wydajności tego wentylatora.
Rys.6 . Punkt pracy wentylatora
Stabilność pracy wentylatora jest to stałe położenie punktu pracy, czyli utrzymanie przez
pracujący wentylator stałej wydajności i stałego spiętrzenia.
Stabilną pracę wentylatora uzyskuje się wówczas, gdy punkt pracy P leży między punktami
Pg i Pd leżących na krzywej spiętrzenia (rys.). Punkt Pg znajdujący się na wysokości równej
0,9 spiętrzenia maksymalnego ("pmax). Dolną granicę położenia punktu pracy Pd podaje
wytwórca, w dokumentacji danego wentylatora.
Gdy punkt pracy P znajduje się powyżej punktu Pg, to wówczas praca wentylatora jest
niestabilna.
Niestabilność charakteryzuje się:
 drganiami i wibracją wentylatora, mogącą doprowadzić do zniszczenia wirnika,
 silną pulsacją wydajności i spiętrzenia wentylatora w dość dużych granicach.
Dobór wentylatora do sieci przewietrzania zapewnia bezpieczną i ekonomiczną pracę
wentylatora w danej sieci.
4. UrzÄ…dzenia towarzyszÄ…ce
Przepisy bezpieczeństwa górniczego oraz techniczne warunki pracy każdego wentylatora
wymagają odpowiedniego zabudowania silnika i wentylatora oraz jego połączenia z szybem
wydechowym.
Do urządzeń towarzyszących (rys. 7) zalicza się:
 główny kanał wentylacyjny (kanał wentylatora głównego),
 zasuwę główną,
 urzÄ…dzenia do rewersji wentylacji,
 zamknięcie zrębu szybu wydechowego.
Rys.7. Urządzenia głównego przewietrzania na powierzchni.
VI. UrzÄ…dzenia wentylacyjne
Do dołowych urządzeń wentylacyjnych zalicza się:
 tamy izolacyjne,
 tamy oddzielajÄ…ce,
 tamy regulacyjne,
 tamy bezpieczeństwa,
 mosty wentylacyjne.
Tamy izolacyjne - służą one do odcięcia wyrobisk wentylacyjnych nieczynnych, a więc
starych zrobów lub czasowo zatrzymanych wyrobisk górniczych, od wyrobisk czynnych.
Tama izolacyjna przedstawiona na rysunku 8 jest tamÄ… murowÄ…. W przypadku wystÄ…pienia
dużego ciśnienia górotworu, dla uniknięcia uszkodzenia tamy, zamurowuje się w niej kilka
warstw wkładek drewnianych, np. zaimpregnowanych podkładów kolejowych. Tama taka
posiada przepust wodny i rurkę badawczą. Rurka badawcza 1 służy do pobierania próbek
gazu zza tamy oraz pomiaru ciśnienia za tamą, a przepust wodny 2 do odprowadzania wody.
W kopalniach stosujÄ…cych podsadzkÄ™ hydraulicznÄ… czasami, jako tamy izolacyjne stosuje siÄ™
korki podsadzkowe, których zaletą jest duża wytrzymałość, ognioodporność i szczelność.
Rys. 8. Tama izolacyjna murowa
Tamy oddzielające - są to tamy przeznaczone do odgradzania prądów powietrza świeżego od
prądów powietrza zużytego. Mogą one być wykonane, jako tzw. tamy pełne lub z drzwiami
(rys. 9).
Tamy oddzielające pełne wykonuje się podobnie jak tamy izolacyjne z tą różnicą, że nie
posiadają rurek do pobierania próbek powietrza.
Tamy oddzielajÄ…ce z drzwiami wykonuje siÄ™ wtedy, gdy przez te tamy odbywa siÄ™ transport i
ruch załogi. W przypadku otwarcia drzwi takiej tamy mogą nastąpić zaburzenia w przepływie
prądów powietrza. Dlatego buduje się dwie lub więcej tam w układzie szeregowym, które
nazywamy śluzą wentylacyjną. Odległość między tymi tamami powinna być taka, aby przy
transporcie materiału lub urobku albo przy przejściu ludzi, co najmniej jedna tama była
zamknięta. Przepisy górnicze wymagają, aby drzwi w tamach oddzielających zamykały się
samoczynnie.
Rys. 9. Tama oddzielająca murowana z podwójnymi drzwiami i drewniana
Tamy regulacyjne - stosuje się je do regulowania objętości strumienia powietrza w
określonym prądzie. Zazwyczaj wykonuje się je, jako tamy z drzwiami i oknem
regulacyjnym, którego pole można zmieniać zasuwą (rys. 10).
Rys. 10. Tama regulacyjna.
Tamy bezpieczeństwa  przeznaczone są do ochrony wyrobisk przed zadymieniem oraz do
tłumienia pożaru przez odcięcie dopływu powietrza do ognia. W niektórych przypadkach
mogą pełnić funkcję tam wentylacyjnych oddzielających.
Mosty wentylacyjne - oddzielają od siebie różne prądy powietrza w miejscach ich
przecinania się na skrzyżowaniach wyrobisk, którymi płyną prądy powietrza świeżego i
zużytego (rys. 11).
Rys. 11. Most wentylacyjny
VII. Rozprowadzenie powietrza w rejonach
wentylacyjnych
Rozprowadzenie powietrza w systemach eksploatacyjnych analizuje siÄ™ z punktu widzenia
zapewnienia bezpieczeństwa pożarowego i metanowego. Bezpieczeństwo to związane jest z
przepływem powietrza przez zroby (rys. 12).
Rys. 12 Przykład przepływu powietrza przez zroby
Charakterystykę układów wentylacyjnych przedstawiono na przykładzie systemów
ścianowych.
Układ I Rysunek 13 przedstawia ścianę wybieraną do granic przy centralnym
rozprowadzeniu powietrza w rejonie wentylacyjnym. Przez zroby przepływa powietrze w
kierunku chodnika nadścianowego prowadzonego między zrobami.
Rys. 13. Rozprowadzenie powietrza przy eksploatacji do granic w sposób centralny
W przypadku zbyt powolnej eksploatacji pokładu skłonnego do samozapalenia w zrobach
może dojść do powstania pożaru endogenicznego. W przypadku natomiast eksploatacji
pokładu metanowego następuje wypłukiwanie metanu ze zrobów. Przy silnej metanowości
ten sposób rozprowadzenia powietrza może uniemożliwić utrzymywanie odpowiednio
niskiego stężenia metanu w prądzie powietrza zużytego, mimo że w ścianie mogą istnieć
prawidłowe warunki przewietrzania.
Powyższy sposób nadaje się do stosowania, jeśli pokład jest nieskłonny do samozapalenia i
niemetanowy lub słabo metanowy.
Układ II Rysunek 14 przedstawia ścianę wybieraną od granic przy centralnym
rozprowadzeniu powietrza w rejonie wentylacyjnym.
Rys. 14. Rozprowadzenie powietrza przy eksploatacji od granic w sposób centralny
Przez zroby przepływa powietrze tylko w bezpośrednim sąsiedztwie czoła ściany, nie ma w
nich warunków do powstawania pożarów endogenicznych. W przypadku eksploatacji pokładu
metanowego, w nieprzewietrzanych zrobach gromadzi się metan, który podczas zniżek
barometrycznych może wypłynąć do ściany.
Układ III Rysunek 15 przedstawia ścianę wybieraną do granic przy skrzydłowym
(przekÄ…tnym) sposobie rozprowadzenia powietrza w rejonie wentylacyjnym.
Rys. 15. Rozprowadzenie powietrza przy eksploatacji do granic w sposób skrzydłowy
Przez zroby przepływa mniej powietrza niż w układzie I wobec czego mniejsze jest
zagrożenie od pożarów endogenicznych. W pokładach silnie metanowych mogą jednak
wystąpić duże stężenia metanu zwłaszcza w górnej części ściany.
Układ IV Rysunek 16 przedstawia ścianę wybieraną od granic przy skrzydłowym
(przekÄ…tnym) sposobie rozprowadzenia powietrza w rejonie wentylacyjnym.
Rys. 16. Rozprowadzenie powietrza przy eksploatacji od granic w sposób skrzydłowy
W układzie tym zagrożenie od pożarów jest równoważne układowi III. W ścianie istnieje
najmniejsze zagrożenie metanowe spośród wszystkich omawianych układów.
VIII. Przewietrzanie wyrobisk wentylacją odrębną
Wyrobiska górnicze mające tylko jedno połączenie z drogami przepływu powietrza nazywa
się wyrobiskami ślepymi.
Przewietrza siÄ™ je:
" przez dyfuzjÄ™,
" za pomocą pomocniczych urządzeń wentylacyjnych,
" stosujÄ…c lutnie wentylacyjne.
1. Przewietrzanie przez dyfuzjÄ™
Dyfuzją gazów nazywa się wzajemne przenikanie gazów zawartych w połączonych ze sobą
sąsiednich pomieszczeniach. Przepływające prądem obiegowym powietrze przenika do
połączonych z nimi wyrobisk ślepych. Równocześnie powietrze z tych wyrobisk przepływa
do prądu obiegowego. Przenikanie to maleje ze wzrostem odległości przodku wyrobiska
ślepego od obiegowego prądu powietrza (rys. 17)
Rys. 17. Przykład przewietrzania przez
dyfuzję. Przodek A będzie słabiej
przewietrzany od przodka B.
2. Pomocnicze urzÄ…dzenia wentylacyjne
Najprostszym pomocniczym urzÄ…dzeniem wentylacyjnym jest przegroda wentylacyjna.
Działanie i budowę przegrody wentylacyjnej pokazano na rysunku 18. Do pomocniczych
urządzeń wentylacyjnych można zaliczyć także nawiewki wykonane z płótna wentylacyjnego
(rys. 19) oraz dysze zasilane sprężonym powietrzem (rys. 20).
Rys. 18. Przewietrzanie przez przegrodÄ™ wentylacyjnÄ….
Rys. 19. Przewietrzanie za pomocą nawiewek a -wyrwy w stropie, b - wnęki, c - dojścia do
tamy
Rys. 20. Przewietrzanie za pomocÄ… nadmuchu
3. Wentylacja lutniowa
Stanowi ona obecnie powszechnie stosowany sposób przewietrzania wyrobisk ślepych. Lutnie
wentylacyjne są to cienkościenne rury metalowe, płócienne lub z tworzyw sztucznych. Lutnie
płócienne i z tworzyw sztucznych określane są powszechnie jako lutnie elastyczne.
Połączone ze sobą lutnie tworzą lutniociąg. Przepływ powietrza z lutniociągu uzyskuje się za
pomocą jednego lub więcej wentylatorów lutniowych. Są to zwykłe wentylatory osiowe
jedno- lub dwustopniowe z napędem elektrycznym lub pneumatycznym (na powietrze
sprężone). Zabudowuje się je na początku lutniociągu w świeżym prądzie powietrza.
Przewietrzanie za pomocą lutniociągów (rys. 21) może być:
" tłoczące
" ssÄ…ce
" kombinowane
Rys.21. Rodzaje wentylacji odrębnej lutniowej
a  tłocząca, b  ssąca, c  kombinowana (ssąco-tłocząca)
Przepisy górnicze określają minimalne i maksymalne prędkości powietrza, odległości i inne
warunki jakie muszą być spełnione aby wentylacja była sprawna i bezpieczna. Spróbuj
znalez
ć te parametry w ustawie zamieszczonej poniżej.
IX. Wentylacja w przepisach
ROZPORZ
DZENIE MINISTRA GOSPODARKI
z dnia 28 czerwca 2002 r.
w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego
zabezpieczenia przeciwpożarowego w podziemnych zakładach górniczych.
(Dz. U. z dnia 2 września 2002 r.)
Przewietrzanie i klimatyzacja
Rozdział 1
Postanowienia ogólne
 1. Ilość powietrza doprowadzana do wyrobisk powinna zapewniać utrzymanie w tych
ż 187.
wyrobiskach wymaganego składu powietrza i temperatury.
2. Wszystkie dostępne wyrobiska i pomieszczenia przewietrza się w taki sposób, aby zawartość
tlenu w powietrzu nie była mniejsza niż 19% (objętościowo), a najwyższe dopuszczalne stężenia
gazów w powietrzu nie przekraczały wartości określonych w tabeli:
NDS/mg/m3 (objętościowo i
Rodzaj gazu NDSCh/mg/m3 (objętościowo i %)
%)
Dwutlenek
- -
węgla
(1,0) (1,0)
Tlenek węgla 30 180
(0,0026) (0,015)
Tlenek azotu 5 10
(0,00026) (0,00052)
Dwutlenek
2 5
siarki
(0,000075) (0,00019)
Siarkowodór 10 20
(0,0007) (0,0014)
3. Skróty wymienione w ust. 2 oznaczają:
1) NDS - najwyższe dopuszczalne stężenie średnio ważone,
2) NDSCh - najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe
- zdefiniowane w odrębnych przepisach.
4. W zakładach górniczych stosujących maszyny z napędem spalinowym zawartość tlenków
azotu określa się na podstawie stężenia dwutlenku azotu.
5. Prawidłowość wskazań i działań przyrządów automatycznych oraz indywidualnych
stosowanych do pomiarów stężeń gazów, o których mowa w ust. 2, kontroluje się za pomocą
mieszanek wzorcowych.
W przypadku stwierdzenia, że skład powietrza nie odpowiada wymaganiom określonym w
ż 188.
ż 187 ust. 2, niezwłocznie wycofuje się ludzi, a wejście do zagrożonego wyrobiska zabezpiecza się. W
miejscach tych wykonuje się wyłącznie prace z zakresu ratownictwa górniczego i przeciwpożarowego.
Nieprzewietrzane wyrobiska niezwłocznie otamowuje się lub likwiduje, a do czasu ich
ż 189.
otamowania lub zlikwidowania zamyka się do nich dostęp.
 1. Prędkość prądu powietrza w wyrobiskach w polach metanowych, z wyjątkiem komór,
ż 190.
nie może być mniejsza niż 0,3 m/s, a w wyrobiskach z trakcją elektryczną przewodową w tych polach -
nie mniejsza niż 1 m/s.
2. Przy stosowaniu śluz wentylacyjnych w wyrobiskach w polach metanowych dopuszcza się
mniejsze prędkości prądu powietrza od określonych w ust. 1, pod warunkiem zapewnienia
wymaganego składu powietrza.
3. Prędkość prądu powietrza nie może przekraczać:
1) 5 m/s - w wyrobiskach wybierkowych,
2) 8 m/s - w wyrobiskach korytarzowych,
3) 12 m/s - w szybach i szybikach podczas jazdy ludzi.
4. Prędkość prądu powietrza w wyrobiskach korytarzowych, w których nie odbywa się regularny
ruch ludzi, można zwiększyć do 10 m/s.
5. Pomiary prędkości prądu powietrza wykonuje się w wolnych przekrojach wyrobiska.
1. W zakładach górniczych organizuje się służbę wentylacyjną wyposażoną w przyrządy
ż 191.
kontrolno-pomiarowe.
2. Stan urządzeń wentylacyjnych i klimatyzacyjnych oraz skuteczność przewietrzania i
klimatyzacji systematycznie kontroluje siÄ™ i odpowiednio dokumentuje.
Przewietrzanie ścian w pokładach zaliczonych do II, III lub IV kategorii zagrożenia
ż 192.
metanowego kontroluje się przez automatyczny pomiar prędkości lub ilości powietrza.
1. Na nadszybiu szybu zjazdowego instaluje siÄ™ urzÄ…dzenie sygnalizujÄ…ce czerwonym
ż 193.
światłem zniżkę ciśnienia barometrycznego.
2. W pomieszczeniach dyspozytora ruchu zakładu górniczego, kierownika działu wentylacji oraz
kierownika kopalnianej stacji ratownictwa górniczego znajduje się barograf.
Osoby dozoru ruchu niezwłocznie zawiadamiają służbę wentylacyjną o wszelkich
ż 194.
niezamierzonych zmianach w wentylacji wyrobisk.
Rozdział 2
Przewietrzanie za pomocą wentylatorów głównych
 1. Wyrobiska przewietrza się prądami powietrza wytwarzanymi przez wentylatory główne,
ż 195.
zabudowane na powierzchni.
2. W zakładzie górniczym eksploatującym kopaliny palne stosuje się przewietrzanie ssące.
3. W zakładach górniczych wydobywających kopaliny niepalne oraz prowadzących roboty
podziemne z zastosowaniem techniki górniczej, w których nie występuje zagrożenie metanowe,
można stosować wentylatory podziemne głównego przewietrzania, na warunkach określonych przez
kierownika ruchu zakładu górniczego.
1. Przy każdym szybie wydechowym, oprócz czynnego wentylatora głównego lub zespołu
ż 196.
wentylatorów głównych, instaluje się główny wentylator rezerwowy, którego uruchomienie możliwe
będzie w ciągu 10 minut.
2. W zakładach górniczych eksploatujących złoża lub pokłady niemetanowe lub zaliczone do I
kategorii zagrożenia metanowego oraz w których pokłady węgla zaliczone są do I i II grupy
samozapalności, zamiast wentylatora rezerwowego utrzymuje się silnik zapasowy do wentylatora wraz
z częściami zapasowymi.
1. Wentylator główny powinien zapewnić w przekroju szybu wydechowego poniżej kanału
ż 197.
wentylacyjnego podciśnienie statyczne powietrza co najmniej 785 Pa.
2. Kierownik ruchu zakładu górniczego w likwidowanych zakładach górniczych może zmienić
wartość podciśnienia statycznego, o którym mowa w ust. 1.
3. Przepis ust. 1 nie dotyczy zakładów, o których mowa w ż 195 ust. 3.
4. Wentylator główny dobiera się do sieci wentylacyjnej w sposób umożliwiający stabilną pracę.
1. Spiętrzenie i wydajność wentylatorów głównych w ich punktach pracy nie mogą różnić
ż 198.
się między sobą więcej niż o 10%.
2. Charakterystykę wentylatorów głównych aktualizuje się raz na 5 lat oraz po każdej zmianie
konstrukcji wentylatorów.
3. Stacje wentylatorów głównych wyposaża się w urządzenia do regulacji wydajności i
spiętrzenia.
4. W zakładach górniczych mających jeden szyb wydechowy stację wentylatorów głównych
wyposaża się w urządzenie do zmiany kierunku przepływu powietrza.
5. W sieci wentylacyjnej, gdy jest więcej szybów wydechowych, powinno być możliwe wykonanie
rewersji (zmiany kierunku przepływu) powietrza w poszczególnych podsieciach. Urządzenia
powodujące rewersję powietrza utrzymuje się w stanie umożliwiającym jej wykonanie w czasie nie
dłuższym niż 20 minut. Zakres i częstotliwość kontroli urządzeń powodujących rewersję powietrza
określa kierownik ruchu zakładu górniczego.
 1. Stacje wentylatorów głównych wyposaża się w przyrządy dokonujące ciągłych
ż 199.
pomiarów:
1) podciśnienia statycznego powietrza w kanale wentylacyjnym przed zasuwą (klapą) i za zasuwą
(klapÄ…),
2) prędkości powietrza w kanale wentylacyjnym,
3) podciśnienia statycznego powietrza w przekroju szybu wydechowego poniżej kanału
wentylacyjnego.
2. Pomiary podciśnienia statycznego przed zasuwą i prędkości powietrza w kanale
wentylacyjnym automatycznie rejestruje się, a wyniki pozostałych pomiarów, o których mowa w ust. 1,
dokumentuje.
3. Miejsce zabudowy przyrządów do wykonywania pomiarów, o których mowa w ust. 1, w
zakładach, o których mowa w ż 195 ust. 3, wyznacza kierownik ruchu zakładu górniczego.
1. Zmiana warunków pracy wentylatora głównego lub jego unieruchomienie, podczas
ż 200.
wykonywania robót w szybie wydechowym, może nastąpić wyłącznie za zgodą kierownika ruchu
zakładu górniczego.
2. W likwidowanych zakładach górniczych lub w ich częściach zapewnia się bieżącą kontrolę i
odpowiednie modyfikowanie sieci wentylacyjnej, z uwzględnieniem dostosowania parametrów pracy
wentylatorów głównych do poszczególnych etapów likwidacji.
1. W przypadku awaryjnej przerwy w ruchu wentylatora głównego, trwającej co najmniej
ż 201.
20 minut:
1) wstrzymuje się wykonywanie robót,
2) wyłącza urządzenia spod napięcia w polach metanowych II-IV kategorii zagrożenia metanowego,
3) wyprowadza załogę w kierunku szybów wdechowych lub na powierzchnię.
2. Kierownik ruchu zakładu górniczego ustala sposób postępowania, o którym mowa w ust. 1, w
planie ratownictwa.
Przerwy w pracy wentylatora głównego automatycznie sygnalizuje się w dyspozytorni
ż 202.
zakładu górniczego, dokumentując jednocześnie czas trwania przerw oraz przyczyny ich wystąpienia.
1. Budynek stacji wentylatorów głównych wykonuje się z materiałów niepalnych i
ż 203.
wyposaża w łączność telefoniczną z centralą telefoniczną zakładu górniczego oraz wyposaża się w
stałe i rezerwowe oświetlenie.
2. W ramach oświetlenia rezerwowego można stosować przenośne lampy akumulatorowe.
1. Stan techniczny wentylatorów głównych, w tym zdolność do ruchu wentylatora
ż 204.
rezerwowego i urządzeń do zmiany kierunku przepływu powietrza, oraz stan aparatury kontrolno-
pomiarowej kontrolują osoby dozoru ruchu działu energomechanicznego i wentylacji.
2. Wyniki kontroli, o której mowa w ust. 1, dokumentuje się.
3. Zakres i częstotliwość kontroli oraz sposób dokumentowania wyników kontroli określa
kierownik ruchu zakładu górniczego.
1. Doprowadzenie pod ziemiÄ™ powietrza i odprowadzenie powietrza tym samym
ż 205.
wyrobiskiem dopuszczalne jest tylko w okresie prowadzenia robót, mających na celu uzyskanie
połączenia dwoma wyjściami na powierzchnię.
2. Prowadzenie powietrza przez nieczynne wyrobiska i zroby jest niedopuszczalne, z wyjÄ…tkiem
ich likwidacji.
3. Połączenie wentylacyjne sąsiednich zakładów górniczych może nastąpić tylko za zgodą i na
warunkach ustalonych przez kierowników ruchu tych zakładów. O zamiarze połączenia powiadamia
się właściwy organ nadzoru górniczego na 14 dni przed zamierzonym połączeniem.
4. W zakładach górniczych wydobywających kopaliny niepalne, w których nie występuje
zagrożenie metanowe, kierownik ruchu zakładu górniczego może podjąć decyzję o niestosowaniu
przepisu ust. 2.
1. Projektując wyrobiska, tworzy się jak najmniej złożoną sieć wentylacyjną.
ż 206.
2. W każdej sieci wentylacyjnej wydziela się rejony wentylacyjne przewietrzane niezależnymi
prÄ…dami powietrza.
Projektując i wykonując wyrobiska korytarzowe, uwzględnia się konieczność
ż 207.
najszybszego uzyskania w nich prądu powietrza wytwarzanego przez wentylator główny.
1. Projektując udostępnienie, rozcięcie oraz prowadzenie eksploatacji złoża lub jego
ż 208.
części, powinno się uwzględniać konieczność ograniczenia odprowadzenia powietrza z wyrobisk
korytarzowych z wentylacją odrębną do prądów powietrza przewietrzających wyrobiska wybierkowe.
2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się w zakładach górniczych eksploatujących kopaliny niepalne.
1. Jednym prądem powietrza może być przewietrzana grupa przodków, pod warunkiem
ż 209.
że zawartość metanu w powietrzu doprowadzonym do każdego przodka nie przekracza 0,5%, a przy
stosowaniu metanometrii automatycznej - 1%, z zastrzeżeniem ust. 2.
2. Grupy przodków drążonych kombajnami z zastosowaniem wentylacji lutniowej kombinowanej
z ssącym lutniociągiem wyposażonym w urządzenie odpylające mogą być przewietrzane, pod
warunkiem że zawartość metanu doprowadzonego do każdego z przodków nie przekroczy 0,5%.
 1. Ściany przewietrza się niezależnymi prądami powietrza, z tym że długość ściany lub
ż 210.
łączna długość ścian przewietrzanych jednym niezależnym prądem powietrza nie powinna być
większa niż 400 m.
2. W pokładach niemetanowych lub zaliczonych do I kategorii zagrożenia metanowego kierownik
ruchu zakładu górniczego może zezwolić na okresowe przewietrzanie jednym niezależnym prądem
powietrza ścian o łącznej długości większej niż 400 m, pod warunkiem utrzymywania między tymi
ścianami dróg wyjścia w odstępach nie większych niż 250 m.
3. Ze Å›ciany o wysokoÅ›ci mniejszej niż 2 m lub nachyleniu wiÄ™kszym niż 12° utrzymuje siÄ™ drogi
wyjścia w odstępach nie większych niż 250 m.
4. Przepis ust. 3 stosuje się do ścian określonych w ust. 1.
5. Największą dopuszczalną długość dróg z niezależnym prądem powietrza ustala się z
uwzględnieniem czasu działania stosowanych środków ochrony dróg oddechowych.
1. Składy materiałów wybuchowych, komory pomp głównego odwadniania, a w zakładach
ż 211.
górniczych wydobywających kopaliny palne także komory kruszarni, przewietrza się niezależnymi
prÄ…dami powietrza.
2. W polach metanowych wszystkie komory, z wyjątkiem komór stanowiących oddziałowe składy
narzędzi, sprzętu przeciwpożarowego i sanitarnego, przewietrza się prądami powietrza wytwarzanymi
przez wentylator główny.
3. Powietrze z komór, o których mowa w ust. 2, przewietrzanych prądami powietrza
wytwarzanymi przez wentylator główny odprowadza się z najwyższego punktu komory i prowadzi
poziomo lub po wzniosie.
4. W komorach, o których mowa w ust. 2, nie można umieszczać w odległości bliższej niż 20 cm
od najwyższego punktu w świetle obudowy żadnych urządzeń i elementów, które mogłyby utrudniać
przepływ powietrza pod stropem komór.
1. Powietrze doprowadza się możliwie najkrótszą drogą do każdego poziomu
ż 212.
wydobywczego, skÄ…d prÄ…dami wznoszÄ…cymi odprowadza siÄ™ w kierunku szybu wydechowego.
2. Sprowadzanie powietrza wyrobiskiem na upad dopuszcza się wyłącznie w przypadkach, gdy:
1) Å›redni upad wyrobiska lub bocznicy wentylacyjnej nie przekracza 5°,
2) Å›redni upad wyrobiska lub bocznicy wentylacyjnej wynosi od 5° do 10°, a prÄ™dkość przepÅ‚ywu
powietrza jest większa niż 0,5 m/s,
3) powietrze jest odprowadzane z pól zagrożonych wyrzutami dwutlenku węgla lub siarkowodoru.
3. W przypadkach uzasadnionych warunkami górniczo-geologicznymi kierownik ruchu zakładu
górniczego może odstąpić od wymagań określonych w ust. 2, ustalając warunki zapewniające
bezpieczeństwo ruchu.
1. RegulacjÄ™ przewietrzania prowadzi siÄ™ tamami regulacyjnymi, umieszczonymi na
ż 213.
początku prądów rejonowych.
2. Do regulacji przewietrzania można stosować wentylatory umieszczone w wolnym przekroju
wyrobiska.
3. Kierownik ruchu zakładu górniczego może, po ustaleniu warunków, dopuścić regulację
przewietrzania przy zastosowaniu wentylatorów pomocniczych lub tam regulacyjnych zabudowanych
w grupowych prÄ…dach powietrza lub rejonowych prÄ…dach powietrza odprowadzanego do szybu
wydechowego.
1. W wyrobiskach korytarzowych, stanowiących połączenie między prądem powietrza
ż 214.
prowadzonym od szybu wdechowego a odprowadzanym do szybu wydechowego, zabudowuje siÄ™
śluzy wentylacyjne.
2. Drzwi tam w śluzie wentylacyjnej wykonuje się z materiałów niepalnych i zabezpiecza przed
samoczynnym otwarciem.
3. Tamy, o których mowa w ust. 1, wyposaża się w czujniki sygnalizujące ich otwarcie do
dyspozytorni lub w środki zapewniające ich zamknięcie, ustalone przez kierownika ruchu zakładu
górniczego.
4. Tamy śluz wentylacyjnych uruchamiane mechanicznie oraz tamy wewnątrz rejonów
wentylacyjnych wyposaża się w drzwi otwierane w jedną stronę.
5. Odstęp między tamami wentylacyjnymi w śluzie lub między sąsiednimi śluzami powinien
umożliwić, podczas ruchu ludzi lub urządzeń transportowych, zamknięcie drzwi jednej z tam lub drzwi
w sąsiedniej śluzie.
6. Każda tama przy moście wentylacyjnym powinna posiadać dwoje drzwi otwieranych w
przeciwne strony albo zabezpieczonych przed samoczynnym otwarciem.
7. W zakładach górniczych wydobywających kopaliny niepalne, w których nie występuje
zagrożenie metanowe, kierownik ruchu zakładu górniczego decyduje o potrzebie wybudowania śluz
wentylacyjnych.
1. Drzwi w tamach wentylacyjnych powinny zamykać się samoczynnie albo mechanicznie.
ż 215.
2. Niedopuszczalne jest pozostawianie otwartych drzwi oraz składowanie materiałów i sprzętu w
bezpośrednim sąsiedztwie tam wentylacyjnych.
1. Tamy wentylacyjne wykonuje się z materiałów niepalnych.
ż 216.
2. Przepis ust. 1 nie dotyczy tam wentylacyjnych:
1) zlokalizowanych wewnÄ…trz rejonu wentylacyjnego,
2) tymczasowych, niezbędnych na czas budowy tam wentylacyjnych wykonanych z materiałów
niepalnych.
W wyrobisku korytarzowym łączącym wyrobiska z taśmociągiem z innym wyrobiskiem,
ż 217.
stanowiÄ…cym drogÄ™ ucieczkowÄ…, co najmniej jedna z tam wentylacyjnych, Å‚Ä…cznie z drzwiami, powinna
być wykonana z materiałów niepalnych.
 1. Drzwi w tamach wentylacyjnych zabudowanych na drogach przewozu
ż 218.
lokomotywowego lub przewozu z napędem własnym oraz głównego transportu maszynami
samojezdnymi powinny być otwierane i zamykane mechanicznie lub automatycznie.
2. W przypadku gdy różnica ciśnień powietrza uniemożliwia ręczne otwarcie drzwi tamy
wentylacyjnej, tamę wyposaża się w urządzenie zapewniające otwarcie drzwi i bezpieczne przejście
przez tamÄ™.
1. W wyrobiskach, w których konieczne jest zabudowanie tam wentylacyjnych, nie można
ż 219.
budować urządzeń transportu linowego.
2. Przepis ust. 1 nie dotyczy przypadków, gdy zapewnione jest mechaniczne lub samoczynne
zamknięcie i otwarcie tam bez potrzeby wejścia załogi na trasę transportu.
W zakładach górniczych eksploatujących kopalinę palną, tamy wentylacyjne buduje się
ż 220.
blisko skrzyżowań wyrobisk.
1. W zakładach górniczych eksploatujących kopalinę palną wyrobiska przewietrzane
ż 221.
grupowymi prądami powietrza wyposaża się w urządzenia transportowe.
2. W szczególnie uzasadnionych przypadkach kierownik ruchu zakładu górniczego może
zezwolić na odstąpienie od stosowania przepisu ust. 1.
Kierownik działu wentylacji, za zgodą kierownika ruchu zakładu górniczego, wprowadza
ż 222.
zmiany w sieci wentylacyjnej i regulacji przewietrzania, które nanosi się na mapy i schematy
wentylacyjne w ciÄ…gu doby.
Rozdział 3
Przewietrzanie za pomocą lutniociągów, pomocniczych urządzeń wentylacyjnych lub przez
dyfuzjÄ™
1. Wyrobiska, które nie są przewietrzane prądami powietrza wytwarzanymi przez
ż 223.
wentylator główny, przewietrza się za pomocą lutniociągów.
2. Lutniociągi powinny być wykonywane z lutni metalowych lub trudno palnych
antyelektrostatycznych lutni z tworzyw sztucznych.
3. Wyrobiska można przewietrzać pomocniczymi urządzeniami wentylacyjnymi, jeżeli długość
tych wyrobisk nie jest większa niż:
 1) w polach niemetanowych i polach zaliczonych do I kategorii zagrożenia metanowego:
a) 15 m - przy nachyleniach do 10° (we wzniosie i upadzie),
b) 10 m - przy nachyleniach powyżej 10° (we wzniosie i upadzie),
2) w polach II, III i IV kategorii zagrożenia metanowego:
a) 6 m - przy nachyleniu do 10° (we wzniosie i upadzie),
b) 4 m - przy nachyleniu powyżej 10° (we wzniosie i upadzie).
4. W zakładach górniczych eksploatujących kopalinę niepalną, przy braku zagrożenia
metanowego, kierownik ruchu zakładu górniczego może zezwolić, po spełnieniu wymagań
określonych w ż 187 ust. 2, na przewietrzanie wyrobisk o długości nieprzekraczającej 60 m, stosując
wentylatory wolnostrumieniowe, wytwarzające strugę strumienia na odległość co najmniej 45 m,
umieszczone w wolnych przekrojach wyrobisk z opływowym prądem powietrza.
1. Wyrobiska można przewietrzać przez dyfuzję, jeżeli długość tych wyrobisk nie jest
ż 224.
większa niż:
1) w polach niemetanowych i I kategorii zagrożenia metanowego:
a) 10 m - przy nachyleniu do 10° (we wzniosie i upadzie),
b) 6 m - przy nachyleniu powyżej 10° (we wzniosie i upadzie),
2) 2 m - w polach metanowych II, III lub IV kategorii zagrożenia metanowego.
2. W polach metanowych przewietrzanie przez dyfuzję wnęk odmetanowania, wnęk wiertniczych
oraz dojść do tam izolacyjnych i pożarowych jest niedopuszczalne.
3. W polach metanowych przelewowe komory pomp oraz wloty do podszybi długości do 10 m, w
których strop na caÅ‚ej dÅ‚ugoÅ›ci ma wznios wynoszÄ…cy co najmniej 15° w kierunku szybu, przewietrza
się przez dyfuzję lub pomocniczymi urządzeniami wentylacyjnymi, jeżeli zapewniony jest prawidłowy
skład powietrza.
4. W zakładach górniczych eksploatujących kopalinę niepalną kierownik ruchu zakładu
górniczego może zezwolić na przewietrzanie przez dyfuzję wyrobisk o długościach większych od
ustalonych w ust. 1, pod warunkiem spełnienia wymagań określonych w ż 187 ust. 2.
1. Przewietrzanie lutniociągiem może być ssące, tłoczące lub kombinowane.
ż 225.
2. Odległość lutniociągu od czoła przodka nie może być większa niż:
1) w polach niemetanowych i niezagrożonych wyrzutami gazów i skał - 10 m,
2) w polach metanowych lub zagrożonych wyrzutami gazów i skał:
a) przy wentylacji ssÄ…cej - 6 m,
b) przy wentylacji tłoczącej lub kombinowanej - 8 m.
3. W uzasadnionych przypadkach, stosując wentylację tłoczącą, odległość określona w ust. 2 pkt
1 może być zwiększona do 15 m, za zgodą kierownika ruchu zakładu górniczego.
4. W wyrobiskach drążonych kombajnami:
1) odległość lutniociągu ssącego od czoła przodka przy wentylacji ssącej nie powinna być większa
niż 3 m,
2) odległość lutniociągu tłoczącego od czoła przodka przy wentylacji tłoczącej nie powinna być
większa niż:
a) w polach niemetanowych - 10 m,
b) w polach metanowych - 8 m,
3) przy wentylacji kombinowanej odległość lutniociągu ssącego od czoła przodka nie powinna być
większa niż 6 m, a odległość lutniociągu tłoczącego - większa niż 12 m.
1. Odległość lutniociągu od czoła przodka w szybach (szybikach) nie może być większa
ż 226.
niż 4 "s przy wentylacji tÅ‚oczÄ…cej i kombinowanej oraz 2 "s przy wentylacji ssÄ…cej, gdzie s oznacza
powierzchnię przekroju wyrobiska pionowego w wyłomie, wyrażoną w m2.
2. W szybach (szybikach), w których pomost znajduje się w odległości mniejszej od czoła
przodka niż określona w ust. 1, koniec lutniociągu powinien znajdować się między przodkiem a
pomostem.
1. Lutniociąg wyprowadza się do przepływającego prądu powietrza na odległość co
ż 227.
najmniej 8 m w takim kierunku, aby nie występowała recyrkulacja powietrza.
2. Przepis ust. 1 nie dotyczy lutniociągów pomocniczych stosowanych:
1) przy wentylacji kombinowanej,
2) dla usuwania nagromadzeń metanu,
3) dla poprawy warunków klimatycznych.
3. W wyrobisku, z którego pobierane jest powietrze do przewietrzania wyrobiska z użyciem
lutniociągu, powinna płynąć ilość powietrza uniemożliwiająca występowanie jego recyrkulacji,
natomiast na odcinku lutniociągu w prądzie przepływającym powinna być utrzymana wymagana
prędkość powietrza.
4. Przy wentylacji kombinowanej ilość powietrza doprowadzana lutniociągiem zasadniczym
powinna być większa od ilości pobieranej przez lutniociąg pomocniczy.
5. W zakładach górniczych wydobywających rudy miedzi, cynku i ołowiu, stosując system
komorowo-filarowy, dopuszcza się wyprowadzenie lutniociągu do przepływającego prądu powietrza na
odległość uniemożliwiającą występowanie recyrkulacji powietrza.
1. Prędkość prądu powietrza w wyrobisku przewietrzanym z użyciem lutniociągu powinna
ż 228.
wynosić co najmniej w polach:
1) niemetanowych i I kategorii zagrożenia metanowego - 0,15 m/s,
2) II, III, IV kategorii zagrożenia metanowego - 0,30 m/s.
2. W drążonym wyrobisku o przekroju poprzecznym w wyłomie ponad 20 m2 przewietrzanym z
użyciem lutniociągu prędkość powietrza może być mniejsza niż określona w ust. 1, jeżeli zapewnione
jest utrzymanie dopuszczalnych zawartości gazów oraz właściwych warunków klimatycznych.
 W części szybu (szybiku) przewietrzanej z użyciem lutniociągu prędkość powietrza
ż 229.
powinna wynosić co najmniej w polach:
1) niemetanowych i I kategorii zagrożenia metanowego - 0,15 m/s,
2) II, III i IV kategorii zagrożenia metanowego - 0,30 m/s.
W szybach głębionych z powierzchni w złożach metanowych lutniociąg wyprowadza się
ż 230.
na wysokość co najmniej 3 m ponad poziom terenu, a w przypadku gdy wentylator znajduje się w
budynku - co najmniej 0,5 m ponad jego dach.
Przy każdym szybie (szybiku) lub nadsięwłomie drążonym w warunkach zagrożenia
ż 231.
metanowego, oprócz wentylatora czynnego, powinien być wentylator rezerwowy.
Pomosty w drążonych szybach (szybikach) lub nadsięwłomach wykonuje się tak, aby
ż 232.
zapewniały stale swobodny przepływ powietrza uniemożliwiający nagromadzenie się metanu pod lub
nad tymi pomostami.
1. Wyrobiska drążone metodą nadsięwłomu w polach metanowych przewietrza się
ż 233.
prądem powietrza wytwarzanym przez wentylator główny.
2. Dukla wiertnicza w polu metanowym drążona metodą nadsięwłomu może być przewietrzana
za pomocą lutniociągu tylko do wysokości 15 m.
Wentylatory lutniowe w polach metanowych powinny pracować bez przerwy; w przypadku
ż 234.
przerwy awaryjnej w pracy wentylatora roboty wstrzymuje się, wycofuje ludzi, a wejście do wyrobiska
zagradza.
1. W szybach głębionych z powierzchni, w warunkach zagrożenia metanowego,
ż 235.
elektryczne silniki wentylatorów zabudowanych na początku lutniociągu przewietrza się bezpośrednio
z atmosfery.
2. W polach metanowych II-IV kategorii zagrożenia metanowego elektryczne silniki wentylatorów
zabudowanych na początku lutniociągu przewietrza się powietrzem pobieranym bezpośrednio z prądu
opływowego, doprowadzanym w celu przewietrzania wyrobiska.
Wentylatory lutniowe powinny znajdować się na początku lutniociągu w prądzie powietrza
ż 236.
wytworzonym przez wentylator główny.
 Szczegółowe zasady przewietrzania wyrobisk za pomocą lutniociągów określa załącznik
ż 237.
nr 4 do rozporzÄ…dzenia.
Rozdział 4
Klimatyzacja
1. Wykonując roboty górnicze, prowadzi się rozpoznanie pierwotnej temperatury skał.
ż 238.
2. Sposób pomiaru temperatury pierwotnej skał określa Polska Norma.
3. Przy pierwotnej temperaturze skaÅ‚ wyższej niż 30°C opracowuje siÄ™ prognozÄ™ warunków
klimatycznych oraz ustala działania zapewniające utrzymanie właściwych warunków klimatycznych.
1. Temperatura powietrza w miejscu pracy nie powinna przekraczać 28°C przy
ż 239.
wykonywaniu pomiaru termometrem suchym, a intensywność chłodzenia nie powinna być mniejsza od
11 katastopni wilgotnych (Kw).
2. W przypadku gdy temperatura powietrza mierzona termometrem suchym w miejscu pracy jest
wiÄ™ksza od 28°C, a nie przekracza 33°C, lub intensywność chÅ‚odzenia jest mniejsza od 11 katastopni
wilgotnych, stosuje się odpowiednie rozwiązania techniczne dla obniżenia temperatury powietrza lub
ogranicza czas pracy do 6 godzin, liczony łącznie ze zjazdem i wyjazdem, dla pracowników
przebywających całą zmianę roboczą w miejscu pracy, gdzie parametry klimatyczne są przekroczone.
3. W przypadku gdy temperatura powietrza mierzona termometrem suchym przekracza 33°C,
można zatrudnić ludzi tylko w akcji ratowniczej.
4. W zakładach górniczych stosujących maszyny samojezdne dopuszcza się określenie
warunków klimatycznych pracy, wyznaczając temperaturę zastępczą klimatu w sposób określony w
Polskiej Normie.
Zebrał i opracował: Czesław Zając Wodzisław Śląski luty 2009
X. Bibliografia:
- Bielewicz T., Prus B., Honysz J. Górnictwo Część I. Wydawnictwo ŚL
SK 1993r.
- Roszczynialski W., Nawrat S., Szlązak J., Tomczyk J.: Bezpieczna kopalnia. Kraków 1999r.
- Czechowicz J., Mastaliński M., Surowiec M.: Górnictwo Część III. Wydawnictwo ŚL
SK
1985r.
- Frycz A., Klimatyzacja kopalń. Wydawnictwo ŚL
SK 1981r.
- Praca zbiorowa, Technologia kierunek górniczy. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne
1977r.
- Praca zbiorowa, Poradnik górnika Tom III. Wydawnictwo ŚL
SK 1974r.
XI. Załączniki
1. Umowne znaki wentylacyjne stosowane na mapach górniczych
Prąd powietrza świeżego wchodzącego do
szybu pionowego, szybu ślepego lub szybiku,
Prąd powietrza świeżego wchodzącego do
upadowe) (szybu pochyłego) lub sztolni
Prąd powietrza świeżego - poziomy lub
wznoszÄ…cy siÄ™
Prąd powietrza świeżego - schodzący
Rozgałęzienie prądu powietrza świeżego
Połączenie prądów powietrza świeżego
Prąd powietrza zużytego wychodzącego z
szybu pionowego, szybu ślepego lub szybiku
Prąd powietrza zużytego wychodzącego z
upadowej (szybu pochyłego lub sztolni)
Prąd powietrza zużytego - poziomy lub
wznoszÄ…cy siÄ™
Prąd powietrza zużytego - schodzący
Rozgałęzienie prądu powietrza zużytego -
Połączenie prądów powietrza zużytego
Wentylator główny
Wentylator główny lub pomocniczy,
zabudowany w tamie ogniotrwałej pełnej
Wentylator zabudowany bez tamy
LutniociÄ…g wykonany z lutni elastycznych,
z wentylatorem tłoczącym powietrze świeże
LutniociÄ…g wykonany z lutni blaszanych,
z wentylatorem tłoczącym powietrze świeże
LutniociÄ…g wykonany z lutni blaszanych, z
wentylatorem ssącym powietrze zużyte
Tama ogniotrwała, pełna, lekka
Tama ogniotrwała, pełna ciężka
Tama klocowa, pełna
Tama słupowa, pełna
Tama słupowa, niepełna
Tama deskowa, pełna
Tama płócienna
Tama pneumatyczna
Zasłona powietrzna w prądzie powietrza
świeżego
Zasłona powietrzna w prądzie powietrza
zużytego
Tama odbojowa
Tama ogniotrwała pojedyncza z jedno-
skrzydłowymi drzwiami metalowymi - otwarta
Tama ogniotrwała pojedyncza z jedno-
skrzydłowymi drzwiami metalowymi -
zamknięta
Tama ogniotrwała podwójna z jedno-
skrzydłowymi drzwiami metalowymi -
zamknięta
Tama ogniotrwała pojedyncza z dwu-
skrzydłowymi drzwiami metalowymi - otwarta
Tama ogniotrwała pojedyncza z dwu-
skrzydłowymi drzwiami metalowymi -
zamknięta
Tama ogniotrwała podwójna z dwu-
skrzydłowymi drzwiami metalowymi -
zamknięta
Tama drewniana z jednoskrzydłowymi
drzwiami drewnianymi - otwarta
Tama drewniana z jednoskrzydłowymi
drzwiami drewnianymi - zamknięta
Tama drewniana z dwuskrzydłowymi
drzwiami drewnianymi - otwarta
Tama drewniana z dwuskrzydłowymi
drzwiami drewnianymi - zamknięta
Tama drewniana bez drzwi, z oknem
regulacyjnym
Tama drewniana z drzwiami z oknem
regulacyjnym
Tama ogniotrwała z drzwiami metalowymi z
oknem regulacyjnym
Odrzwia ogniotrwale bez drzwi
Odrzwia drewniane bez drzwi
Przepierzenie ogniotrwałe
Przepierzenie drewniane
Most wentylacyjny ogniotrwały bez drzwi
Most wentylacyjny drewniany bez drzwi
Most wentylacyjny ogniotrwały z
pojedynczymi drzwiami metalowymi,
zabudowanymi z jednej jego strony
Most wentylacyjny ogniotrwały z podwójnymi
drzwiami metalowymi, zabudowanymi z
obydwu jego stron
Most wentylacyjny z lutni blaszanych,
z pełnymi tamami ogniotrwałymi
Most wentylacyjny z lutni blaszanych,
z pełnymi tamami drewnianymi
Stacja pomiarowa powietrza w prÄ…dzie
powietrza świeżego
Stacja pomiarowa powietrza w prÄ…dzie
powietrza zużytego
Chłodziarka górnicza, zainstalowana na
powierzchni obok szybu
Chłodziarka górnicza, zainstalowana w
wyrobisku górniczym
Przykłady i interpretacja znaków
1) Wentylator główny osiowy o spiętrzeniu 5000 N/m2 i
o wydajności 180 m3/ s, zainstalowany na szybie
wentylacyjnym  Czesław , o przekroju kołowym, w
obudowie z cegły, o rzędnych wysokości zrębu +427,35
m spÄ…gu  327,18 m.
2) LutniociÄ…g, wykonany lutni elastycznych,
z wentylatorem elektrycznym, tłoczącym
powietrze świeże, zainstalowany w chodniku
taśmowym III obudowanym odrzwiami z
łuków podatnych.
3) Stacja pomiarowa nr 2 w prÄ…dzie powietrza
świeżego, usytuowana w chodniku nr VI w
obudowie A
P, wyposażonym w chłodziarkę
górniczą.
4) Tama drewniana z drzwiami z oknem regulacyjnym, sterowana automatycznie,
zabudowana w chodniku 5.
Opracowano na podstawie:
- POLSKA NORMA, Mapy górnicze, Umowne znaki wentylacyjne, PN-75G-09009
Opracował: Czesław Zając Luty 2009
2. Załącznik 2
W rozporzÄ…dzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca 1998 r. w sprawie
najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w
środowisku pracy, ustalono progi akceptowalnego ryzyka, jako wartości najwyższych
dopuszczalnych stężeń (NDS). Stężenia te wyrażono masą szkodliwego czynnika, mierzoną
w miligramach na 1 m3 powietrza, którym pracownicy oddychają. Szkodliwe czynniki,
których nie można wyrazić w jednostkach masy wyrażone są w jednostkach właściwych dla
danego czynnika. Mówimy wówczas o najwyższym dopuszczalnym natężeniu(NDN).
Najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) ustalono jako stężenie średnie ważone, którego
oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego czasu pracy i 42-godzinnego
tygodniowego wymiaru czasu pracy przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno
spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych
pokoleń.
Najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDSCh) ustalono jako wartość średnia, która
nie powinna spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika oraz w stanie
zdrowia jego przyszłych pokoleń, jeżeli utrzymuje się w środowisku pracy nie dłużej niż 30
minut w czasie zmiany roboczej. Jest to ryzyko dopuszczalne pod warunkiem ograniczenia
czasu ekspozycji lub zastosowania ochron osobistych.
Najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe (NDSP) ustalono jako granicę koncentracji,
która ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być w środowisku
pracy przekroczona w żadnym momencie. Jest to więc poziom nieakceptowanego ryzyka.