Udar Mózgu
2003, tom 5, nr 2, 25 30
Copyright © 2003 Via Medica
ISSN 1505 6740
PRACA POGL
DOWA
Strukturalne podstawy afazji
w świetle czynnościowych metod neuroobrazowania*
Structural bases of aphasia in the light of functional neuroimaging*
Wojciech Ambrosius, Jan P. Mejnartowicz, Wojciech Kozubski
Katedra i Klinika Neurologii Akademii Medycznej w Poznaniu
________________________________________________________________________
Streszczenie
W artykule zawarto rys historyczny pojęcia afazji i jej współczesne rozumienie. Opisano zarówno klasyczne  korowe typy
afazji: motoryczną, sensoryczną, nominalną, transkorową i kondukcyjną, jak i dyskusyjne pod względem nozologicznym typy
afazji podkorowej  wzgórzową i móżdżkową. Rozważane są odniesienia lokalizacyjne wymienionych zaburzeń komunikacji
słownej oraz jej odzwierciedlenie w czynnościowych badaniach neuroobrazowych (SPECT [single photon emission computed
tomography], fMRI [functional magnetic resonance imaging], PET [positron emission tomography]).
SÅ‚owa kluczowe: afazja, podstawy strukturalne, fMRI, PET, SPECT
___________________________________________________________________________
Abstract
In the article the authors describe the history of concept of aphasia and its contemporary meaning. The different types of
classical speech disorders are described: Broca s and Wernicke s aphasia, anomia, transcortical and central conductive
aphasias. Non-classical speech disorders such as subcortical and cerebellar aphasias are described. The authors consider
also topographic bases of central, verbal communication disturbances and the role of functional neuroimaging studies
(SPECT, fMRI, PET) in their diagnosis.
Key words: aphasia, structural bases, fMRI, PET, SPECT
Procesy uczestniczące w powstawaniu mowy Do lat 80. zeszłego stulecia model Wernickie-
i języka były jednymi z pierwszych, w wypadku któ- go-Lichtheima, choć wielokrotnie modyfikowany
rych odkryto i opisano specyficzne rejony anatomicz- (m.in. przez Geschwinda i Levitskiego), był pod-
no-funkcjonalne mózgowia. Klasyczny model orga- stawą badań nad zaburzeniami mowy. Dostęp do
nizacji języka stworzyli Wernicki i Lichtheim pod badań neuroobrazowych  tomografii komputero-
koniec XIX wieku  opierał się on na ich własnych wej i rezonansu magnetycznego głowy (odpowied-
badaniach, a także na wcześniejszych doświadcze- nio CT [computed tomography] i MRI [magnetic re-
niach Broca. Trzeba jednak wiedzieć, że już sonance imaging]) pozwolił wyróżnić afazje podko-
w 1825 roku Gall zasugerował, że między różnymi rowe (prace Alexandra i Nadeau) [2]. Natomiast
zdolnościami człowieka a swoistymi obszarami ko- w większości prac z zastosowaniem czynnościowe-
rowymi może istnieć związek czynnościowo-anato- go obrazowania: tomografii emisyjnej pojedyncze-
miczny. Z jeszcze wcześniejszego okresu pochodzą go fotonu (SPECT, single photon emission compu-
pierwsze zachowane do naszych czasów opisy afa- ted tomography), pozytronowej tomografii emisyj-
zji  zaburzenia tworzenia, rozumienia i odtwarza- nej (PET, positron emission tomography) i funkcjo-
nia fenomenów mowy powstałego wskutek wtórne- nalnego MRI (fMRI, functional magnetic resonance
go uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego imaging), choć podkreślano wiele nowych aspektów
(OUN). Dotyczyły one afazji ruchowej (J. Schmidt, dotyczących złożoności mechanizmów powstawa-
1667) oraz czuciowej (P. Rommel, 1683) [1]. nia mowy i języka, również opierano się na 150-let-
niej historii badań nad tym zagadnieniem. Nadal
*V IFU, Jurata, 17 18.10.2003 r.
wielu afazjologów wyróżnia i podkreśla różnice
między afazją czuciową, ruchową, globalną, mie-
Adres do korespondencji:
szanÄ… transkorowÄ… czuciowÄ…, transkorowÄ… ruchowÄ…
Lek. Wojciech Ambrosius
Katedra i Klinika Neurologii Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego
i afatycznymi zespołami podkorowymi. Strategicz-
ul. Przybyszewskiego 49, 60 355 Poznań
ne dla mowy obszary korowe dominującej półkuli
tel.: [phone], faks: (0 61) 869 16 97
e-mail: [e-mail]
mózgu, których uszkodzenie powoduje zaburzenia
Praca wpłynęła do Redakcji: 19 listopada 2003 r.
afatyczne, przedstawiono na rycinie 1.
Zaakceptowano do druku: 10 grudnia 2003 r.
www.um.viamedica.pl
25
Udar Mózgu 2003, tom 5, nr 2
Pęczek łukowaty
przeprowadzone badania z zastosowaniem PET
wskazują, że funkcją przedniej części lewej wyspy
Zakręt nadbrzeżny
Zakręt przedśrodkowy
bocznej kory przedruchowej jest stworzenie planu
Zakręt kątowy
artykulacji [4].
W badaniach anatomopatologicznych wykaza-
no, że zaburzenia charakterystyczne dla afazji Bro-
Zakręt czołowy
dolny:
ca powodowane są uszkodzeniami o znacznie więk-
część trójkątna
szym zasięgu, obejmującymi również przednią
część wieczkowa
część zakrętu czołowego dolnego, zakręt czołowy
środkowy, wyspę, brzuszne części zakrętów przed-
Zakręt skroniowy górny
i zaśrodkowych lub przednie obszary płata ciemie-
niowego półkuli dominującej [3]. Obserwację tę
potwierdzają badania z wykorzystaniem PET, w któ-
Rycina 1. Schemat strategicznych dla mowy i rozwoju afazji struk-
tur korowych lewej półkuli mózgu rych zwykle zadania związane z powstawaniem
mowy wiążą się ze zwiększoną aktywnością rozle-
Figure 1. Diagram of main cortical structures in left brain hemi-
głych obszarów lewego płata czołowego obejmującą
sphere responsible for speech abilities and aphasia
wszystkie trzy zakręty czołowe z wyłączeniem środ-
kowej części zakrętu czołowego środkowego odpo-
Poniżej przedstawiono wybrane zespoły afa- wiadającego polu 9 według Brodmanna [5].
tyczne w odniesieniu do istotnych badań z zasto-
sowaniem SPECT, PET i fMRI.
Afemia
Afemia, określana mianem afazji prostej, może
Afazja motoryczna
być postrzegana jako postać afazji motorycznej,
W afazji motorycznej, zwanej też ruchową, mimo ciągłego sporu, czy jest to zaburzenie funkcji
ekspresyjną lub afazją Broca, mowa spontaniczna językowych czy też artykulacji. To zaburzenie
jest znacznie upośledzona  od niemoty po mowę mowy cechuje występujący początkowo mutyzm,
telegraficzną. Uszkodzone funkcjonalnie są także przechodzący w zaburzenia połączone z zamianami
nazywanie i powtarzanie; upośledzone jest często fonemów i pauzami. Inne funkcje mowy  w tym
również czytanie ( trzecia aleksja ), a pisanie jest pisanie  pozostają nieupośledzone. Afemia to
dysmorficzne i dysgramatyczne. Nienaruszone jest w istocie rzadki i przejściowy zespół zaburzeń mowy,
natomiast rozumienie mowy, choć niekiedy mogą który nie jest  prawdziwym zaburzeniem funkcji
wystąpić niewielkie trudności pojmowania zdań języka; być może jest równoważnikiem czystej aprak-
gramatycznie złożonych. Wśród współwystępują- sji mowy. Opisywane są czyste postacie afemii,
cych objawów neurologicznych stwierdza się nie- w której nieprawidłowa jest wyłącznie artykulacja,
dowład połowiczy prawostronny, niedoczulicę bez zaburzeń językowych, a uszkodzenie dotyczy
połowiczą prawostronną i ewentualnie apraksję kory lewej okolicy ruchowej i kory przedruchowej
lewych kończyn. Częstym objawem tej postaci afa- [6, 7]. W badaniu neurologicznym współistnieje
zji jest powtarzanie jednego słowa lub sylaby (mo- niekiedy porażenie ośrodkowe nerwu twarzowego
nofazja) lub stereotypie wyrażeniowe. Pacjenci prawego.
najczęściej są świadomi obecnych u nich zaburzeń
i zwykle starają się je przezwyciężyć. Wystąpienie
Transkorowa afazja ruchowa
powyższych zaburzeń mowy wiąże się najczęściej
z nagłym wystąpieniem zaburzeń krążenia uszka- Transkorowa afazja ruchowa, opisana po raz
dzających ośrodek ruchowy mowy, zwany także pierwszy przez Lichtheima w 1885 roku, przypo-
ośrodkiem Broca, zajmujący tylną część zakrętu mina afazję Broca, lecz różni się od niej zachowaną
czołowego dolnego (pola 44 i 45) według klasyfi- zdolnością powtarzania nawet długich zdań. Nie-
kacji Brodmanna i zmiennie obejmujący część zmieniony jest mechanizm powtarzania i rozumie-
wieczkową i część trójkątną lub obie. nia mowy, przy jednoczesnym zaburzeniu spon-
Interesujące, lecz do dziś kontrowersyjne są taniczności wypowiedzi. Upośledzone jest także
rezultaty badań Mohra [3], który stwierdził, że spontaniczne wypowiadanie się na piśmie (pisa-
uszkodzenie wyłącznie ośrodka Broca powoduje nie  od siebie ); częste są perseweracje, opuszcze-
apraktyczne zaburzenia mowy z przejściowym nia i zniekształcenia graficzne liter. Objawami
zaburzeniem języka, całkowicie ustępującymi neurologicznymi, które mogą towarzyszyć temu
w ciągu kilku dni lub tygodni [3]. Współcześnie rodzajowi afazji, jest zwykle różnego stopnia i za-
www.um.viamedica.pl
26
Wojciech Ambrosius i wsp., Strukturalne podstawy afazji a czynnościowe badania neuroobrazowe
kresu niedowład połowiczy prawostronny (u cho- gąc porozumieć się z otoczeniem, wpada w gniew,
rych praworęcznych) oraz apraksja ruchowo-wy- co jeszcze bardziej przyczynia się do nieprawidło-
obrażeniowa prawej kończyny górnej. Istotą trans- wego rozpoznania. Klasyczna afazja czuciowa wią-
korowej afazji ruchowej  co podkreśla Rubens [8] że się z zaburzeniem przepływu krwi w dolnych
 jest brak napędu mowy, znacznego stopnia trud- odgałęzieniach lewej tętnicy środkowej mózgu,
ności w inicjowaniu i rozwijaniu spontanicznej który może spowodować niedokrwienie lewego
wypowiedzi, z wplatanymi w niÄ… perseweracjami obszaru potyliczno-tylnoskroniowego. W tym miej-
werbalnymi. Ten rodzaj afazji miałby należeć do scu znajduje się ośrodek czuciowy Wernickego
objawów zespołu czołowego.  pola 41 i 42 według klasyfikacji Brodmanna
Uszkodzenia mózgu pacjentów z transkorową (w lewym górnym zakręcie skroniowym).
afazją ruchową stwierdzano w przedniej części
zakrętu obręczy półkuli dominującej lub w dodat-
Afazja transkorowa czuciowa
kowej okolicy ruchowej. Uszkodzenia powodowały
również przerwanie włókien łączących przednią Afazja transkorowa czuciowa przypomina afa-
część zakrętu obręczy lub dodatkowe pole rucho- zję Wernickego, jednak zachowana jest umiejęt-
we z okolicą Broca [9]. ność powtarzania zasłyszanej wypowiedzi, niekie-
Ze względu na cechy kliniczne i prawdopo- dy nawet nadmiernego, co klinicznie przybiera
dobną topografię uszkodzenia transkorowa afazja postać echolalii. Mowa jest płynna, słuchaczowi
ruchowa stanowi postać tak zwanej afazji limbicz- wydaje się nielogiczna, także chory nie rozumie
nej. Patomechanizm transkorowej afazji ruchowej swoich wypowiedzi.
polega na dyskoneksji ruchowego ośrodka mowy od Ten typ afazji występuje dość rzadko w udarze
leżącego w korze przedczołowej  ośrodka pojęć . mózgu, jest wywołany zmniejszeniem przepływu
Funkcjonalnie dochodzi do zaburzenia krążenia mózgowego krwi na granicy obszarów unaczynie-
pobudzeń w pętli: ruchowy korowy ośrodek mowy- nia (tzw. rejonu ostatniej łąki) przez lewą tętnicę
-dodatkowe pole ruchowe-układ limbiczny [10]. środkową i lewą tętnicę tylną mózgu. Opisywane
są przypadki jej występowania u pacjentów z cho-
robą Alzheimera. Klasycznie (jako pierwszy zespół
Afazja czuciowa
afazji transkorowej opisał Lichtheim) patomecha-
Afazja czuciowa charakteryzuje się upośledze- nizm uszkodzenia polega na przerwaniu dróg bez-
niem zdolności syntezy i analizy dz
więków mowy, pośrednio sąsiadujących z okolicą perisylwialną
czego wyrazem jest zaburzenie jej rozumienia. (perisylvian zone), która pozostaje nienaruszona.
Mimo że zdolność mówienia jest zachowana, to Uszkodzenie naczyniowe obejmuje tylną część za-
w wypowiedzi dominują zniekształcenia słów (pa- krętu skroniowego górnego w półkuli dominującej,
rafazje fonetyczne), nieprawidłowe zwroty i neo- okolicę korowo-podkorową, leżącą bezpośrednio za
logizmy. Podstawowa struktura zdania, tempo ośrodkiem percepcyjnym mowy, oraz pogranicze
i melodia zwykle są prawidłowe, jednak najczę- płatów ciemieniowego, skroniowego i potylicznego.
ściej wyrażenie nie posiada żadnego znaczenia. Za- Z tego względu częstymi objawami towarzyszący-
burzone jest również powtarzanie wypowiedzi. mi temu typowi afazji są różnego rodzaju niedowi-
Mowę chorego z tego typu afazją określa się jako dzenia, zaburzenia czucia, agnozja wzrokowa
pustą, bezwartościową (empty speech, empty talk). i  rzadko pojawiający się w tym przypadku  ze-
Charakterystyczne jest również, że dla osoby nie spół Gerstmanna. W latach 90. ostatniego stulecia
do końca znającej język pacjenta mowa osoby ukazało się wiele prac z zastosowaniem funkcjonal-
z afazją czuciową może się wydać prawidłowa. nych metod neuroobrazowania (PET i fMRI), w któ-
W przeciwieństwie do afazji ruchowej zwykle nie rych analizowano lokalizację stymulowanych mową
występują zaburzenia układu ruchu  chory może okolic kory mózgowej. W większości z nich wska-
pisać, choć również pismo jest niezrozumiałe; nie- zano na strategiczne znaczenie kory zakrętu skro-
kiedy obecne są natomiast zaburzenia w polu wi- niowego górnego, co jest zgodne z klasycznym mo-
dzenia pod postacią niedowidzenia połowiczego delem powstawania mowy Wernickego-Lichtheima
prawostronnego. W wypadkach, gdy następuje [11 14]. Zwracano również uwagę, że w procesie ro-
poprawa oceny znaczenia słów, ten typ afazji prze- zumienia mowy dochodzi także do aktywacji oko-
kształca się w afazję kondukcyjną lub anomię. licy skroniowo-potylicznej poza ośrodkiem Wernic-
Występowanie powyższych objawów może kego  zakrętów kątowego, wrzecionowatego, skro-
być przyczyną błędnego rozpoznania zaburzeń niowego dolnego i środkowego; pola 39, 21, 20, 37,
psychotycznych lub zespołu splątaniowego. Cho- 36 według Brodmanna [5, 14]. Przeprowadzono tak-
ry nie jest świadomy swoich zaburzeń, a, nie mo- że badania, w których wykazano, że w procesach
www.um.viamedica.pl
27
Udar Mózgu 2003, tom 5, nr 2
odbiorczych mowy oprócz aktywacji kory skronio- styczne są parafazje głoskowe. Ze względu na wiel-
wej półkuli dominującej dochodzi również do kość i topografię ogniska naczyniowego w tego
zwiększonego przepływu krwi w zakręcie skronio- typu afazji nie spostrzega się charakterystycznych
wym górnym w przeciwstronnej półkuli mózgu ogniskowych objawów neurologicznych, a te, któ-
[12, 13, 15]. re przypadkowo się pojawiają, są krótkotrwałe [7].
Szybkość oraz stopień ustępowania objawów Teoria Wernickego, opracowana na nowo
afazji czuciowej zależy najprawdopodobniej od przez Geschwinda, tłumaczy wystąpienie afazji
mechanizmów kompensacyjnych i adaptacyjnych, kondukcyjnej mechanizmem przerwania połączeń
w których bierze udział także okolica perisylwial- korowych ośrodków mowy: okolicy perisylwialnej
na półkuli niedominującej [16, 17]. płata czołowego i tylnej części zakrętu skroniowe-
go górnego, które są połączone przez pęczek łuko-
waty. Model taki wydaje siÄ™ jednak uproszczeniem,
Afazja amnestyczna
gdyż do tej pory nie udokumentowano badaniami
W afazji amnestycznej  nominalnej lub ano- autopsyjnymi afazji kondukcyjnej wywołanej izo-
mii  mowa spontaniczna jest zachowana, poja- lowanym uszkodzeniem pęczka łukowatego [24].
wiają się natomiast trudności w nazywaniu przed- W badaniach z wykorzystaniem elektrostymu-
miotów i/lub czynności; pacjenci, będąc świado- lacji kory mózgowej wykazano, że pobudzanie tyl-
mi nazwy, nie potrafią jej jednak poprawnie wy- nej części lewego zakrętu skroniowego górnego po-
powiedzieć, a przy próbie nazywania przedmiotów woduje zaburzenia mowy o charakterystyce afazji
posługują się peryfrazami, najczęściej opisem funk- kondukcyjnej. Potwierdzają to wyniki badań, w któ-
cjonalnym. Rozumienie mowy, powtarzanie i czy- rych stwierdzano uszkodzenia tej okolicy [25]. Rów-
tanie nie są zaburzone, podobnie pisanie  poza nież w badaniach z zastosowaniem fMRI stwierdzo-
trudnościami w znajdowaniu wyrazów. Anomia no, że ośrodki, których uszkodzenie może wywo-
jest częstym zaburzeniem mowy w udarowym łać afazję kondukcyjną, znajdują się w grzbietowej
uszkodzeniu kory mózgu; często występuje jako części zakrętu skroniowego górnego.
zejście afazji motorycznej (wg Kirshnera rzadko),
również Wernickego lub afazji kondukcyjnej [18].
Afazje podkorowe
Opisywane są także izolowane zaburzenia nazywa-
nia dotyczące wyłącznie jednej klasy nazw, na Nowoczesne metody neuroobrazowania czyn-
przykład nazwisk znajomych [19]. nościowego pozwoliły wykonać wiele badań,
Nie można precyzyjnie określić miejsca, któ- w których zaobserwowano, że wtórne zaburzenia
rego uszkodzenie wywołuje tę postać korowych afatyczne występują również w uszkodzeniach
zaburzeń mowy. Według Damasio [20] anomia dla struktur podkorowych.
czasowników pojawia się częściej w uszkodze- Wyróżnia się 3 rejony najistotniejsze dla po-
niach płata czołowego lewego, a dla rzeczowników wstania afazji podkorowej: wzgórze, okołokomo-
 lewego płata skroniowego; według Kirshnera rową istotę białą, a także okolicę prążkowiowo-to-
anomię mogą powodować guzy zlokalizowane głę- rebkową (striato-capsular region), którą tworzą gło-
boko w strukturach płata skroniowego lewego. wa jądra ogoniastego, okolica pokrywy i przednie
Geschwind [21] opisywał afazję amnestyczną ramię torebki wewnętrznej. Niektórzy badacze
w uszkodzeniach lewego zakrętu kątowego. Ist- uważają, że każdy z wymienionych rodzajów afa-
nieją również dane, że tę formę afazji wywołuje zji charakteryzują właściwie dla niego cechy.
uszkodzenie okolicy styku płatów skroniowego, Afazja wzgórzowa była pierwszą afazją pod-
ciemieniowego i potylicznego w półkuli dominu- korową przedstawioną w literaturze [26]. Klasycz-
jącej [22]  tym samym jest to zespół afatyczny nie opisuje się ją jako płynną, z parafazjami, per-
o najmniejszej wartości lokalizacyjnej. seweracjami, anomią, zmniejszoną siłą głosu, ale
lepszym rozumieniem mowy niż w korowej afazji
czuciowej [27]. Najczęściej przyczyną wymienio-
Afazja kondukcyjna
nych zaburzeń jest udar niedokrwienny w okolicy
W afazji kondukcyjnej (przewodzenia, aferent- jąder wzgórza brzusznego przedniego i brzuszno-
nej ruchowej) w różnym stopniu są zaburzone -bocznego. W afazji prążkowiowo-torebkowej ro-
funkcje mowy, takie jak spontaniczność wypowie- zumienie jest zachowane, występują parafazje se-
dzi lub jej rozumienie [23]. U chorego często za- mantyczne, zaburzona jest prozodia, płynność i ar-
burzone jest nazywanie obiektów i czynności, gło- tykulacja mowy [28]. Choć pierwszy opisany przy-
śne czytanie i pisanie pod dyktando. Mowa spon- padek tego typu zaburzeń był związany z wystą-
taniczna pozostaje na ogół płynna, charaktery- pieniem krwotoku, w większości prac stwierdza się
www.um.viamedica.pl
28
Wojciech Ambrosius i wsp., Strukturalne podstawy afazji a czynnościowe badania neuroobrazowe
niedostateczny przepływ krwi w odgałęzieniach
Afazja móżdżkowa
soczewkowo-prążkowiowych tętnicy środkowej
mózgu [2]. Obecność ogniska w istocie białej oko- Ostatnio wskazano na znaczenie móżdżku
łokomorowej wiąże się przede wszystkim z rucho- w procesach ekspresyjnych, takich jak afatyczne
wymi zaburzeniami afatycznymi [2, 29]. Należy zaburzenia mowy, które charakteryzują się cecha-
również zaznaczyć, że we wszystkich typach afa- mi typowymi dla transkorowej afazji ruchowej,
zji podkorowych zachowana jest zdolność powta- z częstymi ekspresywnymi i receptywnymi agra-
rzania, co uwydatnia jej podobieństwo do transko- matyzmami. Afazja móżdżkowa różni się istotnie
rowych zaburzeń mowy [30]. od zaburzeń charakterystycznych dla tak zwanej
Istnieje kilka teorii dotyczących patomecha- mowy móżdżkowej. Przede wszystkim jest wyni-
nizmu afazji podkorowych, w których podkreśla kiem uszkodzeń naczyniowych móżdżku, spowo-
się między innymi znaczenie uszkodzenia struk- dowanych zwykle niedokrwieniem w zakresie
tur bezpośrednio uczestniczących w procesie po- unaczynienia tętnicy górnej móżdżku. Za pomocą
wstawania mowy (dotyczy to głównie afazji nie- badań SPECT wykazano w tym typie zaburzeń
wzgórzowych [31]), rolę zaburzeń regulacji inicja- mowy upośledzenie perfuzji w przeciwstronnej
cji wypowiedzi  sformułowanej w strukturach okolicy przedczołowej, związane najprawdopodob-
korowych [32], a także zaburzeń na przebiegu szla- niej z mechanizmem skrzyżowanej diaschizy;
ków łączących struktury korowe. To ostatnie wią- w tym przypadku dochodzi do przerwania połą-
że się ze zjawiskiem diaschizy, które obecnie uwa- czeń drogi czołowo-mostowo-móżdżkowej [38].
ża się za najbardziej prawdopodobną przyczynę W badaniach z zastosowaniem PET stwierdzono,
wystąpienia objawów afazji podkorowej. Polega że stałą cechą zadań związanych z wytwarzaniem
ono na zmniejszeniu przepływu krwi oraz zahamo- mowy jest czynnościowa aktywacja prawej półku-
waniu procesów metabolicznych w rejonach od- li móżdżku [5].
ległych od pierwotnego obszaru zawałowego. Problem afazji pozostaje w kręgu praktycznych
Większość badaczy uważa, że diaschiza jest wyni- zainteresowań neurologów i psychologów, a także
kiem przerwania połączeń sieci neuronalnej i de- teoretycznej wiedzy lingwistów i filozofów. Nadal
prywacji stymulacji aferentnej kory mózgowej istnieje ogromna potrzeba prowadzenia badań,
[33, 34]. W zależności od tego, które szlaki koro- przede wszystkim nad czynnikami prognostyczny-
wo-podkorowo-korowe zostajÄ… zaburzone, rozwi- mi schorzenia, mechanizmami adaptacyjnymi
jają się różne objawy kliniczne. W przypadku usz- i kompensacyjnymi zaburzeń mowy. Pełniejsza
kodzenia jądra brzusznego bocznego wzgórza lub wiedza na ten temat może się okazać przydatna
dróg przez nie przebiegających (np. zmiana pato- w praktyce klinicznej i konstruowaniu optymal-
logiczna w przednim ramieniu torebki wewnętrz- nych programów terapeutycznych. Techniki obra-
nej) dochodzi do typowych objawów afazji podko- zowania funkcjonalnego OUN niewątpliwie uła-
rowej  parafazji semantycznych, deficytu rozu- twiają określenie przebiegu procesu reorganizacji
mienia słów czytanych; jeśli uszkodzeniu ulegają lewej półkuli w przypadku uszkodzeń struktur od-
drogi przebiegające przez poduszkę wzgórza, roz- powiedzialnych za mowę i język, uwydatniając
wijają się parafazje werbalne. także znaczenie prawej półkuli mózgu. Są one tak-
Technika PET pozwoliła w dużej mierze po- że pomocne w ocenie znaczenia wpływu indywi-
twierdzić wymienione teorie. Wyniki badań prze- dualnych różnic plastyczności mózgu w przebie-
prowadzonych tą metodą wskazują, że efektem gu rehabilitacji. Dalszy postęp w zakresie analizy
uszkodzenia wzgórza po jednej stronie może być danych oraz projektowania badań eksperymental-
zmniejszenie metabolizmu kory mózgowej nie tyl- nych z użyciem PET i fMRI może ułatwić znale-
ko tożstronnej, ale również po stronie przeciwnej zienie odpowiedzi na trudne pytania dotyczące
[35, 36]. Podobne rezultaty uzyskano, stosując funkcjonalnej neuroanatomii języka.
metodę SPECT z dożylnym podaniem I133 [37].
W badaniach czynnościowych wykazano za-
Piśmiennictwo
burzenia przepływu krwi w klasycznych ośrod-
1. Goodglass H., Boller W.F., Grafman J.: Handbook of Neuropsy-
kach rozumienia mowy u chorych z uszkodzeniem
chology. Elsevier, Amsterdam 1988.
2. Nadeau S., Crosson B.: Subcortical aphasia. Brain Lang. 1997,
(niedokrwiennym bÄ…dz
krwotocznym) w jÄ…drze
58, 355 402.
soczewkowatym [33], w okolicy torebki wewnętrz-
3. Mohr J.P.: Broca s area and Broca s aphasia. W: Whitaker H.
nej i centrum semiovale [37]. red. Studies in neurolingustics. Academic, New York 201 236.
www.um.viamedica.pl
29
Udar Mózgu 2003, tom 5, nr 2
4. Wise R.J., Greene J., Buchel C., Scott S.K.: Brain regions in- 21. Geschwind N.: The organization of language and the brain.
volved in articulation. Lancet 1999, 353, 1057 1061. Science 1970, 170, 940 944.
5. Binder J., Frost J., Hammeke T., Cox R., Rao S., Pieto T.: Human 22. Raymer A., Foundas A., Maher L. i wsp.: Cognitive neuropsy-
brain language areas identified by functional magnetic reso- chological analysis and neuroanatomic correlates in a case of
nance imaging. J. Neurosci. 1997, 1, 353 362. acute anomia. Brain Lang. 1997, 58, 137 156.
6. Fox R., Kasner S., Chatterjee A., Chalela J.: Aphemia: an isola- 23. Goodglass H.: Understanding Aphasia. Academic Press, San
ted disorder of articulation. Clin. Neurol. Neurosurg. 2001, 103, Diego 1993.
123 126. 24. Tanabe H., Sawada T., Inoue N., Ogawa M., Kuriyama Y.,
7. Kądzielawa D.: Zaburzenia językowe po uszkodzeniach struk- Shiraishi J. Conduction aphasia and arcuate fasciculus. Acta
tur podkorowych mózgu. W: Herzyk A., Kądzielawa D. red. Neurol. Skand. 1987, 76, 422 427.
Związek mózg-zachowanie w ujęciu neuropsychologii klini- 25. Damasio H., Damasio A.: The anatomical basis of conduction
cznej. Wydawnictwo UMCS, Lublin 1997, 111 155. aphasia. Brain 1980, 103, 337 350.
8. Rubens A.: The Transcortical Aphasias. W: Kirshner H.S., Free- 26. Fischer C.: The pathological and clinical aspects of thalamic
man F.R. red. Neurology of Aphasia. Swets and Zeitlinger, Am- hemorrhage. Trans. Am. Neurol. Assoc. 1959, 84, 56 59.
sterdam 1982, 113 125. 27. Radanowic M., Azambuja M., Mansur L., Sellito Porto C., Scaff
9. Taubner R., Raymer A., Heilman K.: Frontal-opercular aphasia. M.: Thalamus and language. Arq. Neuropsiquiatr. 2003, 61, 34
Brain Lang. 1999, 70, 240 261.  42.
10. Devinsky O.: Behavioral Neurology 100 maxims. E. Arnold, 28. Demonet J.: Subcortical aphasia(s): a controversial and promis-
London 1992. ing topic. Brain Lang. 1997, 58, 410 417.
11. Hirano S., Naito Y., Okazawa H. i wsp.: Cortical activation by 29. Staudt M., Grodd W., Niemann G. i wsp.: Early left periventri-
monaural speech sound stimulation demonstrated by positron cular brain lesions induce right hemispheric organization of
emission tomography. Exp. Brain Res. 1997, 113, 75 80. speech. Neurology 2001, 57, 122 125.
12. Dhankhar A., Wexler B., Fulbright R., Halwes T., Blamire A., 30. Kreisler A., Godefroy O., Delmaire C. i wsp.: The anatomy of
Shulman R.: Functional magnetic resonance imaging assess- aphasia revisited. Neurology 2001, 54, 1117 1123.
ment of the human brain auditory cortex response to increasing 31. Mega M., Alexander M.: Subcortical aphasia: The core profile
word presentation rates. J. Neurophysiol. 1997, 77, 476 483. of capsulostriatal infarction. Neurology 1994, 44, 1824 1829.
13. Price C., Wise R., Warburton E. i wsp.: Hearing and saying. The 32. Crosson B.: Subcortical functions in language: A working mo-
functional neuro-anatomy of auditory word processing. Brain del. Brain Lang. 1985, 25, 257 292.
1996, 119, 919 931. 33. Demeurisse G.: Contribution of functional imaging techniques
14. Warburton E., Wise R., Price C. i wsp.: Noun and verb retrieval to the study of subcortical aphasia. J. Neurolinguistics 1997,
by normal subjects. Studies with PET. Brain 1996, 119, 159 10, 301 311.
 179. 34. Nadeau S., Crosson B.: Subcortical Aphasia: Response to Re-
15. Zatorre R., Meyer M., Gjedde A., Evans A.: PET studies of pho- views. Brain Lang. 1997, 58, 436 458.
netic processing of speech: review, replication, and re-analysis. 35. Baron J., D Antona R., Pantano P., Serdaru M., Samson Y.,
Cereb. Cortex 1996, 6, 21 30. Bousser M.: Effects of thalamic stroke on energy metabolism of
16. Weiller C., Isensee C., Rijntjes M. i wsp.: Recovery from Wer- the cerebral cortex. A positron tomography study in man. Brain
nicke s aphasia: a positron emission tomographic study. Ann. 1986, 109, 1243 1259.
Neurol. 1995, 37, 723 732. 36. Baron J., Levasseur M., Mazoyer B. i wsp.: Thalamocortical
17. Cao Y., Vikingstad E., Paige George K., Johnson A., Welch K.: diaschisis: positron emission tomography in humans. J. Neurol.
Cortical language activation in stroke patients recovering from Neurosurg. Psychiatry 1992, 55, 935 942.
aphasia with functional MRI. Stroke 1999, 30, 2331 2340. 37. Demonet J., Celsis P., Puel M., Cardebat. D.:  Subcortical apha-
18. Kirshner H., Casey P., Kelly M. i wsp.: Anomia in cerebral sia: some proposed pathophysiological mechanisms and their
diseases. Neuropsychologia 1987, 25, 701 705. rCBF correlates revealed by SPECT. J. Neurolinguistics 1991,
19. Heiss W., Karbe H., Weber-Luxenburger G. i wsp.: Speech-in- 6, 319 344.
duced cerebral metabolic activation reflects recovery from apha- 38. Marien P.: Cerebellar induced aphasia: a case report of cerebel-
sia. J. Neurol. Sci. 1997, 145, 213 217. lar induced prefrontal aphasic language phenomena supported
20. Damasio A.: Aphasia. N. Engl. J. Med. 1992, 326, 531 539. by SPECT findings. J. Neurol. Sci. 1996, 144, 34 43.
www.um.viamedica.pl
30