13. Charakterystyka i podział wyrobisk górniczych
13.1. Pojęcie wyrobiska górniczego
Wyrobiskami górniczymi nazywa się puste przestrzenie powstałe w kopalinie użytecznej lub
w skale płonnej w wyniku prowadzenia robot górniczych.
W kopalniach węgla wyrobiska górnicze mogą znajdować się:
- w węglu i wtedy noszą nazwę wyrobisk węglowych,
- w kamieniu (skale płonnej) i wtedy nazywają się, wyrobiskami kamiennymi,
- częściowo w węglu, a częściowo w kamieniu i wtedy nazywa się je węglowo-kamiennymi.
W zależności od tego, czy znajdują się na powierzchni ziemi czy pod powierzchnią, wyrobi-
ska górnicze dzielą się na:
- odkryte (odkrywki),
- podziemne.
Wyrobiska podziemne mają kształty zbliżone do brył geometrycznych - sześcianów, prosto-
padłościanów, graniastosłupów, walców lub ich połączeń - a ich przekroje poprzeczne stanowią
najczęściej prostokąty, kwadraty, trapezy, koła, elipsy lub ich odcinki i połączenia.
W kształcie większości wyrobisk górniczych można wyróżnić powierzchnie boczne; czyli ocio-
sy, powierzchnię górną, zwaną pułapem lub piętrem, oraz powierzchnię dolną zwaną
spodkiem. Jeżeli wyrobisko zostało wykonane w pokładzie tak, że pułap wyrobiska jest
stropem pokładu, to powierzchnię tę nazywa się stropem wyrobiska, a jeżeli zostało wyko-
nane tak, ze spodek wyrobiska jest spągiem pokładu, powierzchnię tą nazywa się spągiem
wyrobiska (rys. 13.1).
Podstawowe czynności, w wyniku, których powstaje wyrobisko górnicze to urabianie,
czyli odspajanie skał od calizny, i wybieranie urobionej skały, zwanej urobkiem.
Powierzchnia wyrobiska, która wskutek urabiania przesuwa się w głąb calizny stanowi
czoło wyrobiska a najbliższa przestrzeń wyrobiska przyległa do niego nazywa się przod-
kiem.
Dla zachowania wymiarów przekroju poprzecznego wyrobiska oraz zabezpieczenia ludzi
i urządzeń przed obrywającymi się z ociosów i stropu odłamkami skalnymi oraz przed za-
wałem, stosuje się obudowę wyrobisk. Stanowi ją najczęściej konstrukcja z drewna, cegły,
betonu lub stali podtrzymujÄ…ca powierzchnie wyrobiska i przez to chroniÄ…ca je przed de-
formacją oraz zawałem.
Kopalnia jest zakładem górniczym zajmującym się wydobywaniem ze skorupy ziemskiej
kopalin użytecznych. Stanowi ona połączony planowo zespół wyrobisk górniczych w głębi
ziemi oraz urządzeń i budynków na powierzchni.
Zależnie od charakteru wyrobisk kopalnie dzielą się na
- naziemne, czyli odkrywkowe,
- podziemne.
1
 2
13.2. Podział wyrobisk górniczych
Znajdujące się w strukturze kopalni wyrobiska górnicze można podzielić ze względu na
ich przeznaczenie oraz ze względu na ich kształt i wymiary.
Ze względu na przeznaczenie wyrobiska dzieli się na:
- poszukiwawczo-rozpoznawcze,
- udostępniające, otwierające dostęp do złoża i umożliwiające jego górniczą eksploata-
cję; w kopalniach podziemnych będą to wyrobiska łączące złoże z powierzchnią ziemi (szy-
by, szybiki, sztolnie, przecznice), a w kopalniach odkrywkowych wyrobiska odkrywajÄ…ce
złoże kopaliny użytecznej przez zdjęcie nadkładu, czyli warstw nadległych; wyrobiska udo-
stępniające wykonuje się prawie wyłącznie w skałach płonnych, a złoże tylko przecinają;
- przygotowawcze, przysposabiające złoże do najbardziej korzystnego sposobu wybiera-
nia; rozróżnia się wyrobiska przygotowawcze główne, dzielące udostępniony pokład na pię-
tra i pola eksploatacyjne (chodniki poziomowe, piętrowe, główne wentylacyjne, główne mię-
dzypoziomowe pochylnie i upadowe) oraz wyrobiska przygotowawcze drugorzędne lub roz-
cinkowe, dzielÄ…ce pole eksploatacyjne na pola wybierania i filary (chodniki wybierkowe,
dowierzchnie);
- wybierkowe, w których dokonuje się wybierania kopaliny użytecznej, i które po jej wy-
braniu ulegają likwidacji. Wyrobiska przygotowawcze i wybierkowe noszą wspólną nazwę
wyrobisk eksploatacyjnych. Wykonuje się je zasadniczo w kopalinie użytecznej, a w warun-
kach specjalnych zagrożeń również w skale płonnej.
Wyrobiska udostępniające użytkowane są przez długi czas, niejednokrotnie równy okre-
sowi istnienia kopalni (kilkadziesiąt lat). Wyrobiska przygotowawcze mają charakter krót-
kotrwały i ich użytkowanie ogranicza się do czasu wybrania określonego pola eksploata-
cyjnego, dla którego zostały wykonane. Jeszcze krótszy jest czas użytkowania wyrobisk
przygotowawczych drugorzędnych. Wyrobiska wybierkowe mają najkrótszy okres użytko-
wania. Dla ścian wynosi on kilka miesięcy, dla zabierek zaledwie kilka dni.
Pod względem kształtu i wymiarów górnicze wyrobiska podziemne dzielą się na:
- wyrobiska korytarzowe, cechujÄ…ce siÄ™ nieznacznym przekrojem poprzecznym w sto-
sunku do ich długości; w kopalniach węgla wysokość wyrobisk korytarzowych powinna
wynosić, co najmniej 1,6 m; do wyrobisk korytarzowych zalicza się szyby, szybiki, sztolnie,
przecznice oraz chodniki;
- wyrobiska komorowe, stanowiące obszerne wyrobiska górnicze cechujące się więk-
szymi wymiarami poprzecznymi niż wyrobiska korytarzowe; najczęściej są to wyrobiska
górnicze specjalnego przeznaczenia, których przekrój poprzeczny i długość uzależnione są
od liczby oraz wymiarów zainstalowanych w nich maszyn i urządzeń, a ponadto od wyzna-
czonych przepisami odstępów ruchowych między samymi urządzeniami oraz urządzeniami
i obudową; za typowe komory uważa się wyrobiska o przekroju powyżej 20 m2; zalicza się
tu podszybia, różne komory maszynowe, elektryczne, warsztaty dołowe itp.;
- otwory wiertnicze,
- wyrobiska wybierkowe, mające różne kształty zależne od grubości i nachylenia złoża
(pokłady, żyły) oraz od stosowanego systemu wybierania.
Zależnie od położenia w górotworze wyrobiska górnicze dzielą się na wyrobiska po-
ziome, pionowe i pochyle, a w stosunku do rozciągłości pokładu na biegnące po rozciągłości,
po wzniosie, po upadzie lub przekÄ…tnie, czyli diagonalnie.
3
13.3. Wyrobiska udostępniające
13.3.1. Pionowe wyrobiska udostępniające
Do pionowych wyrobisk udostępniających należą szyby, szybiki, dukle, studnie i nasię-
włomy.
Szyby. Stanowią one najczęściej stosowane połączenie podziemnego złoża z powierzch-
niÄ…. Szybem nazywa siÄ™ wyrobisko korytarzowe o nachyleniu wiÄ™kszym od 45°, gÅ‚Ä™bokoÅ›ci
większej od 200 m i przekroju poprzecznym większym od 15 m2 łączące złoże z powierzch-
niÄ….
Szyby mogą być pionowe lub pochyłe. Ze względu na koszty utrzymania i eksploatacji
w górnictwie polskim stosowane są prawie wyłącznie szyby pionowe.
Szyby stanowią główne arterie komunikacyjne i wentylacyjne kopalni. Zależnie od za-
dań w komunikacji między dołem a powierzchnią rozróżnia się szyby:
- wydobywcze, przeznaczone do wyciągania kopaliny i skały płonnej na powierzchnię,
- zjazdowe, przeznaczone i przystosowane do zjazdu i wyjazdu ludzi,
- materiałowe, przeznaczone do opuszczania materiałów,
- drzewne, majÄ…ce specjalne urzÄ…dzenia do opuszczania drewna,
- podsadzkowe, z zainstalowanym rurociÄ…giem do opuszczania podsadzki hydraulicznej,
- inne, zależnie od pełnionego zadania.
Szyby zjazdowe muszą być wyposażone na całej swej długości w przedziały drabinowe.
Pod względem wentylacyjnym szyby dzielą się na:
- wdechowe lub wciągające, którymi świeże powietrze dopływa do kopalni,
- wydechowe, zwane również wentylacyjnymi lub powietrznymi, którymi zużyte powie-
trze wypływa z kopalni na powierzchnię.
Ponieważ szyb jest wyrobiskiem bardzo kosztownym, w praktyce wykonuje się szyby
przystosowane do wykonywania różnych zadań. Są, więc szyby wydobywczo-zjazdowe, ma-
teriałowo-podsadzkowe itp.
Szyby mogą mieć przekrój poprzeczny kołowy, eliptyczny lub prostokątny. Przekroje
kołowy i eliptyczny są bardziej wytrzymale na ciśnienie górotworu, przekrój prostokątny
lub kwadratowy zezwala natomiast na lepsze wykorzystanie jego powierzchni do celów
wyciÄ…gowych i innych.
Obecnie głębi się tylko szyby o przekroju kołowym, przy czym w górnictwie węglowym
najczęściej o średnicy 4,5; 5,5; 6,0; 7,5 i 8,5 m, w górnictwie rud żelaza 3,5 i 5,0 m, a w
górnictwie rud miedzi 9,5 m.
Poszczególne urządzenia w szybie należy tak rozmieścić, aby maksymalnie wykorzystać
przekrój poprzeczny szybu, czyli tzw. tarczę szybową.
Na rys. 13.3 pokazano przykłady rozwiązań tarcz szybowych z pełnym ich wyposaże-
niem. Odcinki tarczy szybowej przystosowane do wykonywania odpowiednich funkcji no-
szą nazwę przedziałów szybowych.
4
Rozróżnia się przedziały wydobywcze (skipowe, klatkowe), zjazdowe, drabinowe, ruro-
we, drzewne, kablowe itd.
Na powierzchni terenu znajduje się nad szybem wieża szybowa, a obok wylotu szybu
nadszybie, gdzie odbiera się urobek wyciągany szybem oraz skąd odbywa się zjazd załogi.
Górna część szybu, długości kilku do kilkunastu metrów, nazywa się głowicą albo gardzielą
szybu.
Zależnie od funkcji szybu znajdują w niej ujście kanały: wentylacyjny, rurowy, kablowy
oraz wejście do chodnika ucieczkowego i przedziału drabinowego.
Na kolejnych poziomach do szybu przylegają podszybia, czyli zespoły wyrobisk łączą-
cych szyb z poziomem. Dolna część szybu leżąca poniżej najniższego poziomu wydo-
bywczego, w której zbiera się woda ściekająca w szybie, nosi nazwę rzqpia. Przekrój po-
dłużny szybu z nadszybiem, podszybiem i rząpiem pokazano na rys. 13.4.
Niekiedy wykonuje się tzw. szyby ślepe nie mające wylotu na powierzchni terenu, lecz
łączące poszczególne poziomy lub pietra między sobą.
Szybiki. Szybikiem pionowym nazywa się pionowe wyrobisko korytarzowe głębokości
mniejszej od 200 m, o przekroju poprzecznym mniejszym od 15 m2, majÄ…ce wlot na po-
5
wierzchni i prowadzące w głąb ziemi. Płytkie szybiki, głębokości do 50 m, o przekroju pro-
stokątnym stosowane są przy robotach poszukiwawczo-rozpoznawczych oraz do udostępnie-
nia niewielkich płytko zalegających złóż o krótkim okresie eksploatacji.
W kopalniach węgla stosuje się często szybiki ślepe, o przekrojach kołowych lub
prostokątnych, do różnych celów komunikacyjnych, najczęściej do opuszczania urobku z pię-
tra na poziom, wyciągania materiałów, przejścia dla ludzi na poziom (drabinami) oraz do ce-
lów wentylacyjnych. Na rys. 17.2 pokazano tarczę oraz przekrój podłużny szybiku zsypnego,
w którym węgiel opuszczany jest za pomocą zsuwni śrubowej.
Dukla. Jest to niegłęboki (do 30 m) szybik o małym przekroju poprzecznym, wykonany w
skałach twardych i stojący bez obudowy.
Studnia. Jest to pionowe wyrobisko podziemne głębokości do kilkudziesięciu metrów,
mające ujście na powierzchni ziemi i przeznaczone do wydobywania kopalin ciekłych (wody,
solanek, ropy naftowej).
13.3.2. Poziome wyrobiska udostępniające
Do poziomych wyrobisk udostępniających należą:
- sztolnie,
- przecznice i przekopy,
- podszybia.
o
Wyrobiska te drążone są przeważnie z niewielkim nachyleniem do 5 /oo w kierunku
przewozu urobku dla ułatwienia pracy lokomotyw i odpływu wody odprowadzanej ściekami
do odwadniania głównego kopalni lub na powierzchnię (w sztolniach).
Sztolnia (rys. 13.5). Jest to podziemne wyrobisko poziome, mające wyjście bezpośrednio
na powierzchnię ziemi, przeznaczone do celów komunikacyjnych i wentylacyjnych między
podziemnym złożem a powierzchnią ziemi. Udostępnienie sztolnią stosuje się w terenach
górzystych przy stromym zaleganiu pokładów.
Przecznice i przekopy kierunkowe. Ze względu na panujące w górotworze ciśnienia oraz
ze względów techniczno-organizacyjnych złoże powinno być wybierane planowo i po kolei,
rozpoczynając od najwyżej położonych jego części. Dzieli się je płaszczyznami poziomymi
na poziomy, które udostępnia się z szybu wyrobiskami korytarzowymi zwanymi przeczni-
cami i przekopami.
Przecznicą nazywa się poziome wyrobisko korytarzowe udostępniające, wydrążone w
skałach płonnych od szybu poprzecznie do linii rozciągłości złoża (patrz rys. 18.3 i 18.4).
Przekop stanowi wyrobisko korytarzowe udostępniające, wydrążone w skałach płonnych
od przecznicy równolegle do rozciągłości pokładów (patrz rys. 18.4).
Przecznice i przekopy stanowią połączenia między szybami i odcinkami złoża, przy czym
przecznice mają połączenie bezpośrednie ze złożem (przechodzą przez pokłady), a przekopy
połączyć można z pokładem szybikami ślepymi, wyrobiskami pochyłymi lub poziomymi.
Płaszczyznę poziomą przechodzącą przez przecznicę udostępniającą i oddzielającą
położony nad nią odcinek złoża nazywa się poziomem, a określa się głębokością, na jakiej
łączy się wylot przecznicy z szybem. Na przykład nazwa  poziom 600" oznacza, że połącze-
6
nie przecznicy udostępniającej z szybem głównym znajduje się na głębokości 600 m, licząc
od zrębu szybu.
Przecznice i przekopy kierunkowe służą do przewozu urobku, transportu materiałów,
ruchu ludzi, doprowadzenia lub odprowadzenia powietrza, odwadniania, doprowadzenia
energii itp. Ich przekrój poprzeczny musi być dostosowany do pełnienia wymienionych prac i
zadań.
Na rys. 13.6 podano przekrój poprzeczny przecznicy dwutorowej do przewozu
lokomotywami z przejściem dla ludzi.
Podszybia. Poziom połączony jest z szybem za pośrednictwem podszybia. Jest to wyrobisko
lub częściej zespół wyrobisk znajdujących się w bezpośrednim sąsiedztwie szybu na danym
poziomie (rys. 13.7). Stanowią je wlot do szybu, komora przyszybowa i wyrobiska pozostałe.
Wlot do szybu i komora przyszybowa stanowiÄ… wyrobiska komorowe niekiedy o znacz-
nych wymiarach, umożliwiających wyładowanie z klatek materiałów długich. Stanowią one
również pomieszczenia, w których dokonuje się załadowania urobku do klatek lub skipów, a
załoga oczekuje na wyjazd szybem na powierzchnię, wejście do klatek i wyjście z nich itp.
Pozostałe wyrobiska to dworzec przetokowy - przystosowany do pomieszczenia pociągów
ładownych oraz formowania pociągów wozów próżnych, zapewnienia bezpiecznego i spraw-
nego zjazdu oraz wyjazdu załogi, odebrania materiałów itp. - oraz zbiorniki urobku (przy
wyciągach skipowych), komory pomp, zajezdnie elektrowozów, składy materialów wy-
buchowych, komory przeciwpożarowe, sanitarne, magazyny, warsztaty i inne wyrobiska peł-
niące funkcje usługowe dla danego poziomu. Wszystkie te wyrobiska zalicza się do wyro-
bisk podszybia.
Podszybie powinno być zlokalizowane w skałach jednorodnych i niezaburzonych tekto-
nicznie.
Wyrobiska podszybia - ze względu na ich wymiary, długotrwałość i znaczenie dla cią-
głości ruchu kopalni - muszą być dobrze obudowane. Stosuje się, więc obudowę murową,
betonową, żelbetową, stalową lub mieszaną.
7
 8
13.3.3. Pochyłe wyrobiska udostępniające
Stanowią je szyby pochyłe drążone z powierzchni, pochylnie, dowierzchnie i upadowe.
Szyby pochyłe (rys. 13.8) stosowane są wówczas, gdy pokład lub żyła wychodzi na po-
wierzchnię ziemi lub, gdy ich wychodnie przykryte są niezbyt grubym nadkładem. Zadania
szybów pochyłych są takie same jak szybów pionowych.
13.4. Wyrobiska przygotowawcze
Udostępnione złoże przygotowuje się do wybierania dzieląc je na wygodne do wybierania
odcinki, zwane polami wybierania, działkami wybierania, filarami.
Podziału tego dokonuje się za pomocą wyrobisk korytarzowych, które w czasie wybiera-
nia pola będą służyć do odstawy urobku, dostawy materiałów, ruchu ludzi, doprowadzenia
powietrza, energii, podsadzki itd.
Zespół tych wyrobisk umożliwiających bezpieczne i ekonomicznie korzystne wybranie
kopaliny użytecznej nosi nazwę robót przygotowawczych (rys13.9).
Do wyrobisk przygotowawczych należą chodniki, pochylnie, dowierzchnie, upadowe,
przecinki itp. Zależnie od przyjętego systemu wybierania można je wykonywać z pewnym
wyprzedzeniem w stosunku do wybierania lub też równocześnie z wybieraniem złoża.
Chodniki są to górnicze wyrobiska korytarzowe prowadzone poziomo lub prawie pozio-
mo (do 5° nachylenia), nie majÄ… bezpoÅ›redniego wyjÅ›cia na powierzchniÄ™ ziemi. Drążone sÄ…
w złożu i dają urobek będący kopaliną użyteczną (np. chodniki węglowe).
Dowierzchnią jest każde pochyłe wyrobisko korytarzowe łączące dwa lub więcej punk-
tów znajdujących się na różnych poziomach, wydrążone mniej więcej równolegle do linii
nachylenia pokładu.
DowierzchniÄ™ dostosowanÄ… do transportu w niej urobku nazywa siÄ™:
- pochylnią, jeżeli urobek opuszczany jest z góry w dół,
- upadową, jeżeli urobek jest wyciągany z dołu do góry.
9
Do wyrobisk przygotowawczych zalicza siÄ™:
- chodniki podstawowe albo poziomowe stanowiące w pokładzie dolne ograniczenie, a więc
podstawÄ™ poziomu;
- chodniki piętrowe rozcinające pokład w obrębie poziomu na mniejsze odcinki, zwane pię-
trami; przy niektórych systemach ścianowych podział na piętra wystarczy do rozpoczęcia
wybierania, a chodniki piętrowe są wtedy chodnikami nadścianowym (górny) i podściano-
wym (dolny);
- pochylnie polowe dzielące piętra na pola pochylniane, czyli pola wybierania, które z kolei
dzieli siÄ™ chodnikami filarowymi i dowierzchniami na filary.
Przeznaczeniem chodnika są zadania, jakie musi on spełniać w czasie eksploatacji przy-
gotowanego odcinka złoża (piętra pola, działki, filaru), a więc już w czasie wykonywania
robót przygotowawczych, szczególnie zaś w czasie wybierania.
Ze względu na przeznaczenie rozróżnia się chodniki i pochylnie:
- przewozowe, którymi przewozi się urobek,
- transportowe do transportu materiałów,
- dojazdowe dla przejścia ludzi,
- wodne do odprowadzenia wody,
- podsadzkowe do doprowadzenia podsadzki itp.
W pokładach węgla wyrobiska przygotowawcze prowadzi się przeważnie w węglu. Jeże-
li grubość pokładu jest mała i przekrój poprzeczny chodnika nie mieści się w pokładzie, to
zachodzi konieczność przybierania spągu lub stropu (rys. 13.10).
Chodniki podstawowe, a niekiedy pochylnie polowe o dużych wybiegach, przy braku
dokładnej znajomości linii rozciągłości drąży się często jako chodniki podwójne (rys.
13.11).
10
Chodniki te łączy się w określonych odstępach przecinkami, przy czym chodnik równo-
legły spełniający zadanie chodnika badawczego powinien wyprzedzać chodnik podstawo-
wy. Układ taki pozwala na uniknięcie licznych zakrętów oraz ułatwia wentylację przodków.
Przy regularnym zaleganiu pokładu, ze względu na koszta drążenia i utrzymania, korzyst-
niej jest drążyć wyrobiska pojedyncze, ale o większych wymiarach.
Poprzeczne przekroje wyrobisk przygotowawczych powinny być tak dobrane, aby za-
pewnić bezpieczne i sprawne wykonanie zadań, do których je przeznaczono.
13.5. Wyrobiska wybierkowe
Wyrobiska, w których dokonuje się ostatecznego wybierania kopaliny użytecznej i które
powstają w wyniku tego wybierania, noszą nazwę wyrobisk wybierkowych. Służą one wy-
łącznie do wybierania kopaliny użytecznej, dlatego też po jej wybraniu wyrobiska te ulega-
jÄ… likwidacji.
W wyrobiskach wybierkowych zasadniczymi czynnościami wybierania są urabianie zło-
ża oraz ładowanie i odstawa urobku.
W celu zabezpieczenia pracujących ludzi, maszyn oraz urządzeń wykonuje się obudowę
zabezpieczającą strop i ociosy wyrobiska przed zawaleniem. Po wybraniu kopaliny uży-
tecznej wyrobisko wybierkowe przestaje być potrzebne i wtedy się je likwiduje przez wy-
pełnienie materiałem skalnym dostarczonym z zewnątrz (wybieranie z podsadzką) albo ska-
łą płonną z zawału stropu (wybieranie na zawał). Odpadające bowiem ze stropu skały, mają
objętość nasypową większą od objętości, jaką zajmowały w caliz
nie, wskutek czego możli-
we jest całkowite wypełnienie pustej przestrzeni luz
nym kamieniem. Z biegiem czasu war-
stwy nadległe naciskając na zawał powodują jego sprasowanie.
Wyrobiska wybierkowe likwiduje się, albo od razu całkowicie (zabierki, komory), albo
częściowo w miarę postępu wybierania (ubierki, ściany). W tym ostatnim przypadku za-
chowuje się tylko taką część wyrobiska, jaka potrzebna jest do wykonywania czynności
urabiania kopaliny użytecznej, ładowania i odstawy urobku oraz do celów wentylacyjnych.
Dostęp do wyrobisk zlikwidowanych musi być tak zamknięty, aby nikt nieświadomie nie
mógł do nich wejść.
Do wyrobisk wybierkowych nalezą: zabierki, komory, ubierki i ściany.
Zabierki (rys. 13.12) są to górnicze wyrobiska wybierkowe powstające przy wybieraniu
pokładu krótkimi odcinkami szerokości do 10 m i długości równej odległości między chod-
nikami filarowymi lub dowierzchniami, przy czym przodek posuwa siÄ™ zawsze od calizny
w stronę zrobów.
Rozróżnia się zabierki krótkie (zwane potocznie zabierkami) długości do 40 m i zabierki
długie, których długość przekracza 40 m.
Komory stanowiące górnicze wyrobiska wybierkowe podobne są do zabierek, lecz mają
znacznie większe wymiary poprzeczne. Prowadzenie oraz utrzymywanie wyrobisk komo-
rowych jest możliwe przy bardzo mocnych stropach, dlatego też rzadko stosowane jest w
górnictwie węglowym, często natomiast przy wybieraniu złóż soli i rud metali. W kopalni
soli w Wieliczce można oglądać dotąd zachowane potężne komory wybrane w złożu sol-
nym przed setkami lat i utrzymywane obecnie dla celów turystycznych i rekreacyjnych
(podziemne sanatorium).
Wyrobisko ubierkowe (rys. 13.13) powstaje w wyniku wybierania odcinka złoża ograni-
czonego dwoma chodnikami (lub pochylniami) równoległymi - czołem przodka usytuowa-
nym prostopadle (rzadziej przekÄ…tnie) do ich kierunku.
Wybieranie ubierki musi być poprzedzone wydrążeniem tzw. przecinki, czyli chodnika
prostopadłego (przekątnego) do chodników równoległych (pochylń). Jeden z ociosów prze-
cinki stanowi czoło wyrobiska ubierkowego. W ślad za postępem czoła przodka likwiduje
11
się wybrany odcinek przez podsadzenie lub zawał, pozostawiając tylko taką jego część, jaka
jest potrzebna do urabiania calizny oraz ładowania i odstawy urobku. Jest to tzw. przedział
roboczy. Wyrobisko ubierkowe długości nie przekraczającej 40 m nazywa się ubierką.
Ściana stanowi wyrobisko ubierkowe długości większej od 40 m. W polskim górnictwie
węglowym ściany są najczęściej zalecanymi i stosowanymi wyrobiskami wybierkowymi.
Ich długość wynosi przeważnie 100 do 200 m, ale bywają też dłuższe.
Pytania kontrolne
1. Co to jest wyrobisko górnicze?
2. Jaki może być kształt i przekrój wyrobisk górniczych?
3. Podziel wyrobiska górnicze ze względu na przeznaczenie.
4. Jak dzielą się wyrobiska pod względem kształtu i wymiarów?
5. Wymień pionowe wyrobiska udostępniające.
6. Podziel szyby, pionowe ze względu na przeznaczenie.
7. Czym różni się szyb pionowy od szybika pionowego?
8. Jakie wyrobiska zalicza się do poziomych wyrobisk udostępniających?
9. Zdefiniuj podszybie.
10. Jaki jest cel wykonywania wyrobisk przygotowawczych?
11. Wymień wyrobiska przygotowawcze.
12. Jakie wyrobiska zalicza siÄ™ do wybierkowych?
12