1
ROZWIJANIE INWENCJI TWÓRCZEJ DZIECI NA LEKCJACH MUZYKI
W procesie kształcenia muzycznego dzieci w wieku szkolnym rozwijanie inwencji
twórczej i kształtowanie wyobraz
ni muzycznej stanowi bardzo ważny jego element. Nie sposób
wyobrazić sobie, aby kształcenie muzyczne ograniczało się tylko do nauki nut, prawidłowego ich
nazywania, notowania, a na rytmice realizowania ruchem wartości rytmicznych. Liczne elementy
edukacji muzycznej, zarówno na zajęciach zintegrowanych w klasach młodszych  gdy stanowi
ona jeden z przedmiotów nauczania, jak i lekcjach muzyki w klasach starszych szkoły
podstawowej, można wzbogacić i uatrakcyjnić ćwiczeniami rozwijającymi inwencję twórczą
dzieci. Ćwiczenia te kształcą przede wszystkim wyobraz
nię i pamięć muzyczną, pomagają
dzieciom w przełamywaniu ich osobistych słabości i niepowodzeń dając satysfakcję
i zadowolenie z dobrze wykonanego zadania. Zabawy oraz ćwiczenia twórcze są bardzo dobrze
przyjmowane przez dzieci, a proponując ich realizację na lekcjach zawsze można spotkać się
z dużą radością i spontanicznością. Z początku trudno jest niektórym dzieciom pokonać
niepewność i nieśmiałość, nie wierzą one w swoje możliwości twórcze i obawiają się krytyki, ale
po kilku próbach i ćwiczeniach bardzo chętnie angażują się w zabawy i ćwiczenia.
W zależności od pomysłowości i umiejetności nauczyciela prowadzącego zajęcia  można
stosować różne formy zabaw i ćwiczeń rozbudzających i rozwijających inwencję twórczą dzieci.
Muzyka  to przedmiot posiadający duże znaczenia w ogólnej edukacji dziecka.
Podstawowym celem tych zajęć jest nabycie przez ucznia praktycznych i teoretycznych
umiejętności operowania głosem, słuchem oraz zapisem nutowym. Dziecko musi przebyć drogę
od abstrakcji  jaką jest dla niego zapis nutowy przedstawiający określoną wysokość dz
więku, do
konkretu  jakim jest praktyczna umiejętność zapisywania i odtwarzania struktur melodycznych.
Ćwiczenia twórcze mogą w dużym stopniu urozmaicić i wzbogacić proces kształcenia
muzycznego dziecka.
Improwizowanie głosem - to najprostsza forma ćwiczeń rozwijających wyobraz
nię
muzyczną. Dzieci z łatwością potrafią zaśpiewać  wymyśloną piosenkę. Chętnie tworzą
śpiewane opowiadania, nie rymowane, często o nieprzemyślanej wcześniej treści. Tak
rozśpiewane  nie mają większych trudności z zaimprowizowaniem zakończenia melodii zagranej
lub zaśpiewanej przez nauczyciela. Początkowo dzieci powinny dośpiewywać właściwie tylko
2
dz
więk toniczny, a z czasem coraz dłuższe melodie. Odmianą tego ćwiczenia jest układanie
melodii do rymowanek lub krótkich wierszy.
Poprzedniki i następniki. - Ćwiczeniem znakomicie rozwijającym słuch muzyczny, poczucie
tonalności i wyobraz
nię muzyczną jest improwizowanie przez dzieci następników ( do
poprzedników granych lub śpiewanych przez nauczyciela). Dzieci mogą improwizować na
dowolnych sylabach  np. la  la, li  li  lub wykorzystując proste przysłowia, wyliczanki
i wiersze. Istotne jest zwracanie uczniom uwagi na to, by melodia następnika nawiązywała
motywicznie do poprzednika, czyli była utrzymana w podobnym charakterze oraz stanowiła
frazę muzyczną. Trudniejszą odmianą tego ćwiczenia jest improwizowanie zarówno
poprzedników jak i następników przez dzieci.
Ćwiczenia twórcze oparte na improwizacji głosem wspomagają proces kształtowania poczucia
form muzycznych - takich jak rondo czy wariacje. Wykorzystując odpowiednio klarowny i prosty
tonalnie temat można uzyskać bardzo dobry efekt improwizowanych wariacji, a rozśpiewane
i rozbudzone twórczo dzieci potrafią stworzyć ciekawe kuplety improwizowanego ronda.
Wcześniej zaproponowane ćwiczenia improwizacyjne można wzbogacić stosując gestodz
więki
( wg. C. Orffa ) lub instrumenty perkusyjne.
Ostinato rytmiczne i akompaniament.  Improwizowanie oraz układanie ostinat rytmiczych
lub akompaniamentów na instrumentach perkusyjnych do piosenek i utworów muzycznych nie
tylko uatrakcyjniają zajęcia, ale wpływają korzystnie na kształcenie podzielności uwagi i rozwijanie
wrażliwości i wyobraz
ni muzycznej dzieci. Słuchając nawzajem swoich propozycji dzieci uczą się
postrzegania estetycznego utworów muzycznych, a aktywnie uczestnicząc w zajęciach są
zarówno słuchaczami jak i wykonawcami.
Komponowanie  to świadome budowanie utworu muzycznego z zachowaniem zasad
muzyki.
Pierwsze próby kompozytorskie dzieci często ograniczają się do abstrakcyjnego zapisu dz
więków.
Ważne jest zwracanie dzieciom uwagi, ,by nie ograniczały się tylko do  układania dz
więków na
pięciolinii. Bardzo ciekawe kompozycje powstają, gdy stosuje się skrócone ( umowne,
proponowane przez C. Orffa ) znaki przedstawiające przeróżne dz
więki z otaczającego świata
( gwizdanie, szum, kląskanie, pstrykanie palcami, tupanie itp. ) Z czasem dzieci coraz chętniej
i z coraz większą świadomością muzyczną tworzą własne utwory muzyczne.
Można zaproponować dzieciom skomponowanie i nagranie ( na taśmę magnetofonową ) utworu
muzycznego z wykorzystaniem np. przedmiotów użytku codziennego, lub skonstruowanie
wymyślonego instrumentu muzycznego. Komponowanie w ogromnym stopniu rozwija
wrażliwość
3
i wyobraz
nię muzyczną, a co za tym idzie inwencję twórczą dzieci.
Korelacja muzyki z plastyką. Muzyka i plastyka mają na siebie wzajemnie duży wpływ,
często są dla siebie inspiracją. Na zajęciach muzycznych bardzo twórcze jest szukanie tych
powiązań, oraz próby plastycznego ilustrowania muzyki. Najprostszą formą jest rysowanie treści
piosenki śpiewanej przez dzieci. Dzieci w młodszym wieku szkolnym bardzo chętnie podejmują
zadania zilustrowania słuchanych utworów z literatury muzycznej. Potocznie twierdzi się, że
najodpowiedniejsze są programowe utwory kompozytorów epoki romantyzmu. Nie należy
jednak unikać prezentowanie dzieciom utworów z innych epok. Z dużą pomysłowością ilustrują
one plastycznie utwory zarówno
z wczesnego średniowiecza, jak i muzyki współczesnej. Trafnie przedstawiają fakturę utworów,
nastrój oraz ogólny charakter dzieł. Umiejętność tę można wykorzystać także na lekcjach muzyki
zarówno w klasach nauczania początkowego jak i starszych. Plastyczne przedstawienie dzieła
muzycznego aktywizuje dzieci do świadomego słuchania, pobudza wyobraz
nię i pomysłowość.
Dzieci chętnie pracują twórczo, a swoje plastyczne wyobrażenia często wzbogacają treścią
literacką.
Wykorzystując korelację muzyki z plastyką można uatrakcyjnić lekcje elementów muzyki
( melodii, harmonii, rytmu, metrum, dynamiki, agogiki, artykulacji i kolorystyki ), grup
instrumentów, form muzycznych. Często trafne plastyczne obrazy głębiej zapadają w pamięć
budząc odpowiednie skojarzenia z omawianymi tematami.
Rytmika  to nie tylko taktowanie i realizowanie ruchem wartości rytmicznych. Rytmika 
to fraza, dynamika, artykulacja i szereg innych zagadnień, do których pojęcia i zrozumienia
konieczny jest ruch. Zajęcia muzyki w klasach młodszych wykorzystujące elementy rytmiki
stanowią bardzo duże uatrakcyjnienie zajęć. Nauczyciel może z powodzeniem korzystać
z gotowych nagrań. Dzieci mają często duże trudności z zachowaniem prawidłowych odległości
w czasie ćwiczeń i zabaw, ustawieniem koła, czy szeregu. Kształtowanie poczucia przestrzeni  to
umiejętność podstawowa. Rozwiązaniem tego problemu są np. ćwiczenia improwizacyjne
polegające na przedstawianiu ruchem kierunku melodii, szybkie formowanie figur
geometrycznych, liter, cyfr, spontaniczne reagowanie ruchem na muzykę.
Na muzyce z elementami rytmiki można improwizować ruch do śpiewanej piosenki, słuchanej
miniatury instrumentalnej, przedstawiać ruchem różne stany, figury, pojęcia i uczucia. Do
ćwiczeń twórczych można używać instrumenty perkusyjne i rekwizyty  piłki, obręcze, szarfy,
gumy do skakania itp. Można zaproponować dzieciom wykonanie własnych rekwizytów.
4
Twórcze i pobudzające wyobraz
nię jest tworzenie ilustracji muzycznych ( głosem, ruchem i na
instrumentach perkusyjnych ) do tekstów literackich. Dzieci chętnie i z dużym zaangażowaniem
uczestniczą w ćwiczeniach wykorzystujących różnorodne formy kształcenia muzycznego.
W kształceniu muzycznym dziecka ważne jest uświadamianie mu, że może być zarówno
twórcą jak i odtwórcą. Wszelkie zabawy i ćwiczenia rozwijające inwencję twórczą rozwijają
wszechstronnie wyobraz
nię i wrażliwość, pozwalając dziecku w przyszłości na pełniejsze
postrzeganie otaczającego je świata.