Celem prezentowanych badań jest poznanie związków pomiędzy problemami zdrowotnymi
kobiet występującymi w trzech etapach ich życia a typem urazu chronicznego doznanego
przez nie w dzieciństwie, takiego jak przemoc emocjonalna, fizyczna, seksualna, alkoholizm
matki i ojca.
Podczas badania chciałam odpowiedzieć na pytania dotyczące tego, czy różne typy przemocy są
związane z różnymi problemami zdrowotnymi?; Czy przemoc doznawana w dzieciństwie jest
związana z różnym poziomem intensywności problemów zdrowotnych w trzech okresach życia:
dzieciństwie, młodości i dorosłości? Oraz czy przemoc seksualna wpływa na występowanie
większej ilości problemów zdrowotnych, niż inne typy przemocy? Literatura opisuje mechanizmy
somatyzacji, czyli wpływu sytuacji stresowej na stan emocjonalny i w konsekwencji somatyczny
osoby (Ferguson, Mullen, 1999; Beck, Emery, Greenberg, 1985). Mało jest danych o związku
pomiędzy doznawaną przemocą a problemami zdrowotnymi (Walker, Gelfand, 1999; Cameron,
2000; Zoellner, Goodwin, Foa, 2000; Widera-Wysoczańska, 2001; Widera-ysoczańska, 2003a;
Flett, Kazantzis, Long, 2002), natomiast zupełnie nie jest mi znana literatura o wpływie urazu na
zdrowie w trzech okresach życia osoby.
W dalszej części artykułu najpierw przedstawię definicję urazu chronicznego, następnie opiszę
grupę badanych kobiet i zastosowane metody, by w końcu przejść do prezentacji rezultatów i
propozycji ich klinicznego zastosowania.
Chroniczne zdarzenia traumatyczne(typ II zdarzenia
traumatycznego)
Chroniczne zdarzenie traumatyczne rozumiem jako powtarzające się doświadczenia, które mogą
być przez osobę przewidywane, oczekiwane, prawie zawsze o charakterze interpersonalnym (DSM
IV, APA, 1994; Joseph, Williams, Yule, 1997; Briere 1997). Zalicza się do nich powtarzające się
akty przemocy emocjonalnej, fizycznej, seksualnej czy chaotyczne i gwałtowne zachowania rodzica
uzależnionego na przykład od alkoholu (Terr, 1994). Dla dziecka urazem może być także
zaniedbanie emocjonalne czy fizyczne, porzucenie lub odrzucenie przez rodzica, srogie kary lub
obserwowanie przemocy w domu (DSM IV, APA, 1994; Rothschild, 2000). Każdy dokonuje
subiektywnej interpretacji przeżytych doświadczeń urazowych (według DSM IV).
Przez uraz emocjonalny rozumiem wszelkie poniżające postawy, słowa, zachowania mające na celu
obniżanie poczucia wartości u dziecka (drugiej osoby) i zaburzające sens życia. Uraz fizyczny
definiowany jest jako zachowanie dorosłego skierowane na ciało dziecka (lub innej osoby), której
rezultatem może być lub jest zranienie fizyczne (i oczywiście emocjonalne). Wyróżnia się formy
czynne (np. bicie, potrząsanie, kopanie, przymuszanie do wykonywania poniżających czynności,
rzucanie przedmiotami) i bierne przemocy fizycznej (np. zakaz mówienia, chodzenia, załatwienia
fizjologicznych potrzeb). Przemoc seksualna rozumiana jest jako aktywność seksualna zawierająca
postawy, zachowania, słowa, emocje, poprzez które dziecko jest wykorzystywane przez inną osobę
dla zaspokojenia jej potrzeb (Widera-Wysoczańska, 2003). W badaniu wyróżniłam przemoc
seksualną bezpośrednią, która zwiera różne typy kontaktu cielesnego: całowanie, pieszczenie,
penetracje ciała dziecka lub przymuszanie dziecka, aby robiło to wobec sprawcy. Drugi typ to
pośrednia przemoc seksualna, do której zaliczyłam przemoc związaną z nagością, ale bez dotyku
(np. przymuszanie do oglądania stosunków, pornografii, robienie zdjęć pornograficznych,
chodzenie nago w obecności dziecka) i emocjonalną przemoc seksualną (np. wulgarne wyzwiska,
uczynienie z dziecka partnera). Przemoc związana z alkoholem zawiera szeroką gamę chaotycznych
i przemocowych zachowań i postaw skoncentrowanych wokół używania alkoholu czy innych
substancji psychoaktywnych lub wynikających z jego używania. Do zachowań tych należą między
innymi zaburzanie systemu rodzinnego, kultury i rytuałów rodzinnych, więzi w rodzinie i regułów
wychowania oraz narzucanie dzieciom dysfunkcyjnych ról.
Metody zbierania danych
Skonstruowane metody zbierania danych odwołują się do subiektywnego i retrospektywnego
spostrzegania przez osobę badaną doznanej przez nią przemocy i jej stanu zdrowia. W badaniu
zastosowałam metody badające problemy zdrowotne i rodzaj doznanej w dzieciństwie przemocy.
Badanie przemocy doznanej w dzieciństwie
W celu zebrania danych demograficznych oraz informacji o typach przemocy doznanej w
dzieciństwie w rodzinie i poza nią, o sprawcy, o wieku osoby badanej, gdy przemoc rozpoczęła się
oraz gdy się zakończyła oraz o częstotliwości występowania przemocy skontruowałam Ankietę
Przemocy w Rodzinie (APR). Zastosowałam odpowiedzi "tak" lub "nie" do zbadania faktu
występowania przemocy, 4-punktową skalę Likerta do zbadania częstotliwości występowania
przemocy, a także pytania z wyborem i pytania otwarte do uzyskania informacji o sprawcy i wieku
ofiary (Widera-Wysoczańska, 2003a ).
Badanie problemów zdrowotnych
Aby rozpoznać problemy zdrowotne osób po różnych typach urazów z dzieciństwa skonstruowałam
Kwestionariusz Dolegliwości Somatycznych, KDS (Widera-Wysoczańska, 2003a). Jego celem jest
rozpoznanie kłopotów somatycznych występujących w różnych układach zdrowotnych, w trzech
okresach życia osoby: w dzieciństwie (wiek od 0 do 13 r.ż.), w młodości (wiek od 14 do 20 r.ż.), w
dorosłości (wiek od 21 r.ż). Kwestionariusz zawiera 92 pytania o objawy, które zgłaszane są ze
względu na częstotliwość ich występowania (4-stopniowa skala Likerta). Pytania o problemy
zdrowotne zostały dobrane do kwestionariusza na podstawie literatury przedmiotu, opisującej
objawy somatyczne występujące u osób po różnych typach przemocy oraz problemów zdrowotnych
zgłaszanych przez klientów przyjmowanych w prowadzonej przeze mnie praktyce klinicznej.
Objawy umieszczone w kwestionariuszu zostały podzielone ze względu na układ zdrowotny,
którego one dotyczą.
Metody analiz statystycznych
Do zaklasyfikowania osób do poszczególnch grup przemocy zastosowano statystyki opisowe.
Następnie za pomocą testu niezależności Chi-kwadrat zbadano statystycznie istotne zależności
pomiędzy typem przemocy, a dolegliwością somatyczną (zależność jest istotna statystycznie, gdy
p<0.05). Zatem wynik testu Chi-kwadrat wskazał grupy przemocy, od których statystycznie istotnie
zależy nasilenie symptomu. Następnie do wyróżnionych zależności zastosowałam miarę V Cramera
(przyjmującą wartość od 0: brak korelacji do 1: pełna korelacja pomiędzy cechami), aby dla danej
grupy przemocy wybrać objaw nasilniej z nią związany.
Rezultaty
Poniżej przedstawię kolejno charakterystykę przebadanej grupy, pod kątem danych
demograficznych i typów przemocy doświadczanej przez osoby badane. Następnie omówię
problemy somatyczne pozostające w związku z danym urazem i wiekiem osoby.
Charakterystyka grupy
Przebadano 192 kobiety w wieku między 21 a 51 r.ż. (średnia wieku 25 lat). Osiemdziesiąt procent
kobiet było niezamężnych, z tego 15% z nich pozostawało w związku z chłopakiem i 0.1% to
kobiety po rozwodzie. Czterdzieści pięć procent to studentki uniwersytetu lub collegu, 55%
posiadało wykształcenie: wyższe (20%) bądz
średnie (35%), większość pochodziła z miast (88%) i
deklarowała wyznanie rzymsko-katolickie (96%). Status samotnej kobiety pozwolił z dużym
prawdopodobieństwem wykluczyć doznawanie przez te kobiety przemocy w aktualnym związku
małżeńskim, a co za tym idzie ewentualne połączenie objawów somatyczych z przemocą z
aktualnego życia. Pochodzenie z miasta mogło zmiejszyć czynnik zaniedbania w opiece
zdrowotnej, który częściej występuje w środowisku wiejskim.
Doświadczanie różnego typu przemocy w dzieciństwie zostało zgłoszone przez 71% przebadanych
losowo kobiet. Przemoc emocjonalna (56%) rozpoczynała się średnio od około 6 roku życia osoby
badanej i kończyła się około 16. Minimalny zgłaszany wiek rozpoczęcia przemocy emocjonalnej w
rodzinie osób badanych, to wiek około 2 - 3 lat (w kwestionariuszu osoby zaznaczały "odkąd
pamiętam"). Przemoc fizyczna, zgłoszona przez 36.4% kobiet badanych średnio rozpoczynała się
przed 7 i miała tendencję do kończenia się średnio około 12 roku życia. Minimalny wiek jej
rozpoczęcia, to 2-3 lata ("odkąd pamietm") a maksymalny wiek, do którego osoba zgłaszała
doświadczanie przemocy fizycznej wynosił 21 lat. Trzydzieści i pół procenta kobiet zgłosiło
alkoholizm ojca i pamiętają one, iż pił on średnio od ich 4 do 21 roku życia, a alkoholizm matki
zgłoszony przez 5.2% kobiet był obserwowany średnio od 8 do 21 roku życia jej dziecka. W obu
sytuacjach minimalny wiek rozpoczęcia tej przemocy to "odkąd pamiętam". Przemoc seksualna z
kontaktem fizycznym (30%) doświadczana była średnio od 8 roku życia (minimalny wiek to 5 lat)
do 14 roku życia (maksymalny, to 21) a przemoc seksualna pośrednia (31%) średnio od 12
(minimalny zgłaszany wiek to 2 lata) do 17 roku życia (maksymalny wiek, to 25). Uzyskane wyniki
mogą być zaniżone ze względu na dysocjacje i zniekształcenia poznawcze oraz wynikające z nich
dość powszechne trudności w identyfikowaniu przemocy w rodzinie, zwłaszcza emocjonalnej (o
której wiedza w społeczeństwie jest znikoma) i przemocy seksualnej (od której osoba odcina się się
lub którą wypiera) oraz uzależnienia rodzica, w tym głównie alkoholizmu matki (którego
uświadomienie sobie może być zagrażające, ponieważ oznacza utratę najważniejszej osoby).
Problemy somatyczne, a typ przemocy
Przemoc doznana w dzieciństwie jako uraz chroniczny i złożony wpływa na funkcjonowanie we
wszystkich sferach życia, wzmagając występowanie problemów w sferze: emocjonalnej,
poznawczej, behawioralnej, społecznej, zawodowej, koreluje z uzależnieniami, wzmaga choroby
somatyczne, wpływa na dysfunkcje i zaburzenia seksualne oraz zaburzenia tożsamości płciowej,
przyczynia się do zachowań antyspołecznych, związana jest z zaburzeniami psychicznymi i
osobowości, wywołuje PTSD i złożone PTSD (CPTSD), wpływa na życie rodzinne, relacje z
partnerem, zdolności wychowawcze i relacje z dzieckiem. Poniżej skupię sią na problemach
zdrowia somatycznego, które najbardziej są związane z poszczególnymi typami przemocy.
Opiszę statystycznie istotne związki pomiędzy typem przemocy a problemami somatycznymi
wystepującymi w poszczególnych układach zdrowotnych.
Przemoc emocjonalna
Przemoc emocjonalna łączy się z nasileniem się problemów zdrowotnych z układu nerwowego,
wpływając zwłaszcza na przewlekłe zmęczenie i znużenie w młodości i dorosłości. Kobiety skarżą
się na występowanie objawów z układu mięśniowego: na napięcie mięśni i bóle głowy w młodości;
na problemy z układu pokarmowego: biegunkę lub zaparcia w dzieciństwie i dorosłości; bóle
brzucha zwłaszcza w dorosłości; oraz z układu rozrodczego: w życiu dorosłym syndrom
przedmenstruacyjny. W zakresie układu krążenia cierpią w życiu dorosłym na nagłe zmiany
ciśnienia krwi. Silny związek występuje z moczeniem nocnym w dzieciństwie. Osłabienie systemu
immunologicznego widoczne jest w postaci przeziebienia i kaszlu, na które kobiety chorują od
dzieciństwa do dorosłości. Wyniki te różnią się od danych pochodzących z innych badań, w których
częste przeziębienie i kaszel głównie związane są z alkoholizmem rodzica (Robinson, Rhoden,
1998).
Przemoc fizyczna
Przemoc fizyczna pozostawia stosunkowo niewielkie konsekwencje w sferze somatycznej. Ofiary
tej przemocy zgłaszają występowanie w dzieciństwie zmęczenia i znużenia, brudzenie kałem,
chociaż ten objaw wyraz
nie widoczny jest przy przemocy seksualnej; w młodości moczenie nocne i
w życiu dorosłym napięcie mięśni.
Doświadczają także podobnie jak i inne grupy: w dzieciństwie i młodości płytkiego, nerwowego i
czujnego snu oraz stanu ostrego niepokoju, najsilniej jednak te objawy doznawane są przez dzieci
matek uzależnionych i przez osoby po przemocy seksualnej. Dziewczynki bite zgłaszają problem z
nadwagą występujący przez całe życie. Jednak największe problemy z nadwagą zgłaszają osoby po
przemocy seksualnej i córki alkoholiczek. Zgłoszane są także występujące w młodości ból i
dyskomfort w okolicy genitaliów i kłopoty z chodzeniem spowodowane tym bólem. Pierwszy z
tych objawów występuje także u osób doświadczających przemocy emocjonalnej, oba z nich
najmocniej korelują z przemocą seksualną.
W literaturze nie spotkałam badań dotyczących związku pomiędzy przemocą fizyczną a
problemami somatycznymi.
Alkoholizm ojca
Najsilniejsze statystycznie związki między objawami somatycznymi a alkoholizmem ojca, to
swędzenie skóry, widoczne także w połączeniu z przemocą seksualną z dotykiem oraz niedowaga w
życiu dorosłym. Zaobserwowano także słabe w porównaniu z innymi grupami, aczkolwiek istotne
statystycznie związki z występującymi w dzieciństwie i młodości płytkim, nerwowym, czujnym
snem oraz w młodości i życiu dorosłym infekcjami narządów rodnych i upławami z pochwy.
Ponieważ istnieje bardzo silny związek pomiędzy tymi poblemami a przemocą seksualną, można
przypuszczać, że część osób badanych doświadczało zarówno alkoholizmu ojca jak i przemocy
seksualnej. Najczęściej wymieniane w literaturze objawy związane z alkoholizmem rodzica (ojca),
to przesiębienia, anginy, astma i anemia oraz wieńcowa choroba serca (Robinson, Rhoden, 1998).
Alkoholizm matki
Kobiety wychowywane przez matki alkoholiczki zgłaszają w zakresie układu nerwowego
występowanie w dzieciństwie, młodości i życiu dorosłym samouszkodzeń, stanów ostrego
niepokoju, zaburzeń snu. W układzie pokarmowym pojawiają się problemy z oddawaniem stolca
(głównie w młodości ale i w życiu dorosłym). Najsilniejsze związki między tym objawem w
dzieciństwie i życiu dorosłym dotyczą przemocy seksualnej. Osoby skarżą się też na nagłe ostre
bóle (dzieciństwo) i rozstrój żołądka w młodości, a zwłaszcza w dorosłości. W zakresie zaburzeń
jedzenia pojawiają się w trzech okresach życia silne związki z anoreksją, a w młodości i dorosłości
- utrata apetytu i wagi, w młodości występuje istotny statystycznie związek z bulimią a w życiu
dorosłym koreluje z nadwagą. Kobiety skarżą się na problemy ginekologiczne: upławy z pochwy w
życiu dorosłym i bolesne menstruacje w młodości oraz na dysfunkcje seksualne w postaci
zamrożenia w erotycznych częściach ciała w życiu dorosłym. Występują także problemy w zakresie
układu krwionośnego: w młodości nagłe zmiany w tempie i akcji serca oraz w dzieciństwie i
młodości wysokie ciśnienie krwi i dzwonienie w uszach, natomiast w zakresie układu mięśniowego,
w dzieciństwie napięcie mięśni, a w dzieciństwie i młodości ściśnięte szczęki.
Nie odnalazłam w literaturze badań na temat związków pomiędzy alkoholizmem matki a
problemami zdrowotnymi. Wiele objawów występujących w tabeli silnie koreluje z przemocą
seksualną.
Przemoc seksualna z dotykiem
Osoby, które zgłosiły doznaną w dzieciństwie przemoc seksualną z dotykiem doświadaczają w
trzech etapach życia wielu problemów pochodzących z układu nerwowego. Skarżą się zwłaszcza na
płytki nerwowy czujny sen; stany ostrego niepokoju; zaburzenia snu (budzenie się z krzykiem) oraz
swędzenie i pieczenie skóry, skutkujące drapaniem się (na ten ostatni objaw skarą się w młodości i
życiu dorosłym). Ponadto w dzieciństwie i życiu dorosłym dokonują samouszkodzeń (ten związek
jest silniejszy z alkoholizmem matki); przez całe życie towarzysszą im stany ostrego niepokoju i
zaburzenia snu. W dzieciństwie i młodości skarżą się na wiele zaburzeń pochodzących z układu
pokarmowego, z których część związana jest z problemami z oddawaniem stolca, biegunką lub
zaparciem, brudzeniem kałem i krwawieniem z kiszki stolcowej; natomiast druga grupa problemów
dotyczy problemów z żołądkiem: ból, rozstrój i nudności. Przez całe życie może utrzymywać się
nadwaga, w dzieciństwie utrata apetytu i wagi. Istotna statystycznie zależność pojawia się także
między przemocą seksualną a bulimią w życiu dorosłym. Badania Cameron (2000) wskazują, że
82% kobiet po przemocy seksualnej skarży się na zaburzenia jedzenia a 52% na kompulsywne
jedzenie.
Najwięcej istotnych statystycznie związków występuje w zakresie układu rozrodczego. Kobiety te
jako jedyne z różnych grup przemocy zgłaszają występowanie w młodym wieku operacji
ginekologicznych oraz aborcji. Wiele problemów związanych jest z bólami i dyskomfortem w
okolicy genitaliów, także bez podstaw somatycznych i te problemy nie występują w innych formacj
przemocy (oprócz przemocy seksualnej bez dotyku i przemocy fizycznej); kłopoty z chodzeniem
lub siedzeniem z powodu bólu w okolicy genitaliów oraz niewystępujące przy innych formach
przemocy (oprócz seksualnej bez dotyku) ostre i chroniczne zmiany odbytnicy. Znacznie częściej
niż w innych grupach występują upławy z pochwy i infekcje narządów rodnych a także bolesne
menstruacje i syndrom przedmenstruacyjny (ten w życiu dorosłym wykazuje nasilniejszy związek z
przemocą emocjonalną). Częstą dysfunkcją seksualną jest zamrożenie w erotycznych częściach
ciała. Występuje ono także w przypadku przemocy seksualnej bez dotyku i alkoholizmu matki.
Zdecydowana większość tych problemów pojawia się w dzieciństwie i utrzymuje się przez całe
życie osoby. W obrębie układu nefrologicznego, kobiety te zgłosiły moczenie nocne występujące w
dzieciństwie oraz powtarzające się w różnych okresach życia zakażenia dróg moczowych i
problemy z oddawaniem moczu. Częściej niż inne grupy narzekają także na problemy z układu
krążenia: na nagłe zmiany ciśnienia krwi w dzieciństwie i młodości oraz choroby serca w młodości
i dorosłości. W układzie mięśniowym narzekają na duże napięcie przejawiające się ściśniętymi
szczękami w dzieciństwie i przez całe życie na długotrwałe, migrenowe bóle głowy. Czterdzieści
siedem procent kobiet po przemocy seksualnej badanych przez Cameron (2000) skarżyło się na
długotrwałe, napadowe bóle głowy, natomiast 88% mówiło o napięciu szczęki i bólach gardła, które
interpretowane były jako reakcja na fellatio doznane w dzieciństwie. W dzieciństwie i młodości
cierpią na astmę (układ oddechowy) a w młodości i dorosłości na anemię (immunologiczny). Oba te
problemy łączą się także z alkoholizmem matki.
Wymienione problemy bardzo często zgłaszane są przez dorosłe kobiety, które są w trakcie terapii z
powodu konsekwecji doznanej w dzieciństwie przemocy seksualnej. Powyższe wyniki są zgodne z
badaniami opisywanymi w lietraturze tematu (Cameron, 2000; Walker, 1999).
Konsekwencje przemocy seksualnej doznanej w dzieciństwie w sferze tożsamości
płciowej kobiety
Warto wspomnieć o innych konsekwencjach doznanej przemocy seksualnej widocznych w
doświadczaniu tożsamości płciowej, które łączą się z wymienionymi powyżej problemami
ginekologicznymi i dysfunkcjami seksualnymi. Poniższe informacje pochodzą z prowadzonych
badań jakościowych na temat postaw rodzicielskich kobiety po przemocy seksualnej (Widera-
Wysoczańska, 2001).
Kobiety te mogą przeżywać zaburzone poczucie własnej cielesności. Swoją wartość łączą jedynie z
seksualnością, szukają ciepła i bezpieczeństwa u dopiero co poznanych partnerów lub u partnera
stosującego przemoc. Mogą pojawić się problemy seksualne w postaci nadmiernego rozbudzenia,
skutkujące pojawianiem się wielu partnerów; lub zahamowania seksualnego objawiającego się
niechęcią do seksu; brakiem kontaktu ze swoim ciałem; lękiem związanym z seksualnością;
przekonaniem że seks jest czymś złym. Mogą pojawić się także problemy z tożsamością płciową w
postaci niejasnej orientacji seksualnej, biseksualizmu lub homoseksualizmu. Zaburzone poczucie
tożsamości płciowej może łączyć się także z doświadczaniem niechcianego macierzyństwa.
Częściej niż u innych kobiet, u kobiet po przemocy seksualnej doznanej w dzieciństwie występuje
problem aborcji, posiadania niechcianych dzieci, brak instynktu macierzyńskiego, decyzja o nie
posiadaniu dzieci lub oddawanie dzieci do adopcji.
Przemoc a obszary zdrowia
Największym zagrożeniem dla zdrowia jest doznawana w dzieciństwie przemoc seksualna,
następnie alkoholizm matki i przemoc emocjonalna.
Typ przemocy, a okresy życia
Przemoc emocjonalna wpływa na zwiększone nasilenie problemów zdrowotnych głównie w
młodości i życiu dorosłym. Przemoc fizyczna i alkoholizm ojca związane są z objawami
somatycznymi, pojawiającymi się raczej przez jeden lub dwa okresy życia, wystepującymi głównie
w dzieciństwie, a potem stopniowo zanikającymi w młodości i dorosłości. Alkoholizm matki wiąże
się z występowaniem problemów długoterminowych, pojawiających się w trzech etapach życia,
jednak największe nasilenie symptomów wystepuje w młodości i życiu dorosłym. Przemoc
seksualna koreluje z nasileniem się objawów w dzieciństwie i problemy te najczęściej stają się
problemami długoterminowymi, trwającymi w kolejnych dwóch etapch życia: młodości i życiu
dorosłym, chociaż w raz z wiekiem widoczny jest spadek ilości statystycznie istotnych objawów.
Dyskusja
Rezultaty badań pokazały, że doznawana w dzieciństwie przemoc powiązana jest znacząco z
wieloma problemami somatycznymi pochodzącymi z różnych układów zdrowotnych. Symptomy
zgłaszane przez osoby badane mogą mieć różne podłoże. Niektóre z nich są medycznymi
problemami, bezwzględnie wymagającymi interwencji chirurga (np. operacje ginekologiczne) lub
innego specjalisty (np. zakażenia). Inne mogą mieć charakter mechaniczny, jak np. ból w okolicy
genitaliów przy przemocy seksualnej czy fizycznej, częste oddawanie moczu spowodowane
mechanicznym podrażnieniem cewki moczowej. Część z nich to objawy psychosomatyczne, jak na
przykład bulimia, uzależnienie od jedzenia, czy ból w okolicy genitaliów przy przemocy
emocjonalej, który może wynikać z napięcia emocjonalnego. Inne, takie jak swędzenie i pieczenie
skóry u kobiet po przemocy seksualnej (zwłaszcza u tych, u których doszło do penetracji w
dzieciństwie), nazwę somatyzującymi objawami psychologicznymi.
Najwięcej istotnych statystycznie związków stwierdzono pomiędzy problemami zdrowotnymi, a
przemocą seksualną z dotykiem i alkoholizmem matki. Przemoc fizyczna i alkoholizm ojca
powiązane są z mniejszą ilością statystycznie istotnych związków. W obliczu uzyskanych wyników
mówiących o współwystępowaniu pewnych objawów, można pokusić się o interpretację, że
przemoc fizyczna i alkoholizm rodzica (zwłaszcza matki!) i seksualna może być doznawana przez
tę samą osobę. Stosowanie przez sprawcę przemocy fizycznej oraz alkoholizm świadczy o
zaburzonej u niego kontroli własnego zachowania i poważnych kłopotach z granicami, a to
znacznie zwiększa niebezpieczeństwo popełniania przez niego także przemocy seksualnej.
Przeanalizowane dane mogą wskazywać także na to, że przemoc seksualna znacznie mocniej, w
porównaniu z innymi typami przemocy oddziaływuje na stan psychiczny, i w konsekwencji
somatyczny osoby. Być może dlatego, że inne typy przemocy, zwłaszcza przemoc fizyczna i
alkoholizm ojca są zazwyczaj bardziej jawne, dziecko może spodziewać się, że widać, iż doznaje
ono przemocy fizycznej (są siniaki), ludzie wiedzą, że ojciec pije i w związku z tym częściej
uzyskuje przynajmniej słowną pomoc czy wsparcie. Jawność przemocy w rodzinie i możliwość
uzyskania choćby minimalnego wsparcia zmniejsza jej konsekwencje. Zupełnie inne
psychologiczne czynnki występują, gdy dziecko doznanje przemocy emocjonalnej, seksualnej i
alkoholizmu matki. W tych sytuacjach zachowywana jest tajemnica, otoczenie nie wie lub nie chce
wiedzieć o dziejącej się krzywdzie, dziecko jest osamotnione i ma małe szanse (jeżeli wogóle)
uzyskania pomocy. Tajemnica i brak wsparcia, to stres, który kumulowany jest w ciele. Objawy
psychosomatyczne u osób po przemocy seksualnej mogą być wołaniem o pomoc (otoczenie
ignorujące objawy psychologiczne, reaguje na choroby somatyczne) i sposobem na odstraszenie
sprawcy (np. wywoływane przez osobę objawy padaczki, nadwaga czy niedowaga).
Zastanawiające jest, jak wiele z problemów dzieci alkoholiczek przypomina konsekwencje
zdrowotne występujące u osoby, która doznała przemocy seksualnej (z dotykiem). Może to wynikać
z faktu bycia zaniedbywanym emocjonalnie i fizycznie przez matkę alkoholiczkę, ale może także
świadczyć o równoczesnym występowaniu przemocy seksualnej wobec badanej kobiety w jej
dzieciństwie ze strony matki lub innych osób: np. ojca, przygodnych mężczyzn matki. Wskazuje
także na brak zainteresowania losem dziecka i wsparcia uzyskiwanego ze strony ojca. Nasuwa się
wniosek, że sam fakt dużego dystansu emocjonalnego i fizycznego między matką a córką (a taki
dystans na pewno występuje w przypadku matki alkoholiczki) drastycznie wpływa na stan
emocjonalny i w konsekwencji somatyczny. Kobiety wychowywane przez matki alkoholiczki
wykazują znacznie więcej problemów zdrowotnych niż wychowywane przez ojców uzależnionych
od alkoholu. Gdy pije ojciec, dziecko otrzymuje pewne wsparcie ze strony trzez
wej matki.
Na podstawie badań zaproponowałam wyróżnienie trzech profilii problemów zdrowotnych u
kobiet, które doznały przemocy w dzieciństwie.
1. Długoterminowe problemy zdrowotne. Występują one u kobiety, które doznały przemocy
seksualnej w dzieciństwie oraz u tych, które wychowywane były przez matki alkoholiczki.
Występujące tu objawy długoterminowe, pojawiają się w dwóch, lub w trzech okresach
życia. Kobiety z tych dwóch grup mają większe problemy zdrowotne niż kobiety, które
doświadczyły innej formy przemocy. Problemy te związane są z ogólnym gorszym
samopoczuciem, występują w większej ilości układów i w każdym układzie występuje
większa ilość problemów.
2. Problemy zdrowotne z tendencją do zanikania. Występują zwłaszcza u kobiet, które doznały
przemocy fizycznej i alkoholizmu ojca. Przemoc związana jest z problemami somatycznymi
pojawiającymi się raczej przez krótki okres czasu, głównie w dzieciństwie, natomiast w
młodości i dorosłości, wiele problemów zdrowotnych wykazuje tendencję do stopniowego
zanikania.
3. Problemy długoterminowe i z odroczonym początkiem. Występują zwłaszcza u kobiet po
doznanej przemocy emocjonalnej oraz w sytuacji wychowywania przez matkę alkoholiczkę,
związane są z pojawianiem się problemów zdrowotnych po raz pierwszy oraz ich
intensyfikacją w młodości, ale także w życiu dorosłym.
W celu sprawdzenia i uwiarygodnienia powyższych wyników badań, zostały one powtórzone z
grupą 1000 losowo dobranych kobiet (badania zostały przeprowadzone także wśród mężczyzn) oraz
z kobietami (i mężczyznami) dobieranymi celowo z populacji klinicznej, osób zgłaszających się na
terapię z powodu urazów chronicznych doznawanych w dzieciństwie i pochodzących z rodzin
dysfunkcjonalnych. Aby ułatwić identyfikowanie doznanej przemocy zastosowano Kwestionariusz
Sytuacji Instymnych, skonstruowany przez autorkę artykułu do badania różnych typów przemocy
seksualnej oraz CAST - kwestionariusz do badania alkoholizmu w rodzinie pochodzenia. Oba
kwestionariusze zawierają także pytania o przemoc emocjonalną i fizyczną.Wzięto także pod uwagę
pytania otwarte z KDS-u dotyczące przebiegu leczenia medycznego, choroby rodziców i
wcześniactwo. Wyniki badań są w trakcie opracowywania. Jednym z wyników jest silny
statystycznie związek między niską wagą urodzeniową, a chorobami oczu i nerek.
Zastosowania
Wiedza uzyskana na podstawie badań może mieć zastosowanie w psychologii i medycynie.
Zwiększenie świadomości dotyczącej przyczyn i przebiegu choroby może pomóc w jej zwalczaniu.
Pozwoli ona przewidzieć z pewnym prawdopodobieństwem rozwinięcie się, nasilanie lub zanikanie
określonych problemów zdrowotnych w dzieciństwie, młodości i życiu dorosłym osoby, która
doznała określonej formy przemocy. Możemy przewidzieć ewentualne pojawienie się konkretncyh
problemów somatycznych w życiu osoby, która doznała w dzieciństwie przemocy, ułatwia to
planowanie działań profilaktycznych. Pozwala ona na przeprowadzenie skuteczniejszej i
holistycznej diagnostyki medycznej, uwzględniającej zjawiska psychologiczne i środowiskowe
leżące u podstaw jej występowania, w konsekwencji umożliwia efektywniejszą terapię medyczną,
połączoną z postępowaniem psychologicznym. Wspomaga lekarzy i psychologów w bardziej
cierpliwym i skuteczniejszym traktowaniu tak zwanych ?trudnych" pacjentów, którzy wielokrotnie
powracają po pomoc nie czując poprawy stanu swojego zdrowia. Na podsatwie występujących u
osoby objawów somatycznych można uzupełnić diagnozę psychologiczną dotyczącą doznawanej
przez osobę przemocy. Ułatwi ona także motywowanie kobiet z określonymi problemami
somatycznymi do poszukiwania również pomocy psychologicznej. Ponadto zmotywuje kobietę,
która dotychczas nieświadoma przyczyn swego złego samopoczucia lekceważy swój stan zdrowia
(typowe dla kobiet, które doznały przemocy seksualnej) do wcześniejszego korzystania z pomocy
medycznej i psychologicznej i być może pozwoli na zmniejszenie ilości ginekologicznych
interwencji chirurgicznych u kobiet po doznanje w dzieciństwie przemocy seksualnej.