WETERYNARIA W PRAKTYCE GERIATRIA
dr n. wet. Piotr SÅ‚awuta, Pola Borusewicz*, dr n. wet. Agnieszka Kurosad
Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych z Kliniką Chorób Koni, Psów i Kotów Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
*Studentka V roku Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
Problemy zdrowotne
i żywieniowe psów seniorów
Health and nutritional problems in senior dogs
Postęp wiedzy medycznej, profilakty- się, że może to być proces zaprogramo-
ka chorób zakaz
nych i coraz większy wany genetycznie, wywołany uszkadza-
Streszczenie
 arsenał leków spowodowały istotne jącym działaniem wolnych rodników
Senior jest to popularna nazwa psa po-
wydłużenie życia ludzi i zwierząt. Każ- lub gromadzeniem produktów prze-
wyżej 6.-7. roku życia, a osobnik geria-
tryczny to bardzo stare zwierzę, w ostat- dy z Kolegów ma na pewno pod swo- miany materii, uszkadzających z cza-
niej fazie życia, w której wzrasta ryzyko ją opieką psy w tak zwanym słusznym sem komórki. Dla lekarza ważne jest,
zapadalności na choroby. Przyjmuje się,
wieku. by pamiętał, że tempo, w jakim postę-
że maksymalna długość życia jest od-
puje starzenie się, jest uzależnione
wrotnie proporcjonalna do wielkości.
Pojęcia i definicje od zaprogramowanych genetycznie re-
Skutki starzenia się można podzielić na
Pisząc o problemach zdrowotnych sta- akcji, na które nie ma wpływu, ale rów-
dwie grupy: metaboliczne, zwiÄ…zane ze
rych psów, wypada zacząć od początku, nież od warunków środowiska, które
zmniejszeniem zapotrzebowania energe-
czyli od wyjaśnienia pojęcia starości. przynajmniej częściowo są od niego
tycznego, i kliniczne, będące wynikiem
zmniejszonego wydzielania enzymów,
Podręczniki podają kilka definicji; sta- zależne (5).
spadku elastyczności płuc i ich pojem-
rość w znaczeniu medycznym to:
ności życiowej, spadku masy nerek i po-
" ogół zmian zachodzących w organi- Skutki starzenia się
jemności minutowej serca. Dla starzejące-
zmie w wieku podeszłym; Z punktu widzenia medycznego
go się psa charakterystyczne są również
" postępująca i nieodwracalna zmiana skutki starzenia się można podzielić
zmiany behawioralne, będące wynikiem
układów organizmu; na dwie grupy: metaboliczne  związa-
bezpośredniego wpływu starzenia na
pracę mózgu. " kumulowanie się postępujących ne ze zmniejszeniem zapotrzebowania
zmian związanych z chorobami energetycznego  i kliniczne  skóra
SÅ‚owa kluczowe
lub odpowiedzialnych za nie i (lub) grubieje, pojawiajÄ… siÄ™ zaburzenia jej
geriatria, pies, żywienie
osłabienie funkcji fizjologicznych, pigmentacji i elastyczności, występu-
kończące się śmiercią; je nadmierna keratynizacja opuszek
Abstract
" stopniowe obniżanie funkcjonalnej i łamliwość pazurów, utrata masy mię-
Dogs above 6 years of age are popularly
zdolności poszczególnych narządów śniowej, kostnej i chrzęstnej, kamień
called senior dogs. A geriatric dog is an
do wykonywania przeznaczonych nazębny i choroby jamy ustnej. Poja-
animal in his last stage of life, associated
with a higher risk of disease development. im czynności (8, 9). wiają się również zaburzenia będące
The maximum life span is supposed to
Kolejnym problemem wymagajÄ…cym wynikiem zmniejszonego wydziela-
be inversely related to the dog s size. Ef-
wyjaśnienia na samym początku jest nia enzymów, spadku elastyczności
fects of ageing can be classified into two
różnica pomiędzy seniorem a osobni- płuc i ich pojemności życiowej, spad-
groups: metabolic, associated with lower
kiem geriatrycznym. Senior jest to po- ku masy nerek i pojemności minuto-
energy requirements, and clinical, accom-
pularna nazwa psa powyżej 6.-7. roku wej serca (3, 8-10).
panied by lower enzyme excretion, lung
życia, a osobnik geriatryczny to bardzo Dla starzejącego się psa charaktery-
elasticity and capacity reduction, kidney
weight loss and cardiac output decrease. stare zwierzę, w ostatniej fazie życia styczne są również zmiany behawio-
Ageing also affects brain functions thus
(1/4 końcowej przewidywalnej długości ralne, będące wynikiem bezpośrednie-
inducing behavioral changes characte-
życia), w której wzrasta ryzyko zapadal- go wpływu starzenia na pracę mózgu:
ristic of senior dogs.
ności na choroby. Generalnie przyjmu- zaburzenia orientacji, zapominanie
Key words
je się, że maksymalna długość życia jest
odwrotnie proporcjonalna do wielko-
geriatrics, dog, nutrition
Masa ciała/kg Senior/lata życia
ści. Tab. 1. przedstawia wiek psów, które
2,5-10 11,5
już można uznać za seniorów.
11-25 11
Przyczyn starości nie da się, niestety,
26-45 9
wyeliminować, ponieważ nie wiadomo, powyżej 45 7,5
dlaczego organizm się starzeje. Mówi Tab. 1. Wiek psów, które można uznać za seniorów
LIPIECºöSIERPIEC
" 7ºö8/2013
37
www.weterynaria.elamed.pl
GERIATRIA WETERYNARIA W PRAKTYCE
wyuczonych zachowań (np. czystości), również zdawać sobie sprawę z tego, kiem, wypływami krwisto-ropnymi
lęk przed nowymi bodz
cami, lęk sepa- że jej tekstura musi być adekwatna związanymi najczęściej z tworzeniem
racyjny, agresja wobec ludzi, wokaliza- do stanu uzębienia i jamy ustnej jako się przetok i obrzękiem trzewioczasz-
cja, zmniejszenie aktywności (1). całości, a ze względu na pogorszenie ki. Warto przypomnieć, że dziąsła
odczuwania smaku i zapachu jedze- mają prawidłową jasnoróżową barwę,
Zmiany metaboliczne nie może wymagać apetyzacji, np. po- a ich brzeg przylega ściśle do korony
Można przyjąć, że głównym proble- przez intensyfikację smaku i zapachu zęba. W obrębie jamy ustnej u starych
mem dotyczącym każdego psa w po- (podgrzanie) czy zachęcanie do spo- psów mogą pojawić się procesy nowo-
deszłym wieku jest otyłość. Omawia- życia (obecność właściciela, podaż tworowe: czerniak, rak płaskonabłon-
jąc to zjawisko, należy przypomnieć, z ręki). Ze względu na spadek apety- kowy, włókniakomięsak, nadziąślaki
że spożywany pokarm jest z
ródłem tak tu, gorsze trawienie i absorpcję skład- (3, 8, 9, 11).
zwanej energii metabolicznej (EM), ników pokarmowych zaleca się posił-
która wykorzystywana jest przez or- ki mniej obfite, ale podawane częściej Skóra
ganizm do podtrzymywania przemian (przynajmniej 3 x dziennie), a przy Widoczne na skórze zmiany star-
metabolicznych (60-70%), umożliwia utracie masy ciała żywienie ad libi- cze wynikają ze zmian tworzących
aktywność fizyczną (ok. 30%) i służy tum (4, 6, 12). ją struktur: włókna kolagenowe ule-
do termogenezy (ok. 10%). Teoretycz- gają fragmentacji, w gruczołach łojo-
nie więc całość dostarczonej energii Zmiany kliniczne wych pojawiają się zmiany torbielowa-
ulega  utylizacji  , a ewentualny nad- Nie sposób opisać wszystkich zmian te, występuje zanik mięśni stroszycieli
miar jest odkładany w postaci tkanki (a tym samym pojawiających się ob- włosów (8, 9).
tłuszczowej. jawów klinicznych), jakie w funkcjo-
Zjawiskiem fizjologicznym związa- nowaniu poszczególnych narządów Oko i ucho
nym z wiekiem jest  zastępowanie wywołuje starość, dlatego autorzy Funkcje narządów zmysłów również
tkanki mięśniowej przez tłuszczo- przedstawili najczęstsze i najbardziej ulegają zaburzeniu. Z wiekiem pies
wą; przyjmuje się, że psy młode mają typowe zaburzenia, na które należy traci słuch w wyniku utraty komórek
w organizmie 15-20% tkanki tłuszczo- zwrócić uwagę w badaniu klinicznym zwojowych w ślimaku. U psów ras mi-
wej, natomiast seniorzy 25-30% (4). psa seniora. Najbardziej widoczne dla niaturowych może pojawiać się zanik
Spadek masy mięśniowej oraz wzrost badającego są zmiany w funkcjonowa- tęczówki, którego objawem jest gwał-
tkanki tłuszczowej skutkują spadkiem niu CUN, wyglądzie jamy ustnej i skó- towna,  bolesna reakcja na światło,
tempa metabolizmu spoczynkowego, ry (3, 8, 9). przy niezmienionym wzroku. Warto
ponieważ w tkance tłuszczowej zacho- dodać, choć może zabrzmi to śmiesz-
dzi mniej procesów energochłonnych Układ nerwowy nie, że leczenie polega na sprawie-
(4, 6, 7, 12). W centralnym układzie nerwowym niu psu okularów przeciwsłonecz-
Zmniejszone potrzeby energetyczne rozwija się zwyrodnienie starcze, któ- nych (okulary Sunpups, DogWorks
i problem otyłości u seniorów najpro- re powoduje postępujące pogorsze- itd.) (9, 13).
ściej chyba zilustrować równaniem: nie integracji czuciowej i możliwości
ruchowych. Objawia się sennością, Układ wydalniczy
spadek aktywności fizycznej zmianą w cyklach sen  czuwanie, wę- U starych psów często obserwuje się
+ spadek metabolizmu spoczynkowego drowaniem bez celu. Opisano również niewydolność cewki moczowej, ob-
+ spadek aktywności tarczycy zwyrodnienie amyloidowe, podobne jawiającą się nietrzymaniem moczu.
= o 30-40% kalorii w karmie do choroby Alzheimera u ludzi, po- Szczególnie narażone na to zaburze-
 za dużo  , czyli otyłość. legające na gromadzeniu się płytek nie są suki poddane kastracji. Istnieje
-amyloidu w rejonie hipokampa i na- bardzo prosty sposób oceny funkcjono-
W praktyce oznacza to, że każdy pies czyń mózgowych. Zaburzeniem typo- wania zwieraczy cewki moczowej, po-
znajdujący się w wieku seniora (psy wym dla seniorów, którego przyczyna dobny do stosowanego u ludzi. Trze-
ras dużych i olbrzymich  ok. 5. roku nie leży w CUN, jest zwyrodnienie krę- ba sprawdzić, czy pies jest w stanie
życia, psy ras małych i miniaturowych gów (spondyloza, epikondyloza, zmia- wstrzymać mikcję, co praktycznie spro-
 ok. 7. roku życia) musi mieć zmody- ny zwyrodnieniowe powierzchni sta- wadza się do przestraszenia zwierzę-
fikowane żywienie (np. poprzez poda- wowych kręgosłupa), które uciskają cia w chwilę potem, gdy zacznie od-
wanie karmy komercyjnej dla seniorów na rdzeń i nerwy, powodując trudności dawać mocz. Bardzo ważna jest ocena
lub karmy typu light). Konieczne jest w ruchu zwierzęcia (dotyczy to zwłasz- strumienia moczu i jego badanie fizy-
również regularne ważenie zwierzęcia cza psów dużych ras) (8, 9). kochemiczne. U starych suk ras: terier
(praktycznie dawkowanie karmy na tej szkocki, west highland white terrier,
podstawie). Jama ustna owczarek szetlandzki, beagle, collie,
Oczywiście problem zaniku tkan- U psów seniorów bardzo często po- cocker spaniel, jamnik, labrador, czę-
ki mięśniowej tylko w minimalnym jawiają się zmiany w obrębie jamy sto pojawiają się nowotwory pęcherza
stopniu dotyczy psów bardzo aktyw- ustnej, związane z zapaleniem przy- moczowego: rak nabłonka przejściowe-
nych fizycznie. Lekarz, zalecając sto- zębia, co objawia się cuchnącym od- go i rak płaskonabłonkowy, objawiające
sowanie odpowiedniej karmy, musi dechem, brakiem łaknienia, ślinoto- się krwiomoczem, częstomoczem, bo-
LIPIECºöSIERPIEC
" 7ºö8/2013
38
www.weterynaria.elamed.pl
WETERYNARIA W PRAKTYCE GERIATRIA
Piśmiennictwo 8. Metzger F.L., Rebar A.H.: Clinical patho-
lesnym oddawaniem i nietrzymaniem
1. Azkona G., García-Belenguer S., Cha- logy interpretation in geriatric veterinary
moczu. Zwykle diagnozowane sÄ… one
cón G.: Prevalence and risk factors of beha- patients.  Vet Clin North Am Small Anim
na podstawie braku reakcji na prowa-
vioural changes associated with age-related Pract. , 2010, 40, 651-63.
dzonÄ… terapiÄ™ (8, 9).
cognitive impairment in geriatric dogs.  J 9. Hoskins J.D.: Geriatria i gerontologia psów
Small Anim Pract. , 2009, 50, 87-91. i kotów. Wydawnictwo Galaktyka, A
ódz

2. Borgarelli M., Haggstrom J.: Canine dege- 2006.
Układ oddechowy i krążenia
10. Middelbos I.S., Vester B.M., Karr-Lilien-
nerative myxomatous mitral valve disease:
Zmiany w funkcjonowaniu układu od-
thal L.K.: Age and diet affect gene expression
natural history, clinical presentation and
dechowego spowodowane sÄ… przede
profile in canine skeletal muscle.  PLoS
therapy.  J Vet Intern Med. , 2009, 23,
wszystkim zmniejszeniem elastyczno-
One. , 2009, 4, 4481.
536-43.
ści płuc, rozedmą, upośledzeniem czyn- 3. Davies M.: Geriatric screening in fi rst opi- 11. Sharma D.: Hemangiosarcoma in a geriatric
Labrador retriever.  Can Vet J. , 2012, 53,
nion practice  results from 45 dogs.  Vet
ności mięśni oddechowych, związanej
889-92.
Clin North Am Small Anim Pract. , 2012,
głównie ze spadkiem ich masy i zani-
12. Swanson K.S., Belsito K.R., Vester B.M.:
42, 823-34.
kiem mięśni gładkich w oskrzelach.
Adipose tissue gene expression profi les of
4. Fahey G.C. Jr, Barry K.A., Swanson K.S.:
PojawiajÄ…ce siÄ™ objawy niewydolno-
healthy young adult and geriatric dogs.
Age-related changes in nutrient utilization
ści krążenia: brak tolerancji wysiłko-
 Arch Anim Nutr. , 2009, 63, 160-71.
by companion animals.  Annu Rev Nutr. ,
13. Ter Haar G., de Groot J.C., Venker-van
wej, duszność, sinica i kaszel, związane 2008, 28, 425-45.
Haagen A.J.: Effects of aging on inner ear
5. Fortney W.D.: Implementing a successful
są zwykle z niedomykalnością zastaw-
morphology in dogs in relation to brainstem
senior/geriatric health care program for
ki dwudzielnej i kardiomiopatiÄ… roz-
responses to toneburst auditory stimuli.  J
veterinarians, veterinary technicians, and
strzeniowÄ… (2).
Vet Intern Med. , 2009, 23, 536-43.
office managers.  Vet Clin North Am Small
Anim Pract. , 2012, 42, 615-29.
Podsumowanie
6. Hall J.A., Jewell D.E.: Feeding healthy
W podsumowaniu należy stwierdzić, beagles medium-chain triglycerides, fish oil, dr n. wet. Piotr Sławuta
and carnitine offsets age-related changes in
że celem lekarza, pod którego opieką Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych
serum fatty acids and carnitine metabolites.
znajduje się senior lub osobnik geria- z Kliniką Chorób Koni, Psów i Kotów
 J Small Anim Pract. , 2012, 53, 507-13.
tryczny, powinna być optymalizacja Wydział Medycyny Weterynaryjnej
7. Hall J.A., Tooley K.A., Gradin J.L.: Effects of
warunków życia i postępowanie mają- Uniwersytet Przyrodniczy
dietary n-6 and n-3 fatty acids and vitamin E
ce na celu spowolnienie i minimaliza- 50-366 Wrocław
on the immune response of healthy geriatric
cję opisanych procesów (5, 9). dogs.  Am J Vet Res. , 2003, 64, 762-72. pl. Grunwaldzki 47
LIPIECºöSIERPIEC
" 7ºö8/2013
39
www.weterynaria.elamed.pl