WPA
YW WARUNKÓW BIOGEOGRAFICZNYCH, BYTOWYCH I
KULTUROWYCH NA ROZWÓJ I ZDROWIE CZA
OWIEKA
Rozwój człowieka jest procesem biologicznym, w toku którego pod wpływem czynników
wewnętrzynych (endogennych) i zewnętrznych (enzogennych) dokonują się zmiany w
strukturze i funkcjach organizmu.
Procesy rozwojowe organizmu determinują i regulują trzy grupy czynników:
1. czynniki endogenne genetyczne, czyli determinatory rozwoju,
2. czynniki endogenne paragenetyczne, czyli stymulatory rozwoju,
3. czynniki egzogenne, czyli modyfikatory rozwoju:
" biogeograficzne  modyfikatory naturalne, w tym flora, fauna, zasoby mineralne,
skład wody, gleby i powietrza, klimat, ukształtowanie terenu;
" społeczno-kulturowe  modyfikatory kulturowe, w tym pochodzenie społeczne,
charakter i wielkość środowiska (miasto, miasteczko, wieś), poziom wykształcenia,
wysokość zarobków, tradycja.
Czasami wyróżnia się także czwarty czynnik  tryb rozwoju. Jest on jednak związany z
uwarunkowaniami genetycznymi i środowiskowymi.
Otaczający nas świat silnie oddziałuje na organizm dziecka ciągłymi bodz
cami burząc jego
równowagę fizjologiczną (homeostazę), zmuszając do przystosowania się do warunków
zewnętrznych i motywując jego rozwój. Dlatego czynniki egzogenne (zarówno należące do
biogeograficznych, jak i społeczno-ekonomicznych) nazywane są modyfikatorami. Pod ich
działaniem kształtuje się fenotyp (zespół cech osobnika).
Do czynników środowiska biogeograficznego zaliczamy:
" przyrodę martwą i żywą,
" klimat, w jakim wzrasta organizm,
" rodzaj terenu kształtujący pewne odrębności motoryczne.
Czynniki egzogenne mają bardzo duży wpływ na rozwój fizyczny człowieka. To, w jaki sposób
organizm będzie reagował na czynniki środowiska uwarunkowane jest genetycznie, jednak w
procesie rozwoju reakcje mogą ulec zmianie. Reakcja organizmu na różnorodne oddziaływania
czynników środowiskowych zależy od rodzaju czynnika, jego intensywności oraz czasu
trwania.
Według Wolańskiego nieuzasadnione jest rozważanie, czy na rozwój większy wpływ mają czynniki
endogenne czy egzogenne. Proporcje między działaniem jednych i drugich są bardzo labilne
(chwiejne).
Bardzo ważny wpływ na rozwój dziecka mają modyfikatory naturalne:
" cechy klimatu, na który składają się powietrze (wilgotność i temperatura), słońce i woda.
Powszechnie przyjmuje się, że najodpowiedniejszy dla rozwoju biologicznego jest klimat
umiarkowany ciepły, ale aby w każdych warunkach rozwój dziecka przebiegał prawdłowo, musi
być ułatwiony dostęp do ww. czynników.
Jednym z bardziej istotnych czynników ekologicznych wpływających na kształtowanie się wielu
właściwości fizjologicznych oraz tempo rozwoju jest klimat.
Klimat:
" morski,
" leśny,
" wysokogórski.
Stwierdzono, że średni ciężar ciała w populacjach tubylczych jest ujemnie skolerowany ze średnią
temperaturą roczną. W mniejszym stopniu ma to związek z wysokością ciała.
U ludzi zamieszkujących od tysiącleci tereny o gorących klimatach rozwijają się dłuższe
kończyny górne i dolne, mniejsze są obwody i wymiary poprzeczne ciała, a z w związku z tym
mniejszy ciężar ciała na jednostkę wysokości. Spotyka się także bardzo smukłe kończyny i szyje
oraz lepiej rozwinięty układ żył powierzchniowych, co także sprzyja utracie ciepła.
Na terenach zimnych wyraz
nie większa jest długość tułowia przy krótszych kończynach. Dzieci
mają mniejsze, drobniejsze dłonie i stopy oraz krótsze szyje. Następuje skracanie się
peryferycznych części ciała, aby zmniejszyć utratę ciepła.
Niektóre czynniki mają wpływ na tempo procesów rozwojowych.
Na terenach tropikalnych zauważa się mniejsze zużycie tlenu, dwukrotnie mniejsza jest
pojemność życiowa płuc. U ludzi żyjących w klimacie gorącym mniejsza jest przemiana materii,
więc wolniejszy jest rozwój. W temperaturze 33�C dzieci jedzą zaledwie 1/3 ilości pokarmu
spożywanego w 18�C. W klimacie gorącym mniejsze jest zużycie tlenu, mniejsza odporność, a
także niższa płodność.
Odwrotnie jest w klimacie zimnym, gdzie jest wysoki poziom podstawowej przemiany materii i
duże jej straty w związku z koniecznością utrzymania odpowiedniej temperatury ciała.
Najszybciej rozwój obserwuje się w temperaturach umiarkowanych, dłużej też w tej
temperaturze (ok. 18�C) trwa okres płodności, optymalna ilość zajść w ciążę również jest wówczas
najwyższa (poniżej 7�C i powyżej 21�C wyraz
nie się zmniejsza). Na obniżenie płodności wydaje
się mieć wpływ także zmniejszone ciśnienie atmosferyczne.
Zależności pomiędzy wpływem klimatu na procesy rozwoju wyjaśniają zmiany rytmu wzrastania
związane z przemiennością pór roku. Okazuje się, że największe przyrosty wysokości ciała mają
miejsce w okresie wiosny  od połowy marca do połowy czerwca; szybsze jest również w tym
okresie kostnienie szkieletu, a dzieci urodzone wiosną są dłuższe.
Jesienią obserwuje się natomiast większe przyrosty ciężaru ciała  co również widoczne jest u
noworodków. Być może różnice owe są powodowane sezonowymi zmianami żywienia, gospodarki
hormonalnej, metabolizmu itp.
Również wysokość nad poziomem morza wpływa na rozwój człowieka.
Na ogół u mieszkańców wysokich gór stwierdza się większą liczbę czerwonych krwinek, niższe
wartości ciśnienia tętniczego, zwolnioną pracę serca, większe stężenia hemoglobiny, mniejszą
liczbę limfocytów i monocytów. Ciśnienie tętnicze krwi jest tylko w pewnym stopniu zależne od
ciśnienia powietrza. Na terenach wysokogórskich ok. 10 razy częściej występuje podciśnienie niż
na terenach nizinnych. Mieszkańcy terenów wyżynnych mają znacznie więjszy obwód klatki
piersiowej niż mieszkańcy terenów nizinnych. Wiąże się to z większą pojemnością życiową płuc i
potrzebą lepszego zaopatrzenia organizmu w tlen w warunkach rozrzedzonego powietrza górskiego.
Pewien wpływ na rozwój wywiera również skład powietrza. Niektórzy uważają, że niewielki
wzrost stężenia dwutlenku węgla wpływa stymulująco na rozwój, na pojemność płuc i stężenie
hemoglobiny. Jednak w przypadku dużego stężenia pyłków oraz wysokiej zawartości
dwutlenku węgla opóz
nia się przebieg rozwoju organizmu.
Ze środowiskiem biogeograficznym wiążą się też flora i fauna, a co za tym idzie  drobnoustroje
i pasożyty chorobotwórcze.
Na ogół choroby o lekkim przebiegu, np. infekcje dróg oddechowych, nie zakłócają przebiegu
prawidłowego rozwoju. Choroby o ciężkim przebiegu mogą zwalniać proces wzrastania i
dojrzewania. Dzieci, które podczas pierwszego roku swojego życia przebyły ciężką lub
długotrwałą chorobę, mogą wskazywać na chwilowe zwolnienie tempa rozwoju. Od warunków,
jakie stworzymy dziecku, będzie zależało, czy jego organizm uzna opóz
nienie za normalne, czy też
po przebytej chorobie nadrobi straty, czyli przyspieszy rozwojowo i wyrówna rozwój odpowiednio
do danego wieku.
Wpływ środowiska na zdrowie
Jednostka od momentu przyjścia na świat podlega złożonym wpływom (korzystnym i szkodliwym)
środowiska przyrodniczego i społecznego.
Środowisko to ogół elementów przyrodniczych (gleba, kopaliny, woda, powietrze, rośliny i
zwierzęta znajdujące się w stanie naturalnym) oraz wszystko to, co jest w nim wynikiem działania
człowieka. Elementami środowiska są więc także szkodliwe substancje chemiczne, promieniowanie
jonizujące, hałas, czynniki biologiczne antropogeniczne, odpady, niebezpieczne dla zdrowia
produkty powszechnego użytku itp.
Każdy człowiek żyje w środowisku w określony sposób. Dokonywane wybory, podejmowane
decyzje, działania, zachowania mogą znacząco wpływać na zdrowie.
Zachowania korzystne to:
" przestrzegania zasad prawidłowego odżywiania się,
" regularna aktywność fizyczna,
" umiejętność rozładowywania stresu i napięć,
" racjonalne wypoczywanie.
Zachowania niekorzystne to:
" palenie papierosów,
" nadużywanie alkoholu i leków,
" styl życia nieuwzględniający potrzeb organizmu.
Nie bez znaczenia jest system ochrony zdrowia funkcjonujący w społeczeństwie, jego jakość i
dostępność dla jednostki.
Przyjmuje się, że zdrowie zależy od:
" czynników genetycznych: 5% - 15%,
" czynników środowiskowych: 5% - 10%,
" środowiska społecznego: 20% - 25%,
" styl życia jednostki: 50%,
" medycyny: 10% -20%.
A
atwo dostrzec dominujący wpływ czynników zależnych od samego człowieka  jednostki i
organizacji zbiorowości. Eksperci Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) ujęli je w dwunatu
punktach:
1. Stan zdrowotny społeczeństwa z uwzględnieniem jego sytuacji demograficznej.
2. Stan odżywienia i zaopatrzenia w żywność.
3. Warunki mieszkaniowe.
4. Zaopatrzenie w odzież.
5. Poziom wykształcenia.
6. Sytuacja na rynku pracy  poziom zagrożenia bezrobociem.
7. Warunki pracy.
8. Dostęp i możliwości korzystania ze środków łączności i komunikacji.
9. Czas wolny i sposób jego wykorzystania.
10. Zbiorowe spożycie i możliwości oszczędzania.
11. System zabezpieczenia społecznego.
12. Prawa i swobody obywatelskie.