Kult ludzi wielkich w poezji C. K. Norwida.



Cyprian Kamil Norwid interesowa�ł siê wielkimi ludŸmi naszych (jego) czasów i stara�ł siê okreœli�Ś ich znaczenie i wp�ływ na kulturê europejsk�ą (zachodni�ą) oraz opisywa�ł zjawiska z nimi zwi�ązane;

Najbardziej uogólniaj�ący i zarazem najdonioœlejszy chyba jest "Coœ ty Atenom zrobi�ł, Sokratesie..."; jest to filozoficzna zaduma na temat relacji jednostka (wybitna) -spo�łecze�ąstwo; pokazuje na konkretnych przyk�ładach: (najwa�żniejsze) Sokrates (otruty za opinie, potem uhonorowany pomnikiem), Dante (wygnanego z rodzinnej Florencji i chowanego w kilku miejscach), Kolumba (prochy wielokrotnie przenoszone); Koœciuszko (ma dwa groby), Napoleon (zmar�ły na wygnaniu), wspomniany jest w ko�ącu Mickiewicz (z okazji jego œmierci powsta�ł wiersz); wspóln�ą cech�ą tych osobistoœci jest to, �że za �życia nie by�ły zrozumiane i docenione, a dopiero po œmierci zosta�ły docenione i doczeka�ły siê s�ławy i uznania; ten scenariusz Norwid ekstrapoluje na Mickiewicza, ale nie ko�ączy zdania; czyli Norwid twierdzi, �że genialne jednostki, które wyprzedzaj�ą swój czas, mog�ą zosta�Ś zrozumiane dopiero przez potomnych; to twierdzenie mo�żemy przenieœ�Ś równie�ż na osobê samego Norwida, z którym by�ła podobna sprawa;

"Bema pamiêci �ża�łobny-rapsod" jest wizj�ą pogrzebu tego s�ławnego bohatera powstania listopadowego i wiosny ludów; jest on bardzo uroczysty, ale w jednym aspekcie nierzeczywisty: przekracza on mianowicie miejsce grobu, granicê œmierci i staje siê symbolem idei walki, która trwa wiecznie; posta�Ś Bema jest dowodem uznania i podaniem wzorca do naœladowania;

"Do obywatela Johna Brown" jest poœwiêcony pamiêci Amerykanina walcz�ącego o prawa dla murzynów; Norwid wyra�ża swoj�ą aprobatê dla jego czynów; ironicznie pokazuje, �że zosta�ł on powieszony w kraju takich bohaterów jak Waszyngton czy Koœciuszko; ma nadziejê, �że nie pójdzie to na marne, i �że wywo�ła odzew innych;

"Fortepian Szopena" dotyczy naszego s�ławnego kompozytora, a powsta�ł pod wp�ływem informacji o zniszczeniu jego fortepianu; Norwid by�ł zachwycony jego twórczoœci�ą, gdy�ż by�ła syntez�ą polskoœci; jak zwykle, w pe�łni doceniony zostanie dopiero po œmierci; jest te�ż pokazanie bezczeszczenia polskiej sztuki, jako dzia�łania zaborcy: "Idea�ł siêgn�ą�ł bruku": jako wyrzucenie fortepianu przez okno, jako zderzenie z brutaln�ą rzeczywistoœci�ą, jako zjednoczenie siê ze zwyczajnoœci�ą - popularyzacja;

Kult pokazany jest jako prezentacja jakiejœ postaci i próba wykorzystania tego jako punkt wyjœcia do dalszych rozwa�ża�ą; powtarza siê motyw niedoceniania za �życia;





Cyprian Kamil Norwid urodzi�ł siê w 1821 roku. Znaczna czêœ�Ś jego twórczego �życia przypad�ła na okres, gdy tworzyli ju�ż pisarze pozytywiœci. Historycy literatury zaliczaj�ą go jednak do romantyków. Jest on poet�ą w pe�łni oryginalnym, nie daj�ącym siê jednoznacznie sklasyfikowa�Ś. Charakterystyczn�ą cech�ą poezji Norwida jest pewna wieloznacznoœ�Ś, zamierzone przemilczanie, doszukiwanie siê w wydarzeniach codziennych pewnych historycznych prawid�łowoœci. Takie w�łaœnie s�ą wiersze Norwida, które traktuj�ą o "wielkich ludziach". Charakterystyczne, jest tak�że to, �że opowiada o nich w momencie ich œmierci lub po œmierci. �łmier�Ś uwydatnia dopiero ich wielkoœ�Ś. Poeta uwa�ża, �że moment œmierci cz�łowieka pozwala na przekazanie jego dorobku ludzkoœci.

Wiersz "Bema pamiêci �ża�łobny rapsod" poœwiêcony jest pamiêci gen. Józefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie opisuje prawdziwego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetyck�ą wizjê pogrzebu, stworzon�ą na kszta�łt pogrzebów dawnych wodzów germa�ąskich lub s�łowia�ąskich. �Ża�łobny orszak idzie bardzo d�ługo nios�ąc rekwizyty, w ko�ącu dochodzi do grobu, w który nie sk�łada cia�ła bohatera. Jest to symbol przetrwania idea�łów Bema - walki o niepodleg�łoœ�Ś. Owa idea pozostaje nieœmiertelna dopóki "Serca zemdla�łe ocuc�ą - pleœ�ą z oczu zgarn�ą narody...". Nastêpuje cudowne zwyciêstwo ducha Bema nad pogr�ą�żonym œwiatem, oddane w aluzji do biblijnej opowieœci o zdobyciu Jerycha.

W 1869 roku g�łoœna sta�ła siê sprawa egzekucji Johna Browne'a, ameryka�ąskiego farmera, bojownika w walce o wyzwolenie Murzynów. Rz�ąd Stanów Zjednoczonych skaza�ł go na œmier�Ś. Wyrazem protestu Norwida sta�ły siê wiersze "Do obywatela Johna Browne'a" oraz "John Brown". Wiersz "Do obywatela Johna Browne'a" ma charakter listu. Pos�ła�ącem jest mewa. Norwid pisz�ąc wiersz nie wie czy dotrze on do adresata przed œmierci�ą. Pojawia siê motyw pow�ątpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako pa�ąstwo wolnych ludzi, bo œmier�Ś Browne'a jest zaprzeczeniem wolnoœci. Stany Zjednoczone, o które walczy�ł Koœciuszko, ojczyzna Waszyngtona splami�ła siê tak�ą egzekucj�ą. Pojawia siê motyw przysz�łoœci, w której "syn kata" - nastêpne pokolenie równie�ż nie bêdzie pokoleniem ludzi dobrych, prawych i uczciwych. ZapowiedŸ przeœladowa�ą Murzynów. "Noc idzie - czarna noc z twarz�ą Murzyna". W ostatnich s�łowach utworu:



"Bo pieœ�ą nim dojrzy, cz�łowiek nieraz skona

A niŸli skona pieœ�ą, naród pierw wstanie"



DŸwiêczy nuta nadziei, �że poezja mo�że przetrwa�Ś historiê i budzi�Ś do walki narody. Ale zanim wielka idea Browna zostanie przez innych pojêta, wielu jej obro�ąców zginie.

Chopinowi Norwid poœwiêca utwór "Fortepian Chopina", który powsta�ł w 1863 roku, a jego geneza �ł�ączy siê z zamachem na rosyjskiego gen. Berga. W odwecie �żo�łnierze rosyjscy zdemolowali Pa�łac Zamoyskich, z którego zrzucono bombê. Przy okazji oknem wyl�ądowa�ł fortepian Chopina. Wiersz nie ogranicza siê jedynie do tego epizodu. Poeta wypowiedzia�ł tak�że swoje zdanie. Utrwala on znaczenie kompozytora dla kultury œwiata, jego wielkoœci. Muzyka Chopina jest przedstawiona przez Norwida jako ziemskie dope�łnienie piêkna dojrza�łego. Ma on si�łê podnoszenia rzeczywistoœci do idea�łu, nieosi�ągalnego dla ludzi. Istot�ą sztuki Chopina jest to, �że wywodzi siê ona z ludowoœci, sztuka to "doskona�łe wype�łnienie" - nieosi�ągalny absolut. Idea�łu tego nie mo�żna osi�ągn�ą�Ś ale mo�żna do�ą d�ą�ży�Ś. Muzyka czyni z ludzi istoty doskona�łe. Miar�ą tej doskona�łoœci jest porównanie do hostii. W wierszu zarysowuje siê konflikt miêdzy piêknem doskona�łym - norwidowskim dobrem, a �żo�łnierzami ciskaj�ącymi fortepian na bruk reprezentuj�ącymi z�ło. Dochodzi do g�łosu teoria mówi�ąca, �że zniszczenie materia�łu nie jest równoznaczne z zag�ład�ą wartoœci. Jest te�ż tam triumf:



"Ciesz siê, póŸny wnuku!...

Jêk�ły - g�łuche kamienie:

Idea�ł - siêgn�ą�ł bruku "



W zwi�ązku ze œmierci�ą Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powsta�ł wiersz "Có�ż ty Atenom zrobi�ł Sokratesie?". Fakt sprowadzenia zw�łok poety do Pary�ża sta�ł siê przyczyn�ą sporów emigracji i wzbudzi�ł refleksje Norwida - wielcy ludzie nie znajduj�ą szczêœcia za �życia, a nawet po œmierci nie uzyskuj�ą nale�żnej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, któremu po œmierci Ate�ączycy postawili statuê ze z�łota, wspomina Dantego, któremu poœwiêcono dwa groby. Podobne by�ły losy Kolumba, Koœciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest z osobistych doœwiadcze�ą Norwida. Zawsze �ży�ł w cieniu wielkich ludzi, nie doceniony, samotny, a zmar�ł w przytu�łku dla bezdomnych.

By�Ś mo�że Norwid w ka�żdym przedstawionym tutaj wierszu pragn�ą�ł pokaza�Ś, jak wielk�ą cenê musi zap�łaci�Ś ka�żda indywidualnoœ�Ś za swoj�ą odmiennoœ�Ś, oryginalnoœ�Ś. Ale jednoczeœnie bohaterowie Norwida - postacie przecie�ż prawdziwe, kiedyœ istniej�ące, nios�ą przysz�łym pokoleniom przes�łanie, które istnie�Ś bêdzie tak d�ługo jak pamiê�Ś o nich - przes�łanie etyczne, moralne, estetyczne.