PRACE ORYGINALNE
Åšrodki masowego przekazu i ich rola
w kształtowaniu wizerunku ciała
u zróżnicowanych wiekiem życia kobiet
polskich (analiza badań własnych)
Mass media and its influence on body image development among
Polish women in different age (authors own research)
Bernadetta Izydorczyk, Adriana Rybicka-Klimczyk
Katedra Psychologii
Słowa kluczowe: mass media, obraz ciała, lęk-cecha, lęk-stan, EDI-2, EAT, teoria rozbieżności Ja
Klinicznej i SÄ…dowej,
Key words: mass media, body image, anxiety, EDI-2, EAT, self-discrepancy theory
Uniwersytet ÅšlÄ…ski
w Katowicach
Streszczenie: Obraz własnego ciała jest kształtowany w dużym stopniu przez sygnały z otoczenia. Obecny
dr n. hum.
od wielu lat w kulturze zachodniej wizerunek kobiety, zwracający dużą uwagę na masę ciała i szczupłość syl-
Bernadetta Izydorczyk
adiunkt wetki, jest silnie wzmacniany przez środki masowego przekazu, zwłaszcza telewizję. W Polsce i innych krajach
Europy Środkowo-Wschodniej po 1989 roku obserwuje się wśród innych zmian kulturowych także zmianę ról spo-
mgr Adriana łecznych pełnionych przez kobiety, ale także nasilenie zaburzeń psychicznych związanych z jedzeniem (anorek-
Rybicka-Klimczyk
sja i bulimia). Celem badania było stwierdzenie, czy w poszczególnych grupach wiekowych polskich kobiet doszło
absolwentka Wydziału
do zmian w wizerunku ciała oraz czy zmiany w obrazie ciała w badanych grupach wiekowych kobiet mogą być
Pedagogiki i Psychologii
uwarunkowane oddziaływaniem środków masowego przekazu. Badaniem objęto 140 kobiet (16 50 lat, średni
Uniwersytetu ÅšlÄ…skiego
w Katowicach wiek 28,5 roku). Badano ocenę własnego ciała, postawy emocjonalne, behawioralne oraz społeczno-kulturowe przy
użyciu specjalistycznych, walidowanych kwestionariuszy. Analiza wyników pokazuje, że kobiety starsze mają bar-
dziej realistyczne postrzeganie własnego ciała oraz że istnieje liniowa zależność między wiekiem a strukturami Ja
w Teście Rysowania Sylwetki. Zaobserwowano dużą rozbieżność między Ja realnym i Ja idealnym w grupie ado-
lescentek. Najwyższe natężenie lęku-stanu zaobserwowano w grupie studentek i kobiet dojrzałych. Internaliza-
cja przekazów medialnych była najwyższa w grupie adolescentek i studentek. Paradoksalnie, osoby z największą
internalizacją przekazu medialnego cechują się największym zadowoleniem z własnego ciała. Według Autorów,
aby uniknąć zaburzeń psychicznych związanych z fałszywym postrzeganiem swojego ciała, konieczne są wielopo-
ziomowe działania edukacyjne  także w gabinecie lekarza rodzinnego.
Abstract: Self body-image is shaped in large proportion by environmental signals. Low weight and thin body
shape as an ideal of woman has been promoted in Western culture for many decades, especially in mass-media like
TV. Dynamic change of social roles played by women and growing number of eating disorders (bulimia and ano-
rexia nervosa) have been observed in Poland and other Central and Eastern European countries since 1989. The
aim of the study was to assess whether self body-image in different age groups of Polish women changed in past years
and what is the level of influence of mass-media on it. 140 women (aged 16 50, mean age 28.5) participated in
the study. Body self-image perception, emotional, behavioral and socio-cultural attitudes as well as internalization
of mass-media communicates were assessed with special, validated questionnaires. The results showed linear rela-
tionship between age and body perception in Contour Drawing Test, giving more realistic image of body in group
of older women. Large discrepancy of perception of real-Self and ideal-Self was observed in group of adolescents.
The highest intensity of fear as a state was observed in young adults (students) and older women. Internalisation of
mass-media signals was strongest in young women (adolescents and students). Women with higher grade of inter-
nalisation had paradoxically highest level of self body-image satisfaction. The Authors believe that multiple educa-
tional activities on different levels (in Family Doctor s office too) must be undertaken to avoid disorders bound to
false self body-image perception.
(Probl Med Rodz 2009;3(28):20 32)
Otrzymano: 05.09.2009 r. Przyjęto: 09.09.2009 r.
Wstęp
Adres do korespondencji: dr n. hum. Bernadetta Izydor-
czyk, Katedra Psychologii Klinicznej i SÄ…dowej, Uniwersytet
Rozwój wizerunku ciała jest uwarunkowany
Śląski w Katowicach, ul. Grażyńskiego 53, 40-125 Katowi-
oddziaływaniem wielu czynników. Wśród nich
ce; e-mail: [e-mail]
można wymienić zmienne osobowościowe, poznaw-
20
PROBLEMY MEDYCYNY RODZINNEJ, PAy
DZIERNIK 2009, VOL. XI, Nr 3
PRACE ORYGINALNE
czo-behawioralne, intrapsychiczne, indywidualne piękna 6. Internalizacja komunikatów medialnych
doświadczenia jednostki, wpływy społeczno-kultu- powoduje, że mit piękna staje się integralną częścią
rowe. Badania prowadzone na gruncie psychologii
kobiecej tożsamości, która w rzeczywistości zostaje
społecznej wykazały istotne znaczenie czynników
zredukowana do jej cielesnej powłoki. W konse-
społeczno-kulturowych dla procesu rozwoju i kształ-
kwencji kobiety skoncentrowane na własnym ciele
towania się obrazu ciała. Czynniki kulturowe dostar-
nie są w stanie swobodnie realizować swych potrzeb
czają norm, które wyznaczają standardy atrakcyjno-
i aspiracji zawodowych, bowiem liczy siÄ™ przede
ści oraz określają, jakie cech fizyczne są społecznie
wszystkim wygląd, który wciąż jest podstawowym
cenione, a także jakie konsekwencje wiążą się z ich
kryterium ich oceny.
posiadaniem lub brakiem1. Jak pokazujÄ… badania
Sprzeczność komunikatów przekazywanych przez
Tiggemann, sygnały te są szeroko rozpowszechniane
mass media dotyczy nie tylko sfery intelektualnej
i wzmacniane przez media2,3. Przekazy kulturowe
kobiet i wzorca urody, ale również lansowanego
i medialne nie tylko tworzą i przekazują wartości
przez kulturę ideału szczupłej sylwetki, który wiąże
związane z atrakcyjnością, ale również wyrażają
się przede wszystkim z samodyscypliną wobec ciała
oparte na płci kulturowej oczekiwania, które wiążą
oraz kontrolowaniem emocji, głodu i seksualno-
 kobiecość i  męskość z pewnymi cechami fizycz-
ści. Według Bordo7 dyskurs szczupłego ciała ma
nymi. Kultura przekazuje szereg informacji i spo-
podwójne znaczenie: jest efektywną formą dyscypli-
sobów wywołania zmian w obrazie ciała, tak aby
nowania tożsamości kobiet, a także jednym z naj-
odpowiadało ono standardom atrakcyjności i speł-
bardziej efektywnych instrumentów różnicowania
niało oczekiwania społeczne. Kulturowe wartości,
ludzi, wytwarzania bariery ja inni, my oni. Poza
poprzez proces internalizacji, sÄ… przyswajane przez
tym przymus posiadania we współczesnej kultu-
poszczególne jednostki tworząc ich podstawowe
odniesienia do wizerunku ciała, a to z kolei decy- rze krajów wysoko uprzemysłowionych szczupłego
duje o specyficznym sposobie ich interpretowania ciała jako z
ródła sukcesu w życiu wywołuje często
i reagowania na zdarzenia życiowe4. Taki sposób u kobiet poczucie nieadekwatności ich ciała do pro-
przekazywania wartości kulturowych powoduje, że
pagowanego i lansowanego wizerunku szczupło-
współczesna kobieta staje przed koniecznością roz-
ści (chudości). Media przyczyniają się do wywoły-
wiązania sprzeczności, jaką jest jednoczesne speł-
wania u kobiet przepaści między ciałem idealnym
nienie obowiązków i oczekiwań związanych z tra-
i własnym, co staje się z
ródłem ciągłego niepokoju
dycyjnÄ… rolÄ… kobiety-matki i lansowanÄ… w kulturze
o wygląd i wagę ciała.
rolÄ… kobiety sukcesu.
Kolejna sprzeczność, z jaką spotykają się kobiety
Kolejna sprzeczność, z jaką spotykają się kobiety
w komunikatach przesyłanych przez mass media,
w środkach masowego przekazu, dotyczy komu-
dotyczy dyskursu jedzenia. W tych samych czasopi-
nikatów o charakterze tzw. podwójnego wiązania.
smach, które propagują szczupłość, stosowanie diet
Z jednej strony, kobiety otrzymujÄ… komunikaty,
czy środków odchudzających, równocześnie spotkać
które popierają i wzmacniają kobiecą niezależ-
można dziesiątki reklam wspaniałych restauracji,
ność, aspiracje i realizację ambicji zawodowych.
a także setki atrakcyjnych przepisów kulinarnych
W ten sposób propagowany jest przez media wzo-
z kolorowymi zdjęciami. W konsekwencji kobiety
rzec kobiety sukcesu, niezależnej i wykształconej,
czytajÄ…c te czasopisma i oglÄ…dajÄ…c reklamy sÄ… jed-
która osiąga sukcesy w sferze publicznej i występuje
nocześnie atakowane dwoma sprzecznymi typami
w rolach, które tradycyjnie uważane są za męskie.
przekazu  jedz i  nie jedz . W pułapce dwóch dys-
Z drugiej zaś strony, komunikaty wysyłane przez
kursów kobieta może czuć się całkowicie bezradna
media promują i wartościują wzorzec kobiecej urody
 nie potrafi rozwiązać sprzeczności między zale-
i sylwetki ciała, który jest ściśle określony, narzuca
ceniem panowania nad biologicznym pragnieniem
kobietom nakaz umartwiania siÄ™ poprzez stosowanie
głodu po to, aby spełnić kulturowe oczekiwania
różnych diet, kosmetyków czy ideę fitness5. Kobiety
wobec wyglÄ…du, a zaleceniem ulegania im po to,
czerpiące informacje z tych komunikatów w efekcie
zostają poddane temu, co Wolf nazwała  terrorem aby zaspokoić podstawowe potrzeby7.
21
PROBLEMY MEDYCYNY RODZINNEJ, PAy
DZIERNIK 2009, VOL. XI, Nr 3
PRACE ORYGINALNE
średnio przez 7 godzin dziennie, przy czym każdy
Społeczno-kulturowe
domownik oglÄ…da TV przez 3 4 godzin dziennie.
mechanizmy wpływu na proces
Przez cały rok dzieci i młodzież poświęcają więcej
internalizacji ideału szczupłej
czasu na oglądanie TV niż na jakąkolwiek inną
sylwetki u współczesnych kobiet
czynność2.
Kultura masowa za pośrednictwem mass mediów Za pośrednictwem mediów dorośli oraz dzieci uczą
wylansowała społecznie pożądany ideał kobiecej się ról płciowych. Filmowi bohaterowie prezentują
sylwetki ciała, który jest niemożliwy do osiągnię- modele idealnego mężczyzny lub idealnej kobiety,
cia dla większości kobiet. Pomimo tej świadomości a także typowych przedstawicieli płci. Są oni zazwy-
wiele z nich podejmuje desperackie próby jego zdo- czaj piękni i szczupli. Dorosłe kobiety oglądając
bycia. Sytuacja, w jakiej znalazły się współcześnie medialne ideały piękności często mówią, że modelki
kobiety, jest niezwykle trudna, ponieważ są one stale są zdecydowanie za szczupłe. Można zatem sądzić,
bombardowane sprzecznymi komunikatami wysy- że mają one świadomość, iż ciała modelek są niere-
łanymi przez kulturę. Z jednej strony oczekuje się alnie piękne, a ich fotografie zamieszczone w prasie
od kobiety, aby była szczupła i sprawowała kontrolę kobiecej podlegają obróbce komputerowej. Pomimo
nad swoim ciałem, z drugiej strony jest zachęcana to większość z nich dąży do zmiany własnej sylwetki
przez środki masowego przekazu do nieograniczo- zgodnie z lansowanym przez media ideałem. Idealny
nej konsumpcji. Taki przekaz kulturowy stawia obraz ciała zostaje zinternalizowany przez młode
kobietę w sytuacji konfliktu pomiędzy jej natural- kobiety i staje się celem, do którego zmierzają przez
nymi, biologicznymi popędami a społecznym przy- programowanie transformacji swojego ciała w taki
kazem utrzymywania kontroli nad sobą i swoim cia- sposób, aby upodobnić się do obowiązującego stan-
łem. Kobiety przyswajają sobie i podporządkowują dardu9. Ponadto chudość jako ideał kobiecego ciała
się społeczno-kulturowym standardom głównie nie jest tylko pustym hasłem, ale częścią zespołu
poprzez mechanizm internalizacji, nacisk komuni- przekazu kulturowego, który wiąże szczupłość
katów medialnych, który wywierany jest przez efekt i atrakcyjność ze szczęściem i dobrą pozycją spo-
częstości, z jaką kobiety oglądają na billboardach, łeczną. Zaakceptowanie tego schematu kulturowego
w reklamach i gazetach szczupłe sylwetki kobie-  gdzie cielesność i szczupłość są szczególnie istotne
cego ciała oraz poprzez zawartość informacyjną tych dla osiągnięcia sukcesu i pełni szczęścia  oznacza,
komunikatów, które najczęściej łączą szczupłą syl- że ocena własnej wartości równa się ocenie własnej
wetkę z osobistym i zawodowym sukcesem. Media atrakcyjności2.
posługując się powyższymi technikami wpływu Kolorowe magazyny są również z
ródłem informa-
wyznaczają i decydują o standardach atrakcyjności cji dla dzieci. Z badań Field i współpracowników10
kobiecego ciała. wynika, że 25% uczennic wyższych klas szkoły
Środki masowego przekazu są silnym nośnikiem podstawowej czyta je średnio dwa razy w tygodniu.
socjokulturowego standardu atrakcyjności. Nie Dziewczynki, które porównują swój wygląd z wyglą-
mogą one samoistnie wywołać zaburzeń w obrazie dem modelek, są z tych efektów porównań nieza-
ciała, ale stanowią istotny czynnik ryzyka rozwoju dowolone i częściej koncentrują się na wadze włas-
zaburzeń wizerunku ciała i w interakcji z innymi nego ciała. Podobne reakcje obserwuje się zarówno
zmiennymi (Body Mass Index, płeć, wpływ oto- u nastolatków11, jak i u dorosłych12. Niektóre badania
czenia rodzinnego, społecznego) mogą wywołać pokazują jednak, iż porównania z idealnymi mode-
zaburzenia w percepcji własnego ciała, a w dalszej lami mogą prowadzić do wzrostu poziomu zadowo-
perspektywie przyczynić się do rozwoju zaburzeń lenia, jeżeli tylko  zgodnie z zasadą podobieństwa
odżywiania się.  kobiety dostrzegą, że ich wygląd nie odbiega od
W krajach wysoko rozwiniętych środki masowego obowiązującego standardu. Kluczem do zrozumie-
przekazu są najpotężniejszym nośnikiem informacji nia tych rozbieżności jest wskaz
nik BMI. Im niż-
dotyczących standardów społeczno-kulturowych. szy wskaz
nik, tym większe zadowolenie z własnego
Badania mediów wykazują, że praktycznie każde wyglądu po dokonaniu porównania z modelem ide-
gospodarstwo domowe posiada telewizję, włączoną alnym. Kobiety o średnim (19 23) i wysokim (>23)
22
PROBLEMY MEDYCYNY RODZINNEJ, PAy
DZIERNIK 2009, VOL. XI, Nr 3
PRACE ORYGINALNE
BMI są z efektów porównań niezadowolone9. Model na bulimię i anoreksję jest w tych krajach podobny
rozwoju poczucia niezadowolenia z własnego ciała i nie różni się istotnie od wskaz
nika zachorowal-
Smolaka i Thompsona wyraz
nie wskazuje, że płeć ności w krajach wysoko rozwiniętych, tj. USA czy
i BMI są czynnikami, które mogą sprzyjać częst- Wielkiej Brytanii. Zauważono natomiast inną, zna-
szemu pojawianiu się negatywnych komentarzy na czącą różnicę. Okazało się, że pomimo iż wskaz
nik
temat wyglądu ze strony rówieśników i rodziców. zachorowalności na zaburzenia odżywiania w kra-
Co więcej, mogą one również zwiększać ryzyko jach Wschodu i Zachodu jest podobny, to najczęściej
molestowania seksualnego. Następne dwa ważne chorują na nie dziewczyny ze szkół średnich i stu-
elementy to niski poziom autonomii i skoncentro- dentki. Potwierdziły to badania Katarzyny Wło-
wanie się na wadze ciała oraz kształcie sylwetki. Jeśli darczyk-Bisagi, która przebadała za pomocą testów
dodamy do tego wpływ mediów oraz modelowanie EAT  Eating Attitudes Test i BIT  Bulimia Investi-
jednostki przez otoczenie, to otrzymamy schemat gatory Test dwie grupy Polek  studentki oraz kobiety
sprzyjający powstawaniu niezadowolenia z ciała8. pracujące w fabrykach. Wyniki badań wykazały, że
Ideał szczupłej sylwetki został wykreowany i zin- u studentek poziom nasilenia objawów bulimicznych
ternalizowany przez społeczeństwo powojennych i zaburzonych postaw wobec jedzenia był pięcio-
Stanów Zjednoczonych. Przyczyną, dla której Ame- krotnie wyższy niż u kobiet pracujących w fabry-
rykanie zaczęli rozpowszechniać image szczupłego kach17. Studentki stanowią zatem grupę wyższego
ciała, było przekonanie, że społeczeństwo amery- ryzyka zachorowalności na bulimię lub anoreksję
kańskie jest nadmiernie otyłe, posiada złe nawyki psychiczną, co wielu badaczy społecznych tłumaczy
żywieniowe oraz prowadzi niezdrowy tryb życia, co nadmierną identyfikacją tych kobiet z napływają-
w konsekwencji negatywnie wpływa na ich ciała oraz cymi z Zachodu wzorcami i standardami atrakcyj-
osobowość. W rozszerzającej się panice, że Ameryka ności oraz lansowanym medialnie ideałem szczupłej
stanie się fizycznie i psychicznie  otyła , dieta i ćwi- sylwetki. Ideał szczupłego ciała jest rozpowszech-
czenia zaczęły być traktowane jako swoiste pana- niany przede wszystkim przez media, które kreują
ceum. Opracowano koncepcję idealnej wagi, która obraz pożądanej sylwetki, kształtu i wagi ciała.
miała zapewnić optymalne zdrowie. Uznano, że Propagując określony model w tym zakresie dyscy-
instrumenty walki z nadwagą są łatwo dostępne, stąd plinują spojrzenie telewidza, tworząc powszechne
redukcja wagi była postrzegana przez pryzmat silnej standardy i oczekiwania w tej sferze. Mają przy tym
woli. Kult szczupłej sylwetki nabrał więc charakteru oczywiście decydujący wpływ na postrzeganie włas-
egalitarnego13. W latach sześćdziesiątych ideologia nego ciała przez kobiety13. Analizy treści przekazów
szczupłego ciała zaczęła nabierać coraz większego z mass mediów wskazują, że przeciętna modelka,
znaczenia, szczególnie w odniesieniu do wyglądu tancerka lub aktorka jest szczuplejsza niż 95% popu-
kobiet. Badania prowadzone przez Garnera i Gar- lacji kobiet. Badania nad 33 programami w telewizji
finkela nad standardami atrakcyjności wykazały, że amerykańskiej wykazały, że 69% postaci kobiecych,
w ciągu dwudziestu lat uległy one zmianie w jed- które w nich występują, było bardzo szczupłych,
nym kierunku  coraz szczuplejszej sylwetki ciała. a jedynie 5% kobiet posiadało ciało z nadwagą. Obli-
W rezultacie kobiety, które jeszcze dekadę wcześniej czono również, że przeciętny amerykański telewidz
uznawane były za szczupłe, dzisiaj zostałyby okre- ogląda rocznie około 5260 przekazów dotyczących
ślone jak  okrągłe . Co więcej, szczupła sylwetka, pożądanej atrakcyjności kobiecego ciała, średnio 14
która jeszcze niedawno była wyłącznie atrybutem razy na dzień. Bez wątpienia istnieje  kumulacyjny
modelek, dziś jest dominującym image dla dziew- efekt takich przekazów mający na celu zaszczepić
cząt ze szkół średnich i uniwersytetu14. w umysłach młodych kobiet ideał szczupłego ciała.
W krajach Europy Środkowej i Wschodniej ideał Przekaz ten jest dodatkowo wzmacniany przez przy-
szczupłej sylwetki rozpowszechnił się dopiero po pisywanie szczupłym osobom takich pozytywnych
1989 roku. Badania porównawcze prowadzone cech jak sukces, zdrowie, posiadanie kontroli czy
w krajach takich jak Polska15, Czechy, Węgry atrakcyjność seksualna13.
i Austria16 pod względem epidemiologii zaburzeń Zmiana standardów wyglądu kobiecego ciała
odżywiania wykazały, że wskaz
nik zachorowalności powoduje, że wzrasta liczba osób, które są postrze-
23
PROBLEMY MEDYCYNY RODZINNEJ, PAy
DZIERNIK 2009, VOL. XI, Nr 3
PRACE ORYGINALNE
gane jako otyłe. Z badań Meyersa i Biocci wynika, czasu i energii emocjonalnej kobiety. Kobieta, która
że 95% kobiet nieposiadających zaburzeń odżywia- myśli głównie o wadze swojego ciała, jest w mniej-
nia przecenia wagę swojego ciała o około ź, z czego szym stopniu zainteresowana edukacją, polityką
40% przecenia wielkość jednej z części swojego
czy karierą. Hesse-Biber uważa, że nacisk ruchów
ciaÅ‚a (policzki, taliÄ™, biodra, uda) o przynajmniej ½.
kobiecych na przełomie lat sześćdziesiątych i siedem-
Z kolei Bordo podaje, że w przeprowadzonych
dziesiątych na konieczność zwiększenia autonomii
w 1984 roku badaniach 75% z 33 tysięcy kobiet
i samorealizacji kobiet wywołał reakcję w postaci
uważało, że są otyłe, mimo że jedynie 25% miało
dyscyplinowania kobiet w kierunku osiÄ…gania ide-
nadwagę według standardów medycznych, a 30%
ału szczupłej sylwetki13.
miało niedowagę. Występuje tu bardzo wyraz
ne zja-
Również Kilbourne uważa, że tyrania szczupłego
wisko zaburzenia percepcji własnego ciała. Środki
ciała jest bezpośrednio związana z dążeniem do ogra-
masowego przekazu odniosły więc ogromny suk-
niczenia aspiracji kobiet w sferze posiadania władzy
ces w promowaniu wizerunku szczupłego ciała.
społecznej. Rozpowszechnianie nieosiągalnych dla
Większość młodych Amerykanek, przeglądając się
większości kobiet ideałów i rytuałów ciała stanowi
w lustrze, widzi osobę z nadwagą i żywi przekona-
reakcję na możliwość zmiany stosunków płci we
nie, że posiadanie idealnej szczupłej sylwetki stanowi
współczesnym społeczeństwie. Kilbourne uważa,
gwarancję życiowego sukcesu13.
że problem ten należy rozważać przede wszystkim
Zgodnie z poglądami feministek, ideał szczupłej
w kontekście odpowiedzi dominującej męskiej ide-
sylwetki zmieniał się na przestrzeni czasu w zależno-
ologii na zagrożenia, jakie niesie dla niej wyzwole-
ści od społecznej, politycznej i ekonomicznej sytu-
nie kobiet. Kobieta, która skoncentrowana jest na
acji kobiet oraz ról społecznych, które pełniły one
kontrolowaniu swojej wagi i wyglÄ…du, ma mniej
w systemie rodzinnym i społecznym. Jak spostrzegła
autonomii. Badania wykazują, że jest ona społecznie
Wolf w latach dwudziestych, kiedy kobiety uzyski-
pasywna, pełna niepokoju, skłonna do niskiej samo-
wały prawa wyborcze, nacisk na utrzymywanie diety
oceny i hiperemocjonalna. W ten sposób dominu-
i szczupłej sylwetki był znacznie większy niż w latach
jące dyskursy neutralizują możliwość rozszerzenia
poprzednich, co potwierdzają analizy zawartości cza-
wpływów kobiet na sferę publiczną13.
sopism i przekazów medialnych dotyczących diety
W polskiej literaturze psychologicznej rzadko spo-
i zdrowego odżywiania się. Nieco póz
niej, w latach
tykamy się z publikacjami, które badałyby i opi-
pięćdziesiątych akceptacja bardziej krągłej sylwetki
sywały wizerunek ciała wśród zdrowych kobiet,
była możliwa z uwagi na fakt, iż kobieta była w tym
u których nie postawiono diagnozy zaburzeń odży-
czasie utożsamiana z gospodarstwem domowym.
wiania się. Najczęściej przedmiotem zainteresowa-
Jednak gdy w okresie póz
niejszym zdecydowanie
nia badaczy są dziewczęta już chorujące na anorek-
zaczęła ona wchodzić w sfery aktywności zarezer-
sjÄ™ czy bulimiÄ™ psychicznÄ…. Dlatego interesujÄ…ce
wowane dotychczas dla mężczyzn, ideał kobiecego
wydało się przeprowadzenie badań na tzw. zdrowej
szczupłego ciała znowu stał się obowiązujący13.
(niechorujÄ…cej na anoreksjÄ™ czy bulimiÄ™ psychicznÄ…)
W latach sześćdziesiątych najsłynniejszą modelką
populacji młodych kobiet polskich po to, aby pod-
była super szczupła Twiggy, której ciało stało się sym-
jąć próbę naukowej weryfikacji wpływu wybranych
bolem wyzwolenia od idei  kobiety-reproduktora .
czynników socjokulturowych (szczególnie mass
Z drugiej strony stanowiło ono jednak potwierdze-
mediów) na kształtowanie się właściwego w tej gru-
nie kobiecej wiotkości i słabości. Media eksponowały
pie badawczej wizerunku ciała zdeterminowanego
dziecięce cechy Twiggy, a w lansowanym przez nią
obserwowanym w społeczeństwie terrorem piękna
modelu kobiecości występowała swoista erotyzacja
(kultem chudości).
roztrzepania, infantylizmu, bezradności, dziew-
częcości, braku kontroli i równowagi13. Podobne
Cele badania
stanowisko zajmuje Hesse-Biber. Uważa ona, że
ideał szczupłego ciała uosabia interesy patriarchatu. 1. Czy w poszczególnych grupach wiekowych
Dążenie do jego uzyskania wymaga koncentro- polskich kobiet doszło do zmian w wize-
wania uwagi na diecie i pochłania ogromną ilość runku ciała?
24
PROBLEMY MEDYCYNY RODZINNEJ, PAy
DZIERNIK 2009, VOL. XI, Nr 3
PRACE ORYGINALNE
2. Czy zmiany w obrazie ciała w badanych grupach dych dorosłych w całości pozostających w systemie
wiekowych kobiet są uwarunkowane oddzia- edukacji szkół wyższych (średnia wieku 22,07 roku
ływaniem środków masowego przekazu?  dominacja roli studentki, dziewczyny w związku
partnerskim), grupa III to 10 kobiet tzw. wczesnej
Charakterystyka badanej grupy
dorosłości (młode kobiety pracujące, posiadające już
co najmniej jedno dziecko, w tej podgrupie znala-
W badaniach wzięło udział 140 kobiet, wybranych
zły się kobiety w wieku 26 do 30 lat), grupa IV to
z populacji w wieku od 16 do 50 lat. Åšrednia wieku
22 kobiety w tzw. średniej dorosłości (średni wiek
badanych kobiet wyniosła 28,5 roku (SD=10,8),
badanych kobiet wynosił 34,3 roku), a grupa V to
a średnia wskaz
nika wagowo-wzrostowego (BMI)
29 kobiet z tzw. póz
nej dorosłości (średni wiek w tej
wyniosła 22,2 (od 15,4 do 34,3; SD=3,6). Zgodnie
grupie wynosił 46,5 roku).
z przyjętymi normami dla wskaz
nika BMI w bada-
nej grupie 5% kobiet jest wychudzonych (N=7), 6%
Materiał i metoda badania
ma niedowagÄ™ (N=9), 69% utrzymuje wagÄ™ w nor-
mie (N=97), 16% ma nadwagÄ™ (N=23), a 2% to Celem odpowiedzi na pytanie badawcze, czy
kobiety otyłe (N=4). Badaną grupę 140 polskich w poszczególnych grupach wiekowych polskich
kobiet analizowano pod względem weryfikowanych kobiet doszło do zmian w wizerunku ciała, doko-
zmiennych, dzieląc je umownie na pięć podgrup. nano pomiaru zmiennej wizerunku ciała w jej
Kierowano siÄ™ kryterium rozwojowym i zadaniami wymiarze poznawczym, emocjonalnym i behawio-
związanymi z rozwojem i zróżnicowanymi rolami ralnym w zróżnicowanych wiekowo 5 podgrupach
społecznymi u dorastającej dziewczyny i kobiety. kobiet. W dalszej kolejności weryfikowano wpływ
Były to: adolescentki, młode dorosłe  studentki środków masowego przekazu na wizerunek ciała
pozostajÄ…ce w sytuacji uczenia siÄ™, zdobywania wie- w badanych podgrupach.
dzy i pozostawania na utrzymaniu rodziców, rów- Pomiaru poznawczego i emocjonalnego wymiaru
nie młode kobiety z tzw. wczesnej dorosłości, ale wizerunku ciała w poszczególnych grupach wie-
pozostające w innej sytuacji społecznej w związku kowych kobiet dokonano posługując się kilkoma
z podjętą już samodzielnością i pracą zawodową, narzędziami. W wymiarze poznawczym analizie
średnia dorosłość, tzw. wiek dojrzały kobiet pracu- jakościowej poddano charakterystykę struktury Ja
jących i wychowujących swoje dzieci, jak i póz
na cielesnego (Ja realne, Ja idealne i Ja powinnościowe)
dorosłość, gdzie średnia wieku kobiet wyniosła 46 oraz istniejące pomiędzy nimi rozbieżności w zależ-
lat i wiązała się z innymi zadaniami życiowymi ności od tego, jakiej z pięciu podgrup kobiet doty-
(dojrzałość zawodowa, rodzinna, związana z psy- czą. Zbadano je Testem Sylwetek (Contour Drawing
chologiczną problematyką bilansu życiowego, tzw. Rating Scale  CDRS) opracowanym przez Thomp-
pustego gniazda w związku z separacją od własnych sona i Graya18. Test przedstawia 9 sylwetek kobie-
dzieci). W związku z tym z 140-osobowej badanej cych i męskich, które uporządkowane są od bardzo
grupy kobiet wyodrębniono w celach dokonania szczupłych do bardzo otyłych. Zadaniem osób bada-
analizy porównawczej 5 podgrup (Tabela I). Grupę nych jest wskazanie postaci, która odzwierciedla ich
I stanowiło 26 adolescentek (średnia wieku 17,4 aktualną sylwetkę ciała, postaci, która przedstawia
roku  w codziennym funkcjonowaniu dominacja idealną sylwetkę ciała oraz postaci, która przedsta-
roli córki i uczennicy), grupę II tworzyło 53  mło- wia sylwetkę ciała, jaką powinna posiadać kobieta.
Tabela I. Charakterystyka badanych grup kobiet polskich według kryterium wieku i BMI
Grupa I Grupa II Grupa III Grupa IV Grupa V
Nazwa grupy
Adolescencja Młody dorosły Wczesna dorosłość Średnia dorosłość Póz
na dorosłość
(N=26) (N=53) (N=10) (N=22) (N=29)
M SD M SD M SD M SD M SD
Wiek w latach 17,40 1,12 22,07 1,38 21,47 1,04 34,3 3,17 46,50 3,16
BMI 19,04 1,77 20,98 2,19 21,47 2,89 23,03 2,34 26,90 3,20
25
PROBLEMY MEDYCYNY RODZINNEJ, PAy
DZIERNIK 2009, VOL. XI, Nr 3
PRACE ORYGINALNE
Uzyskane wyniki pozwalają określić stopień rozbież- jest jako przymus do wykonywania określonej liczby
ności pomiędzy Ja idealnym, Ja realnym i Ja powin- i rodzaju ćwiczeń z lęku przed przybraniem na
nościowym oraz preferowane przez kobiety i męż- wadze. W celu określenia walorów psychometrycz-
czyzn sylwetki ciała18. Autorki, stosując test sylwetek nych skali przeprowadzono badania pilotażowe na
do badań własnych, dokonały analizy jakościowej grupie 140 kobiet. W badaniu zastosowano ana-
otrzymanych wyników badań, poddając je potem lizę czynnikową, która pozwoliła na wyodrębnie-
analizie statystycznej. Nie porównywano otrzy- nie macierzy czynnikowej oraz wartości ładunków
manych danych z populacją, a wyniki odnoszono dla poszczególnych punktów. Współczynnik rze-
wyłącznie do badanej grupy osób. telności ą Cronbacha dla tej skali osiągnął wartość
Pomiaru wymiaru emocjonalnego wizerunku ciała 0,86. Ze względu na zadowalające wyniki Skala
dokonano diagnozując: poziom niezadowolenia Ćwiczeń Fizycznych została wykorzystana w dal-
z ciała, wykorzystując w tym celu Skalę Niezado- szych analizach.
wolenia z Ciała (Body Dissatisfaction  BD), Inwen- Pomiaru stopnia oddziaływania środków maso-
tarz Zaburzeń Odżywiania (Eating Disorder Inven- wego przekazu na kształtowanie się wizerunku ciała
tory) autorstwa Garnera, Olmsteda i Polivy)19 oraz w badanej grupie 140 polskich kobiet dokonano
poziom nasilenia lęku wobec wyglądu swojego ciała. posługując się Kwestionariuszem Postaw Socjokul-
Wykorzystano w tym celu Skalę Lęku-Cechy i Lęku- turowych Wobec Wyglądu Fizycznego Thompsona
Stanu Kwestionariusza Lęku-Stanu i Leku-Cechy i Heinberga23.
Wobec WyglÄ…du Fizycznego PASTAS (Physical SATAQ (Sociocultural Attitudes Towards Appear-
Appearance State and Trait Anxiety Scale) w opraco- ance Questionnaire) został opracowany przez autorów
waniu Thompsona18. Skale te nie posiadajÄ… polskich w 1995 roku w celu pomiaru stopnia internalizacji
norm, dlatego otrzymane dane poddano analizie i świadomości standardów atrakcyjności promowa-
jakościowej, nie dokonując porównań z populacją. nych przez środki masowego przekazu3. Kwestiona-
W instrukcji kwestionariusza prosi się osoby badane, riusz składa się z 24 punktów, które są przyporządko-
aby określiły, w jakim stopniu czują się aktualnie wane do trzech skal: (1) Skali Internalizacji, (2) Skali
(lęk-stan) / generalnie (lęk-cecha) zaniepokojone Presji, (3) Skali Informacji. Skala Internalizacji bada
wyglądem i częściami swojego ciała. Badani muszą świadome bądz
nieświadome przyswajanie standar-
ustosunkować się i określić stopień nasilenia lęku dów atrakcyjności kobiecego ciała, które określane
w odniesieniu do szesnastu części ciała: pierwsze sie- są przez wzorce społeczno-kulturowe i promowane
dem stwierdzeń dotyczy dolnych partii ciała, które przez środki masowego oddziaływania, takie jak
kojarzone są z gromadzeniem się tkanki tłuszczowej mass media, reklama. Skala Presji bada siłę wpływu
(uda, pośladki, biodra, talia, brzuch, nogi i jędr- informacji zawartych w komunikatach medialnych
ność mięśni), osiem kolejnych dotyczy części ciała, na proces kształtowania się wizerunku ciała, nato-
które najczęściej nie są spostrzegane jako otyłe (uszy, miast Skala Informacji definiowana jest jako wia-
usta, dłonie, ręce, czoło, szyja, podbródek, stopy). domość pod postacią komunikatu dz
więkowego
Badani odpowiadają przy użyciu pięciostopniowej i/lub wizualnego, która posiada swojego nadawcę
skali Likerta20. i odbiorcę, a jej podstawową rolą jest wpływ na
Pomiaru wymiaru behawioralnego (wyodrębniono osąd i zachowanie odbiorcy18. Badani odpowiadają
dwie zmienne: dietę i aktywność fizyczną) dokonano na stwierdzenia kwestionariusza za pomocą pięcio-
posługując się Skalą Diety Kwestionariusza Postaw stopniowej skali Likerta, gdzie 1 oznacza zdecydo-
wobec Jedzenia21 (Eating Attitudes Test  EAT) wanie nie zgadzam siÄ™, a 5 zdecydowanie zgadzam
Garnera i Garfinkela oraz Skalą Ćwiczeń Fizycz- się. Standaryzacja testu została przeprowadzona
nych Kwestionariusza Zachowań Wobec Ciała22, przez Thompsona, Smolaka i współpracowników
który został opracowany na potrzeby prowadzonych na grupie 150 studentek. Współczynnik rzetelności
badań. Skala Ćwiczeń Fizycznych obejmuje 9 punk- ą Cronbacha osiągnął wartość na poziomie 0,9118.
tów, których treść została sformułowana w oparciu Kwestionariusz SATAQ nie posiada polskich norm
o kryterium częstości i ilości uprawianych ćwiczeń i standaryzacji. W celu określenia wartości dla wyni-
oraz kompulsji, która w tym przypadku rozumiana ków wysokich i niskich przeprowadzono badania
26
PROBLEMY MEDYCYNY RODZINNEJ, PAy
DZIERNIK 2009, VOL. XI, Nr 3
PRACE ORYGINALNE
pilotażowe na grupie 140 kobiet. Zastosowane sta- dome rzeczywistego wyglądu swojego ciała, ideału
tystyki pozwoliły określić normy dla wszystkich kobiecej sylwetki, do którego dążą oraz tego, jak
trzech skal. W Skali Internalizacji wynik wysoki powinna wyglądać ich sylwetka zgodnie z obowią-
otrzymują osoby, które uzyskały powyżej 21 punk- zującymi w kulturze standardami atrakcyjności.
tów, w Skali Informacji wynik wysoki otrzymują Najniższe wyniki uzyskały kobiety młode: ado-
osoby, które uzyskały 28 punktów i więcej, a w Skali
lescentki i tzw. młode dorosłe  studentki z pod-
Presji wysoki wynik odnotowuje się powyżej 18
grupy II. Niską świadomość rzeczywistego wyglądu
punktów.
swojego ciała (Ja realne) u adolescentek i studentek
z podgrupy II można tłumaczyć teorią samoobiek-
Wyniki
tywizacji, która zakłada, że ciągła koncentracja na
wyglądzie wpływa negatywnie na percepcję sygna-
Analiza wyników badania (Tabela II) przedsta-
łów płynących z wnętrza organizmu. Tym samym
wia nam różnice w wizerunku ciała w zależno-
zmniejsza się świadomość wnętrza ciała i dla doj-
ści od wieku badanych kobiet. Wizerunek ciała
rzewających dziewcząt zaczyna liczyć się jedynie
jest zmienną złożoną opisywaną w wielu wymia-
zewnętrzna powłoka.
rach. W pierwszej kolejności poddano interpretacji
Analizie jakościowej i statystycznej poddano rów-
poznawczy wymiar obrazu ciała, który zbadano za
pomocą Testu Sylwetek. Wyniki testu ujawniły ist- nież rozbieżności pomiędzy Ja idealnym, Ja realnym
i Ja powinnościowym w stosunku do własnego wize-
nienie liniowej zależności pomiędzy wiekiem kobiet
a strukturami Ja. Rycina 1 szczegółowo obrazuje róż- runku ciała u badanych kobiet i dziewcząt. Wyniki
nice między średnią strukturą Ja a wiekiem bada- badania w tym zakresie przedstawione zostały
w Tabeli IV. Najwyższy stopień rozbieżności Ja
nych kobiet.
Wraz z wiekiem kobiet rośnie natężenie zmiennej o charakterze życzeniowym (Ja realne / Ja idealne)
Ja realne, Ja idealne i Ja powinnościowe. Wynika odnotowano w grupie adolescentek (podgrupa I)
z tego, że im starsze są kobiety, tym bardziej są świa- i studentek (podgrupa II). Rozbieżność tego typu
Tabela II. Charakterystyka wyników badania w zakresie wartości średnich rang zmiennych wizerunku ciała
(Ja realne, Ja idealne, Ja powinnościowe i rozbieżności między nimi) w poszczególnych grupach bada-
nych kobiet. N=140
Grupa badanych I II III IV V
Chi2 df p
kobiet i ich wiek 16 19 lat 20 25 lat 26 29 lat 30 39 lat 40 50 lat
N 26 53 10 22 29
Ja realne 41,61538 64,0566 66,25 76,56818 105,0345 37,10746 4 0,001
Ja idealne 44,15385 63,32075 56,55 83,18182 102,431 36,16575 4 0,001
Ja powinnościowe 42,57692 69,9717 68,55 77,5 91,86207 22,93394 4 0,001
Ja realne /
86,42 74,73 62,90 71,64 50,26 16,17407 4 0,003
Ja idealne
Ja realne /
55,76923 63,68868 65,5 75,22727 94,2931 16,17337 4 0,003
Ja powinnościowe
Niezadowolenie
82,46154 62,25472 64,55 67,31818 79,31034 6,245414 4 0,182
z ciała
Lęk-cecha 50,11538 80,83962 51,5 72,38636 75 13,57379 4 0,009
Lęk-stan 53,55769 78,49057 47,8 76,40909 74,43103 11,27372 4 0,024
Dieta 77 64,79245 41,4 70,97727 80,77586 10,64767 4 0,031
Ćwiczenia
66,98077 71,78302 66,23 77,68182 67,32759 1,56563 4 0,815
fizyczne
27
PROBLEMY MEDYCYNY RODZINNEJ, PAy
DZIERNIK 2009, VOL. XI, Nr 3
ÅšREDNIA RANG
PRACE ORYGINALNE
Rycina 1. Różnice średnich struktury Ja w zależności od wieku badanych 140 polskich kobiet
Struktura  JA
120
100
80
60
40
20
0
16 19 20 25 26 29 30 39 40 50
Wiek kobiet
Ja realne Ja idealne Ja powinnościowe
może stać się z
ródłem przeżywania emocji o charak- w tej podgrupie badanych. Uczucie napięcia i nie-
terze depresyjnym, takich jak smutek, przygnębienie, pokoju dotyczyło głównie tych części ciała, które
zniechęcenie i niezadowolenie24. Badania przepro- kojarzone są z odkładaniem się tkanki tłuszczowej
wadzone przez Thompsona i Altabe ujawniły taką (brzuch, talia, mięśnie) oraz z częściami ciała, które
zależność25. W badaniach autorskich w podgrupie z wiekiem tracą jędrność i elastyczność (czoło, dło-
I, tj. adolescentek, odnotowano najwyższy poziom nie, podbródek, szyja, ręce). Ta grupa kobiet była
niezadowolenia z ciała, przy czym hipoteza mówiąca również najsłabiej zmotywowana do podejmowa-
o zależności pomiędzy wiekiem kobiet a niezado- nia działań modelujących sylwetkę ciała, jak na
woleniem z ciała okazała się nieistotna statystycz- przykład ćwiczenia fizyczne, co można tłumaczyć
nie. Na tej podstawie trudno jest wnioskować, czy działaniem motywacji lękowej powstałej na skutek
wysoki poziom niezadowolenia z ciała u nastolatek dużej rozbieżności o charakterze powinnościowym.
ma swoje podłoże w dużej rozbieżności pomiędzy Podsumowując, im większa jest rozbieżność pomię-
Ja realnym a Ja idealnym. dzy Ja realnym a Ja powinnościowym, tym słabsza
Drugi typ rozbieżności pomiędzy strukturami Ja jest motywacja osiągnięć i chęć do podejmowania
nazywany jest rozbieżnością powinnościową i doty- działań o charakterze korygującym sylwetkę ciała
czy Ja realnego oraz Ja powinnościowego. Aktywa- u dojrzałych kobiet.
cja rozbieżności Ja o charakterze powinnościowym W wymiarze emocjonalnym obrazu ciała badano
wytwarza dyskomfort emocjonalny w postaci syn- poziom niezadowolenia z ciała oraz nasilenie lęku-
dromu chronicznego dystresu obejmującego emocje cechy i lęku-stanu. Zależność pomiędzy wiekiem
lękowe: obaw, niepokoju, napięcia, zdenerwowania, kobiet a poziomem niezadowolenia z ciała okazała
a także jest wskaz
nikiem motywacji lękowej, która się nieistotna statystycznie, niemniej jednak analiza
hamuje samorealizację podmiotu i pozytywną moty- jakościowa wyników sugeruje, że najbardziej nieza-
wację osiągnięć24. dowolone z ciała były adolescentki z podgrupy I,
W badanej próbie 140 osób najwyższy stopień roz- młode kobiety  studentki z podgrupy II oraz badane
bieżności o charakterze powinnościowym odnoto- kobiety podgrupy V znajdujące się pomiędzy 40 a 50
wano w podgrupie V, tj. najstarszych kobiet w wieku rokiem życia. Analizy statystyczne ujawniły również
od 40 do 50 lat. Analiza statystyczna ujawniła rów- istnienie zależności pomiędzy wiekiem kobiet a nasi-
nież wysokie natężenie lęku-cechy i lęku-stanu leniem lęku-cechy i lęku-stanu. Natężenie leku jako
28
PROBLEMY MEDYCYNY RODZINNEJ, PAy
DZIERNIK 2009, VOL. XI, Nr 3
Wartości średnich rang
PRACE ORYGINALNE
aktualnie istniejącego stanu okazało się wyższe niż i osiągnęła odpowiednio dla grupy pierwszej 28,65
lęku-cechy. Najwyższe natężenie lęku-stanu odnoto- (SD=4,65), dla grupy drugiej 28,15 (SD=7,48) i dla
wano w podgrupie II (studentek) i podgrupie V tzw. grupy trzeciej 27,8 (SD=9,55). Natomiast wyniki
dojrzałych kobiet. Badane podgrupy kobiet także
w Skali Presji sugerują, że adolescentki z podgrupy
różniły się pod względem obszarów ciała, których
I oraz studentki z podgrupy II najsilniej odczuwajÄ…
wygląd budził uczucie napięcia i niepokoju. y
ródłem
presję komunikatów przekazywanych przez media.
tych emocji były głównie dolne partie ciała, w któ-
Średnia w tych dwóch grupach była najwyższa i osiąg-
rych gromadzi się tkanka tłuszczowa i które są spo-
nęła w grupie nastolatek wartość 19,08 (SD=5,43),
strzegane przez kobiety jak otyłe, czyli uda, biodra,
a w grupie studentek 17,75 (SD=6,89). We wszyst-
brzuch, talia, pośladki. Uwagę zwraca również fakt,
kich trzech skalach zauważalny jest liniowy trend
że analiza statystyczna ujawniła istnienie zależności
spadkowy: im starsze kobiety, tym słabiej odczu-
pomiędzy wiekiem kobiet a częściami ciała, które nie
wajÄ… presjÄ™ wywieranÄ… przez komunikaty medialne.
są związane z odkładaniem się tkanki tłuszczowej,
Wyniki przeprowadzonych badań potwierdziły ist-
takimi jak: czoło, szyja, podbródek, ręce i dłonie.
nienie zależności pomiędzy internalizacją komuni-
Istnienie tej zależności można tłumaczyć procesami
katów medialnych a wymiarem poznawczym obrazu
starzenia się ciała. Wraz z wiekiem kobiet ich ciało
ciała. Zgodnie z przyjętymi założeniami kobiety sil-
traci elastyczność i jędrność, a pierwsze oznaki sta-
nie internalizujące treści przekazywane przez mass
rzenia najczęściej są najbardziej widoczne na twarzy
media cechują się słabszą percepcją wizerunku ciała.
(czoło) i w jej okolicach (szyja, podbródek).
Oznacza to, że im silniejszy jest proces internali-
Analiza wyników zawartych w Tabeli II oraz
zacji, tym niższa jest świadomość własnego ciała
Tabeli III wskazała, że najwyższą średnią w skali
i płynących z niego bodz
ców. Podobnie przedsta-
internalizacji komunikatów medialnych (świado-
wiają się rezultaty otrzymane w badaniu rozbieżno-
mego bÄ…dz
nieświadomego przyswajania standar-
ści w strukturze Ja. Kobiety silnie internalizujące
dów atrakcyjności kobiecego ciała, które określane
komunikaty przekazywane przez środki masowego
są przez wzorce społeczno-kulturowe i promowane
przekazu cechują się większym nasileniem rozbież-
przez środki masowego oddziaływania jak mass
ności o charakterze życzeniowym, natomiast kobiety
media czy reklama) uzyskały dziewczęta (adole-
słabo internalizujące informacje przesyłane przez
scentki) z grupy pierwszej 24,6 (SD=7) i podgrupy
mass media cechują się większą rozbieżnością o cha-
drugiej (młode dorosłe  studentki) 24,7 (SD=8,52).
rakterze powinnościowym.
W pozostałych grupach średnia była niższa od śred-
niej obliczonej dla całej grupy badawczej (N=140).
Wnioski
Z zaprezentowanych w Skali Informacji SATAQ
Na podstawie analizy otrzymanych wyników
danych wynika, że dla adolescentek, studentek
i młodych dorosłych kobiet media są ważnym z
ró- badań możemy wysunąć następujące wnioski:
dłem informacji o standardach atrakcyjności kobie- 1. Istnieją istotne różnice w percepcji i odczu-
cego ciała. Średnia w tych grupach była najwyższa waniu wizerunku ciała przez badane kobiety
Tabela III. Charakterystyka wyników badań w zakresie wartości średnich kwestionariusza w SATAQ
Internalizacja Informacja Presja
Grupa I II III IV V I II III IV V I II III IV V
N 26 52 10 22 29 26 52 10 22 29 26 52 10 22 29
M 24,62 24,7 19,2 16,0 14,76 28,65 28,15 27,8 22,23 17,76 19,08 17,75 16,3 16,77 15,86
SD 7,03 8,52 8,65 7,16 7,65 4,65 7,48 9,55 7,17 5,92 5,43 6,89 5,95 7,26 6,50
N=140 M=20,78 SD=8,99 M=25,45 SD=8,19 M=17,29 SD=6,58
29
PROBLEMY MEDYCYNY RODZINNEJ, PAy
DZIERNIK 2009, VOL. XI, Nr 3
PRACE ORYGINALNE
Tabela IV. Charakterystyka zależności pomiędzy komponentami (Ja realne, Ja idealne, Ja powinnościowe, lęk jako
cecha i stan, dieta, ćwiczenia fizyczne) wizerunku ciała a skalami kwestionariusza SATAQ w badanej
grupie 140 polskich kobiet
Zmienna skali
kwestionariusza Internalizacja Informacja Presja
SATAQ
Wynik Niski Wysoki Chi2 p Niski Wysoki Chi2 p Niski Wysoki Chi2 p
N 71 69   77 63   71 69  
Ja realne 80,87 59,82 9,67 0,002 80,29 58,53 10,23 0,001 70,21 70,79 0,007 0,931
Ja idealne 60,94 79,78 8,05 0,005 81,04 57,61 12,32 0,000 72,10 68,84 0,240 0,624
Ja powinnościowe 77,24 63,55 4,34 0,037 77,95 61,38 6,296 0,012 72,81 68,12 0,509 0,476
Ja realne /
64,04 77,14 3,93 0,047 66,08 75,90 3,92 0,047 73,10 67,83 0,636 0,425
Ja idealne
Ja realne /
78,33 62,43 5,66 0,017 77,40 62,06 5,220 0,022 67,87 73,20 0,636 0,425
Ja powinnościowe
Niezadowolenie
73,12 67,80 0,60 0,435 76,71 62,90 4,065 0,044 68,93 72,11 0,218 0,640
z ciała
Lęk-cecha 27,07 68,88 0,23 0,630 67,09 74,65 1,296 0,255 68,50 72,55 0,377 0,539
Lęk-stan 70,32 70,68 0,02 0,957 66,29 75,64 1,983 0,159 67,34 73,74 0,938 0,333
Dieta 73,33 67,58 11,0 0,001 75,83 63,98 3,009 0,083 69,64 71,38 0,065 0,798
Ćwiczenia
71,07 69,90 0,03 0,847 73,48 66,85 1,180 0,277 68,96 72,08 0,263 0,608
fizyczne
Åšrednia rang Åšrednia rang Åšrednia rang
w zależności od ich wieku. Im starsze wie- nie lęku-cechy i lęku-stanu w tejże podgru-
kiem kobiety, tym bardziej są świadome rze- pie badanych. Przeżywany przez te badane
czywistego wyglądu swojego ciała, ideału kobiety lęk i niezadowolenie z ciała mają swoje
kobiecej sylwetki, do którego dążą oraz tego, konsekwencje nie tylko w wymiarze emocjo-
jak powinna wyglądać ich sylwetka, zgodnie nalnym i poznawczym obrazu ciała, ale rów-
z obowiązującymi w kulturze standardami nież w wymiarze behawioralnym (w podej-
atrakcyjności. Niska świadomość rzeczywi- mowanych zachowaniach wobec ciała takich
stego wyglądu swojego ciała (Ja realnego) jak diety, zabiegi plastyczne itp.).
dominuje u adolescentek i młodych kobiet. 3. Analiza statystyczna wykazała istnienie zależ-
One funkcjonują zgodnie z obrazem ciała ności pomiędzy wiekiem kobiet a stosowa-
według Ja idealnego (jak chciałabym wyglą- niem przez nie diet. Dieta jako sposób na
dać, a nie jak wyglądam realnie). Tym samym modelowanie sylwetki jest najczęściej stoso-
zmniejsza się świadomość wnętrza ciała i dla wana przez adolescentki, które cechuje naj-
dojrzewających dziewcząt zaczyna liczyć się wyższy poziom niezadowolenia z ciała i roz-
jedynie  zewnętrzna powłoka (to, co widać bieżność o charakterze życzeniowym, oraz
z pominięciem istotności przeżyć, wartości przez dojrzałe kobiety z podgrupy V, cechujące
i świata wewnętrznego). się najwyższym nasileniem lęku i dominacją
2. Najwyższy stopień rozbieżności o charakte- motywacji o charakterze powinnościowym
rze powinnościowym (jaka powinnam być) (jaka powinnam być).
odnotowano w podgrupie V, tj. najstarszych 4. Dla adolescentek, studentek i młodych doro-
kobiet w wieku od 40 do 50 lat. Analiza sta- słych kobiet media są ważnym z
ródłem infor-
tystyczna ujawniła również wysokie natęże- macji o standardach atrakcyjności kobiecego
30
PROBLEMY MEDYCYNY RODZINNEJ, PAy
DZIERNIK 2009, VOL. XI, Nr 3
PRACE ORYGINALNE
ciała. W sposób znaczący odczuwają presję zycji. Im częściej kobiety oglądają w mediach
komunikatów przekazywanych przez media i prasie zdjęcia prezentujące ideał szczupłej syl-
w zwiÄ…zku ze zobowiÄ…zujÄ…cym je wizerun- wetki, tym bardziej oswajajÄ… siÄ™ z nim i z cza-
kiem, jak ma wyglądać ich ciało. sem staje się on dla nich mniej znaczący26.
5. Uzyskane wyniki wyraz
nie sugerują istnie- 7. Wyniki badań mogą stanowić negatywną
nie odwróconej zależności pomiędzy inter- prognozę na przyszłość co do roli socjokul-
nalizacją ideału szczupłej sylwetki a percepcją turowego wzorca i przekazu dla kobiet, jak
wizerunku ciała: im silniejsza internalizacja, ma wyglądać ich ciało, żeby mogły one osiąg-
tym słabsza percepcja obrazu własnego ciała. nąć sukces w życiu (być zaakceptowane).
Oznacza to, że badane kobiety w znaczącym Wydaje się istotne, aby w procesie szkol-
stopniu internalizują standardy atrakcyjno- nych programów oddziaływań prozdrowot-
ści kobiecego ciała, które określane są przez nych, profilaktycznych, szczególnie wobec
wzorce społeczno-kulturowe i promowane młodzieży, uwzględniać tematykę wpływu
przez środki masowego oddziaływania jak roli środków masowego przekazu na to, jak
mass media, reklama, natomiast wyraz
nie młoda osoba buduje swój wizerunek ciała,
gorzej (słabiej) percypują swoje ciała w opar- jak będzie widziała jego rolę w kształtowa-
ciu o własne potrzeby i doświadczenie. niu swojego poczucia wartości jako osoby.
Mówiąc inaczej, nie nadają wartości temu, Wydaje się również ważne, aby tematyka ta
co same przeżywają, myślą o sobie i swoim zaistniała w postępowaniu diagnostycznym
ciele, jak i temu, jakie są ich potrzeby w tym lekarza rodzinnego, szczególnie wówczas gdy
względzie, tylko kierują się tym, co płynie po pomoc zgłasza się młoda osoba, nieak-
z wymagań i standardów społecznego świata ceptująca swojego wizerunku. Kiedy młoda,
zewnętrznego. Potwierdza to znaczącą rolę dorastająca osoba przychodząc do lekarza
mass mediów w kształtowaniu wizerunku mówi: nie lubię siebie i tego, jak wyglądam,
ciała u badanych kobiet polskich kobiet na moja waga jest nie do zaakceptowania, muszę
przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat. schudnąć itp., byłoby ważne zapytać ją, jak
6. Wyniki badań wykazały również istnienie doświadcza ona swego ciała, jaki ma jego
zależności pomiędzy informacjami przeka- obraz, czy je lubi, jaki wpływ na to, jak widzi
zywanymi przez mass media a wymiarem i myśli o swoim wyglądzie zewnętrznym, mają
poznawczym i emocjonalnym wizerunku czytane przez niÄ… gazety, oglÄ…dane programy
ciała. Kobiety, dla których środki masowego telewizyjne itp. Może się okazać, że presja
oddziaływania są ważnym z
ródłem informa- wzorca  chudości jako symbolu sukcesu
cji, cechują się słabszą percepcją wizerunku i akceptacji społecznej i rówieśniczej jest bar-
ciała we wszystkich trzech obszarach Ja oraz dzo znacząca dla danej osoby. Na ten czas nie
paradoksalnie są bardziej zadowolone z ciała możemy jeszcze stwierdzić u niej obecności
niż kobiety, dla których środki masowego objawów anoreksji psychicznej, ale możemy
przekazu nie stanowią ważnego z
ródła infor- przewidywać możliwość rozwoju ukrytych
macji o standardach atrakcyjności. Wysoki mechanizmów anorektycznego myślenia
poziom satysfakcji z wyglądu swojego ciała i przeżywania obrazu ciała i osoby.
można tłumaczyć efektem częstości ekspo-
Piśmiennictwo:
1. Jackson LA. Physical attractiveness: A sociocultural perspective [w:] Body Image. 6. Wolf N. The Beauty Myth: How Images of Beauty Are Used Against Women. Harper
A Handbook of Theory, Research, and Clinical Practice (red. Cash TF, Pruzinsky T). Collins: New York, 2002.
The Guilford Press: New York London, 2002, s. 13 22. 7. Bordo S. Unbearable Weight: Feminism, Western Culture, and the Body. University
2. Tiggemann M. Media influences on body image development [w:] Body Image. A of California Press: 1995, s. 99 277.
Handbook of Theory, Research, and Clinical Practice (red. Cash TF, Pruzinsky T). 8. Smolak L, Levine MP. Body image in children [w:] Body Image, Eating Disorders,
The Guilford Press: New York London, 2002, s. 91 98. and Obesity in Youth. Assessment, Prevention, and Treatment (red. Thompson JK,
3. Tiggemann M. Media exposure, body dissatisfaction and disordered eating: tele- Smolak L). American Psychological Association: Washington, 2001, s. 41 66.
vision and magazines are not the same. Eur Eat Disord Rev 2003;11:418 430. 9. Głębocka A, Kulbat J. Czym jest wizerunek ciała? [w:] Wizerunek ciała: Portret
4. Cash TF. Cognitive-behavioral perspectives on body image [w:] Body Image. A Polek (red. Głębocka A, Kulbat J). Wydawnictwo UO: Opole, 2005, s. 9 28.
Handbook of Theory, Research, and Clinical Practice (red. Cash TF, Pruzinsky T). 10. Field A, Cheung L, Wolf A, Herzog D, Grotmaker S, Colditz G. Exposure to the
The Guilford Press: New York London, 2002, s. 38 47. mass media and weight concerns among girls. Pediatrics 1999;103:36.
5. Kowalczyk I. Uwięzione w ciele  ideał ciała w pismach kobiecych [w:] Kobieta 11. Jones DK. Social comparison and body image: attractiveness comparisons to models
w kulturze popularnej (red. Zierkiewicz E, Kowalczyk I). Wydawnictwo Konsola: and peers among adolescent girls and boys. Sex Roles 2001;45:645 664.
Poznań, 2002, s. 17 30. 12. Ogden J, Mundray K. The effect of the media on body satisfaction: The role of gen-
31
PROBLEMY MEDYCYNY RODZINNEJ, PAy
DZIERNIK 2009, VOL. XI, Nr 3
PRACE ORYGINALNE
der and size. Eur Eat Disord Rev 1996;4(3):171 182. tion: Washington, DC, 1996, s. 49 83.
13. Melosik Z. Tożsamość, ciało, władza. Teksty kulturowe jako (Kon)teksty pedagogiczne. 19. Garner DM. Eating Disorder Inventory-2 Manual. Psychological Assessment Re-
Wydział Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Pozna- sources: Florida, 1991.
20. Thompson JK, Berg P. Measuring body image attitudes among adolescents and adults
niu: Poznań Toruń, 1996, s. 139 157.
[w:] Body Image. A Handbook of Theory, Research, and Clinical Practice (red. Cash
14. Gordon RA. Eating Disorders. Anatomy of a Social Epidemic. Blackwell Publishers:
TF, Pruzinsky T). The Guilford Press: New York London, 2002, s. 142 153.
Cambridge, 2000, s. 117 140.
21. Garner DM, Garfinkel PE. Eating Attitudes Test. Satellite Teleconference: February
15. WÅ‚odarczyk-Bisaga K, Dolan B. A two-stage epidemiological study of abnormal
25, 1999. http://www.ace-network.com/eatdis/EATtest.htm
eating attitudes and their prospective risk factors in Polish schoolgirls. Psychol Med
22. Rybicka-Klimczyk A. Czynniki socjokulturowe a zmiany w obrazie ciała i postaw
1996;26:1021 1032.
wobec odżywiania się u zróżnicowanych wiekiem życia kobiet polskich. Niepubliko-
16. Rathner G, Tury F, Szabo P, Geyer H, Runpold G, Forgaces A, Sollner W, Plott-
wana praca magisterska.
ner G. Prevalence of eating disorders and minor psychiatric morbidity in Central
23. Heinberg LJ, Thompson JK (1995). The Sociocultural Attitudes Towards Appearance
Europe before the political changes in 1989: A cross-cultural study. Psychol Med
Questionnaire 3. http://bodyimagedisturbance.usf.edu/sat/index.htm
1995;25:1027 1035.
24. Wojdyło K. Skala pomiaru rozbieżności Ja (SkRAP)  konstrukcja narzędzia i wstępna
17. WÅ‚odarczyk-Bisaga K, Dolan B, McCluskey S, Lacey H. Disordered eating be-
charakterystyka psychometryczna. Nowiny Psychologiczne 2004;4:27 46.
havior and attitudes towards weight and shape in Polish women. Eur Eat Disord
25. Thompson JK, Altabe MN. Psychometric qualities of the figure rating scale. Int J
Rev 1995;3:205 216.
Eat Disord 1991;5:615 619.
18. Thompson JK. Assessing body image disturbance: Measure, methodology, and
26. Aronson E, Wilson TD, Akert RM. Postawy i zmiana postaw: wpływanie na myśli
implementation [w:] Body Image, Eating Disorders, and Obesity. An Integrative Guide
i uczucia [w:] Aronson E, Wilson TD, Akert RM. Psychologia społeczna. Serce i umysł.
for Assessment and Treatment (red. Thompson JK). American Psychological Associa-
Zysk i S-ka Wydawnictwo: Poznań, 1997.
32
PROBLEMY MEDYCYNY RODZINNEJ, PAy
DZIERNIK 2009, VOL. XI, Nr 3