SYSTEMY EDUKACJI W EUROPIE  STAN
OBECNY I PLANOWANE REFORMY
BELGIA  Wspólnota Flamandzka
1. Populacja uczących się i język nauczania
W roku szkolnym 1998/99 osoby w wiekua poniżej 29 lat stanowiły 35,4% ludności, a 923 488 uczniów
było w wieku objętym kształceniem obowiązkowym. Językiem nauczania jest język holenderski.
2. Administracja i finansowanie edukacji
W roku szkolnym 1996/97 30% uczniów kształcących się na poziomie podstawowym i średnim
uczęszczało do szkół państwowych (podległych władzom Wspólnoty Flamandzkiej, prowincji lub
gmin), a 70% do dotowanych przez Wspólnotę szkół prywatnych.
Wspólnota Flamandzka otrzymuje środki finansowe na edukację od rządu federalnego. W zakresie
organizacji kształcenia i administracji oświatowej uprawnienia ustawodawcze wykonuje Parlament
Wspólnoty, a organem wykonawczym jest rząd Wspólnoty. Szkoły prywatne mogą być zakładane jako
niezależne od władz publicznych, ale warunkiem uznawania kwalifikacji, jakie mają przyznawać, i
uzyskiwania dotacji Wspólnoty jest przestrzeganie przepisów Wspólnoty. Za prowadzenie różnych
rodzajów szkół odpowiadają różne organy administracyjne. Dla szkół podległych Wspólnocie
Flamandzkiej tymi organami prowadzÄ…cymi sÄ… Rada Centralna (Raad van het Gemeenschapsonderwijs)
i rady lokalne. Organami prowadzącymi dla wszystkich szkół państwowych na danym terenie są same
gminy lub prowincje, natomiast szkoły prywatne dotowane przez Wspólnotę są prowadzone przez
odrębne organy.
Inspektorat oświatowy Wspólnoty nadzoruje organy prowadzące pod względem wypełniania
nałożonych na nie obowiązków, w szczególności jeśli chodzi o jakość i cele kształcenia. Inspektorat
sprawuje nadzór nad całym systemem z wyjątkiem szkolnictwa wyższego. Urzędnicy państwowi
przeprowadzający inspekcje kontrolują zarządzanie finansami i prawidłowość wydatkowania funduszy.
3. Edukacja przedszkolna
Edukacja przedszkolna stanowi odrębny i nieobowiązkowy poziom kształcenia. Do placówek
przedszkolnych przyjmuje się dzieci w wieku od 2,5 lat, a edukacja przedszkolna kończy się w
czerwcu przypadającym po ich szóstych urodzinach. Kształcenie jest bezpłatne, ale rodzice pokrywają
w niektórych wypadkach koszty wyżywienia, przejazdów, zajęć odbywających się poza przedszkolem i
sprawowania nadzoru.
W roku szkolnym 1996/97 do placówek przedszkolnych uczęszczało 253 043 z łącznej liczby 292 805
dzieci w grupie wiekowej objętej edukacją przedszkolną.
4. Kształcenie obowiązkowe
a) Etapy
Szkoła podstawowa (Basis onderwijs) Wiek: 6-12 lat
Szkoła średnia (Secundair onderwijs) Wiek: 12-16 lub 18 lat
Kształcenie w pełnym wymiarze jest obowiązkowe w wieku od 6 do 15 lub 16 lat. Następnie nauka jest
obowiązkowa do czasu ukończenia 18 lat, ale uczniowie mogą kształcić się w niepełnym wymiarze.
Sześcioletnia szkoła średnia jest podzielona na trzy dwuletnie etapy.
1
b) Kryteria przyjęć
Naukę w szkole podstawowej rozpoczyna się na ogół we wrześniu tego roku, w którym przypadają
szóste urodziny dziecka. Nie obowiązują specjalne kryteria przyjęć. Do szkoły średniej przyjmuje się
przeważnie dzieci w wieku 12 lat, a warunkiem przyjęcia jest w większości przypadków posiadanie
świadectwa ukończenia szkoły podstawowej (Getuigschrift basisonderwijs). Rodzice mają prawo
wyboru zarówno szkoły podstawowej, jak i średniej dla swego dziecka. Kształcenie jest bezpłatne.
c) Dzienny/tygodniowy/roczny wymiar zajęć
W szkole podstawowej i średniej zajęcia prowadzi się przez pięć dni w tygodniu, od poniedziałku do
piątku, przed południem i po południu, z wyjątkiem środowego popołudnia. Zajęcia mogą rozpoczynać
się o godzinie 8-ej rano i trwać do godziny 17-ej (16-ej w szkole podstawowej). Wszyscy uczniowie
mają co najmniej godzinną przerwę w połowie dnia. Lekcje trwają 50 minut. Tygodniowy wymiar zajęć
wynosi 28 lekcji we wszystkich klasach szkoły podstawowej i 32-36 lekcji w szkole średniej. Szkoły
obowiązkowo prowadzą zajęcia przez co najmniej 182 dni w roku, ale są zamknięte w lipcu i sierpniu.
d) Wielkość klas/podział uczniów na klasy
Szkoła podstawowa jest podzielona na sześć klas i trzy poziomy. W szkołach, w których ze względu
na małą liczbę uczniów nie można utworzyć klas odpowiadających poszczególnym rocznikom, w
klasach umieszcza się uczniów danego poziomu, a nawet uczniów różnych poziomów. Generalnie,
metody nauczania nie sÄ… dostosowane do indywidualnych potrzeb, w zwiÄ…zku z czym nauczanie jest
w dużej mierze ujednolicone. Nauczyciele nie specjalizują się na ogół w poszczególnych
przedmiotach.
W szkole średniej klasa ma zwykle odpowiadać jednemu rocznikowi. Nie zawsze jednak sytuacja
wygląda tak w praktyce, ponieważ wiek nie stanowi formalnego kryterium przyjęć, a w trakcie nauki
uczniowie mogą powtarzać klasę. Lekcje są prowadzone przez nauczycieli przedmiotu.
e) Programy i treści nauczania
Wspólnota Flamandzka Belgii określa podstawowe obowiązkowe treści lub założenia programu
nauczania. Programy dla poszczególnych przedmiotów są następnie układane przez organy
prowadzące szkoły i zatwierdzane przez ministerstwo. Nie opracowuje się listy zalecanych
podręczników ani materiałów dydaktycznych, a szkoły mogą stosować preferowane metody
nauczania. Program nauczania w szkole podstawowej obejmuje obowiązkowo język ojczysty, czytanie
i pisanie, matematykę, historię, geografię, obserwację środowiska, przedmioty przyrodnicze, religię lub
etykę, wychowanie fizyczne, wychowanie muzyczne, prace ręczne, wychowanie obywatelskie i zasady
bezpieczeństwa drogowego. Do programu nauczania w szkole średniej, który jest wspólny dla
wszystkich pierwszych klas, wprowadza się stopniowo coraz większą liczbę przedmiotów do wyboru.
Wspólny obowiązkowy program nauczania obejmuje początkowo język ojczysty, matematykę,
literaturę, przedmioty przyrodnicze, język obcy, wychowanie plastyczne, wychowanie techniczne,
wychowanie fizyczne oraz religię lub etykę. Pod koniec II klasy uczniowie wybierają ogólny,
techniczny, zawodowy lub artystyczny profil kształcenia.
f) Ocena, promocja i kwalifikacje
Oceny dokonują nauczyciele, którzy w szkole podstawowej podejmują decyzje samodzielnie, a w
szkole średniej w ramach rady klasowej nadzorowanej przez dyrektora szkoły. Rodzice otrzymują
regularnie szkolne raporty z informacjami o wynikach, postępach i zachowaniu dziecka w szkole.
Wszystkie sprawdziany i egzaminy są przeprowadzane i oceniane przez nauczycieli. Przejście do
następnej klasy jest uwarunkowane zdaniem corocznego egzaminu. Uczniowie mogą zmienić
wybrany przez siebie zestaw przedmiotów na dwóch pierwszych etapach, natomiast na trzecim etapie
ich decyzja jest ostateczna. Uczniowie mający trudności w nauce mogą powtarzać klasę.
Świadectwo Getuigschrift basisonderwijs potwierdza ukończenie szkoły podstawowej, natomiast po
ukończeniu szkoły średniej (sześciu latach kształcenia ogólnego, technicznego i artystycznego lub
siedmiu latach kształcenia zawodowego) wydaje się świadectwo Diploma secundair onderwijs.
Ministerstwo nie organizuje wspólnych egzaminów dla wszystkich szkół i formalnie uznaje ich
uprawnienia do wydawania świadectw. Przestrzeganie odpowiednich standardów kształcenia
zapewniajÄ… inspektorzy szkolni.
2
5. Szkolnictwo średnie II stopnia i policealne
a) Rodzaje kształcenia
Kształcenie w niepełnym wymiarze Wiek: 15/16-18/19 lat
Przyuczenie do zawodu/szkolenie zawodowe Wiek: 15/16-18/19 lat
Kształcenie w niepełnym wymiarze jest obowiązkowe do czasu osiągnięcia wieku 18 lat.
b) Kryteria przyjęć
Kształcenie zawodowe w niepełnym wymiarze lub przyuczenie do zawodu/szkolenie zawodowe mogą
rozpocząć uczniowie w wieku 15 lat, którzy ukończyli dwie klasy szkoły średniej, lub uczniowie w
wieku 16 lat. Kształcenie na tym poziomie jest bezpłatne, a rodzice mogą sami wybrać placówkę dla
swego dziecka.
c) Programy i treści nauczania
Programy nauczania dla ośrodków kształcących w niepełnym wymiarze są opracowywane przez
kierownictwo danej placówki. Programy te łączą kształcenie ogólne z przygotowaniem do zawodu. W
przypadku 15-latków kształcenie w niepełnym wymiarze obejmuje obowiązkowo co najmniej 360
godzin rocznie, a w przypadku 16-latków i starszych uczniów  co najmniej 240 godzin. Ściślej
mówiąc, kształcenie zawodowe na poziomie średnim w niepełnym wymiarze obejmuje 15 godzin zajęć
tygodniowo. W ramach programu łączy się zajęcia teoretyczne trwające jeden dzień z pracą w
zakładzie pracy przez cztery dni w tygodniu.
d) Ocena, promocja i kwalifikacje
Kształcenie w niepełnym wymiarze jest formalnie uznawane i może kończyć się wydaniem
świadectwa. Na zakończenie przyuczenia do zawodu otrzymuje się świadectwo umiejętności
zawodowych i/lub świadectwo ukończenia przyuczenia do zawodu wydawane na podstawie oceny
ciągłej i egzaminu końcowego. Po ukończeniu pierwszego i drugiego poziomu kształcenia na szczeblu
średnim wydaje się odpowiednie świadectwo. Wspólnota Flamandzka powołała Komisję
Egzaminacyjną, która umożliwia zainteresowanym osobom przystąpienie do egzaminów i uzyskanie
świadectwa poza systemem szkolnym.
6. Szkolnictwo wyższe
a) Rodzaje uczelni
We Wspólnocie Flamandzkiej wyodrębnia się uczelnie akademickie i uczelnie zawodowe. Wyższe
szkoły zawodowe (hogescholen) prowadzą jednolite studia trzyletnie lub studia o strukturze
dwustopniowej: dwa plus dwa lata lub dwa plus trzy lata.
b) Warunki wstępu
Na większości kierunków warunkiem wstępu na studia jest posiadanie świadectwa ukończenia szkoły
średniej II stopnia, natomiast na niektórych kierunkach (w szczególności Budownictwo wodne i lądowe
oraz Medycyna) przeprowadza się również egzaminy wstępne.
c) Kwalifikacje
Jednolite studia zawodowe koÅ„czÄ… siÄ™ dyplomem gradué w różnych dziedzinach (w szczególnoÅ›ci
Opieka społeczna, Pielęgniarstwo i Księgowość). Dwustopniowe studia zawodowe kończą się
przyznaniem takich tytułów, jak inżynier ze specjalnoÅ›ciÄ… handlowÄ… lub przemysÅ‚owÄ…, licencié,
architekt itp.
Studia akademickie kończą się przyznaniem licence, stopnia doktora i innych tytułów/stopni.
7. Kształcenie specjalne
Kształcenie specjalne prowadzi się dla osób w wieku od 3 do 21 lat, którym niepełnosprawność
uniemożliwia naukę w szkolnictwie ogólnodostępnym. Obejmuje ono od sześciu do ośmiu etapów,
zależnie od poziomu kształcenia, które są dostosowane do określonych upośledzeń. Niewielka liczba
osób niepełnosprawnych uczęszcza do placówek ogólnodostępnych, natomiast kształcenie specjalne
3
prowadzi się generalnie w szkołach specjalnych. W roku 1996/97 do tego rodzaju placówek
uczęszczało ok. 4,5% uczniów szkół podstawowych i średnich.
8. Nauczyciele
Nauczyciele placówek przedszkolnych i szkół podstawowych posiadają obowiązkowo dyplom pedagoga
przyznawany po 3-letnich studiach o specjalności nauczycielskiej w wyższej szkole zawodowej.
Nauczyciele szkół podstawowych nie specjalizują się na ogół w określonych przedmiotach i prowadzą
zajęcia ze wszystkich przedmiotów przewidzianych w programie nauczania. Nauczyciele szkół średnich
uczą przedmiotów, które stanowiły ich specjalność w ramach studiów. Nauczyciele uczący na pierwszym
poziomie szkoły średniej obowiązkowo posiadają dyplom ukończenia jednego stopnia studiów
zawodowych, natomiast nauczyciele na trzecim poziomie  dyplom uzyskiwany po ukończeniu dwóch
stopni studiów zawodowych lub po studiach akademickich. Od nauczycieli na drugim poziomie szkoły
średniej wymaga się posiadania jednego z tych dwóch dyplomów. Nauczyciele szkół wyższych
posiadają na ogół stopień naukowy doktora. Wszystkich nauczycieli zatrudnia organ prowadzący daną
placówkę. Po próbnym okresie zatrudnienia nauczyciele spełniający określone warunki mogą zostać
mianowani przez organ prowadzący daną placówkę. Uzyskują oni wówczas określony status, przy czym
nauczyciele placówek dotowanych mają nieco inny status niż nauczyciele placówek prowadzonych
przez Wspólnotę Flamandzką.
9. Aktualne reformy i priorytety w dziedzinie edukacji
Najważniejsze dziedziny/aspekty aktualnych reform
a. Reforma ośrodków poradnictwa szkolnego (edukacja przedszkolna/szkolnictwo podstawowe 
szkolnictwo średnie)
b. Reforma kształcenia dorosłych
c. Modularyzacja programów w ramach projektów pilotażowych (szkolnictwo średnie)
d. Reforma ARGO (autonomicznej instytucji zajmującej się organizacją kształcenia w placówkach
Wspólnoty) (szkolnictwo podstawowe  średnie)
e. Reformy w szkolnictwie średnim
f. Reformy w szkolnictwie wyższym
Ilościowe/jakościowe cele reform
a. Reforma ośrodków poradnictwa szkolnego
Dotychczas dwoma najważniejszymi zadaniami w zakresie poradnictwa szkolnego, tj. poradnictwem
dla uczniów i opieką zdrowotną, zajmowały się dwie odrębne organizacje  ośrodki poradnictwa i
ośrodki opieki zdrowotnej w szkołach. W ramach reformy te dwa ośrodki przekształca się w jeden
ośrodek poradnictwa edukacyjnego (Centrum voor Leerlingenbegeleiding), co zwiększy przejrzystość i
spójność prowadzonych działań.
Reforma służy również zwiększeniu skali działalności: warunkiem utworzenia Ośrodka Poradnictwa
Edukacyjnego jest objęcie działalnością 12 000 uczniów.
Szkoła i współpracujący z nią Ośrodek Poradnictwa Edukacyjnego obowiązkowo sporządzają
wspólnie plan lub umowę, która stanowi podstawę współpracy przez okres trzech lat.
b. Modularyzacja programów w ramach projektów pilotażowych  szkolnictwo średnie zawodowe
W obecnym systemie egzaminów przeprowadzanych na zakończenie roku, których zdanie warunkuje
przejście do następnej klasy, znaczna liczba uczniów odchodzi ze szkoły bez świadectwa.
Zmierzając do rozwiązania tego problemu, podjęto decyzję o zorganizowaniu 3-letniego cyklu
kształcenia w postaci modułów, z których każdy obejmuje szereg umiejętności niezbędnych do
wykonywania danego zawodu. Zaliczenie wszystkich modułów pozwala uczniowi uzyskać pełny
zestaw umiejętności do wykonywania zawodu. Po zaliczeniu każdego modułu uczeń otrzymuje
świadectwo cząstkowe, a po zaliczeniu wszystkich modułów kształcenia zawodowego  świadectwo
końcowe.
Zaletami modularyzacji programu są elastyczność, większa przejrzystość dla pracodawców i istotne
dla ucznia poczucie odniesionego sukcesu.
W dłuższej perspektywie modularyzację można również wprowadzić na innych poziomach kształcenia.
4
Najważniejsze debaty/dyskusje
Jedna z najważniejszych debat toczących się ostatnio we Flandrii dotyczy problemu antyspołecznych
zachowań w szkole. Minister przedstawił plan działań w tej dziedzinie, który stał się przedmiotem
publicznych dyskusji w mediach. W tym planie położono nacisk na zapobieganie zachowaniom
antyspołecznym i wyodrębniono 4 rodzaje działań:
I. Działania strukturalne dotyczące ogólnej polityki szkolnej:
- tworzenie  pozytywnego klimatu w szkole (podmiotowość ucznia, stymulowanie doświadczeń
dających poczucie sukcesu, jasne zasady, włączanie w działania wszystkich zainteresowanych
grup)
- kompetentna/usatysfakcjonowana kadra nauczycielska/kierownicza (optymalizacja kształcenia
nauczycieli, doskonalenie zawodowe)
- przyjazne środowisko szkolne/infrastruktura szkolna
II. Działania strukturalne dotyczące profilaktyki:
- poradnictwo dla uczniów
- przeciwdziałanie zjawisku przedwczesnego przerywania nauki w szkole
- wsparcie dla szkół mających znaczny odsetek  uczniów sprawiających problemy
III. Działania ukierunkowane na indywidualnych odbiorców:
- kształtowanie wartości (poszanowanie różnorodności, rozwiązywanie problemów bez użycia
przemocy)
- konkretne działania uwrażliwiające na określone zjawiska (nalepki, plakaty, plakietki)
IV. Działania naprawcze:
- polityka sankcji (sankcje mające cele wychowawcze, alternatywne sankcje z udziałem rodziny i
kolegów)
- współpraca z partnerami zewnętrznymi (pedagogami-opiekunami społecznymi, sektorem zdrowia,
ośrodkami zajmującymi się opieką nad młodzieżą).
Opracowanie: Biuro Eurydice Wspólnoty Flamandzkiej Belgii
Bardziej szczegółowe informacje o systemach edukacji w Europie można znalez
ć w prowadzonej
przez EURYDICE bazie danych EURYBASE (http://www.eurydice.org).
Ostatnia aktualizacja: paz
dziernik 1999
5