Marek Tałasiewicz
Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa
Rys historyczny: od EWO i EWP do WPZiB
Idea, żeby Europa mogła jednym głosem wypowiadać się w najważniejszych
sprawach, jest tak stara, jak sam proces integracji. Pierwsze skonkretyzowane próby
ukonstytuowania współpracy w zakresie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa podjęto na
początku lat 50. W maju 1952 roku państwa członkowskie Europejskiej Wspólnoty Węgla i
Stali (EWWiS) podpisały układ o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Obronnej (EWO), w
którym przewidywano powołanie wspólnej europejskiej armii pod dowództwem
europejskiego ministra obrony. Zakładano, że wciągu dwóch lat zarówno EWWiS, jak i
projektowana EWO zostaną włączone do Europejskiej Wspólnoty Politycznej (EWP),
której projekt konstytucji przedstawiono w marcu 1953 roku. EWP miała być organizację
typu federalnego, opartą na zasadach konfederacji i ponadnarodowości. EWP, wiążąc
EWWiS i EWO, miała być aktywna nie tylko w zakresie polityki gospodarczej, ale także
polityki zagranicznej. Jednakże w sierpniu 1954 roku układ o EWO został odrzucony przez
Francję, przez co upadł projekt europejskiej konstytucji i  wskutek tego  zrezygnowano z
tworzenia EWP. We współpracy europejskiej nastąpił powrót do modelu integracji
sektorowej, czego przejawem stało się utworzenie w 1958 roku Europejskiej Wspólnoty
Gospodarczej (EWG) i Europejskiej Współnoty Energii Atomowej (Euroatom).
Kolejną koncepcję Europejskiej Wspólnoty Politycznej sformułowano w grudniu 1969
roku na szczycie Wspólnoty Europejskiej w Hadze. Raport w tej sprawie (tzw. Raport
Davignona) został zaakceptowany na szczycie w Luksemburgu w paz
dzierniku 1970 roku.
Dało to rzeczywisty początek EWP - choć niesformalizowanej, to jednak oficjalnej. Celem
EWP było zapewnienie wzajemnego zrozumienia i współdziałania w zakresie podstawowych
zagadnień polityki zagranicznej państw członkowskich. Instrumentem tej współpracy były
służby dyplomatyczne poszczególnych państw. Jednak dopiero Jednolity Akt Europejski
(podpisany w lutym 1986 roku w Luksemburgu i w Hadze) ustanowił Sekretariat EWP, który
podjął swą działalność w Brukseli w styczniu 1987 roku. Kompetencje EWP, realizowane
poprzez ministrów spraw zagranicznych państw członkowskich, sprowadzały się do
konsultacji i koordynacji stanowisk w dziedzinie polityki zagranicznej. EWP przewodniczył
1
minister spraw zagranicznych państwa sprawującego rezydencję, wspierany w sprawach
administracyjnych przez sekretariat.
W dziedzinie wykuwania wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa jednocząca
się Europa uczyniła w minionych latach znacznie mniejszy postęp niż w budowaniu
jednolitego rynku i wprowadzeniu wspólnej waluty. Zmiany geopolityczne spowodowane
upadkiem komunizmu, procesem przełamywania kryzysu regionalnego na Bałkanach i
kryzysów póz
niejszych, zmusiły UE do zdwojenia wysiłków, by uświadomić krajom
członkowskim i ich społeczeństwom potrzebę jednomyślnego wypowiadania się i jednolitego
działania w sprawach zagranicznych i bezpieczeństwa oraz stworzyć do tego warunki prawne
i organizacyjne. Punktem zwrotnym we współpracy państw członkowskich w tym zakresie
stał się podpisany w 1992 roku Traktat o Unii Europejskiej, w którym określono cele tej
polityki, stworzono dla niej ramy instytucjonalne oraz instrumentarium prawne.
Podstawy prawne WPZiB, cele i zakres
WPZiB (Common Foreign and Security Policy) jest II filarem UE, w którym
współdziałanie państw członkowskich nie ma  jak w filarze I - charakteru wspólnotowego, tj.
ponadpaństwowego, i odbywa się poprzez współpracę międzyrządową na gruncie prawa
międzynarodowego.
WPZiB została ustanowiona Tytułem V Traktatu o UE (TUE), który został podpisany
7 lutego 1992 roku w Maastricht i wszedł w życie 1 listopada 1993 roku. Traktat stanowi, że:
 Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa obejmuje wszelkie kwestie związane z
bezpieczeństwem Unii, w tym ewentualnie kształtowanie wspólnej polityki obronnej, co z
czasem będzie mogło prowadzić do wspólnej obrony. WPZiB, jako instrumentu
wzmacniania europejskiej tożsamości i niezależności, wspierania pokoju, bezpieczeństwa
oraz postępu w Europie i na świecie, dotyczą postanowienia artykułów: 2, 3, 11-28 TUE
(numeracja artykułów wg ujednoliconej wersji Traktatu Amsterdamskiego). Główne cele
WPZiB zostały w traktacie (art. 11 TUE) określone następująco:
" ochrona wspólnych wartości, podstawowych interesów, niezależności i integralności UE,
zgodnie z zasadami Karty ONZ,
" umacnianie bezpieczeństwa UE we wszystkich formach,
" zachowanie pokoju i umacnianie międzynarodowego bezpieczeństwa, zgodnie z zasadami
Karty ONZ i Aktu Końcowego z Helsinek oraz celami Karty Paryskiej (tj. dokumentu
2
przyjętego przez KBWE w 1991 roku, kończącego okres zimnej wojny w Europie),
włączając cele dotyczące granic zewnętrznych,
" popieranie współpracy międzynarodowej,
" rozwijanie oraz umacnianie demokracji i rządów prawa oraz poszanowanie praw
człowieka i podstawowych wolności.
WPZiB obejmuje, zgodnie z art. 17 TUE, wszelkie kwestie odnoszące się do
bezpieczeństwa UE, w których zakres wchodzą zagadnienia humanitarne i ratownictwa,
utrzymania pokoju oraz użycie sił bojowych w stanach kryzysu, włączając budowanie pokoju.
Obszerna reforma europejskich traktatów wspólnotowych została dokonana Traktatem
Amsterdamskim (został podpisany 2 paz
dziernika 1997 roku, wszedł w życie 1 maja 1999
roku). Jednym z celów reformy było istotne wzmocnienie spójności i skuteczności WPZiB.
Najważniejsze zmiany:
" W celu zapewnienia większej ciągłości działań zmieniono reprezentację zewnętrzną Unii,
tzw. Trojkę, składającą się z ministrów spraw zagranicznych aktualnej, poprzedniej i
następnej prezydencji. Obecnie przedstawiciel aktualnej prezydencji, reprezentant Komisji
i sekretarz generalny Rady UE tworzą Urząd Wysokiego Przedstawiciela WPZiB.
Pierwszym Wysokim Przedstawicielem WPZiB został mianowany (w czerwcu 1999 roku)
Javier Solana, były sekretarz generalny NATO. Jest on także odpowiedzialny za przejęcie
przez UE zadań wykonywanych przez siły zbrojne w ramach UZE w zakresie działań
humanitarnych, akcji ratunkowych oraz działań służących utrzymaniu pokoju i
rozwiązywaniu konfliktów. Unia, realizując zadania WPZiB, może powoływać także
swych przedstawicieli specjalnych, np. ds. konkretnego regionu.
" Na nowo określono instrument wspólnych strategii. Są one ustalane jednomyślnie,
jednakowoż odpowiednie środki realizacji mogą być określane poprzez głosowanie
większościowe.
" Wprowadzono możliwość - w razie podejmowania decyzji w głosowaniu wymagającym
jednomyślności  konstruktywnego wstrzymania się od głosu przez państwa członkowskie
niezainteresowane uczestniczeniem w poszczególnych działaniach podejmowanych przez
UE. Z drugiej strony, w odniesieniu do decyzji zapadających na podstawie
kwalifikowanej większości, dołączono klauzulę umożliwiającą zablokowanie głosowania
w Radzie UE z ważnych przyczyn interesu narodowego. Sprawa nie jest wówczas
głosowana większościowo w Radzie UE i może byś skierowana do Rady Europejskiej,
podejmującej decyzję jednomyślnie.
3
Traktat Amsterdamski włączył do WPZiB politykę obronną w zakresie militarnego
rozwiązywania kryzysów (Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony) oraz funkcje w
formie zadań humanitarnych i akcji pomocy oraz inicjatyw na rzecz utrzymania pokoju. Są to
tzw. zadania petersberskie (Petersberg - rezydencja rządu RFN pod Bonn), określone w
1992 roku. Upoważniono wówczas Unię Zachodnioeuropejską do stosowania środków
służących zapobieganiu konfliktom i opanowywaniu sytuacji kryzysowych, włączając w to
działania podejmowane przez Radę Bezpieczeństwa ONZ i OBWE. Od tego czasu jednostki
wojskowe UZE mogą być wykorzystywane w operacjach humanitarnych i ratowniczych,
operacjach pokojowych typu policyjnego oraz w operacjach wojskowych mających ma celu
opanowanie kryzysu i przywracanie pokoju. Na podstawie Traktatu Amsterdamskiego
zadania petersberskie są obecnie ważnym elementem WPZiB Unii Europejskiej.
Do realizacji celów obronnych Unii Europejskiej TUE przewiduje wykorzystanie Unii
Zachodnioeuropejskiej, jako IV filaru Unii, jednakowoż rozbieżne poglądy i cele państw
członkowskich w kwestiach obrony i stosunków transatlantyckich decydują o utrzymującej
się niezależności tych instytucji
Kolejnym etapem reformowania UE i jej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa stał
się Traktat Nicejski (podpisany 26 lutego 2001 roku, wszedł w życie 1 lutego 2003 roku).
Ustanowiono warunki ściślejszej współpracy państw członkowskich w ramach II filaru UE.
Zgodę na podjęcie takiej współpracy wydaje Rada UE; może ona dotyczyć wspólnych działań
i wspólnych stanowisk, z wyłączeniem spraw mających charakter wojskowy lub obronny.
Traktat wprowadził obowiązek informowania wszystkich członków UE oraz Parlamentu
Europejskiego o podjęciu ściślejszej współpracy. W Nicei określono także podstawy
tworzenia Europejskiej Tożsamości Bezpieczeństwa i Obrony, co ma prowadzić do
sformułowania wspólnej polityki obronnej i  z czasem - prowadzenia wspólnej obrony.
W następstwie rozszerzenia zewnętrzne granice Unii Europejskiej przesunęły się
bardziej na północ, wschód i południe. W odpowiedzi na tę nową rzeczywistość Unia tworzy
nową politykę sąsiedztwa. W ramach tej polityki oraz w kontekście opracowywania nowych
narzędzi, pozwalających na zwiększenie skuteczności zewnętrznej pomocy Wspólnoty,
Komisja zaproponowała utworzenie Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa
(EISiP). W ramach tego instrumentu mogłyby być wspierane różne formy współpracy w
takich kluczowych dziedzinach, jak: reformy polityczne, ekonomiczne i handlowe, wymiar
sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne, energia, transport i ochrona środowiska.
4
Instrumenty WPZiB
Akty przyjmowane w ramach WPZiB mogą się odnosić zarówno do ogólnej sytuacji
poszczególnych państw lub regionów świata, jak i do określonych wydarzeń. Przyjmowane są
także akty w sprawach realizacji traktatów i porozumień międzynarodowych. Wiele aktów
WPZiB dotyczy współpracy Unii Europejskiej i Unii Zachodnioeuropejskiej.
System instrumentów prawnych i politycznych WPZiB (określony w art. 12 TUE)
oraz procedury podejmowania decyzji odróżnia ten filar UE od prawodawstwa
wspólnotowego, właściwego dla I filara UE.
Grupa instrumentów politycznych:
Zasady i ogólne wytyczne
Zasady i ogólne wytyczne WPZiB, włączając w to kwestie mające wpływ na sprawy
obronności, określane są przez Radę Europejską, jako główny organ polityczny UE w
zakresie II filaru. Te zasady i wytyczne, formalnie niemające mocy prawnie wiążącej,
stanowią jednakże podstawę do działalności prawotwórczej innych organów UE, w
szczególności podejmowania przez Radę decyzji niezbędnych do określenia lub prowadzenia
spraw z zakresu WPZiB.
Systematyczna współpraca państw członkowskich w prowadzeniu polityki
Systematyczna współpraca państw członkowskich w prowadzeniu WPZiB
prowadzona jest w celu zapewnienia skutecznego wpływu Unii na tok spraw i polega ona na
wzajemnych konsultacjach i informowaniu się na forum Rady o każdym problemie z zakresu
WPZiB o znaczeniu ogólnym. Stosowanie tego instrumentu ma najdłuższą tradycję, sięgającą
do EWP, toteż nie występuje wyraz
na potrzeba nowych regulacji prawnych w tej dziedzinie.
Wspólne deklaracje, rezolucje i oświadczenia polityczne.
Te instrumenty nie są wprost zapisane w Traktacie, a stanowią wyraz poglądów UE
lub grupy państw członkowskich w określonej sprawie politycznej o szerszym znaczeniu.
Przyjmowane są przez poszczególne organy Unii i nie mają mocy wiążącej. Jako przykład
można podać Rezolucję Parlamentu Europejskiego z 13 stycznia 2005 roku w sprawie
wyników wyborów na Ukrainie. Parlament, uwzględniając, m.in., Wspólną Strategię Rady
Europejskiej z 1999 roku w sprawie Ukrainy, a także  mając na uwadze, że Ukraina jasno
5
potwierdziła chęć bycia częścią Europy oraz integracji z Unią Europejską w ramach
podstawowych zasad i kryteriów unijnych, wzywa Radę, Komisję oraz Państwa
Członkowskie do rozważenia, poza środkami przewidzianymi w świetle Planu Działań
dotyczącego Wspólnej Polityki Sąsiedztwa, innych form stowarzyszenia z Ukrainą,
przedstawiając temu państwu jasną perspektywę europejską i odpowiadając na aspiracje
wykazane przez ogromną większość narodu ukraińskiego, prowadząc być może w końcu do
przystąpienia kraju do UE .
Grupa instrumentów prawnych:
Wspólne strategie.
Wspólne strategie UE są wprowadzane na podstawie decyzji Rady Europejskiej w
dziedzinach, w których państwa członkowskie mają wspólne interesy. We wspólnych
strategiach definiowane są cele, czas trwania oraz środki do dyspozycji Unii i państw
członkowskich. Wspólne strategie są wprowadzane w życie, w szczególności, poprzez
podejmowanie wspólnych działań i przyjmowanie wspólnych stanowisk.
Przyjmowane przez UE wspólne strategie mają podobny układ wewnętrzny i zakres
przedmiotowy, mianowicie zazwyczaj dotyczą regionów o istotnym znaczeniu dla UE,
których, jednakowoż, integracja z UE nie jest planowana w przewidywalnym czasie. Pierwszą
wspólną strategią przyjętą przez Radę Europejską w czerwcu 1999 roku była strategia wobec
Rosji, zawierająca wizję stosunków partnerskich UE z Rosją, zasadnicze kierunki ich
ewolucji, instrumenty i środki realizacji. W strategii tej przewidziano także podejmowanie
inicjatyw w postaci zarządzania kryzysowego w celu zapobiegania konfliktom na Bałkanach i
na Środkowym Wschodzie. Kolejne przyjęte przez Radę Europejską wspólne strategie
dotyczą Ukrainy (przyjęta w grudniu 1999 r., zmieniona w grudniu 2003 r.) oraz regionu
Morza Śródziemnego (przyjęta w czerwcu 2000 r.). W czerwcu 2004 roku Rada Europejska
zatwierdziła strategię Unii Europejskiej dotyczącą broni masowego rażenia.
Wspólne działania
Uprawnienia do podejmowania wspólnych działań, zwanych także wspólnymi
akcjami, traktatowo przypisane są Radzie Unii. Są one przyjmowane na podstawie wspólnych
strategii i dotyczą sytuacji, w których działania operacyjne zostały uznane za niezbędne. Rada
określa cel i zakres działań, środki do dyspozycji Unii, a także czas trwania i warunki
wprowadzenia działań w życie. W razie istotnych zmian okoliczności wpływających na
6
sprawę, której dotyczą wspólne działania, Rada weryfikuje zasady i cele działania oraz, w
razie potrzeby, podejmuje potrzebne decyzje. Wspólne działanie trwa dopóty, dopóki Rada
nie podejmie w tej sprawie nowej decyzji.
Traktat o UE stanowi, że wspólne działania są wiążące dla wszystkich państw
członkowskich, które są zobowiązane do utrzymywania przyjętych stanowisk i aktywnego
prowadzenia określonych działań. Ponadto każde państwo członkowskie ma obowiązek
powiadamiania o zamiarze przyjęcia krajowego stanowiska lub podjęcia krajowych działań
związanych z działaniem wspólnym z takim wyprzedzeniem czasowym, by możliwe było
przeprowadzenie konsultacji w tej sprawie na forum Rady. Podjęcie działania krajowego bez
wcześniejszych konsultacji jest możliwe jedynie w nagłych przypadkach, gdy sprawa jest
bardzo pilna, a brak odpowiednich decyzji Rady.
Rada może zwracać się do Komisji o przedłożenie wniosków dotyczących WPZiB w
celu wprowadzenia wspólnego działania.
Dotychczas Rada podjęła kilkadziesiąt wspólnych działań, zazwyczaj dotyczących
terytoriów stanowiących zarzewia konfliktów, np. w sprawie programu pomocy UE dla
Autonomii Palestyńskiej w celu zwalczania terroryzmu.
Inne przykłady wspólnych działań: w sprawie poparcia dla procesu pokojowego na
Bliskim Wschodzie (1994), w sprawie wysłania obserwatorów na wybory, np. w Rosji (1993)
i Ukrainie (2004), w sprawie Instytutu Studiów nad Bezpieczeństwem (2001), w sprawie
operacji wojskowych UE w Bośni i Hercegowinie (2004).
Wspólne stanowiska
Traktat z Maastricht, ustanawiający WPZiB, nie rozróżniał wspólnych działań od
wspólnych stanowisk. Postanowienia Traktatu Amsterdamskiego uporządkowały stan prawny
w tej dziedzinie. Wspólne stanowiska, przyjmowane przez Radę UE, definiują podejście UE
do określonych spraw o charakterze tematycznym lub terytorialnym (geograficznym) i w tym
zakresie mogą służyć wprowadzaniu wspólnych strategii. Państwa członkowskie mają
obowiązek prowadzenia polityki krajowej w zgodności ze wspólnymi stanowiskami, a także
obowiązek koordynowania swej działalności w organizacjach międzynarodowych (także w
ONZ) i podczas konferencji międzynarodowych w celu utrzymywania wspólnego stanowiska.
Przykłady wspólnych stanowisk: w sprawie ustanowienia embarga na dostawy broni
do Sudanu (1994), w sprawie ograniczenia stosunków gospodarczych z Libią i Haiti (1993),
w sprawie wykonania rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ w związku z embargiem przeciw
7
Serbii (1994), w sprawie odnowienia środków wspierających skuteczne wykonanie mandatu
Międzynarodowego Trybunału Karnego dla byłej Jugosławii (2004).
Umowy międzynarodowe.
Zawieranie umów międzynarodowych przez UE z państwem lub państwami trzecimi
albo z organizacjami międzynarodowymi jest nowym instrumentem WPZiB, ustanowionym
Traktatem Amsterdamskim (art. 24 TEU). Charakterystycznym aspektem tego instrumentu
jest to, że Unia, jako strona umowy, w zasadzie nie ma podmiotowości
prawnomiędzynarodowej. Umowy, akceptowane jednomyślnie przez Radę UE, wiążą
prawnie tylko tych członków UE, którzy nie zastrzegą, że muszą stosować inne, własne
reguły konstytucyjne w kwestii objętej taką umową.
Przykładowo, w roku 2001 Unia zawarła dwie umowy międzynarodowe: z Republiką
Federacyjną Jugosławii i z byłą Jugosłowiańską Republiką Macedonii. Obydwie dotyczą
działalności Misji Monitorującej UE w Jugosławii. W 2004 roku została podpisana, m.in.,
umowa o stowarzyszeniu z Egiptem, a także umowy o współpracy naukowo  technicznej z
Brazylią i Meksykiem, a także rozpoczęto negocjacje z regionami AKP (Afryka, Karaiby,
Pacyfik) o zawarciu umów o partnerstwie gospodarczym, które weszłyby w życie w 2008
roku.
Decyzje
Decyzje w sprawach WPZiB nie są aktami przewidzianymi traktatowo. Jednakże Rada
UE podejmuje decyzje w I filarze - według prawa wspólnotowego - w sprawie wprowadzania
w życie uprzednio przyjętych przez siebie wspólnych działań w ramach II filaru. W
szczególności może to dotyczyć zastosowania sankcji gospodarczych.
Struktura i instytucje charakterystyczne dla WPZiB
Pod względem instytucjonalnym WPZiB składa się z czterech poziomów
hierarchicznych. Najwyższą pozycję zajmuje Rada Europejska, wyznaczająca kierunki
działań UE i będąca najwyższą instancją decyzyjną w razie nierozwiązywalnego konfliktu
stanowisk gremiów niżej usytuowanych.
Drugi szczebel, mający najważniejsze znaczenie dla spraw bieżących, tworzy Rada w
składzie ministrów spraw zagranicznych. W II filarze UE, inaczej niż w filarze
wspólnotowym, Urząd Przewodniczącego Rady (prezydencja) odgrywa rolę samodzielną,
8
bowiem  zgodnie z art.18 TEU  właśnie Przewodniczący reprezentuje Unię w sprawach
WPZiB oraz wyraża stanowisko UE w organizacjach międzynarodowych i podczas
międzynarodowych konferencji. W realizacji tych zadań prezydencja jest wspierana przez
Wysokiego Przedstawiciela ds. WPZiB oraz przez państwo członkowskie, które ma objąć
następną rezydencję. Z myślą o zapewnieniu ciągłości i przejrzystości prac, od 1999 roku
stanowisko Wysokiego Przedstawiciela pełni Sekretarz Generalny Rady. Utworzenie
instytucji Wysokiego Przedstawiciela ds. WPZiB jest uznawane za jedno z najważniejszych
postanowień Traktatu Amsterdamskiego w celu zwiększenia skuteczności działania Unii w II
filarze. Medialnie i społecznie Wysoki Przedstawiciel jest postrzegany jako minister spraw
zagranicznych UE.
Na podstawie kolejnych decyzji Rady Europejskiej, ale poza regulacjami
traktatowymi, utworzono w obrębie sekretariatu generalnego Jednostkę Planowania
Strategii i Wczesnego Ostrzegania, mającą stanowić merytoryczne zaplecze Wysokiego
Przedstawiciela ds. WPZiB, któremu podlega także Sztab Wojskowy UE, będący ogniwem
łączącym Komitet Wojskowy z siłami zbrojnymi oddanymi do dyspozycji UE. Powstanie
tych instytucji było konsekwencją włączenia zagadnień obrony w zakres WPZiB. Główne
zadania Sztabu obejmują: wczesne ostrzeganie, ocenę sytuacji, planowanie strategiczne,
zarządzanie kryzysami itd. Specjalne funkcje spełnia Sztab Wojskowy UE w razie konfliktu
(przetwarzanie informacji wywiadowczych i ustalanie priorytetów) oraz w czasie trwania
operacji (monitorowanie wojskowych aspektów operacji, dokonywanie analiz strategicznych).
Komitet Wojskowy tworzą szefowie sztabów państw członkowskich, na co dzień
reprezentowani przez wojskowych przedstawicieli w Brukseli.
Funkcje pośredniczące pomiędzy szczeblem politycznym a administracyjnym pełni
Komitet ds. Politycznych i Bezpieczeństwa (KPiB), który w 2001 roku zastąpił wcześniej
funkcjonujący Komitet Polityczny. W razie zaistnienia sytuacji kryzysowej Komitet
odgrywa główną rolę w określaniu odpowiedzi UE wobec kryzysu. Komitet jest
odpowiedzialny za kontrolę polityczną i kierownictwo strategiczne operacji wojskowych,
współdziałając z Komitetem Wojskowym.
Działalność Komitetu ds. Politycznych i Bezpieczeństwa nie narusza kompetencji
Komitetu Stałych Przedstawicieli (COREPER), będącego łącznikiem między administracją
wspólnotową i administracjami krajowymi. Obydwa Komitety, stanowiące trzeci poziom w
hierarchii II filaru UE, korzystają z pomocy grup roboczych (eksperci poszczególnych
państw członkowskich i Komisji) oraz grupy europejskiej korespondentów, którą tworzą
urzędnicy odpowiedzialni na co dzień na poziomie krajowym za realizację WPZiB.
9
Europejscy korespondenci przygotowują spotkania Komitetu ds. Politycznych i
Bezpieczeństwa oraz odpowiednie punkty porządku obrad Rady Europejskiej i Rady UE.
Wymienione grupy stanowią czwarty poziom hierarchii, którego elementem są także
regularne spotkania ambasadorów państw członkowskich UE w krajach nienależących do
Unii oraz na forach międzynarodowych organizacji i konferencji.
W ramach WPZiB współpraca państw członkowskich obejmuje także ich misje
dyplomatyczne i konsularne w państwach trzecich (art.20 TUE),  aby zapewnić
poszanowanie i wprowadzenie w życie wspólnych stanowisk oraz wspólnych działań
przyjętych przez Radę . Podobne zadania stawiane są wobec przedstawicielstw Komisji w
organizacjach międzynarodowych i delegacji na konferencje międzynarodowe.
Proces decyzyjny WPZiB, rola głównych organów
Kluczową pozycję w unijnej WPZiB zajmuje Rada Europejska, określająca główne
linie kierunkowe i wydająca wspólne strategie. Jednakże głównym organem decyzyjnym jest
Rada, która  z zasady  wszystkie akty merytoryczne przyjmuje jednogłośnie.
W celu umożliwienia praktycznej realizacji WPZiB ustanowiono dwa wyjątki od tej
generalnej zasady. Pierwszym jest tzw. konstruktywne wstrzymanie się od głosu, co ma
zapobiegać groz
bie blokowania decyzji. Procedura polega na tym, że akt prawny zostaje
przyjęty mimo wstrzymania się od głosu przez państwo członkowskie, jeżeli jest z tym
połączone zobowiązanie tego państwa, że akceptuje fakt, iż akt wiąże Unię i że będzie
powstrzymywać się od poczynań mogących wstrzymywać lub utrudniać działania wynikające
z podjętej decyzji. Wyjątek ten może mieć zastosowanie, gdy państwa wstrzymujące się mają
w głosowaniu mniej niż jedną trzecią głosów ważonych.
Drugi wyjątek od zasady jednomyślności dotyczy głosowania w Radzie podwójną
większością kwalifikowaną przy przyjmowaniu: wspólnych działań i wspólnych stanowisk
stanowiących realizację wspólnych strategii przyjętych przez Radę Europejską oraz decyzji
wprowadzających wspólne działania lub wspólne stanowiska.
Zgodnie z TUE, do podejmowania decyzji w ramach WPZiB, podobnie jak i w innych
sprawach, ma zastosowanie tzw. kompromis luksemburski, który polega na tym, że gdy
modyfikowane weto któregoś państwa członkowskiego, tj. powołanie się na ważne i
konkretnie określone przyczyny polityki krajowej, prowadzi do niepodjęcia decyzji, to w
takiej sytuacji Rada może przekazać sprawę Radzie Europejskiej w celu podjęcia
10
jednomyślnej decyzji. W sprawach proceduralnych Rada działa na zasadzie zwykłej
większości.
W II filarze UE o wiele mniejszą rolę niż w filarze wspólnotowym odgrywa Komisja
Europejska. Traktat bardzo ogólnie stanowi (art. 27 TUE), że Komisja uczestniczy w
pracach w ramach WPZiB, co jest niezbędne do zapewnienia jednolitości WPZiB z
zewnętrznymi stosunkami gospodarczymi UE. Z tą myślą jeden z komisarzy został
oddelegowany do prowadzenia spraw z zakresu WPZiB, powołano także nową dyrekcję
generalną o takim zakresie przedmiotowym. Obecnie Komisarzem do spraw Stosunków
Zewnętrznych i Europejskiej Polityki Sąsiedzkiej jest austriacka komisarz Banita Ferrero 
Waldner, nadzorująca Dyrekcję Generalną do spraw Stosunków Zewnętrznych.
Przewodniczący Komisji współkreuje WPZiB poprzez swe uczestnictwo w Radzie
Europejskiej. Komisja może zwracać się do Rady z pytaniami i propozycjami w sprawach
WPZiB, co jednak nie oznacza, że Komisja ma w tej dziedzinie inicjatywę prawodawczą, jak
to się dzieje w filarze wspólnotowym.
Rola Parlamentu Europejskiego w sprawach WPZiB jest niewielka i jest to
najsłabszy kompetencyjnie organ decyzyjny Unii w ramach II filaru. Choć wśród stałych
komisji Parlamentu jest powoływana także Komisja Spraw Zagranicznych, a w niej
Podkomisja ds. Bezpieczeństwa i Obrony, to w zakresie WPZiB Parlament sprawuje jedynie
funkcje konsultacyjne i doradcze.
Nie przewidziano żadnych uprawnień traktatowych Trybunału Sprawiedliwości
odnośnie WPZiB.
Efektywność WPZiB, misje pokojowe UE
Współpraca państw członkowskich w ramach II filaru UE ma charakter
koordynacyjny i międzyrządowy a nie wspólnotowy, co powoduje, że mimo znacznego
postępu, zwłaszcza w konsekwencji wdrażania rozwiązań przyjętych w Traktacie Nicejskim,
działania UE w ramach WPZiB są wciąż niedostatecznie jednolite i skuteczne.
Przykładem pewnej niemocy UE jest konflikt w Kosowie, który wykazał, że nawet w
sąsiedztwie własnych granic Unia nie tylko nie była w stanie przeprowadzić samodzielnych
działań operacyjnych, ale nawet nie potrafiła w wymaganym stopniu wspomagać akcji USA
w ramach NATO. Również wobec konfliktu i wojny w Iraku Unia nie była w stanie
wypracować jednolitego stanowiska ani, tym bardziej, przeprowadzić jakichkolwiek
wspólnych działań.
11
Obecne globalne działania antyterrorystyczne intensyfikują starania UE w celu
zwiększenia skuteczności swej WPZiB, co na pewno przybliży unijną wspólną politykę
bezpieczeństwa i obrony. Rada Europejska jest zdecydowana uczynić Unię zdolną do
samodzielnego podejmowania decyzji i reagowania kryzysowego w formie samodzielnej
operacji wojskowej, gdy NATO jako całość nie zamierza się angażować. Temu też mają
służyć europejskie siły szybkiego reagowania.
Jak dotąd, największe sukcesy w ramach WPZiB Unia odnosi na etapie zapobiegania
zaostrzaniu się kryzysów i w obszarze usuwania skutków katastrof i wojen. Służą temu,
przede wszystkim, misje pokojowe, misje policyjne i misje wojskowe Unii. Warunki i zasady
prowadzenia misji zostały określone we wspomnianych już zadaniach petersberskich.
Pierwszą całkowicie samodzielną operacją policyjną UE jest misja policyjna w Bośni
i Hercegowinie, rozpoczęta w styczniu 2003 roku. Siły unijne, składające się z pięciuset
funkcjonariuszy, zastąpiły międzynarodowy oddział policyjny ONZ. Operacja ma
doprowadzić do uzyskania i utrzymywania przez policję tego państwa regulacji i standardów
odpowiadających uznawanym normom i praktyce europejskiej.
Pierwszą całkowicie samodzielną operacją wojskową UE jest misja wojskowa w Byłej
Jugosłowiańskiej Republice Macedonii (Proxima). Celem jest zapewnienie bezpieczeństwa
cywilnych obserwatorów UE i OBWE, nadzorujących realizacją porozumienia pokojowego
pomiędzy rządem macedońskim a mniejszością albańską, zawartego w 2001 roku. Operacja w
Macedonii traktowana jest jako test obecnych możliwości Unii w sferze wojskowej.
Rozpoczęto również misję o nazwie Eujust/Themis w Gruzji  pierwszą misję w
dziedzinie  państwo prawa  oraz misję Eupol Kinshasa w Demokratycznej Republice
Konga, która stanowi uzupełnienie zintegrowanej jednostki policyjnej (IPU) finansowanej
przez Europejski Fundusz Rozwoju.
Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony
WPBiO stanowi istotną część WPZiB i jest rozwijana na podstawie Traktatu
Amsterdamskiego i póz
niejszych decyzji politycznych Rady Europejskiej. Intencją WPBiO
jest stworzenie możliwości samodzielnego reagowania Unii na sytuacje kryzysowe, opartego
na środkach politycznych, gospodarczych i militarnych, bez szkody dla działań NATO.
Najważniejsze decyzje Rady Europejskiej dotyczyły, m.in.: powołania wojskowych instytucji
w II filarze Unii, umożliwiających kontrolę polityczną i strategiczne dowodzenie, a także
12
uzyskania przez państwa członkowskie zdolności do przekazania na potrzeby operacji UE i
utrzymywania w rejonie konfliktu co najmniej przez rok 50-60 tys. żołnierzy z czasem
mobilizacji nie przekraczającym 60 dni. Te siły szybkiego reagowania mają być wspierane
przez jednostki mobilne, także lotnictwo i marynarkę, o mniejszym stopniu gotowości. Wciąż
niejasny jest status tego korpusu i relacje z NATO, jednak jego powstanie i działanie będzie
początkiem nowego jakościowego etapu integracji.
W lipcu 2004 r. została powołana Europejska Agencja Obrony (z siedzibą w
Brukseli) z następującymi zadaniami:
" wzmocnienie zdolności obronnych w dziedzinie zarządzania w sytuacjach kryzysowych;
" promowanie europejskiej współpracy w dziedzinie uzbrojenia;
" wzmocnienie europejskiej bazy przemysłowej i technologicznej w sektorze obrony oraz
utworzenie konkurencyjnego europejskiego rynku sprzętu wojskowego w porozumieniu
z Komisją;
" wspieranie badań naukowych przyczyniających się do wzmocnienia europejskiego
potencjału przemysłowego i technologicznego w sektorze obrony, w porozumieniu z
instytucjami Wspólnoty.
Coraz bardziej konkretnych kształtów nabiera idea Europejskiej Tożsamości
Bezpieczeństwa i Obrony (European Security and Defence Idenfity, ESDI). Pojęcie ESDI
zrodziło się w 1991 roku jako próba koncepcyjnego powiązania ustanowionej w ramach Unii
Europejskiej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa z rolą NATO jako podstawy
europejskiego systemu zbiorowej obrony. Promotorem ESDI były państwa będące
jednocześnie członkami UE i UZE. Generalnie Stany Zjednoczone i NATO popierają ideę
ESDI jako "ESDI w ramach NATO", gdyż jej realizacja ma zmienić parametry militarnego
sojuszu transatlantyckiego. W szczególności dotyczy to rozkładu obciążeń na obronę. Choć
europejskie nakłady na obronę stanowią niemal połowę budżetu obronnego USA (46% w
2003 r.), to europejskie możliwości militarne są nieproporcjonalnie mniejsze, wręcz znikome
wobec potencjału amerykańskiego. Drugi aspekt dotyczy zmiany przyjętego przez NATO
scenariusza przyszłych konfliktów. W latach zimnej wojny zakładano możliwość konfliktów
między państwami, obecnie za bardziej prawdopodobne przyjmuje się konflikty w obrębie
konkretnych państw.
13
Postęp konkretyzacji ESDI jest spowolniany kontrowersjami, jakie ta idea jednak
wywołuje w stosunkach UE z USA i pozaunijnymi członkami NATO. W szczególności idzie
o to, by zapobiec możliwości zbędnego dublowania działań na linii NATO  UE. W
kontekście tego, że NATO ma pozostać jedynym dostępnym wspólnym instrumentem
działania, USA uważają za zupełnie zbędne tworzenie równolegle do NATO europejskiego
 mini-NATO , a tym bardziej europejskiej armii. Unia podkreśla, że zamierza wnosić swój
wkład szybkiego utrzymanie światowego pokoju i bezpieczeństwa w zgodzie z zasadami
Karty Narodów Zjednoczonych, uznając szybkiego tym prymat Rady Bezpieczeństwa ONZ.
Fundamentem bezpieczeństwa zbiorowego ma pozostać NATO.
Wybrane zagadnienia polityki zagranicznej Unii Europejskiej
Polityka wobec USA (polityka transatlantycka)
Po upadku bloku państw komunistycznych i zakończeniu globalnego konfliktu
Wschód  Zachód zachodziła obawa, na ile dotychczasowe więzi i sukcesy współpracy
europejsko  amerykańskiej będą mogły być zachowane i rozwijane w nowych światowych
realiach gospodarczych, politycznych i militarnych. Opracowana została koncepcja, by
dotychczasowy priorytet współpracy polegający na zapewnieniu bezpieczeństwa poprzez
odseparowywanie się od ZSRR i jego bloku, zastąpić pozytywną definicją współpracy i
wspólnoty. Z tą myślą w 1990 roku Wspólnoty Europejskie podpisały ze Stanami
Zjednoczonymi Ameryki Północnej Deklarację Transatlantycką, określającą cele, zasady i
ramy instytucjonalne współpracy. Ustalono co półroczne konsultacje na najwyższym szczeblu
pomiędzy Komisją UE a rządem USA. We wspólnej polityce bezpieczeństwa UE i USA
szczególną rolę wciąż odgrywa NATO.
Pięć lat po Deklaracji Transatlantyckiej, w 1995 roku, USA i państwa UE uchwaliły w
Madrycie Nową Agendę Transatlantycką i zaakceptowały plan działań w celu intensyfikacji
stosunków transatlantyckich. Określono cztery dziedziny, w których postanowiono wzmocnić
wzajemną współpracę.
Pierwszą z nich stanowią wspólne działania na rzecz pokoju, bezpieczeństwa i
utrwalania demokracji. Drugą dziedzinę stanowią wyzwania globalne, do których zaliczono
zanieczyszczenie środowiska, międzynarodową przestępczość i handel narkotykami. Trzecia
dziedzina dotyczy partnerstwa gospodarczego (gospodarki USA i UE stanowią łącznie ponad
połowę gospodarki światowej), a czwarta obejmuje tzw. ludzki wymiar stosunków
transatlantyckich, w którym szczególną uwagę poświęcono potrzebie krzewienia świadomości
14
więzi transatlantyckich w społeczeństwie. Dużą rolę w tym względzie mają odegrać
organizacje pozarządowe działające po obu stronach Atlantyku.
W 1998 roku, z inicjatywy Unii, w ramach trzeciego obszaru współpracy zostało
uzgodnione Transatlantyckie Partnerstwo Gospodarcze (Transatlantic Economic
Partnership), którego celem jest usunięcie dwustronnych przeszkód w dziedzinie handlu i
inwestycji oraz współdziałanie podczas wielostronnych negocjacji prowadzonych przez
Światową Organizację Handlu. Wciąż pojawiające się konflikty handlowe pomiędzy USA a
UE dotyczą od tego czasu zazwyczaj tylko małego fragmentu wzajemnych stosunków i
niemal zawsze skupiają się na sektorze agrarnym.
Pozytywnie oceniając rozwój współpracy transatlantyckiej przez pięć lat wdrażania
Nowej Agendy, Komisja Europejska w marcu 2001 roku wezwała do dalszego wzmacniania
transatlantyckiego partnerstwa i wspólnego szukania nowych strategicznych obszarów
współdziałania UE i USA w celu wzrostu dobrobytu i bezpieczeństwa we współczesnym
świecie.
W zakresie polityki obronnej oczekuje się, że Unia Europejska zobowiąże się do
zapewnienia, że każda organizacja obronna UE utrzyma silne i przejrzyste więzy
instytucjonalne z NATO i będzie uzupełniała, a nie powielała jego funkcji, zaś Stany
Zjednoczone nie będą się sprzeciwiać podejmowanym przez Europę wysiłkom mającym na
celu rozwój niezależnego planowania wojskowego, o ile działania te będą dokonywane w
sposób przejrzysty oraz we współpracy z NATO, w tym w razie konieczności poprzez objęcie
najwyższych stanowisk przez te same osoby.
Postuluje się, by w przyszłości spotkania na szczycie UE  USA koncentrowały się
nie tylko na zagadnieniach związanych z handlem, lecz by stały się forum dialogu
strategicznego dotyczącego szerokiego zakresu spraw istotnych dla stosunków
transatlantyckich, w tym obszaru polityki zagranicznej i bezpieczeństwa.
Obecnie w społeczeństwach wielu państw UE obserwuje się wzrost nastrojów
antyamerykańskich i kontestowanie amerykańskiej wizji świata, amerykańskiego systemu
wartości w polityce i amerykańskich ocen z
ródeł konfliktów i sposobów ich rozwiązywania.
Te nastroje znajdują odzwierciedlenie także na poziomie kontaktów oficjalnych. Politycy Unii
nie szczędzą krytyki z powodu odmowy USA podpisania Protokołu z Kioto. Przyczyną
innych obecnych sporów pomiędzy Unią i USA są, m.in., rozbieżne stanowiska wobec
przyszłych sił zbrojnych Unii, wobec utrzymywania przez USA sankcji wobec Kuby, wobec
konfliktu i wojny w Iraku, a od niedawna także wobec zamiaru Unii zniesienia embarga na
15
sprzedaż broni do Chin. Konsekwencją ewentualnego nieosiągnięcia porozumienia w tych
sprawach mogą być ostre sankcje nakładane przez USA na firmy europejskie.
Jednakże biorąc pod uwagę podobną skalę i potencjał gospodarek Unii i USA,
wspólne systemy wartości i wspólną historię, rozszerzona Unia Europejska i Stany
Zjednoczone są naturalnymi partnerami we współpracy gospodarczej i politycznej oraz przy
stawianiu czoła globalnym wyzwaniom, jako siły porządkujące politykę światową.
Stosunki UE z Rosją
W czerwcu 1994 roku UE podpisała z Rosją , uznając ją za kraj o gospodarce okresu
transformacji, Układ o Partnerstwie i Współpracy, który do dziś pozostaje podstawowym
dokumentem regulującym stosunki między stronami. W 1999 roku Unia przyjęła Strategię
wobec Rosji. Za podstawowe cele strategiczne uznano zbudowanie w Rosji stabilnego,
otwartego i demokratycznego państwa, opartego na zasadach państwa prawa i gospodarce
rynkowej oraz zagwarantowanie stabilności regionalnej i globalnej. Z tych celów wynikały
podstawowe zadania, np. integracja Rosji z gospodarczym i społecznym obszarem
europejskim, wspólne rozwiązywanie problemów bezpieczeństwa nuklearnego,
ekologicznego i przestępczości zorganizowanej. Dwa razy w roku odbywają się szczyty UE 
Rosja, a raz  posiedzenie Rady ds. Współpracy na poziomie ministrów spraw zagranicznych.
Istnieje także wiele innych instrumentów tej współpracy, np. spotkania deputowanych Dumy i
Parlamentu Europejskiego.
W odpowiedzi na strategię UE, Rosja przyjęła swoją strategię rozwoju stosunków
między Federacją Rosyjską a UE na lata 2000  2010. Podkreślając wagę partnerstwa, Rosja
jednak zadeklarowała, że w najbliższej perspektywie nie zamierza ubiegać się o członkostwo
w Unii ani uzyskanie statusu członka stowarzyszonego, zaś stosunki z UE będzie kształtować
na zasadzie umów.
W 2002 roku Unia uznała Rosję za kraj o gospodarce rynkowej i w związku z tym
poparła jej starania o przystąpienie do Światowej Organizacji Handlu (WTO). UE jest
największym partnerem handlowym Rosji, jednakże w tych stosunkach występuje znaczna
asymetria. Dużym problemem pozostaje znaczne zadłużenie Rosji, głównie wobec Niemiec i
Holandii.
Ostatni szczyt UE-Rosja, który odbył się w listopadzie 2004 roku w Hadze, był
zdominowany przez wydarzenia na Ukrainie i potwierdził narastające od pewnego czasu
napięcia we wzajemnych stosunkach. Wydarzenia z końca 2004 i pierwszych miesięcy 2005
16
roku pokazują, że stosunki te uległy ochłodzeniu i obecnie ograniczają się głównie do kwestii
technicznych. Fiaskiem zakończyły się negocjacje w sprawie nowych porozumień o
współpracy, jednakże Prezydent Rosji i Przewodniczący Komisji zapowiedzieli, że będą one
gotowe na kolejny szczyt UE  Rosja, zaplanowany na maj 2005 r. w Moskwie.
Przygotowywane dokumenty mają dotyczć współpracy między Rosją a Unią w czterech
dziedzinach: szeroko pojętej gospodarki, bezpieczeństwa zewnętrznego, sprawiedliwości i
organów ścigania, a także w dziedzinie kultury, w tym w sferze oświaty i badań naukowych.
W Moskwie ma powstać Kolegium Europejskie, prowadzony będzie dialog na temat
przestrzegania praw człowieka (zarówno w Czeczenii, jak i rosyjskojęzycznych państwach
bałtyckich), a specjalna podkomisja zajmie się problemami tranzytu do Kaliningradu.
Są różne powody tego zastoju lub nawet, jak się sądzi, regresu. Przede wszystkim
Rosja nie może się pogodzić z niektórymi postulatami UE. Pierwszy z nich to tranzyt
towarów i osób do Kaliningradu. Postulat korzystniejszego dla Rosji uregulowania tej sprawy
wpisuje się w szerszy kontekst rosyjskiej polityki i jej głównego celu, jakim jest
wprowadzenie ruchu bezwizowego dla Rosjan podróżujących do państw UE. Drugi wątek,
niezmiennie podnoszony przez stronę rosyjską to sytuacja mniejszości rosyjskojęzycznej na
A
otwie i w Estonii, państwach członkowskich Unii. Rosja ponadto uważa, że po rozszerzeniu
Unii w maju 2004 roku wzrosła antyrosyjskość Wspólnoty.
Obie strony dzielą też plany dotyczące wschodnich sąsiadów rozszerzonej Unii
Europejskiej. Rosja do tej pory uznawała te tereny za strefę swych wyłącznych wpływów
(tzw. bliska zagranica). Tymczasem Unia poprzez swój program "Polityki Sąsiedzkiej -
Szersza Europa" pragnie wpływać na sytuację w republikach byłego Związku Radzieckiego,
szczególnie na Ukrainie, w Mołdowie i na Kaukazie. Oprócz budowy demokratycznych
struktur władzy i liberalizacji handlu Unia pragnie także zaangażować się w rozwiązanie tak
zwanych "uśpionych konfliktów" w Naddniestrzu, Mołdowie i w Gruzji. To wywołuje
wrogość Rosji, co z kolei torpeduje wszelkie próby zawarcia porozumienia dotyczącego
polityki zagranicznej.
Coraz częściej w rosyjskich postulatach pojawia się hasło nowego otwarcia czy też
zrewidowania niektórych założeń strategii wobec UE. W 2007 roku upływa termin
obowiązywania Układu o Partnerstwie i Współpracy, który w dużej mierze pozostał na
papierze i nie spełnił pokładanych w nim nadziei. Pojawiają się opinie, że należy już teraz
17
rozpocząć prace nad przygotowaniem nowego porozumienia, dostosowanego do nowych
warunków i realiów.
Partnerstwo Europejsko  Śródziemnomorskie
Podstawę Partnerstwa Europejsko  Śródziemnomorskiego, mającego wymiar bardziej
polityczny niż geograficzny, stworzyła w listopadzie 1995 roku w Barcelonie konferencja
ministrów spraw zagranicznych państw członkowskich Unii i wszystkich państw basenu
Morza Śródziemnego oraz przedstawiciela Autonomii Palestyńskiej. Głównym motywem
było dążenie Unii do ograniczenia wpływu czynników destabilizujących i radykalizujących
region, a także próba ograniczenia imigracji z tego regionu do krajów Unii. Przewidziano
utworzenie i pogłębianie partnerstwa w trzech głównych dziedzinach:
" Dialogu politycznego opartego na mechanizmach regulacji pokojowych i kontroli
zbrojeń,
" Stosunków gospodarczych i finansowych,
" Wymiany kulturalnej, socjalnej i osobowej,
Za główny cel przyjęto utworzenie do 2010 roku Europejsko  Śródziemnomorskiego
Obszaru Gospodarczego, którego istotą byłaby strefa wolnego handlu.
Głównym instrumentem Unii w realizacji Porozumienia jest program MEDA,
oferujący środki finansowe oraz pomoc techniczną do wspierania procesu reform
ekonomicznych i społecznych w krajach partnerskich Unii. Na lata 2000  2006 na program
MEDA II przeznaczono 5,35 mld euro. Program przewiduje uczestnictwo Libii w
Partnerstwie, co będzie możliwe po zniesieniu lub zawieszeniu sankcji nałożonych na Libię
przez ONZ oraz zaakceptowaniu przez ten kraj wszystkich warunków porozumienia z
Barcelony
Pomoc UE dla Autonomii Palestyńskiej
Wspólnota Europejska od początku wspierała bliskowschodni proces pokojowy,
uznając i popierając dążenia Palestyńczyków do utworzenia własnego państwa i starając się
bezpośrednio wspierać finansowo Palestyńczyków mieszkających w Strefie Gazy i na
Zachodnim Brzegu oraz palestyńskich uchodz
ców. W latach 1994-1999 Unia wydała na ten
cel niemal 1 mld euro. Uznając, że od czasu rozpoczęcia intifady sytuacja ekonomiczna
Palestyny pogorszyła się, od połowy 2001 roku Unia przeznacza dla Autonomii Palestyńskiej
18
30 mln euro miesięcznie na utrzymanie administracji, sektora socjalnego, edukacji i zdrowia
oraz na usługi komunalne. Stosunki Unii z Autonomią w ostatnim czasie znacznie się
pogorszyły wskutek podejrzeń o zdefraudowanie sporej części środków pomocowych i
finansowanie ze środków unijnych antyizraelskich działań terrorystycznych. Duże nadzieje na
poprawę sytuacji wiąże się z nowymi władzami Autonomii, wybranymi po śmierci Jasira
Arafata.
Wymiar Północny Unii Europejskiej
Wymiar Północny UE obejmuje wszystkie państwa tego regionu (Islandię, Norwegię,
Szwecję, Finlandię, Rosję, A
otwę, Litwę, Estonię, Polskę, Niemcy i Danię). Termin "Wymiar
Północny" Unii Europejskiej po raz pierwszy oficjalnie pojawił się w mowie wygłoszonej
przez prezydenta Finlandii w czerwcu 1994 roku. Koncepcja Wymiaru Północnego i
związana z nią strategia nabrała znaczenia, gdy 1995 roku Finlandia i Szwecja stały się
członkami UE.
W grudniu 1997 roku Rada Europejska zaakceptowała inicjatywę Wymiaru
Północnego, a w maju 1999 roku zatwierdzone zostały zasady i wytyczne do realizacji
inicjatywy. Programem współpracy objęto, m.in.: zdrowie, administrację publiczną, edukację
badania, szkolenia i rozwój zasobów ludzkich, handel i inwestycje. W czerwcu 1999 roku
przyjęto także pierwszą "Wspólną strategię dla Rosji", która zawierała w sobie elementy
związane z Wymiarem Północnym.
Od chwili przystąpienia Polski, Litwy, A
otwy i Estonii w 2004 roku do Unii
Europejskiej Morze Bałtyckie uzyskało status "morza wewnętrznego" UE i w tym kontekście
strategia Wymiaru Północnego nabrała nowego znaczenia. Obecnie Wymiar Północny UE jest
programem działania Unii Europejskiej wyznaczającym kierunki współpracy
międzynarodowej w kwestiach gospodarczych i społecznych w obszarze Europy Północnej.
Głównym celem strategii jest lepsza koordynacja współpracy i rozwiązywanie problemów w
regionie Europy Północnej przez wykorzystanie istniejących funduszy unijnych i programów
pomocowych. Wymiar Północny finansowo wspierany jest również przez Bank Światowy,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, Europejski Bank Inwestycyjny, Nordycki Bank
Inwestycyjny. Działania w ramach strategii w regionie bałtyckim są są współkoordynowane
także przez organizacje subregionalne, takie jak, np.: Konferencja Współpracy Subregionalnej
Państw Morza Bałtyckiego (BSSSC), Związek Miast Bałtyckich (UBC), Komisja Helsińska
(HELCOM), ale przede wszystkim przez Radę Państw Morza Bałtyckiego. Znaczącą rolę w
19
praktycznym wymiarze realizacyjnym odgrywają euroregiony, wśród nich Euroregion Bałtyk,
Euroregion Niemen i Euroregion Pomerania, obejmujące polskie województwa.
Region Morza Bałtyckiego jest obszarem rozwoju kontaktów gospodarczych między
UE a Rosją. Ponad połowa rosyjskiego eksportu trafia do UE, zaś Morze Bałtyckie stanowi
najważniejszą drogę wywozu rosyjskich towarów. Dla Polski ważnym priorytetem pozostaje
rozwój współpracy z Obwodem Kaliningradzkim, który stanowi naturalne wrota do
współpracy gospodarczej z całą Rosją. Dzięki Wymiarowi Północnemu również Rosja
zaczęła dostrzegać nowe możliwości, jakie przyniosło rozszerzenie UE w regionie Morza
Bałtyckiego
W przyszłości jednym z priorytetów strategii Wymiaru Północnego UE zapewne staną
się kwestie związane z postępująca degradacją i zanieczyszczeniem Morza Bałtyckiego oraz z
rozwojem stosunków na wschodniej zewnętrznej granicy UE.
Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa w Konstytucji UE.
Zagadnień WPZiB dotyczy przede wszystkim rozdział II w Tytule IV Konstytucji (art.
III.294 - III.313). Trzy sekcje tego rozdziału obejmują postanowienia ogólne, wspólną
politykę bezpieczeństwa i obrony oraz postanowienia finansowe. Rozdział III w tym samym
tytule (art. III.316  III.321) obejmuje współpracę z państwami trzecimi i pomoc umanitarną.
Regulacje odnoszące się do WPZiB zawarte są także w innych częściach Konstytucji,
np. art. I-40 i I-41dotyczą postanowień szczególnych w zakresie WPZiB i WPBiO, art. III.323
 III.326 regulują zawieranie umów międzynarodowych, a art. III.327  III.328  stosunki
Unii z organizacjami międzynarodowymi i państwami trzecimi.
Konstytucja stanowi, że Unia określa i realizuje wspólną polityką zagraniczną i
bezpieczeństwa, obejmującą wszystkie dziedziny polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, a
państwa członkowskie w duchu lojalności i wzajemnej solidarności wspierają aktywnie i bez
zastrzeżeń tę politykę. Nad poszanowaniem tych zasad ma czuwać Rada i unijny minister
spaw zagranicznych.
Konstytucja w zasadzie zachowuje dotychczasowe zasady i procedury podejmowania
decyzji w zakresie WPZiB, jednakże z uwzględnieniem podmiotowości prawnej Unii i
kompetencji ministra spraw zagranicznych, reprezentującego Unię w zakresie spraw
odnoszących się do WPZiB, prowadzącego w imieniu Unii rozmowy ze stronami trzecimi
oraz wyrażającego stanowisko Unii w organizacjach międzynarodowych i na
międzynarodowych konferencjach.
20
Unia, mając osobowość prawną, może zawierać umowy z jednym lub grupą państw
trzecich lub organizacji międzynarodowych. Umowy zawarte przez Unię są wiążące dla
państw członkowskich. Unia ma ustanowić nowe, właściwe formy współpracy z organami
ONZ i ich agencjami wyspecjalizowanymi, Radą Europy, OBWE oraz Organizacją
Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, a także z innymi organizacjami międzynarodowymi.
Konstytucja przewiduje, że częścią WPZiB jest WPBiO, która ma doprowadzić do
wspólnej obrony,  jeśli Rada Europejska, stanowiąc jednomyślnie, tak zadecyduje . W razie
zaistnienia takiej sytuacji państwa członkowskie oddają do dyspozycji Unii swój potencjał
cywilny i wojskowy, by przyczynić się do osiągnięcia określonych celów.
Zalecana literatura:
1. Bokajło, W., Dziubka, K.:  Unia Europejska. Leksykon integracji , Wyd. Europa,
Wrocław 2003.
2. Perkowski, M. (red.): Integracja europejska. Wprowadzenie. Wyd. Prawnicze
LexisNexis, Warszawa 2003.
3. Weidenfeld, W., Wessels, W.: Europa od A do Z. Podręcznik integracji europejskiej.
Wyd.  Wokół nas , Gliwice 2002.
4. http://europa.eu.int Portal Unii Europejskiej.
5. www.ukie.gov.pl Portal Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej.
6. www.msz.gov.pl witryna Ministerstwa Spraw Zagranicznych.
21