Marek Tałasiewicz
Wspólna Polityka Handlowa
Podstawy prawne, zakres i cele Wspólnej Polityki Handlowej
Wspólna Polityka Handlowa (WPH) reguluje stosunki gospodarcze między Unią
Europejską a państwami trzecimi. Jej celem jest oddziaływanie na rozmiary, kierunki oraz
strukturę obrotów handlowych Wspólnoty z zagranicą.
Podstawowe unormowania prawne w zakresie WPH zostały zawarte w Traktacie
Rzymskim (utworzenie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, 1957 r.). Traktat nie
zdefiniował precyzyjnie wspólnej polityki handlowej, jednakże państwa założycielskie
jednoznacznie zadeklarowały chęć stopniowego usuwania ograniczeń w międzynarodowej
wymianie towarowej, a środkiem służącym realizacji tego celu miała być Wspólna Polityka
Handlowa. Art. 113 Traktatu stanowił, że po zakończeniu okresu przejściowego,
zakreślonego do końca 1969 r., WPH polegać będzie na stosowaniu przez Wspólnotę
jednolitych zasad, szczególnie w odniesieniu do zmian taryf, zawierania układów handlowych
i taryfowych, na ujednoliceniu środków liberalizacyjnych, polityki eksportowej i środków
podejmowanych w przypadku dumpingu lub subwencji. Państwa członkowskie zobowiązały
się do koordynowania swych stosunków handlowych z krajami trzecimi w takim zakresie, by
po zakończeniu okresu przejściowego Wspólnota mogła przejąć i prowadzić wspólną politykę
handlu z tymi krajami. Traktat dawał państwom członkowskim także możliwość stosowania
krajowych środków ochrony rynku - nawet po zakończeniu okresu przejściowego.
Ustanowione w Traktacie Rzymskim podstawy prowadzenia WPH do dziś nie uległy
istotnym zmianom.
W lipcu 1968 roku, a więc na półtora roku przed upływem przyjętego okresu
przejściowego, wprowadzono unię celną między krajami Wspólnoty, tj. zlikwidowano cła
wewnętrzne i wprowadzono wspólną taryfę celną wobec państw trzecich. Inne środki WPH,
mi.in. ochronę przed dumpingiem i nadmiernym subsydiowaniem oraz instrumenty dotyczące
eksportu, wprowadzono z początkiem 1970 roku. Jednocześnie Wspólnota przejęła od państw
członkowskich do wyłącznej kompetencji uprawnienia odnośnie zawierania umów
handlowych i współpracy z państwami trzecimi. Podstawową rolę w dziedzinie tej polityki
odgrywa Komisja Europejska., która przygotowuje propozycje odnośnie wdrażania polityki
1
handlowej oraz reprezentuje wszystkie państwa członkowskie Unii w negocjacjach
handlowych z panstwami trzecimi i w organizacjach międzynarodowych, a więc także w
Światowej Organizacji Handlu (WTO), która w 1995 roku zastąpiła Układ Ogólny w sprawie
Ceł i Handlu (GATT), Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) i
Konferencji ONZ w sprawie Handlu i Rozwoju (UNCTAD).
Zgodnie z art.133 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, od końca okresu
przejściowego wspólna polityka handlowa formalnie opiera się na jednolitych zasadach,
zwłaszcza w odniesieniu do:
" zmian stawek celnych,
" zawierania umów celnych i handlowych,
" ujednolicenia środków liberalizacyjnych,
" polityki eksportowej,
" środków ochronnych podejmowanych w przypadku dumpingu i subsydiów.
W efekcie wstąpienia Unii Europejskiej do WTO (1994 r.) i uwzględnienia orzecznictwa
Trybunału Sprawiedliwości, na mocy Traktatu Nicejskiego (2000 r.) wprowadzono do art.
133 zapis mówiący, że wspólna polityka handlowa obejmuje również umowy w dziedzinie
handlu usługami i handlowe aspekty własności intelektualnej w zakresie, w jakim te umowy
nie wykraczają poza wewnętrzne kompetencje Wspólnoty. Umowy dotyczące handlu
usługami kulturalnymi, audiowizualnymi, edukacyjnymi, socjalnymi oraz zdrowotnymi nadal
wchodzą w zakres kompetencji dzielonych między Wspólnotę i jej państwa członkowskie.
Kompetencje organów UE i procedury
WPH jest realizowana w dwóch wariantach: autonomicznym lub traktatowym.
Polityka autonomiczna obejmuje wszystkie środki i narzędzia, które Wspólnota stosuje w
stosunku do eksportu i importu, a które nie wynikają z ustaleń traktatowych. Ma ona duże
znaczenie ma ona dla ochrony przed szkodami wywołanymi przez import z państw trzecich.
Może ona przybierać charakter :
" dyskryminacyjny - w stosunku do krajów niebędących członkami WTO,
nieprzestrzegających zasad obowiązujących w tej organizacji lub nieobjętych
klauzulą najwyższego uprzywilejowania.(np. polityka wobec Korei Północnej);
2
" preferencyjny - gwarantuje krajom trzecim preferencje handlowe, przekraczające
swym zakresem uzgodnienia traktatowe. Aktualnie preferencje takie udzielone są
128 krajom i 22 regionom zależnym i mają głównie formę preferencji celnych.
Autonomiczna polityka handlowa opiera się na jednostronnych regulacjach
podejmowanych przez Radę  zazwyczaj w formie rozporządzenia - na wniosek Komisji
Europejskiej. Dotyczą one kontyngentów ilościowych, importu dumpingowego,
niedozwolonych praktyk handlowych itp. Rada podejmuje decyzje większością
kwalifikowaną, jednak decyzję o nieprzyjęciu propozycji Komisji wówczas musi podjąć
jednogłośnie. Rada upoważnie Komisję do wydawania przepisów wykonawczych.
Przewidziane jest także wydawanie aktów tymczasowych przez Komisję i ostatecznych przez
Radę.
Traktatowa polityka handlowa kształtowana jest na podstawie umów i porozumień
międzynarodowych zawieranych przez UE z krajami trzecimi lub organizacjami
międzynarodowymi. Negocjacje są prowadzone przez Komisję, która porozumiewa się ze
specjalnym komitetem ( Komitet Artykułu 133 ) , tj. powołanym przez Radę zespołem
ekspertów z państw członkowskich do oceny postępowań prowadzonych w ramachy WPH. W
art. 133 TWE nie przewidziano udziału Parlamentu Europejskiego w procesie zawierania
umów handlowych, jednakże odpowiednie komisje parlamentarne o przebiegu negocjacji są
informowane przez Komisję, a po zakonczeniu negocjacji  przez Radę. Między
podpisaniem a zawarciem umowy ma miejsce oficjalne powiadomienie Parlamentu
Europejskiego. Przedstawiona procedura nie wiąże innych organów Unii. Wynegocjowane i
zatwierdzone przez Komisję umowy przekładane są Radzie, która zawiera je w imieniu
Wspólnoty, działając na zasadzie kwalifikowanej większości. Zawarcie umów dotyczących
handlu usługami lub odnoszących się do komercyjnych aspektów własności intelektualnej
wymaga  zgodnie z postanowieniami Traktatu Nicejskiego - jednomyślności Rady.
Instrumenty Wspólnej Polityki Handlowej
Unia celna i wspólna zewnętrzna taryfa celna
Wprowadzenie wspólnej zewnętrznej taryfy celnej pierwszym krokiem w kierunku
prowadzenia wspólnej polityki handlowej. Unia celna, jako podstawowe narzędzie tej
polityki, została utworzona 1 lipca 1968 roku. Równocześnie przyjęto wspólną ujednoliconą
taryfę celną, a wysokość stawek celnych ustalono na podstawie średnich arytmetycznych
stawek stosowanych przez kraje członkowskie w dniu 1 stycznia 1957 r. Przy kolejnych
3
poszerzeniach Wspólnoty nowe kraje członkowskie miały kilkuletni (najczęściej 5-letni)
okres na dostosowanie swych taryf do stawek wspólnotowych Wraz z przyjęciem wspólnej
taryfy celnej wszelkie działania w zakresie polityki celnej zostały przekazane na szczebel
wspólnotowy. W styczniu 1988 r. wprowadzono Jednolity Dokument Administracyjny
(SAD), jako podstawowy dokument celny w handlu. Wprowadzenie SAD wiązało się z
wprowadzeniem zasad jednolitego rynku i likwidacją punktów kontroli granicznej wewnątrz
Wspólnoty. Od 1992 r. SAD stosowany jest tylko w odniesieniu do wymiany z państwami
trzecimi.
Wspólnota Taryfa Celna zawiera dwie podstawowe kolumny stawek celnych, tj. stawli
konwencyjne i autonomiczne. Stawki konwencyjne stosowane są w imporcie z krajów
należących WTO lub którym została przyznana Klauzula Najwyższego Uprzywilejowania
(KNU). Stawki autonomiczne stosowane są, względnie rzadko, wobec państw, którym
Wspólnota nie przyznała Klauzuli Najwyższego Uprzywilejowania.
Wysokość stawek celnych wzrasta wraz ze stopniem przetworzenia importowanego
produktu, co powoduje wzrost tzw. efektywnej ochrony celnej. Sa stosowane następujące
rodzaje ceł:
" ze względu na kierunek ruchu towarów: eksportowe, importowe, tranzytowe,
" ze względu na sposób obliczania: ad valorem (stawka procentowa od wartości),
specyficzne (w zależności od liczby, objętości lub wagi), kombinowane (połączenie
różnych kryteriów, np. 500 euro od sztuki samochodu + 5% podatku jeżeli wartość
samochodu przekracza określoną kwotę),
" antydumpingowe, stosowane w przypadku, gdy towary importowane do Unii są
sprzedawane przez kraj eksportujący po cenach niższych od krajowych cen
rynkowych lub poniżej kosztów własnych produkcji.
Wspólna Taryfa Celna była ustalana przez Radę kwalifikowaną większością głosów, na
wniosek Komisji Europejskiej. W 2004 roku Rada wprowadziła większą przejrzystość,
skuteczność i przewidywalność w stosowaniu instrumentów ochrony handlowej. Według
nowych zasad środki ostateczne są przyjmowane, jeżeli państwa członkowskie nie sprzeciwia
się zwykłą większością wnioskowi Komisji.
Znaczna część pozycji taryfowych ma stawki związane w stosunku do państw
członkowskich WTO, co oznacza że wysokość ceł na towary pochodzące z państw
należących do WTO może być podwyższona tylko zgodnie z procedurami obowiązującymi w
4
WTO. Aktualna wersja Wspólnej Taryfy Celnej, w której uwzględniane są wszelkie zmiany
taryf celnych oraz nomenklatury jest co roku publikowana w Dzienniku Urzędowym UE.
Wspólna Taryfa Celna jest oparta na zharmonizowanej nomenklaturze zgodnej z konwencją
brukselską z 1983 roku, uzupełnionej o nomenklaturę scaloną i Zintegrowaną Taryfę Celną
Wspólnot Europejskich.
Nomenklatura Wspólnej Taryfy Celnej jest ważnym instrumentem naliczania i ściągania
opłat celnych, a jednocześnie służy opracowywaniu statystyk w handlu zagranicznym oraz
stosowaniu środków polityki handlowej, rolnej, podatkowej i pieniężnej. Została nazwana
 nomenklaturą scaloną (CN, Combine Nomenclature). Równolegle do nomenklatury
scalonej została utworzona Zintegrowana Taryfa Celna Wspólnot Europejskich (TARIC,
Integrated Tariff of the European Communities). Jest to zinformatyzowana baza danych
będąca z
ródłem pełnych informacji o warunkach eksportu i importu danego towaru. TARIC
zawiera informacje o wysokości stawek, o preferencjach celnych, kontyngentach taryfowych,
zawieszeniu stawek, stosowanych cłach anty-dumpingowych lub wyrównawczych. TARIC
spełnia jedynie funkcję pomocniczą. Zintegrowana Taryfa Celna WE jest także publikowana
w Dzienniku Urzędowym UE.
Istotny wpływ na politykę handlową Wspólnot wywierały porozumienia zawierane w
ramach GATT. W wyniku kolejnych rund negocjacyjnych GATT wysokość wspólnotowych
stawek celnych podlegała znaczącym redukcjom, na przykład, w 1961 r. i w latach 1963-1967
obniżono o 50% cła na większość towarów, w latach 1973-1979 stawki celne zmniejszono
średnio o ok. 35%. Dotychczas najważniejszą rolę odegrała Runda Urugwajska (1993 r.), po
której Wspólnoty musiały zrezygnować z niektórych instrumentów polityki handlowej, np. ze
stosowania środków pozataryfowych w imporcie artykułów rolnych lub stosowania tzw.
dobrowolnych ograniczeń eksportu, jak również zmienić zapisy Traktatu Ustanawiającego
WE, co zostało dokonane w Traktacie Amsterdamskim i Traktacie Nicejskim. Zredukowano
o 36% cła na towary rolne i o 37% na towary przemysłowe. Jednak najważniejsza zmiana
dotyczyła rozszerzenia wspólnej polityki handlowej o handel usługami i handlowe aspekty
własności intelektualnej, z wyłączeniem tych dziedzin, które wykraczają poza kompetencje
Wspólnoty i z tego powodu nie przewiduje się harmonizacji przepisów na szczeblu
wspólnotowym.
Część towarów przemysłowych w imporcie do UE nie będzie obciążonych cłem w ogóle,
np. materiały budowlane, sprzęt medyczny, meble, sprzęt rolniczy. Po całkowitej realizacji
5
postanowień Rundy Urugwajskiej około 40% importu przemysłowego do Unii odbywać się
będzie na zasadach bezcłowych.
Działalność promująca eksport na poziomie Wspólnoty jest niewielka i ogranicza się
głównie do organizowania szkoleń i seminariów dla małych i średnich firm oraz wspierania
uczestnictwa w targach i wystawach.
Zgodnie z postanowieniami Rundy Urugwajskiej polityka handlowa krajów członków o
największym udziale w handlu światowym poddawana jest ocenie na forum Organu ds.
Przeglądów Polityki Handlowej. W wyniku oceny, której polityka handlowa Unii zastała
poddana w 1997 r., sformułowano kilka zarzutów, dotyczących przede wszystkim:
" stosowania wysokich ceł na grupy towarów rolnych i część towarów przemysłowych,
tzw. towarów wrażliwych;
" prowadzenia na szeroką skalę postępowań antydumpingowych;
" niskiej dostępności zamówień publicznych dla firm z krajów trzecich;
" wysokiego poziomu pomocy ze środków publicznych i mało przejrzystych systemów
udzielania tej pomocy;
" tworzenia dodatkowych barier w handlu przez dyrektywy wspólnotowe związane ze
standardami i normami;
" zmian w GeneralnymSystemie Preferencji Celnych.
W styczniu 2002 roku państwa członkowskie WTO rozpoczęły kolejną, dziewiątą rundę
wielostronnych negocjacji handlowych (Runda Doha, nazywana także Agendą Rozwoju z
Doha), której celem jest liberalizacja światowego handlu towarami nierolnymi oraz przegląd
dotychczasowych zasad WTO pod kątem zwiększenia korzyści z handlu dla państw
rozwijających się. Celem negocjacji jest przede wszystkim harmonizacja taryf celnych, czyli
redukcja tzw. kominów taryfowych (drastycznie wysokich stawek, znacznie odbiegających od
przeciętnej stawki celnej danego kraju), obniżenie wysokich stawek oraz redukcja tzw.
eskalacji taryfowej (stosowanie coraz wyższych stawek celnych na produkty o wyższym
stopniu przetworzenia), szczególnie w odniesieniu do produktów eksportowanych przez kraje
rozwijające się. Kolejnym celem negocjacji ma być również redukcja lub usunięcie barier
pozataryfowych w handlu, które w sytuacji obniżających się stawek celnych na towary
przemysłowe stanowią obecnie podstawowe utrudnienie i istotną przeszkodę w handlu.
Ustalono, że negocjacje będą obejmować wszystkie bez wyjątku produkty nierolne (tzn.
towary przemysłowe oraz ryby i produkty rybołówstwa), a podczas negocjacji uwzględnione
6
zostaną specjalne potrzeby i interesy krajów rozwijających się i najmniej rozwiniętych.
Zakończenie negocjacji w ramach tej rundy planowano na styczeń 2005 roku.
Początkowo zakładano, że negocjacje powinny się zakończyć przed 2005 r., jednak
rozpoczęte w 2002 r. rozmowy posuwały się bardzo wolno. Żadnego impulsu nie dała także V
Konferencja Ministerialna WTO w Cancun, w Meksyku (wrzesień 2003 r.), która zakończyła
się fiaskiem. Nastąpił po niej okres zastoju, a negocjacje ruszyły ponownie dopiero wiosną
2004 r. W sierpniu 2004 r. Rada Generalna WTO przyjęła Program Pracy, zawierający ramy
dla ustalenia zasad negocjacji w zakresie towarów nierolnych. Jest on bazą wyjściową dla
prac prowadzonych obecnie na forum grupy negocjacyjnej ds. dostępu do rynku towarów
nierolnych.
Obecnie dyskusje koncentrują się na takich najistotniejszych sprawach, jak:
" uzgodnienie matematycznej formuły redukcyjnej, według której będą obniżane stawki
celne członków WTO,
" osiągnięcie porozumienia co do głębszej redukcji ceł w poszczególnych sektorach
przemysłu,
" uzgodnienie warunków i sposobów specjalnego traktowania krajów rozwijających się,
" wyeliminowanie pozataryfowych barier w handlu.
Wyrażane są poglądy, że konkretne uzgodnienia powinny zostać wypracowane przed VI
Konferencją Ministerialną WTO, która odbędzie się w Hong  Kongu w grudniu 2005 r..
Prowadzenie wspólnej polityki handlowej daje państwom członkowskim korzyści.
Przede wszystkim UE, jako wielki podmiot handlu światowego, ma dużo większą siłę
przetargową w negocjacjach dwustronnych i wielostronnych. Jednocześnie widoczna jest
wysoka skuteczność tej polityki w ochronie rynku Wspólnoty. Jednoczesne osiąganie tych
celów jest możliwe dzięki:
" znacznej selektywności poziomu ochrony rynku, co oznacza, że Unia liberalizuje handel
w takim zakresie i w takich dziedzinach, w których przynosi jej to korzyści; natomiast
tam, gdzie produkcja Wspólnoty jest mało konkurencyjna, poziom ochrony jest dużo
wyższy,
" tworzeniu preferencyjnych warunków handlu z państwami trzecimi, z którymi Unia
zawiera umowy bilateralne i multilateralne.
7
Z dniem 1 maja 2004 r. została zniesiona polska celna granica lądowa z Niemcami,
Czechami, Słowacją i Litwą i od tego czasu w Polsce, jak i w pozostałych nowych państwach
członkowskich, bezpośrednio stosuje się Wspólnotowy Kodeks Celny, przepisy wykonawcze
do tego kodeksu oraz Wspólną Taryfę Celną. Ponadto obowiązują w Polsce uzupełniające
przepisy krajowe tj. ustawa Prawo celne z marca 2004 r. i odpowiednie akty wykonawcze.
W ramach pomocy udzielanej - w myśl hasła  Rozwój poprzez handel - przez Unię
Europejską krajom rozwijającym się i najmniej rozwiniętym Unia stosuje wobec tych krajów
Generalny System Preferencji Celnych (GSP), który został stworzony w 1968r. GSP jako
instrument polityki handlowej ma charakter autonomiczny, a preferencje celne w ramach tego
środka nie są wzajemne.
Lista beneficjentów systemu GSP obejmuje obecnie 179 krajów, spośród których 49
uważanych jest za najbiedniejsze na świecie.
System GSP przewiduje weryfikację listy krajów objętych tym instrumentem poprzez
usunięcie danego obszaru celnego z listy beneficjentów, co może nastąpić, gdy to państwo
osiągnie określony poziom eksportu towarów przemysłowych lub rozwoju gospodarczego,
mierzony wartością PKB na głowę mieszkańca. Kraj ten musi spełniać jeden z powyższych
warunków przez kolejne 3 lata.
Unijny system GSP przyznaje produktom importowanym z krajów najmniej
rozwiniętych bezcłowy dostęp do rynków UE dla wszystkich towarów z wyjątkiem broni,
amunicji, bananów, cukru i ryżu. Natomiast dla wszystkich pozostałych krajów przewiduje
obniżki stawek celnych, opierając się na tzw. wrażliwości produktów oraz szczegółowych
porozumieniach w ramach GSP. Specjalnymi obniżkami stawek celnych objęte są kraje, które
przestrzegają przepisów dotyczących prawa pracy zdefiniowanych przez konwencje
Międzynarodowej Organizacji Pracy lub stosują się do zaleceń w zakresie ochrony
środowiska oraz zwalczają produkcję i przemyt narkotyków.
Ponadto, na liście krajów objętych preferencjami celnymi, zaznaczono szereg
ograniczeń sektorowych, tzn. wskazano odnośnie danego kraju sektory, w których
wytwarzane produkty są wyłączone z systemu GSP.
W unijnym GSP przewidziano także możliwość zastosowania typowej klauzuli
ochronnej w handlu lub tzw. klauzuli wycofania preferencji wobec państwa, które stosuje
nieuczciwe praktyki, np. niewolnictwo, pranie brudnych pieniędzy, nieefektywną kontrolę
przemytu narkotyków, naruszenie konwencji międzynarodowych. Obecnie, w wyniku
zastosowania klauzuli wycofania preferencji, z systemu GSP nie korzysta Myanmar (Birma).
8
W 2004 roku Komisja zaproponowała nowe wytyczne na lata 2006 2008 w sprawie
systemu ogólnych preferencji taryfowych (GSP), zmierzające do zwiększenia skuteczności, w
szczególności poprzez uproszczenie systemu, wieloletnią stabilizację oraz wzmocnienie
współpracy regionalnej między państwami rozwijającymi się. Komisja zaproponowała
również wprowadzenie systemu dodatkowych koncesji (tzw. GSP+) w celu promocji
wszystkich form trwałego rozwoju demokratycznego, społecznego i w dziedzinie środowiska.
Ochrona rynku UE
Aby chronić własny rynek, Unia Europejska może stosować różne środki tzw. protekcji
uwarunkowanej, czyli dopuszczalnej przy spełnieniu określonej przesłanki, np. nastąpi
wyrządzenie szkody krajowemu przemysłowi lub groz
ba jej wyrządzenia. Do środków takiej
protekcji o charakterze defensywnym zaliczane są:
" postępowania antydumpingowe stosowane wówczas, gdy zagraniczny producent
sprzedaje na obszarze UE towar poniżej porównywalnej ceny podobnego towaru na
swoim rynku krajowym lub poniżej kosztów produkcji. Komisja wszczyna
postępowanie antydumpingowe z własnej inicjatywy lub na wniosek przemysłu
Wspólnoty (wszyscy producenci podobnego produktu reprezentujący co najmniej 25%
całkowitej produkcji tego produktu; wniosek musi zyskać poparcie producentów
reprezentujących co najmniej 50% produkcji). W pewnych przypadkach cło
antydumpingowe może zostać zastąpione tzw. zobowiązaniem cenowym do
przestrzegania przez eksportera minimalnego poziomu cen eksportowych. Złamanie
zobowiązania powoduje natychmiastowe nałożenie cła antydumpingowego. Cła
antydumpingowe i zobowiązania cenowe ustalane są na 5 lat i w wyniku
postępowania weryfikacyjnego mogą być przedłużone o kolejne 5 lat. Od decyzji
Komisji i Rady przysługują odwołania na drodze administracyjnej (Komisja) lub
sądowej (Sąd Pierwszej Instancji i ETS).
" postępowania antysubwencyjne stosowane wówczas, gdy rząd lub instytucja publiczna
kraju eksportera (kraju pochodzenia) bezpośrednio lub pośrednio udziela eksporterowi
subsydiów do produkcji, eksportu lub przewozu. Do subsydiów zalicza się m.in.:
dotacje, pożyczki na warunkach preferencyjnych, gwarancje kredytowe, zwolnienia z
podatków. Środki odwetowe mogą być podejmowane tylko w stosunku do tzw.
subsydiów specyficznych. Komisja wszczyna postępowanie na wniosek producentów
9
W wyniku postępowania antysubwencyjnego Komisja lub Rada nakładają tzw. środki
wyrównawcze (cła tymczasowe, zobowiązania cenowe, cła wyrównawcze).
" postępowania ochronne przed nadmiernym importem stosowane wówczas, gdy towar
jest importowany na obszar UE w tak zwiększonych ilościach i/lub na takich
warunkach, że może to wyrządzić poważną szkodę producentom Wspólnoty lub
grozić jej wyrządzeniem. Do środków ochronnych zalicza się: ograniczenie okresu
ważności dokumentów importowych, zmianę zasad importu kwestionowanego towaru,
kontyngenty. Skargę przeciwko nadmiernemu importowi wnoszą państwa
członkowskie. W krytycznych sytuacjach można również zastosować tymczasowy
środek ochronny w postaci podwyższonego cła na maksimum 200 dni lub środek
nadzoru nad importem. O stosowaniu środków ochronnych decyduje Komisja lub
Rada na wniosek Komisji.
Instrumentem polityki handlowej Wspólnoty chroniącym rynek wewnętrzny jest też
przeciwdziałanie barierom w handlu niezgodnym z porozumieniami międzynarodowymi.
Umożliwia ono wsparcie przemysłu UE w wypadku stwierdzenia stosowania wobec
producentów unijnych niezgodnych z porozumieniami międzynarodowymi barier w dostępie
do rynków państw trzecich. Decyzję o zastosowaniu odpowiednich środków podejmuje Rada
na wniosek Komisji.
Embargo handlowe
Szczególnym środkiem jest embargo handlowe, które ma charakter handlowo 
polityczny i stanowi sankcję polityczną wobec państwa trzeciego. Celem embarga jest
zmuszenie danego panstwa do zmiany jego zachowań sprzecznych z prawem
międzynarodowym poprzez zastosowanie instrumentów polityki handlowej. Decyzja w
sprawie nałożenia embarga jest podejmowana jednomyślnie przez Radę na wniosek Komisji.
Za szkody majątkowe podmiotów uczestniczących w wymianie międzynarodowej, zaistniałe
wskutek stosowania sankcji gospodarczych, ani Unia, ani jej panstwa członkowskie nie
ponoszą odpowiedzialności odszkodowawczej.
Unia Europejska a Światowa Organizacja Handlu
Na forum Światowej Organizacji Handlu (WTO) Unia jest reprezentowana przez
Komisję działającą na podstawie mandatu Rady. Formalnie członkami GATT były kraje
10
członkowskie Wspólnoty Europejskiej, ale w praktyce stronę układów GATT uznawano
Wspólnotę. W Porozumieniu o utworzeniu WTO z 1994 roku Wspólnota Europejska została
wymieniona jako pierwotny członek tej organizacji, przy czym w sprawach wymagających
głosowania dysponuje ona liczbą głosów odpowiadającą liczbie swoich państw
członkowskich.
Podstawową zasadą stosowaną w ramach Światowej Organizacji Handlu (a wcześniej
GATT) jest klauzula najwyższego uprzywilejowania (KNU), oznaczająca, że żaden z
sygnatariuszy GATT/WTO nie może przyznać przywilejów handlowych wybranym
partnerom z GATT/WTO bez przyznania takich samych przywilejów innym stronom
porozumienia. Wpływ członkostwa Unii w WTO na jej politykę handlową został - w zarysie
 przedstawiony w poprzednim podrozdziale niniejszego tekstu.
Stosunki handlowe UE z państwami trzecimi
Wspólnota zawiera różnego rodzaju umowy handlowe, będące wynikiem zróżnicowanej
polityki handlowej prowadzonej wobec państw trzecich lub grup państw. Umowy te mają
charakter niepreferencyjny, tj. regulują handel zgodnie z zasadą KNU, lub preferencyjny.
Umowy preferencyjne przewidują określone ułatwienia w handlu pomiędzy UE a drugą
stroną takiej umowy lub jednostronne udzielenie przez UE takich ulg drugiej stronie. Oprócz
umów handlowych Unia Europejska jednostronnie przyznaje pewne ułatwienia państwom
słabiej rozwiniętym w ramach systemu preferencji celnych GSP, który został
scharakteryzowany w innej części niniejszego tekstu..
Do najważniejszych partnerów handlowych Unii Europejskiej należą przede
wszystkim wysokorozwinięte gospodarczo państwa: USA, Japonia, Australia, Nowa
Zelandia. Dwustronne stosunki handlowe Unii z tymi państwami są regulowane ogólnymi
przepisami Światowej Organizacji Handlu (WTO) w zakresie klauzuli najwyższego
uprzywilejowania. Pewnym wyjątkiem jest Kanada, z którą Unia Europejska podpisała w
1976 roku Umowę ramową w sprawie współpracy handlowej i gospodarczej. Współpraca
handlowa UE z USA, choć oparta o zasady KNU, została uściślona w ramach tzw.
współpracy transatlantyckiej, zapoczątkowanej Deklaracją Transatlantycką z 1990 roku i
potwierdzonej przyjętymi w 1995 roku: Nową agendą transatlantycką oraz Wspólnym
programem działania. Dokumenty te w kwestiach gospodarczych uzupełnione zostały, z
inicjatywy Unii, w maju 1998 roku Transatlantyckim partnerstwem gospodarczym, które
obejmuje ograniczanie barier technicznych w handlu bilateralnym (gospodarki USA i UE
11
stanowią łącznie ponad połowę gospodarki światowej), a także liberalizację handlu
wielostronnego oraz współdziałanie podczas wielostronnych negocjacji prowadzonych przez
Światową Organizację Handlu. Od tego czasu pojawiające się konflikty handlowe pomiędzy
USA a UE dotyczą zazwyczaj tylko małego fragmentu wzajemnych stosunków i niemal
zawsze skupiają się na sektorze agrarnym.
Stosunki handlowe z państwami EFTA
W skład Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA) wchodzą obecnie
cztery państwa: Islandia, Liechtenstein, Norwegia i Szwajcaria. Trzy pierwsze z tych państw
wraz z państwami członkowskimi UE tworzą od 1 stycznia 1994 r. Europejski Obszar
Gospodarczy (EOG, EEA). Na obszarze EOG obowiązuje większość zasad funkcjonowania
wspólnotowego rynku wewnętrznego, w tym: swobodny przepływ towarów (z wyłączeniem
artykułów rolnych i rybołówstwa), usług, osób i kapitału. Układ o EOG nie przewiduje
ujednolicenia taryfy celnej oraz prowadzenia wspólnej polityki handlowej, choć w praktyce
państwa EFTA zawierają z państwami trzecimi umowy handlowe zbliżone do umów
zawieranych przez Wspólnotę. Szwajcaria nie zdecydowała się na wejście do EOG, a jej
stosunki handlowe z Unią reguluje umowa w sprawie strefy wolnego handlu artykułami
przemysłowymi z 1972 roku oraz kilka umów z 1999 roku, które weszły w życie w 2002
roku, regulujących m.in. kwestie swobodnego przepływu osób, handlu produktami
spożywczymi, transportu drogowego, kolejowego oraz lotniczego.
Stosunki handlowe z państwami kandydackimi
Obecnie status państw kandydackich mają cztery państwa: Bułgaria, Rumunia, Chorwacja
i Turcja. Stosunki handlowe z pierwszymi dwoma regulują układy europejskie, które weszły
w życie w lutym 1995 roku. Stosunki handlowe Chorwacja  UE reguluje Układ o stabilizacji
i stowarzyszeniu, podpisany w paz
dzierniku 2001 roku, zaś pomiędzy UE a Turcją istnieje
unia celna, ustanowiona w 1963 roku, obejmująca prawie wszystkie towary przemysłowe - z
wyjątkiem węgla i stali - i przetworzone towary rolne.
Stosunki handlowe z państwami Afryki, Karaibów i Pacyfiku (AKP)
Od samego początku swojego istnienia Wspólnota Europejska utrzymywała szczególne
stosunki z byłymi koloniami i terytoriami zamorskimi niektórych państw członkowskich.
Państwa strefy AKP zostały stowarzyszone ze Wspólnotami najpierw (jeszcze jako terytoria
12
zależne) na mocy Traktatu o utworzeniu EWG z 1957 roku, a następnie  już jako niezależne
państwa  na podstawie kolejnych konwencji wielostronnych. Obecne stosunki UE z 78.
państwami AKP reguluje zawarte na 20 lat porozumienie o partnerstwie z czerwca 2000 r.
Porozumienie utrzymuje w okresie przejściowym, mającym trwać do końca 2007 r.,
preferencje jednostronnie udzielone przez UE państwom AKP oraz  odnośnie najlepiej
rozwiniętych państw regionu - zastępowanie preferencji umowami o partnerstwie
gospodarczym w pełni zgodnym z zasadami WTO. Ponadto do najsłabiej rozwiniętych
krajów AKP adresowana jest unijna inicjatywa Wszystko oprócz broni, mająca na celu
ułatwić eksporterom z tych państw dostęp do rynku wewnętrznego UE.
Stosunki handlowe z państwami basenu Morza Śródziemnego
Z państwami śródziemnomorskimi Unia Europejska utrzymuje preferencyjne stosunki
handlowe, których podstawy zostały wypracowane w latach 70., gdy Wspólnota zawarła z
państwami regionu umowy o współpracy przemysłowej, handlowej, technicznej, finansowej i
socjalnej, a w przypadku Izraela także umowę, która przewidywała utworzenie strefy wolnego
handlu artykułami przemysłowymi. Obecnie polityka śródziemnomorska UE opiera się o tzw.
deklarację barcelońską podpisaną w 1995 roku przez państwa UE oraz 12 państw basenu
Morza Śródziemnego Deklaracja przewiduje powstanie regionu śródziemnomorskiego,
stabilnego pod względem politycznym i ekonomicznym, oraz utworzenie do 2010 roku strefy
wolnego handlu wyrobami przemysłowymi pomiędzy UE a państwami regionu Wszystkie
państwa regionu, z wyjątkiem Syrii, zawarły już umowy stowarzyszeniowe z UE, mające
umożliwić realizację celów deklaracji barcelońskiej.
Stosunki handlowe z państwami bałkańskimi
Strategia UE wobec państw bałkańskich (Albania, Bośnia i Hercegowina, Chorwacja,
Macedonia, Serbia i Czarnogóra) została określona w 1999 roku. Wcześniej państwa tego
regionu, z wyjątkiem byłej Jugosławii, korzystały z preferencji handlowych w ramach
systemu GSP. Strategia UE zakłada zbliżenie, łącznie z przyszłym członkostwem, tych
państw do Wspólnoty w oparciu o proces, którego zasadniczą częścią są porozumienia o
stabilizacji i stowarzyszeniu, przewidujące tworzenie stref wolnego handlu pomiędzy tymi
państwami a UE. Dotychczas zostały zawarte porozumienia tego typu z Macedonią i
Chorwacją, która w lutym 2003 roku złożyła wniosek o członkostwo w Unii Europejskiej
13
Stosunki handlowe z państwami Europy Wschodniej i Azji Środkowej
Stosunki handlowe utrzymywane przez Unię Europejską z państwami Wspólnoty
Niepodległych Państw mają charakter niepreferencyjny i są oparte o KNU. W połowie lat 90.
Unia podpisał umowy o partnerstwie i współpracy z Armenią, Azerbejdżanem, Gruzją,
Kazachstanem, Kirgistanem, Mołdową, Rosją, Ukrainą i Uzbekistanem. Z Białorusią,
Tadżykistanem i Turkmenistanem Unię łączą umowy w sprawie handlu i współpracy, zawarte
jeszcze przez ZSRR w 1989 roku. Z poszczególnymi państwami WNP Unia podpisała także
umowy sektorowe, dotyczące tekstyliów, wyrobów stalowych i materiałów nuklearnych..
Stosunki handlowe z Mongolią reguluje umowa w sprawie handlu i współpracy z 1992 roku.
Stosunki handlowe z innymi państwami azjatyckimi
W polityce handlowej UE wobec państw azjatyckich należy wyróżnić dwa ugrupowania
integracyjne:
Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN), obejmujące Filipiny,
Indonezję, Kambodżę, Laos, Malezję, Myanmar(Birmę), Singapur, Sułtanat Brunei, Tajlandię
i Wietnam), z którym współpraca handlowa UE odbywa się na podstawie umowy z 1980
roku (z wyłączeniem Kambodży i Laosu, które przystąpiły do ASEAN w ostatnim czasie, i
Myanmar  z powodu łamania praw człowieka).
Radę Współpracy Zatoki Perskiej (GCC), obejmującą Arabię Saudyjską, Bahrajn,
Zjednoczone Emiraty Arabskie, Katar, Kuwejt i Oman), z którą współpraca handlowa
odbywa się na podstawie umowy z 1989 roku, przewidującej utworzenie strefy wolnego
handlu pomiędzy UE a państwami tego regionu. Negocjacje w tej sprawie rozpoczęły się w
1990 roku, lecz szybko znalazły się w impasie. Rozmowy wznowiono w 2001 roku, gdy
przyspieszeniu uległy prace nad wprowadzeniem unii celnej pomiędzy państwami
członkowskimi Rady. Ta unia celna zaczęła funkcjonować w styczniu 2003 roku..
Ponadto UE zawarła umowy bilateralne z:
" Chinami, które Unia przez wiele lat traktowała w swojej polityce handlowej w sposób
dyskryminacyjny ze względu na nierynkowy charakter tamtejszej gospodarki (do 2001
roku Chiny nie należały do WTO, a więc nie były chronione m.in. przez KNU).
Stosunki handlowe UE z Chinami opierają się nadal na Umowie w sprawie handlu i
14
współpracy gospodarczej podpisanej w 1985 r. i uzupełnionej w 1994 i 2000 roku.
Ponadto we wzajemnych relacjach obowiązuje kilka umów pośrednio dotyczących
kwestii handlowych (umowa w sprawie transportu morskiego, umowa w sprawie
współpracy naukowo-technologicznej, umowa regulująca współpracę w zakresie energii
nuklearnej).
" Koreą, z którą współpraca handlowa regulowana jest Porozumieniem ramowym w
sprawie handlu i współpracy z 1996 roku i obowiązującego od 1 kwietnia 2001 roku.
" Indiami, z którymi współpraca handlowa opiera się na obejmującej również
problematykę współpracy handlowej i gospodarczej Umowie o współpracy z 1993 roku.
Stosunki handlowe z państwami Ameryki Południowej i Środkowej
Stosunki handlowe UE z państwami członkowskimi Wspólnego Rynku Południa
(Mercosur), obejmującego Argentynę, Brazylię, Paragwaj i Urugwaj, regulowane są
Międzyregionalnym porozumieniem ramowym o współpracy, podpisanym w 1995 roku. Od
1999 roku negocjowane jest porozumienie w sprawie stowarzyszenia Mercosur z UE i
utworzenia strefy wolnego handlu.
Współpraca handlowa z państwami członkowskimi Wspólnoty Andyjskiej: Boliwią,
Ekwadorem, Kolumbią, Peru i Wenezuelą regulowana jest Ramową umową o współpracy z
1993 roku, obowiązującą od 1998 roku. Obecnie trwa proces ratyfikacyjny podpisanej w
grudniu 2003 roku nowej umowy w sprawie dialogu politycznego i współpracy pomiędzy
Unią Europejską a Wspólnotą Andyjską i jej państwami członkowskimi.
Z państwami Ameryki Środkowej: Gwatemalą, Hondurasem, Kostaryką, Nikaraguą,
Panamą i Salwadorem współpraca handlowa Unii opiera się o Ramową umowę o współpracy
z 1993 roku. W grudniu 2003 roku została podpisana nowa umowa w sprawie dialogu
politycznego i współpracy UE z państwami Ameryki Środkowej.
W wymianie handlowe z Chile obowiązywały dwie ramowe umowy o współpracy (z 1990
i 1996 roku), a od 1 lutego 2003 roku stosunki w tej dziedzinie są uregulowane zapisami
stanowiącymi część umowy stowarzyszeniowej pomiędzy UE i Chile, zawartej w grudniu
2002 roku. Umowa ta nie została jeszcze ratyfikowana.
Podstawę stosunków handlowych UE z Meksykiem stanowi, obowiązująca od
paz
dziernika 2000 roku, Umowa w sprawie partnerstwa gospodarczego, politycznego
15
współdziałania i współpracy oraz Umowa sprawie wolnego handlu towarami, ważna od lipca
2000 roku, wraz z jej póz
niejszym uzupełnieniem dotyczącym handlu usługami, inwestycji
oraz ochrony własności intelektualnej.
Wspólna Polityka Handlowa w Konstytucji UE
W Konstytucji UE Wspólna Polityka Handlowa regulowana jest Rozdziałem III (art.
III-314 i III-315) w Tytule V  Działania zewnętrzne Unii . Konstytucja utrzymuje
dotychczasowe cele i instrumenty tej polityki, kompetencje Komisji i Rady, stanowi także, że
wykonywanie uprawnień przyznanych tym organom nie narusza podziału kompetencji
między Unię i panstwa członkowskie i nie prowadzi do harmonizacji przepisów ustawowych i
wykonawczych państw członkowskich (jeżeli Konstytucja wyklucza taką harmonizację).
Zalecana literatura
1. Ostrihansky, R.: Wspólna Polityka Handlowa, [w:] Barcz, J. (red.): Prawo materialne i
polityki, Prawo i praktyka Gospodarcza, Warszawa 2002
2. Streinz, R.: Prawo europejskie. Wydawnictwo Kodeks, Warszawa 2002.
3. Weidenfeld, W., Wessels, W.: Europa od A do Z. Podręcznik integracji europejskiej.
Wyd.  Wokół nas , Gliwice 2002.
4. http://europa.eu.int Portal Unii Europejskiej.
5. www.ukie.gov.pl Portal Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej.
6. http://libr.sejm.gov.pl witryna Ośrodka Informacji i Dokumentacji Europejskiej Sejmu.
16