POLITYKA HANDLOWA




POLITYKA HANDLOWA

Pojecie polityki handlowej

Każdy kraj realizuje jakieś
zadania w sferze swojej wymiany handlowej z zagranicÄ…, stosujÄ…c
określone instrumenty (narzędzia) - prowadzi więc politykę
handlowÄ….

Polityka ta najczęściej ma
na celu zapewnienie
szeroko rozumianej ochrony krajowej produkcji i zatrudnienia oraz
bilansu płatniczego (handlowego).

Cele te mogą być osiągane
zarówno przez:


zastosowanie środków
ograniczających import (np. ceł importowych),
jak i pobudzajÄ…cych wzrost
eksportu (np. subsydiów eksportowych).


Oprócz oddziaływania na handel
zagraniczny kraj oddziałuje również na inne dziedziny
swoich powiązań z zagranicą,
a więc prowadzi zagraniczną politykę ekonomiczną,
obejmujÄ…cÄ…: politykÄ™ handlowÄ…, politykÄ™ w
odniesieniu do transferu kapitału, przepływu usług itp.

W praktyce oba pojęcia, tj.
polityka handlowa i zagraniczna polityka ekonomiczna, sÄ…
zazwyczaj używane zamiennie.

Pewne cele w sferze współpracy
gospodarczej z zagranicą mogą być osiągane za pomocą
instrumentów wewnętrznej polityki ekonomicznej. Na przykład w celu ograniczenia
deficytu w bilansie handlowym kraj może podnieść stopę
dyskontowÄ….

Przyczyni siÄ™ to z jednej strony
do zwiększenia oszczędności wewnętrznych i napływu
kapitałów zagranicznych, z drugiej zaś - do zmniejszenia
popytu na rynku, w tym popytu na import.
I odwrotnie -
instrumenty polityki handlowej mogą być wykorzystane do osiągnięcia pewnych celów
wewnętrznych.

Przykładowo, gdy spada popyt wewnętrzny i wzrasta
bezrobocie, zwiększenie nadwyżki eksportowej (np. w drodze
dewaluacji kursu własnej waluty, tj. obniżenia jej kursu w
stosunku do innych walut) może pobudzić aktywność
gospodarczÄ….
Istnieje
więc współzależność między zagraniczną polityką
ekonomiczną i wewnętrzną polityką
ekonomicznÄ….

Podobna współzależność
występuje między
zagraniczną polityką ekonomiczną i ogólną polityką kraju w
sferze stosunków zagranicznych.

Instrumenty (narzędzia)
polityki handlowej Rodzaje
instrumentów polityki handlowej

Instrumenty polityki handlowej
najogólniej można podzielić na: środki parataryfowe i środki
pozataryfowe.

Åšrodki (bariery) parataryfowe
działają podobnie jak cła, a więc służą ograniczaniu
wymiany przez podwyższenie ceny dobra krajowego. Obejmują one
też środki pobudzania eksportu przez obniżenie ceny dobra
krajowego (np. subsydia).

Należą do nich:
różnego rodzaju opłaty importowe, minimalne ceny importu,
subsydia eksportowe, depozyty importowe itp.

Pozostałe
środki, inne niż cła i bariery
parataryfowe, określamy mianem pozataryfowych.


Ich liczba jest bardzo duża,
ponieważ zainteresowane kraje wprowadzają coraz to nowe bariery
bardziej skuteczne od dotychczasowych i mniej przejrzyste.

W dalszych rozważaniach przez
pojęcie "środki
(bariery, przeszkody pozataryfowe" będziemy rozumieli zarówno środki
parataryfowe, jak i stricte pozataryfowe, a więc wszystkie
środki inne niż cła. Należy
od razu dodać, że cła i postępowania antydumpingowe i
antysubwencyjne stanowiÄ…
szczególną grupę narzędzi polityki handlowej.

Nie sÄ… one typowymi
narzędziami protekcji.

Są to środki walki z
nieuczciwÄ… konkurencjÄ…,
jaką w handlu międzynarodowym stanowią dumping i subsydia.

Jeśli kraj zastosuje takie
środki, to partner nimi dotknięty ma prawo do obrony.


Instrumentami, które mają
chronić przed skutkami dumpingu lub subsydiów, a więc
przywrócić "uczciwą" konkurencję, są odpowiednio cła
antydumpingowe i antysubwencyjne.

W praktyce nierzadko siÄ™ zdarza,
że kraje nakładają - celowo lub w sposób nie zamierzony -
cła w wysokości wyższej niż marża dumpingu lub subsydiów,
lub też w inny sposób sprawiają, że cła te stają się
utrudnieniem w handlu.

Ponadto procedury
wyjaśniające często trwają bardzo długo, co wprowadza
niepewność, zwiększa koszty itp. i również stanowi
przeszkodÄ™ w handlu.

Dlatego cła i postępowania
antydumpingowe i antysubwencyjne sÄ… zaliczane do
przeszkód handlowych.

Szczególnym instrumentem polityki
handlowej jest zmiana kursu waluty, tj. zwiększenie lub obniżenie ceny
waluty krajowej wyrażonej w walutach obcych.

W przeciwieństwie do
pozostałych narzędzi polityki handlowej zmiana kursu waluty
oddziałuje bezpośrednio także na inne, niż handel, pozycje
bilansu płatniczego. Oddziałuje ona również bardzo istotnie
na gospodarkę wewnętrzną danego kraju.

CÅ‚a

Cło jest opłatą pobieraną od towaru zagranicznego w
zwiÄ…zku z przekroczeniem przez niego granicy celnej.

Cła należą do najstarszych
instrumentów protekcji. Ich szerokie zastosowanie w
przeszłości wynikało częściowo z tego, że były one
dogodnym instrumentem zapewniającym uzyskiwanie wpływów
budżetowych (pobieranie dochodów dla budżetu), zwłaszcza w
krajach o słabo rozwiniętych służbach poboru podatków.

Do dziś cła są
liczÄ…cym siÄ™
źródłem dochodów budżetowych w niektórych krajach
rozwijajÄ…cych siÄ™ i dlatego kraje
te niechętnie obniżają cła wobec trudności z poborem
podatków wewnętrznych.

Głównym zadaniem ceł
była zawsze i jest
nadal ochrona poszczególnych gałęzi gospodarki narodowej, a
niekiedy także bilansu płatniczego.

W Polsce cła zostały dość
znacznie podwyższone w połowie 1991 r. (przeciętnie do 18%
wartości importu), częściowo w odpowiedzi na znaczny wzrost
importu w kilkunastu wcześniejszych miesiącach w warunkach
istnienia bardzo niskich stawek celnych (przeciętnie około 3%)
i wynikajÄ…cych z tego
trudności producentów krajowych.

Według kryterium sposobu
ustalania stawek celnych można wyodrębnić trzy ich rodzaje:


cła wartościowe
(nazywane też cłami ad valorem), ustalane od wartości
towaru (np. 20-procentowe cło nakładane na importowane
samochody
cła specyficzne (od
ilości), ustalane od jednostki fizycznej towaru tony
pary, sztuki; np. 6 marek za każdą tonę importowanego
węgla;
cła kombinowane, n .
20%, minimum 10 dolarów za tonę.


Cła mogą być ustalone
na czas
nieograniczony lub mieć np. cel sezonowy (kraje chronią np. własną produkcję
owoców i warzyw, ustanawiając cła na importowane konkurencyjne
artykuły jedynie w zbiorów u siebie).

Cła mogą być pobierane od:
importu, eksportu lub tranzytu towarów przez terytorium kraju.

Cła tranzytowe nie są z reguły
współcześnie stosowane. Rzadkie są też cła eksportowe, bo krajom zależy zazwyczaj na
zwiększaniu eksportu, a nie na jego zmniejszaniu.

Subsydia eksportowe

Zadaniem subsydiów
(subwencji) eksportowych
jest pomoc w zwiększeniu sprzedaży za granicą przez poprawę
konkurencyjności towarów krajowych na rynku zagranicznym.

Państwo godzi
się na subsydiowanie prywatnego eksportu (dopłacając różnicy między wyższą
ceną wyrobu krajowego a jego niższą ceną na światowym
lub w innej formie) w
celu np. pobudzania produkcji i eksportu technologicznie
zaawansowanych gałęzi przemysłu, gdzie nakłady są bardzo wysokie, a
efekt produkcyjny trudny z góry do przesądzenia (np.
zachodnioeuropejski Airbus).

W krajach rozwiniętych
subsydia eksportowe sÄ… popularnÄ… metodÄ… pozbywania siÄ™
nadwyżek artykułów rolnych, podtrzymywania dochodów rolników
i rozwoju eksportu rolnego w
warunkach ostrej konkurencji na rynku światowym.

W ostatnich kilkunastu latach
doprowadziło to wręcz do "walki na
subsydia" między
głównymi eksporterami żywności i innych artykułów rolnych.

Początek dały jej wysokie
subsydia produkcyjne i eksportowe w ramach wspólnej polityki
rolnej Unii Europejskiej, które
spowodowały utratę części rynków eksportowych przez towary
amerykańskie.

To zaś z kolei skłoniło rząd
Stanów Zjednoczonych do rozszerzenia własnych subsydiów dla
eksportu rolnego.

Subsydia mogą być
udzielane w
formie:


bezpośredniej,
tj. w formie środków
finansowych efektywnie wypłacanych eksporterowi (np.
w formie dotacji wyrównującej różnicę między
niższą ceną światową a wyższą ceną wewnętrzną
towaru), lub
pośredniej (np. finansowanie badań nad
nowym produktem, ulgi podatkowe, udzielenie kredytów nie
oprocentowanych lub według stopy oprocentowania niższej
od obowiązującej). W praktyce, ze względu na zakaz WTO
(Åšwiatowej Organizacji Handlu) dotyczÄ…cy spierania
eksportu przemysłowego subsydiami, są one stosowane w
ukrytych formach, natomiast w odniesieniu do eksportu
rolnego są stosowane w formie bezpośredniej.


Stosowanie subsydiów powoduje istotne skutki dla
partnerów handlowych

Zwiększony
napływ subsydiowanych wyrobów na rynek światowy powoduje obniżenie
ceny światowej danego wyrobu.

Konsumenci w kraju
importującym mogą z tego tytułu odnieść korzyść
(jeśli pośrednicy nie podniosą
ceny do poprzedniego poziomu). TracÄ… jednak producenci podobnego towaru
w kraju importujÄ…cym:
tańszy import eliminuje część z nich z rynku.

Taka konkurencja jest
uważana, za nieuczciwą, ponieważ nie wynika z działania mechanizmów rynkowych (np. poprawy wydajności eksportera), lecz
ze sztucznego pobudzenia eksportu.

Producenci kraju importera,
dotknięci subsydiowanym importem, mają prawo do
przeciwdziałania jego niekorzystnym skutkom i domagania się
ceł antysubwencyjnych.

Zadaniem tych ceł jest
przywrócenie (wyrównanie) warunków konkurencji. Warunkiem zastosowania
takich ceł jest przede wszystkim udowodnienie:

1 ) stosowania subsydiów przez partnera oraz

2) powstania szkody dla
przemysłu krajowego, wyrządzonej przez takie subsydia.

Dumping

Istota dumpingu jest
zbliżona do subsydiów: oba instrumenty oznaczają sprzedaż za
granicę po cenie niższej od ceny sprzedaży na rynku krajowym.

Różnica polega
na tym, że dumping jest
stosowany przez przedsiębiorstwa, subsydia zaś przez rząd.

W pewnych sytuacjach
przedsiębiorstwo może się zdecydować na sprzedaż za granicą
:


po cenie
niższej od ceny sprzedaży towaru na rynku krajowym (po uwzględnieniu kosztów
transportu i ewentualnie innych kosztów) lub
poniżej
ceny sprzedaży na innych
rynkach eksportowych
w celu np. wejścia na rynek zagraniczny, utrzymania się
na nim w okresie recesji lub pokonania konkurentów.
W skrajnym przypadku
przedsiębiorstwo może się zdecydować na sprzedaż
poniżej kosztów produkcji.


IstotÄ… dumpingu
jest więc sprzedawanie takich
samych produktów po różnych cenach.

Dumping jest
kosztowny w kraju eksportujÄ…cym i importujÄ…cym.

Przedsiębiorstwo
eksportujące, które sprzedaje po cenie dumpingowej za
granicą, stara się zrekompensować swoje straty przez podniesienie cen na rynku wewnętrznym, jeśli oczywiście zajmuje dostatecznie
silnÄ… pozycjÄ™. TracÄ… na tym konsumenci.

W kraju będącym importerem
sprzedaż po cenach dumpingowych umożliwia konsumentom nabywanie tańszych
produktów, ale godzi w interesy producentów krajowych.

Kraj dotknięty lub zagrożony
skutkami dumpingu (podobnie jak subsydiów) ma prawo się bronić.

Jeśli dumping wywołuje szkodę
lub jej groźbę dla rodzimych producentów, to kraj importujący
ma prawo wyrównać warunki konkurencji i nałożyć cło
antydumpingowe w wysokości tzw. marży dumpingu,
tj. różnicy między wartością
normalną, którą zazwyczaj jest cena sprzedaży danego towaru
na rynku krajowym, a cenÄ… dumpingowÄ… (cenÄ… w eksporcie).


Obie sytuacje, tj. dumping i
wywołana przez niego szkoda lub jej groźba, muszą być
udowodnione.

W praktyce cła, zawyżone w
stosunku do marży dumpingu, jak i samo postępowanie
antydumpingowe (wyjaśniające, czy rzeczywiście miały miejsce
dumping oraz szkoda lub jej groźba) często stają się
dodatkowÄ… przeszkodÄ… w handlu.

Zmienne opłaty wyrównawcze

CechÄ…
charakterystyczną tych opłat jest ich zmienna wysokość.
Zmienne opłaty wyrównawcze stanowią
różnicę między zmienną rynku światowego na dany towar i
stałą w danym czasie (gwarantowane przez rząd) ceną rynku
wewnętrznego.

W celu ochrony produkcji danego
wyrobu państwo ustala jego cenę gwarantowaną na rynku
wewnętrznym, zapewniającą opłacalność produkcji krajowej i
zobowiązuje się po tej cenie skupować nadwyżki tego wyrobu (w
przypadku jego nadprodukcji) oraz sprzedawać je w
przypadku niedoboru na rynku i nadmiernego wzrostu cen rynkowych.

IstotÄ… funkcjonowania takiego
systemu jest niedopuszczenie do taniego importu poniżej cen
gwarantowanych.

Cła są tu mało użyteczne,
ponieważ, są mało elastyczne i w przypadku znacznego spadku
cen światowych mogłyby nie zapewnić wystarczającej ochrony
przed importem (niska cena powiększona o opłatę celną może
być nadal niższa od ceny gwarantowanej).

Opłaty zaś dostosowują się
do zmian cen światowych, dzięki czemu są bardzo skuteczne
i uniemożliwiają import poniżej ustalonych przez władze i
gwarantowanych cen minimalnych.

Ceny gwarantowane (a tym
samym i opłaty wyrównawcze) nie mogą być stosowane do ograniczania importu wszystkich towarów, lecz jedynie wystandaryzowanych, gdzie
rząd ma możliwość ustalenia i kontrolowania ceny
gwarantowanej.

W praktyce były one
wykorzystywane w krajach Unii Europejskiej (w ramach wspólnej
polityki rolnej), a także w niektórych innych krajach (np.
Europy Åšrodkowej i Wschodniej) do ochrony produkcji rolnej i
były powiązane z instrumentami wewnętrznego wsparcia tej
produkcji.

Subsydia te stały się
niezbędne po wprowadzeniu opłat wyrównawczych ze względu na
wyższy poziom cen na rynku wewnętrznym (chroniącym produkcję
krajową) niż cen światowych.

Ograniczenia ilościowe

Ograniczenia
ilościowe, nazywane też kwotami lub kontyngentami oznaczają wprowadzenie ściśle
określonego limitu dopuszczalnej wielkości importu (lub
eksportu). W skrajnym
przypadku limit taki może wynosić "zero" i wtedy mamy
czynienia z zakazem importu
(eksportu).

Kontyngent może
być ustalany w ujęciu wartościowym lub ilościowym

Kwoty mogą być ustalone w
sposób globalny (kwota dla wszystkich zagranicznych
dostawców) lub mogą być
podzielone między poszczególnych dostawców.

Stosowanie kwot pociÄ…ga za sobÄ…
konieczność
licencjonowania importu w celu
kontroli przestrzegania ograniczeń.

Wydawanie licencji jest dość
prostym (dla importera) sposobem realizacji ustalonych kwot.
Licencje są wydawane do wyczerpania wielkości takiej kwoty.

Licencje mogą być także
wprowadzane bez ustanowienia ograniczeń ilościowych. Służą
one wówczas np. monitorowaniu (nadzorowi) wielkości importu ze
względów bezpieczeństwa, ochrony środowiska itp.

W każdej chwili
mogą jednak być wykorzystane do ograniczenia importu. Jeśli władze kraju importującego dojdą
do wniosku, że kontynuowanie importu jest szkodliwe, mogą
przestać wydawać licencje.

Taki rodzaj kontyngentowania importu nazywa siÄ™, dyskrecjonalnym
(uznaniowym), ponieważ
wielkość dopuszczalnego importu nie jest z góry znana i nigdy
nie wiadomo, czy i w którym momencie ograniczenia zostaną
wprowadzone.

Licencje same w
sobie mogą stanowić dodatkowe utrudnienie w handlu. Jest tak wówczas, gdy wymagają one
dodatkowej opłaty, gdy termin wydania licencji jest długi, gdy
jest tylko jedno miejsce ich wydawania,

odległe od miejsca zamieszkania
potencjalnych importerów, itp.

Ograniczenia ilościowe
importu oddziałują zarówno na
wolumen importu; tu, jak i na ceny importowanych towarów.

Ograniczenia te zmniejszajÄ…
oczywiście wolumen importu, co może być wykorzystane do
poprawy bilansu handlowego lub do ochrony produkcji krajowej
przed konkurencjÄ… zagranicznÄ….

Limitowanie
wielkości importu podwyższa też cenę krajową importowanych wyrobów, a także ceny
krajowych towarów konkurujących z importem. Przy zmniejszonej
podaży cena krajowa ustali się bowiem na wyższym poziomie.

To z kolei umożliwia
nieefektywnym producentom krajowym utrzymanie siÄ™ na rynku lub
nawet zwiększenie wielkości produkcji, mimo że w warunkach
wolnej wymiany byliby oni niekonkurencyjni. Powstają więc
koszty społeczne w postaci wzrostu cen i nieefektywnego
wykorzystania zasobów, podobnie jak w przypadku ceł.

Skuteczność
działania ograniczeń ilościowych zależy nie tylko od wielkości wprowadzonego limitu
importu, lecz także od cenowej elastyczności popytu na dane
dobro

Dobrowolne ograniczenia eksportu VERs

OdnoszÄ… siÄ™ one
do sytuacji, w których eksporter
pod naciskiem
importera
dobrowolnie ogranicza swój
wywóz na rynek partnera.

Ograniczenia te są więc
dobrowolne jedynie z nazwy, faktycznie zaÅ› sÄ… owÄ… wymuszane przez
odbiorcę, pod groźbą zastosowania ostrzejszych form restrykcji
handlowych.

Dlaczego importer nakłania
partnera do samoograniczenia jego eksportu, zamiast np.
samemu ustanowić kwoty importowe i dlaczego eksporter godzi się
na to?

Od czasu wejścia w życie GATT,
tj. od początku 1948 r. obowiązywały różne zasady dotyczące
form i zakresu dopuszczalnej i zabronionej interwencji państwa w
handlu

Jedna z nich zakazywała
stosowania ilościowych ograniczeń importu, poza sytuacjami
wyjątkowymi, określonymi w GATT.

Importer nie mógł więc
wykorzystać tego środka, jeśli nie chciał się narazić na
krytykę ze strony partnerów handlowych i posunięcia odwetowe
ze strony krajów bezpośrednio dotkniętych.

Natomiast VERs pozwalały
Stanom Zjednoczonym, a później innym krajom, uzyskać
zamierzony efekt (tj. ograniczenie importu) i jednocześnie
utrzymać opinię kraju wspierającego zasady wolnego handlu i
GATT.

Jeśli VERs działały
skutecznie, to wywoływały skutki podobne jak kwoty
importowe. Różnice
w porównaniu z kontyngentami importowymi polegały przede
wszystkim na tym, że:


VERs były administrowane
przez kraj eksportujący (porozumienia o VERs mogły być
zawierane także bezpośrednio między firmami);
były one z natury
skierowane tylko przeciw niektórym zagranicznym,
dostawcom, tym, którzy powodowali zakłócenia na rynku
importer Miały więc charakter selektywny, dzięki czemu
były zazwyczaj uważane za bardziej skuteczne narzędzia
ograniczania wymiany tradycyjne kwoty. Te ostatnie, jeśli
już były stosowane, to musiały mi charakter
niedyskryminacyjny (zgodnie z zasadami GATT), tzn.
objąć wszystkich zagranicznych dostawców danego
wyrobu. W odniesieniu do VERs nie było takiego
bezpośredniego wymagania, ponieważ były one znane w momencie
ustalania tekstu GATT i w efekcie w Układzie Ogólnym
nie było wyraźnego zakazu ich stosowania.


W pewnych
sytuacjach VERs mogły jednak być mniej skuteczne ograniczenia
importowe.

Po pierwsze, do takich
ograniczeń byli z reguły nakłaniani jedynie główni, a nie
wszyscy dostawcy danego towaru, umożliwiało mniejszym krajom
przejęcie z czasem części lub nawet całego rynku utraconego
przez głównych dostawców w następstwie skłonienia do
"dobrowolnego" ograniczenia ich eksportu.

Po drugie, jeśli były i
ustalone w sposób ilościowy, to eksporterzy mieli możliwość
zastąpienia np. małych samochodów, relatywnie tanich,
przeznaczonych dla masom odbiorcy, samochodami większymi, lepiej
wyposażonymi, a więc droższymi i zapewniającymi większy
jednostkowy zysk. Wartość
ich eksportu nawet przy nie zmienionym wolumenie, mogła wówczas
znacznie wzrosnąć.

Tak postąpili Japończycy,
których Amerykanie skłonili w latach osiemdziesiątych do
"dobrowolnego" ograniczenia eksportu. W efekcie
amerykański import samochodów z Japonii, zamiast się
zmniejszyć -wykazał wartościowy wzrost. Jednocześnie wzrosły
ceny samochodów na rynku amerykańskim, wobec ograniczenia
wolumenu importu i wykorzystania tego przez amerykańskich
producentów samochodów do pewnego wzrostu cen.

Skutki protekcji odczuli więc
głównie nabywcy samochodów Stanach Zjednoczonych. Negatywnym
skutkiem VERs dla
handlu międzynarodowego,
podobnie jak innych ograniczeń handlowych, było deformowanie
strumieni wymiany i ograniczanie możliwości eksportowych
krajów najbardziej dynamicznych i
efektywnych.

Ponadto tego typu porozumienia
mogły uruchomić spiralę podobnych ograniczeń w odniesieniu do
wymiany danego towaru między innymi krajami.

Dlaczego eksporterzy godzili
się na takie rozwiązania? Przede wszystkim obawiając się ostrzejszych posunięć
partnerów w przypadku niegodzenia się na "dobrowolne"
ograniczenie eksportu.

Takie "dobrowolne"
ograniczenia były - przy mniejszym lub większym udziale
eksportera - negocjowane; dawały mu więc pewną szansę
współdecydowania o warunkach ograniczeń, w tym o tempie
wzrostu eksportu.

Przewidywały
bowiem z reguły ograniczenie tempa dopuszczalnego wzrostu
eksportu, a nie całkowite jego zamrożenie.

Dobrowolne ograniczenia
eksportu od końca lat pięćdziesiątych,
stosowano w coraz szerszym zakresie.

Po raz pierwszy znalazły
zastosowanie, gdy Stany Zjednoczone skłoniły japońskich
dostawców tekstyliów do ograniczenia ich eksportu na rynek
amerykański.

Ze względu na swój negatywny
wpływ na kierunki i tempo rozwoju handlu międzynarodowego
"dobrowolne" ograniczenia eksportu były od dawna
krytykowane przez kraje nimi dotknięte, dysponujące
konkurencyjnymi, tanimi towarami tekstylnymi i innymi.

W wyniku porozumień Rundy
Urugwajskiej GATT, które weszły w życie 1 stycznia 1995 r.
“dobrowolne" ograniczenia eksportu oraz podobne im Å›rodki
zostały
"zakazane.

Oznacza to, że nie wolno
zawierać nowych tego typu porozumień, a te, które
istnieją obecnie, mają być stopniowo w ciągu kilku lat wyeliminowane.

Przeszkody technicznie, wymagania sanitarne i weterynaryjne

Każdy kraj ma pełne prawo
stosować normy i standardy techniczne jakościowe, wymagania sanitarne i inne
dla zapewnienia bezpieczeństwa użytkowania wyrobów, odpowiedniej ich
jakości, zdrowotności itp.

Normy takie i wymagania nie
powinny być stosowane lub nadużywane w celu ochrony produkcji
krajowej przed importem.

W praktyce bywa inaczej. Sam fakt istnienia między krajami
różnic w przepisach i normach stanowi utrudnienie wymiany i
ogranicza jej korzyści. Różnice te powodują bowiem dodatkowy
koszt, zwiÄ…zany ze zbieraniem informacji o normach i
standardach, śledzeniem zmian w tych przepisach i
dostosowywaniem do nich produkcji.

Sprawia to szczególne trudności
przedsiębiorstwom małym i średnim. Z tych względów różne
organizacje międzynarodowe podejmują działania zmierzające do
standaryzacji, ujednolicania norm i upowszechniania o nich
informacji. Wiele umów międzynarodowych (przede wszystkim umowa
ustanawiająca WTO) przewiduje też, że przepisy i normy mogą
dyskryminować towarów
zagranicznych. Nie mogą one też stanowić nieuzasadnionej
przeszkody w rozwoju wymiany międzynarodowej.

Dlatego też wymaga się, aby nie
były bardziej restrykcyjne, niż jest to konieczne do
osiągnięcia takich pożądanych celów, jak ochrona zdrowia i
życia ludzi ochrona środowiska itp.

Źródłem nie zamierzonej, a
czasami zamierzonej, dyskryminacji granicznych wyrobów są
często procedury testowania i uzyskiwania certyfikatów w kraju
importującym, zwłaszcza na leki i artykuły spożywcze. Wiele
krajów podpisuje umowy o wzajemnym uznawaniu norm inny krajów
jako równorzędnych, jeśli są zgodne z celami ich własny
uregulowań w danej dziedzinie.

Regulacje narodowe
odbiegające standardów międzynarodowych w zakresie
atestacji powinny
być przede wszystkim przejrzyste i
niedyskryminacyjne.

Argumenty przemawiajÄ…ce za
protekcjÄ…

W świetle rozważań
teoretycznych wolny handel stanowi sytuacjÄ™ zapewniajÄ…cÄ…
krajom maksymalne korzyści z wymiany międzynarodowej. Zasoby
produkcyjne mogą być bowiem wówczas najlepiej wykorzystane,
umożliwiając specjalizację w towarach, które są produkowane
relatywnie najtaniej. Najwyższa jest też wtedy wydajność
zaangażowanych czynników produkcji. Ponadto są osiągane
korzyści skali, wzrost konkurencji wymusza lepszą jakość i
niższe koszty produkcji itp.

Dlaczego więc w praktyce mamy
do czynienia z licznymi działaniami protekcjonistycznymi?

Wraz z rozwojem
gospodarki światowej sformułowano pewną liczbę argumentów
przemawiajÄ…cych za protekcjÄ….

Przedstawimy tu te najbardziej popularne. Prawie żaden nie ma uzasadnienia
ekonomicznego.

1. Argument ochrony zatrudnienia

Zgodnie z nim restrykcje
importowe, ograniczając import, zachęcają producentów
krajowych do zwiększenia produkcji dóbr konkurujących z
importem, a tym samym i zatrudnienia.

Na pierwszy rzut oka argument ten
wydaje siÄ™ zasadny. Pomija on jednak koszty protekcji dla innych
producentów: wzrost cen importowanych surowców i
półproduktów powoduje w efekcie obniżenie konkurencyjności
cenowej eksportu.

Ponadto restrykcje importowe, wpływając na podniesienie ceny
importowanych towarów, mogą zachęcać do przenoszenia zasobów
z sektorów proeksportowych do konkurujących z importem i w
efekcie powodować zmniejszenie wielkości możliwego do
osiągnięcia eksportu. Znacznie
lepsze metody Å‚agodzenia problemu bezrobocia daje
odpowiednia polityka fiskalna, monetarna itd.

Restrykcje
importowe co najwyżej mogą służyć do ochrony niektórych
producentów, a nie całych gospodarek. Oczywiste jednak są i wtedy koszty
takich restrykcji dla konsumentów i wszystkich
uczestników wymiany.

2. Argument poprawy bilansu
płatniczego

Argument ten głosi że
ograniczenia importowe prowadzą do poprawy bilansu handlowego, a więc i
płatniczego.

Kontrargumenty sÄ… takie samej w
przypadku argumentu ochrony zatrudnienia.

Podobny argument jest oparty na przekonaniu, że odpływ obcej waluty jest
równoznaczny z obniżeniem dobrobytu kraju i że restrykcje
importowe mogą temu przeciwdziałać.

Rzeczywistym
źródłem dobrobytu są korzyści związane ze specjalizacją w
produkcji i wymianie, a nie z
gromadzeniem rezerw walutowych.

3. Argument poprawy terms of trade

Argument ten posłużył do
sformułowania koncepcji optymalnej protekcji celnej,
tj. takiego poziomu stawki celnej, który maksymalizuje
dobrobyt.

Ma on zastosowanie do kraju dużego,
który może wpływać na ceny zagranicznych eksporterów i w ten
sposób obniżyć cenę swego importu, co zapewni mu korzyści w
postaci poprawy terms of trade.

Kraje małe, a takich jest
zdecydowana większość, praktycznie nie mają możliwości
oddziaływania na ceny światowe. Argument ten ma więc niewielkie znaczenie
praktyczne.

4. Argument ochrony nowo
powstających gałęzi przemysłu

Argument ten (ang. infant industries) jest wykorzystywany do
uzasadnienia celowości
przejściowej protekcji wobec
niektórych gałęzi przemysłu w celu umożliwienia im rozwoju
do czasu, gdy
będą w stanie konkurować z zagranicznymi producentami na
warunkach rynkowych.

Przejściowa protekcja jest wtedy
- w świetle tego argumentu - uzasadniona do czasu osiągnięcia
przez ten wyrób etapu dojrzałości, kiedy to będzie mógł
uzyskiwać korzyści skali i konkurować z innymi w warunkach
wolnego rynku. Protekcja powinna wówczas być wyeliminowana.
Przeciwnicy takiego toku rozumowania
wskazują na kilka jego słabych punktów:

1) nie ma i nie sposób sobie wyobrazić jednoznacznych kryteriów
wyboru gałęzi, które mają szanse
stać się konkurencyjne w przyszłości;

2) protekcja, raz udzielona, jest
bardzo trudna do usunięcia; ci, którzy raz otrzymali pomoc rządu, robią bowiem
wszystko, aby nie dopuścić do jej eliminacji czy nawet
ograniczenia.

W szerszej wersji omawiany
argument uzasadniał politykę protekcji w wielu krajach
rozwijających się, prowadzoną w celu ochrony całych
gospodarek. Argument ten jest
też wykorzystywany w krajach rozwiniętych uzasadniania potrzeby
rządowego wsparcia dla niektórych gałęzi naukochłonnych.

Gałęzie te mają żywotne
znaczenie dla rozwoju gospodarczego krajów, ale wymagają dużych nakładów
na badania i rozwój, których pojedyncze firmy nie są w stanie same
ponieść.

Ponadto wysoki jest w tych
gałęziach stopień niepewności co do efektu kosztownych
badań. Czasowa
pomoc rządu ma usunąć te niedoskonałości rynkowe i
umożliwić rozwój tych gałęzi, przynosząc znaczne korzyści towarzyszące, np. transfer nowości
technicznych do innych branż i zwiększenie w ten sposób
wydajności w całej gospodarce.

Teza o celowości ochrony
gałęzi naukochłonnych ma w okresie powojennym duże poparcie
polityczne i wojskowe. Takie gałęzie przemysłu, jak: komputerowy i lotniczy, są podstawą
nowoczesnego przemysłu zbrojeniowego

Zwolennicy tych gałęzi
wskazują, że żaden rząd nie może sobie pozwolić na uzależnienie w tych
dziedzinach od zagranicy, nawet jeśli o sprzęt wojskowy może być tańszy od
produkcji rodzimej.

5. Argument niedoskonałości
rynku krajowego

Zwolennicy tego argumentu
zgadzają się, że wolny handel może przynieść maksymalne
korzyści dla kraju. Aby tak się jednak stało, muszą być
spełnione różne warunki, w tym swobodne i niezakłócone
działanie w gospodarce mechanizmu wolnego rynku i konkurencji.


W praktyce zazwyczaj tak nie jest. Rynki nie funkcjonują prawidłowo,
co utrudnia lub wręcz uniemożliwia szybkie dostosowania do
zmieniających się warunków konkurencji.

Występują
różne zakłócenia
(niedoskonałości) na rynku pracy i kapitału, które mogą
uzasadniać interwencję w sferze wymiany handlowej. Dotyczy to
zwłaszcza niedoskonałości rynku pracy, gdzie mobilność
czynnika pracy jest ograniczona.

Niedoskonałości funkcjonowania
gospodarki wewnętrznej mogą więc usprawiedliwiać ingerowanie
przez państwo w zewnętrzne powiązania gospodarcze danego
kraju. Jakkolwiek handel zagraniczny nie jest wtedy przyczynÄ…
powstałych problemów, to polityka handlowa może przynajmniej
ułatwić ich częściowe rozwiązanie. Nie jest ona jednak
najlepszym rozwiÄ…zaniem (optymalnym).

Rzeczywiste przyczyny protekcjonizmu

Skoro większość argumentów za
protekcją jest mało przekonująca z ekonomicznego punktu
widzenia (wysokie są jej koszty, zazwyczaj przewyższające
korzyści) i skoro restrykcje importowe nie są optymalnym
środkiem osiągnięcia większości celów, to dlaczego środki
protekcjonistyczne sÄ… stosowane?

Pierwsze możliwe wyjaśnienie
- to rozproszenie kosztów protekcji handlowej i koncentracja jej korzyści.
Koszty protekcji w postaci wyższych cen w następstwie
wprowadzenia ceł lub innych form ograniczeń importu (wspierania eksportu) ponoszą
konsumenci.

Inaczej natomiast
wygląda sprawa korzyści protekcji. Są one wyraźnie odczuwane przez grupy producentów,
zainteresowanych ochronÄ… przed konkurencyjnym importem. Nierzadko jest to
ich najbardziej żywotny interes,
chodzi bowiem o "być lub nie być" firmy lub gałęzi.
Wtedy bezpośrednio zainteresowani (właściciele firm i
pracownicy) wywierajÄ… presjÄ™
polityczną w celu wzrostu protekcji. Ogólniej można
powiedzieć, że polityka handlowa faworyzuje grupy zagrożone, zwykle dobrze
zorganizowane, mające zdolność wpływania na decyzje
polityków

Skuteczność środków
polityki handlowej i przemiany w ich stosowaniu

Poszczególne
środki polityki handlowej odznaczają się różną
efektywnością.

Tradycyjny środek oddziaływania
na handel, jakim są cła, współcześnie nie zawsze daje pożądany
dany wynik.

Wpływ na to miało wiele
czynników, w tym zwłaszcza kolejne redukcje stawek celnych
wynegocjowane na forum GATT.

W ich wyniku średni poziom
ceł na wyroby przemysłowe obniżył się w przybliżeniu z 40%
bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej do 5-6% na
początku lat dziewięćdziesiątych.

Cła zostały całkowicie
wyeliminowane w obrębie stref wolnego handlu (EWG, EFTA, NAFTA, CEFTA).

Okazały się też one mało
skutecznym narzędziem ochrony producentów krajowych w sytuacji,
gdy zdolność
konkurencyjna towarów jest w coraz większym stopniu określana
nie tyle przez cenę, ile przez wysoką ich jakość, poziom
zaawansowania technologicznego, warunki kredytowe dostaw
(zwłaszcza w przypadku dużych obiektów inwestycyjnych).


Cła są też stosunkowo mało
elastyczne, co w dużej mierze wiąże się z formalnymi trudnościami ich użycia. Trudności te wynikają z
dwóch względów:


w większości krajów
zmiana taryfy celnej wymaga decyzji parlamentu;
stawek celnych raz
obniżonych na forum GATT (WTO) nie można ponownie jednostronnie
podwyższać (są to cła związane), wzrost stawek
celnych wymaga rokowań z partnerami handlowymi i
udzielenia im rekompensaty w zwiÄ…zku z pogorszeniem ich
dostępu do danego rynku.


FunkcjÄ™ ochrony
produkcji krajowej przejęły różnorodne przeszkody pozataryfowe i parataryfowe. Nastąpiło to w połowie lat
siedemdziesiÄ…tych.

Z punktu widzenia polityki
rządów (a właściwie stojących za nimi interesów
zorganizowanych grup nacisku) środki pozataryfowe mają wiele
zalet w porównaniu z cłami.

Niektóre z tych środków
stanowią integralną część wewnętrznej polityki gospodarczej
krajów i eksporterowi trudno jest udowodnić, iż odbiorca
wykorzystuje je jako narzędzia ochrony własnego rynku.

Tym samym kraj stosujÄ…cy takie
środki nie obawia się, że partnerzy nimi dotknięci zastosują
posunięcia odwetowe (tak jest np. w przypadku norm technicznych
czy zdrowotnych).

Åšrodki
pozataryfowe charakteryzujÄ…
się większą niż cła swobodą użycia. Znaczna ich część
(np. podatki, depozyty importowe) nie jest, formalnie biorÄ…c,
przedmiotem negocjacji międzynarodowych.

W większości przypadków nie
było też dotąd wypracowanych w skali międzynarodowej i
powszechnie obowiÄ…zujÄ…cych zasad ich stosowania.

Mniejsze są też wewnętrzne
ograniczenia ich nakładania w porównaniu z cłami, ponieważ
środki te są zazwyczaj regulowane aktami wykonawczymi i nie
wymagają, jak cła, skomplikowanych procedur ustawodawczych.
Daje to zainteresowanym grupom możliwość dość szybkiego
wprowadzenia ich w życie i skutecznego działania.

Åšrodki
pozataryfowe sÄ…
przydatniejsze od ceł także dlatego, że działają często
selektywnie, tzn. jedynie wobec tych krajów z których import
rośnie najszybciej (taki charakter mają np.
"dobrowolne" ograniczenia eksportu).

Natomiast cła mają charakter
powszechny: zgodnie z klauzulą największego uprzywilejowania
(KNU) ewentualny
wzrost importowych stawek celnych musi dotyczyć wszystkich
zagranicznych dostawców,
nawet jeśli niektórzy nie wyrządzają szkody rodzimy
producentom.

W sumie więc:


duża liczebność środków
pozataryfowych,
selektywny charakter
działania niektórych z nich, większa szybkość ich
działania
mniejsza przejrzystość (a
tym samym większa możliwość ukrycia przez importerów
ich restrykcyjnego działania),
względna łatwość ich
wprowadzania i odporność na naciski partnerów
sprawiajÄ…,
że mogą one skutecznie
chronić rynek krajowy przed napływem towarów
zagranicznych i one, a cła, były w ostatnich kilkunastu
latach najczęściej stosowanymi narzędziami protekcji
rynków narodowych.


Istotne zmiany w
tym zakresie zostały wprowadzone na mocy porozumień Rundy
Urugwajskiej. Wśród środków pozataryfowych można
jednak wyodrębnić mniej i bardziej skuteczne.

Do bardzo skutecznych należą
zmienne opłaty wyrównawcze.

Skuteczne są też
"dobrowolne" ograniczenia eksportu, głównie ze
względu na swój selektywny charakter i możliwość szybkiego
ich wprowadzania.

Skuteczność
narzędzi polityki handlowej nie jest jedynym kryterium wyboru przez kraj je wprowadzający.

Przy ich wyborze kraje muszÄ…
brać pod uwagę także ograniczenia wynikające z istniejących
umów międzynarodowych, zwłaszcza GATT (WTO - zob. dalej).

W wyniku
uzgodnień Rundy Urugwajskiej zabronione są opłaty wyrównawcze
oraz "dobrowolne"
ograniczanie eksportu.

W następstwie zacieśniających
się powiązań ekonomicznych w świecie (w formie towarowej, kapitałowej,
usługowej) wzrosło też w okresie powojennym uzależnienie polityki
ekonomicznej poszczególnych krajów od zewnętrznych warunków rozwojowych
i polityki gospodarczej partnerów.

Zmiany koniunktury ekonomicznej w
świecie, strukturalne przesunięcia w układzie sił, wzrost
powiązań gospodarczych między krajami itp. nie pozostawały
bez wpływu na sytuację ekonomiczną krajów oraz zakresię i
formy interwencji rzÄ…dowej.

Efektywność narodowej polityki
ekonomicznej została znacznie osłabiona w wyniku intensyfikacji
przepływów kapitałowych po II wojnie i związanego z tym
umacniania potęgi korporacji transnarodowych. Przedsiębiorstwa te, działające na
terenie kilku krajów i dysponujące ogromnym potencjałem ekonomicznym, są w
stanie utrudnić czy wręcz uniemożliwić osiąganie celów
założonych przez rządy.

Kierunki i tendencje -
zagranicznej polityki handlowej po II wojnie światowej

Z punktu widzenia stopnia
protekcji rynku krajowego najogólniej można wyodrębnić dwa
kierunki polityki handlowej: politykÄ™ liberalizacji handlu
Rozważania dotyczą przede
wszystkim krajów rozwiniętych, które odegrały kluczową rolę
w ukształtowaniu powojennych międzynarodowych stosunków
gospodarczych.

Polityka handlowa i polityka protekcjonizmu.

Polityka liberalizacji handlu oznacza obniżanie stopnia ochrony
własnego rynku np. przez redukcję stawek celnych czy znoszenie
ograniczeń ilościowych.

Całkowita liberalizacja
oznaczałaby politykę wolnego handlu, tj. brak ingerencji
państwa w wymianę handlową (stosunki gospodarcze) oraz brak
barier w dostępie do własnego rynku dla towarów i
przedsiębiorstw zagranicznych.

Jej przeciwieństwem jest polityka
protekcjonizmu, która polega na wzroście utrudnień w dostępie do
własnego rynku i (lub) rozszerzaniu środków popierania
eksportu.

Skrajnym przypadkiem takiej polityki jest autarkia, a więc całkowite zamknięcie
gospodarki na kontakty gospodarcze ze światem.

W całym okresie powojennym
ścierały się oba kierunki polityki handlowej, a więc dążenia i konkretne
działania zmierzające do wzrostu otwartości rynków narodowych wobec
gospodarki światowej oraz do zwiększenia
stopnia ochrony rynków narodowych.

Oba te kierunki
występowały z różną intensywnością w poszczególnych
krajach i w różnych okresach.

Potwierdzały one przy tym
ogólną prawidłowość, występującą w okresach poprzednich,
że liberalizacją były zainteresowane te kraje, których
gospodarki miały dużą zdolność konkurencyjną w skali
międzynarodowej.

Za protekcjonizmem opowiadały
się natomiast kraje słabsze wykazujące mniejszą zdolność do
konkurowania na rynkach międzynarodowych.

Również w poszczególnych
krajach za liberalizacją opowiadali się ci producenci, którzy
nie mieli trudności ze sprzedaniem swoich towarów za granicą i
nie obawiali się konkurencji ze strony produktów importowanych.


Za protekcjÄ… zaÅ› opowiadali
się słabsi producenci, nie mogący sprostać konkurencji
zagranicznej.

PolitykÄ™ silnej ochrony
własnych gospodarek prowadziły kraje rozwijające się, nie
mogące sprostać konkurencji silniejszych partnerów.

Z punktu widzenia stopnia
otwartości (zamknięcia) gospodarek czołowych krajów w okresie
powojennym można
wyodrębnić kilka podokresów:


1947-1973 (od opracowania statutu GATT i pierwszych negocjacji w sprawie
redukcji ceł do ostrej recesji w świecie); dominowały
wówczas tendencje liberalizacyjne w handlu i wzrost
otwartości gospodarek narodowych;
1974-1986 (od recesji do
rozpoczęcia negocjacji Rundy Urugwajskiej); nastąpił
wzrost działań i presji protekcjonistycznych przy
jednoczesnym osłabieniu zainteresowania dalszą
liberalizacjÄ…;
od 1986 r. (od rozpoczęcia
Rundy Urugwajskiej) do 1 stycznia 1995 r., tj. powołania
Światowej Organizacji Handlu, w skrócie WTO był to
okres, w którym negocjatorzy zobowiązali się do
niewznoszenia nowych barier w handlu, niezgodnych z GATT;
umożliwiło to zahamowanie nacisków
protekcjonistycznych;
od 1 stycznia 1995 r. (czyli
od powołania WTO, która zastąpiła GATT i ma od niego
znacznie większe kompetencje).


Podział ten, a zwłaszcza
daty krańcowe, ma oczywiście charakter umowny. W analizach ekonomicznych
bardzo trudno jest precyzyjnie ustalić granice czasowe między
różnymi zjawiskami.

Cele i zasady GATT oraz WTO

Głównym forum liberalizacji
handlu międzynarodowego w całym okresie powojennym był Układ
Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu (General
Agreement on Tariffs and Trade, w skrócie GATT).

Wszedł on w życie 1 stycznia
1948 r.

Układ ten powstał jako
rozwiązanie tymczasowe, mające służyć powołaniu Międzynarodowej
Organizacji Handlu (MOH).
Organizacja ta miała być - obok wcześniej utworzonych MFW i
Banku Światowego (w 1944 r.) - trzecią instytucją międzynarodową
ułatwiającą współpracę gospodarczą między krajami.


Wobec niepowołania MOH, - GATT
przetrwał do połowy lat dziewięćdziesiątych.

Pełnił on
funkcję umowy wielostronnej, nakładającej na sygnatariuszy
określone prawa i obowiązki, a jednocześnie funkcję
organizacji międzynarodowej, pod auspicjami której podejmowano
konkretne inicjatywy i działania w sferze polityki
handlowej.

Głównym celem GATT
była stopniowa
obniżka stawek celnych i osłabienie innych barier w handlu
międzynarodowym (liberalizacja handlu) oraz eliminowanie
dyskryminacji i przyczynienie się w ten sposób do rozwoju
handlu międzynarodowego".

Podejście takie było
związane z całą filozofią GATT. Nawiązywała ona do
zasad klasycznej teorii ekonomii. Przypomnijmy, że w teorii tej
zakładano wyższość wolnego handlu nad sytuacją, w której
państwo reguluje kierunki i zakres wymiany gospodarczej z
zagranicÄ….

GATT był oparty na kilku
podstawowych zasadach, które tworzyły swego rodzaju kodeks
dobrego postępowania w handlu międzynarodowym i były
podporządkowane realizacji zadań Układu.

Zasady te przejęła ,Światowa
Organizacja Handlu (WTO).

PodstawowÄ… zasadÄ… jest niedyskryminacja i
równość traktowania.
Znajduje ona wyraz w bezwarunkowej klauzuli największego
uprzywilejowania (KNU) obowiązującej w stosunkach między
stronami Układ Ogólnego.

Jej istotą jest równość
traktowania zagranicznych partnerów: nie można przyznać szczególnych
korzyści jednemu partnerowi i tylko jemu ponieważ wszyscy mają
do nich jednakowe prawa.

Jednocześnie nie
można dyskryminować jakiegokolwiek członka porozumienia w
stosunkach handlowych.

Należy udzielić mu wszystkich
przywilejów, jakie uzyskali i członkowie GATT (WTO). Od tej
zasady, podobnie jak od pozostały norm GATT (WTO), istnieją
pewne wyjątki. Najważniejszym dopuszczonym odstępstwem od KNU
jest możliwość tworzenia stref wolnego handlu i unii celnych
(art. XXIV Układu).

Z tą pierwszą ściśle się
wiąże zasada wzajemności, tj. równości korzyści i
koncesji. Zgodnie z tą zasadą żaden członek GATT (WTO) nie
jest zobowiązany do redukcji swoich stawek celnych ani też do
udzielania innych koncesji bez uzyskania wzajemnych przywilejów
od partnera. Podczas
rokowań następuje więc wymiana koncesji uznanych przez
partnerów za równoważne.

Głównym wyjątkiem od tej
zasady, sankcjonowanym przez Układ Ogólny, są różnego
rodzaju jednostronne preferencje krajów rozwiniętych
przyznawane towarom z krajów rozwijających się, w tym
zwłaszcza tzw. system GSP - Generalized System of Preferences
(Powszechny System Preferencji Celnych).

Polegają one najczęściej na
zastosowaniu niższych stawek celnych w imporcie z krajów
rozwijających się niż z krajów pozostałych.

Trzecią ważną zasadą jest
możliwość interwencji w handlu (np. w celu ochrony
rodzimego przemysłu) w zasadzie jedynie za pośrednictwem stawek
celnych, a nie za pomocą innych instrumentów polityki
handlowej. Cła zostały uznane za w zasadzie jedyny dozwolony
środek interwencji państwa w handlu ze względu na to, że
wpływają na poziom ceny i tym samym na popyt, a więc nie
naruszają zasadniczo mechanizmów rynkowych.

Ponadto sÄ… one przejrzyste
(taryfy celne są publikowane). Inne formy oddziaływania
państwa na obroty handlowe powinny być - zgodnie z zasadami
GATT (obecnie WTO) - wyeliminowane.

Podstawowym wyjÄ…tkiem od tej
zasady jest możliwość
stosowania ograniczeń ilościowych w celu ochrony bilansu
płatniczego, ochrony zdrowia obywateli, zapewnienia
bezpieczeństwa itp. (są to tzw. ogólne wyjątki).

KolejnÄ… zasadÄ… jest tzw.
klauzula narodowa. Zgodnie z niÄ… produkt importowany nie
powinien być traktowany mniej korzystnie niż analogiczne
produkty pochodzenia krajowego (art. III GATT). Zasada ta dotyczy
w szczególności obciążeń podatkowych (zarówno
bezpośrednich, jak i pośrednich), a także innych przepisów i
wymagań w zakresie sprzedaży, zakupu, przewozu, dystrybucji i
użytkowania tych towarów na rynku wewnętrznym.

Wszystkie te zasady oznaczajÄ…
pewne podporządkowanie polityki handlowej krajów członkowskich
normom i dyscyplinom GATT (WTO), a tym samym ograniczenie
narodowej suwerenności w kształtowaniu stosunków z partnerami
handlowymi.

Ograniczenie to daje jednak pewne
wymierne korzyści. Przede wszystkim sprawia, że dostęp do
rynków zagranicznych jest bardziej pewny. Tym samym zmniejsza
siÄ™ ryzyko zawierania transakcji handlowych. System jednolitych norm
wielostronnych w większym stopniu ułatwia rozwój handlu niż
porozumienia bilateralne, o różnym zakresie koncesji i
zobowiązań.

Podstawowe funkcje, jakie GATT
pełnił w okresie powojennym, można ująć następująco:


stworzenie i nadzorowanie
systemu zasad w handlu, ułatwiających jego prowadzenie
i zapewniających jego uczestnikom stabilność warunków
wymiany;
prowadzenie rokowań w
sprawie redukcji ceł i zniesienia innych utrudnień w
rozwoju handlu rniędzynarodowego oraz hamowanie
tendencji protekcjonistycznych;
dokonywanie oceny sytuacji w
handlu światowym i poszukiwanie sposobów usunięcia
przeszkód krępujących jego rozwój;
rozstrzyganie sporów
dotyczących wykonywania zobowiązań prze członków
wobec innych członków Układu Ogólnego;
okresowa modyfikacja
przepisów i procedur Układu w celu dostosowania ich do
zmian w gospodarce światowej.


Rundy negocjacyjne GATT i znaczenie WTO

Głównym instrumentem
liberalizacji handlu międzynarodowego prowadzonej na forum GATT
były odbywające się co kilka lat negocjacje handlowe, nazywane
rundami.

Dotychczas odbyło się osiem
rund negocjacyjnych pod auspicjami GATT.

W każdej
kolejnej rundzie uzgadniano obniżkę stawek celnych na większość towarów przemysłowych
będących przedmiotem wymiany międzynarodowej.

Praktycznie wyłączone z
redukcji były do tej pory artykuły rolne ze względu na duże
znaczenie strategiczne i polityczne rolnictwa w wielu krajach i
związane z tym dążenie krajów do samowystarczalności w
zakresie podstawowych produktów.

W Rundzie Tokijskiej po
raz pierwszy podjęto na szerszą skalę procesy redukcji nie
tylko ceł, lecz także przeszkód pozataryfowych.

Zadanie okazało
siÄ™ bardzo trudne, m.in. ze
względu na niemożność wypracowania jednej, przejrzystej
metody łagodzenia tych różnorodnych przeszkód, które mają
odmienne i nieporównywalne ze sobą mechanizmy działania.

Trudności
liberalizacji środków pozataryfowych wynikały też z tego, że niektóre z tych środków, jak np.
normy techniczne i zdrowotne, same w sobie sÄ… jak najbardziej
pożądane, ponieważ zapewniają odpowiednią jakość towarów,
gwarantują ich bezpieczne spożywanie itp.

Przeszkodami w handlu stajÄ… siÄ™
natomiast wówczas, gdy są stosowane zbyt rygorystycznie lub
też gdy są wykorzystywane do ograniczania handlu. W praktyce
zazwyczaj bardzo trudno jest odróżnić zasadne i bezzasadne
użycie takich środków. Nie można jednak dążyć do ich
całkowitego wyeliminowania.

W związku z tymi trudnościami
uzgodniono bardziej precyzyjne i przejrzyste zasady regulujÄ…ce
stosowanie niektórych środków pozataryfowych (tzw. kodeksy),
tak aby środki te nie stanowiły przeszkód w handlu.

W toku Rundy Tokijskiej uzgodniono sześć takich kodeksów: w sprawie barier technicznych w handlu,
dumpingu i procedur antydumpingowych, subwencji i ceł
antysubwencyjnych, licencji importowych, wyceny wartości
towarów na potrzeby wymiaru cła, zakupów rządowych.

W wyniku
ostatnich rokowań pod auspicjami
GATT, tzw. Rundy Urugwajskiej (zakończonej podpisaniem Aktu Końcowego
w dniu 15 kwietnia 1994 r.), w ciÄ…gu kilku lat nastÄ…pi dalsza
redukcja stawek celnych w handlu wyrobami przemysłowymi,
przeciętnie o 39%, tj. z 6,3 do 3,9%. Uzgodniono wyeliminowanie
w ciągu 10 lat "dobrowolnych" ograniczeń eksportu i
ich odmian w handlu wyrobami tekstylnymi i odzieżą (stosowanych
na mocy tzw. Porozumienia Wielowłóknowego, w skrócie MFA),a
więc poddanie tej dziedziny wymiany ogólnym zasadom WTO. Po raz
pierwszy zawarto porozumienie
w sprawie regulacji i liberalizacji handlu artykułami rolnymi.

Wszystkie środki pozataryfowe
stosowane w handlu rolnym zostały zastąpione cłami (jest to
tzw. taryfikacja), a następnie nowe podwyższone stawki celne
są obniżane w ciągu 6 lat, przeciętnie o 36%.

Obniżone będą także subsydia
w eksporcie rolnym i tzw. Wsparcie wewnętrzne rolnictwa. Ponadto
regulacjami wielostronnymi zostały objęte trzy nowe dziedziny
międzynarodowego obrotu gospodarczego: handel usługami, ochrona
praw własności intelektualnej i handlowe aspekty
polityki inwestycyjnej.

Celem
porozumienia w dziedzinie usług - Układu Ogólnego Handlu Usługami, w
skrócie GATS -jest ustalenie wielostronnych reguł
prowadzenia handlu w tej dziedzinie (na wzór GATT) oraz
zmniejszenie barier w tym handlu.

W dwóch pozostałych nowych
dziedzinach porozumienia przewidują ograniczenie nadużywania
praw własności intelektualnej (przez podrabianie towarów,
programów komputerowych, kaset wideo itp.) i zmniejszenie
stosowania przez państwa instrumentów polityki, które
utrudniajÄ… dokonywanie inwestycji zagranicznych.

Zostały też wprowadzone pewne
zmiany i uzupełnienia do tekstu GATT i innych porozumień
zawartych pod jego auspicjami. Ich zadaniem było wzmocnienie
reguł międzynarodowego systemu handlowego, poważnie
naruszonych w latach poprzednich przez wiele odstępstw i
wyjątków zasad GATT, w tym przez posunięcia
protekcjonistyczne.

Układ Ogólny o Taryfach
Celnych i Handlu (GATT) został zastąpiony Światową
Organizacją Handlu, powołaną
1 stycznia 1995 r. (World Trade Organization, w skrócie
WTO), o szerszych
kompetencjach niż GATT.

Głównym zadaniem WTO
jest nadzorowanie wprowadzania w życie przez poszczególne kraje
porozumień Rundy Urugwajskiej.

Organizacja ta stanowi też
forum:


negocjacji dotyczÄ…cych
dalszej liberalizacji międzynarodowego obrotu
towarowego, usługowego,
w zakresie inwestycji
zagranicznych zwiÄ…zanych z obrotem towarowym oraz
praw własności
intelektualnej.


W Åšwiatowej Organizacji
Handlu przewiduje siÄ™
też procedurę
rozstrzygania sporów bardziej skuteczną od
dotychczasowej i jednolitą dla wszystkich dziedzin objętych
regulacjami.

W wyniku Rundy Urugwajskiej i utworzenia WTO - powstał system jednolitych reguł w
międzynarodowym obrocie gospodarczym. Warunkiem uczestnictwa w WTO jest bowiem albo
przyjęcie wszystkich porozumień Rundy (zawartych na
ponad 500 stronach), albo
też odrzucenie ich.

Na początku 1997 r. członkami
WTO było 128 krajów.
WTO stała się więc niemal uniwersalną organizacją. Spośród
większych krajów nie należą do niej Rosja i Chiny, jakkolwiek
oba kraje negocjujÄ… od kilku lat warunki swego uczestnictwa. WTO
stanowi jednocześnie system obejmujący znacznie większą
liczbę dziedzin współpracy międzynarodowej niż GATT.

Polska przystąpiła do WTO 1
lipca 1995 r., po
zakończeniu procedury ratyfikacji wszystkich uzgodnień Rundy
Urugwajskiej.

Podobnie jak i inni członkowie,
Polska jest zobowiązana do przestrzegania wyżej omówionych
zasad obowiązujących na forum GATT oraz nowych porozumień
wynegocjowanych w Rundzie Urugwajskiej.

Ma ona też obowiązek
dostosowania swych krajowych przepisów handlowych do zasad WTO
oraz publikacji (notyfikacji) tych przepisów. Chodzi o
zapewnienie możliwie dużej przejrzystości przepisów
krajowych.

Przynależność Polski do
wielostronnego systemu współpracy międzynarodowej w ramach WTO
oznacza udział w procesie stopniowej liberalizacji handlu i
innych dziedzin wymiany, jak też zwiększenie stabilności i
przewidywalności zagranicznej polityki ekonomicznej w Polsce.

Pytania


Jakie skutki dla gospodarki
narodowej powoduje wprowadzenie ceł importowych?
Dlaczego państwa
subsydiują swój eksport?
Jakie są różnice między
subwencjami eksportowymi a dumpingiem?
Dlaczego zmienne opłaty
wyrównawcze są skuteczniejszym narzędziem polityki
handlowej niż cła?
Jaki jest mechanizm
działania ograniczeń ilościowych importu?
Jakie argumenty sÄ… wysuwane
w teorii ekonomii za protekcjonizmem Które z nich uważa
Pan(-i) za najbardziej przekonujÄ…ce?
Dlaczego kraje często
prowadzą politykę protekcjonistyczną, mimo że jest
ona kosztowna dla konsumentów?
Dlaczego znaczenie ceł jako
instrumentu polityki handlowej zmniejszyło się w
okresie powojennym?
Jaką rolę odegrał GATT w
rozwoju polityki handlowej w świecie?
Czym różni się WTO od
GATT?