Literatura:
5 tomów komentarza do konstytucji
współczesne ustroje państwowe
Literatura samodzielna:
podręczniki prawa konstytucyjnego - zasady konstytucyjne
zasady podstawowe polskiej konstytucji: praca zbiorowa
- Krystian Complak - Normy pierwszego rozdziału konstytucji - nie w całości - co do zasad.
Literatura uzupełniająca:
1. art. o podziale władzy
2. idee ogólne pr. konstytucyjnego
3.
4. sprawiedliwość społeczna
5. filozofia konstytucji
- wszystkie numery Przeglądu Sejmowego; a 3 wskazane powyżej artykuły można odnalez
ć w
Przeglądzie Sejmowym,
art. 4 i 5 można odnalez
ć w Państwie i Prawie
Egzamin w formie pisemnej - 3, 4 lub 5 pytań - w zdecydowanej większości pytania będą
powtórzeniem dyspozycji wykładów (4, 5, 6 punktów) , pytania na egzamin będą powtórzeniem
tych dyspozycji lub ich części.
pierwsze 3 wykłady są teoretyczne, wprowadzające. Reszta poświęcona konstytucji - zasadom,
a na koniec ich systematyka.
WYKA
AD 1 :
1. Pojęcie konstytucji
2. Geneza idei konstytucji pisanej i jej szczególna treść :
a. definicja konstytucji,
b. szczególna forma konstytucji:
3. jej systematyka oraz sposoby uchwalania i nowelizowania,
c. polityczne, społeczne i prawne znaczenie konstytucji
d. szczególna moc prawna konstytucji i gwarancje jej nadrzędności
Pojęcie i pojawienie się konstytucji pisanej.
Konstytucja ma 1 znaczenie - to synonim ustawy zasadniczej, ustawy o najwyższej mocy
prawnej, regulującej najważniejsze sprawy w państwie, jest w szczególny sposób uchwalana i w
specjalnym trybie uchwalane są zmiany.
Wcześniej słowo "konstytucja" było używane w szerokim zakresie. constitutio - ustrój,
organizacja, porządek. Konstytucjami np. nazywano reguły życia zakonnego. W Polsce
szlacheckiej nazywano wszystkie ustawy uchwalane w ówczesnym Sejmie. W Polsce pojawiło
się ono w XVIII wieku. W Wlk. Bryt. słowo konstytucja oznacza całość norm.
Konstytucja w znaczeniu:
materialnym - ogół zasad, norm decydujących o ustroju państwa i
funkcjonalnym - to znaczy k. pisanej, a w tym pierwszym znaczeniu k. oznacza ustrój.
Ważniejsze jest to znaczenie formalne, które narodziło się w II połowie XVIII stulecia na
kontynencie amerykańskim po ogłoszeniu niepodległości. Każde z państw miało swoją.
Konstytucja amerykańska jest najstarsza na świecie, ale to nie znaczy, że była pierwsza na
świecie. Pierwsze na świecie były te uchwalane w suwerennych stanach - państwach, które nie
były jeszcze federacją. Idea spisywania zasad była nienawistna tym, którzy władzę sprawowali
w przeszłości. Dopiero trzeba było rewolucji, by zrealizować zasadę, która dostępna jest w
czasach dzisiejszych. Władcom, monarchom, było to nie na rękę, żeby takich praw nie
spisywać, ponieważ był on suwerenem - miał władzę nieograniczoną.
Konstytucja, to biblia narodów wg. Thomasa Payne'a.
Żeby zapewnić konstytucji wyższą rangę należy zapewnić specjalny sposób uchwalania jej
zmian.
Nie tylko organizuje sprawowanie władzy, ale także ochrania prawa człowieka.
Nowożytne konstytucje wychodzą poza ograniczenia związane z władzą i ochroną jednostki,
wychodzą poza te zasady i wskazują drogę dla gałęzi prawa karnego. K. to także system
wartości, który powinien być w całym systemie prawa używany.
Konstytucja, to zbiór praw kardynalnych w państwie, wyrażająca podstawowe wartości prawa...
uchwalonych w szczególnej formie ustawy zasadniczej zajmujące najwyższe miejsce w
hierarchii aktu.
Pamiętać o 3 szczególnościach - szczególna forma, treść i uchwalana w specyficzny sposób.
Konstytucja to ustawa zasadnicza, a więc uchwalona w szczególny sposób i posiadająca
najwyższą moc prawną, której treść stanowią przede wszystkim zasady i reguły
dotyczące problematyki władzy suwerena, podstawowych praw jednostki, z
ródeł prawa
oraz systemu organów państwa.
Szczególna forma konstytucji:
Najczęściej konstytucję uchwala parlament, ale bardzo często przewidywana jest rola suwerena
czyli ludu w państwie, ponieważ przyjmuje się, że konstytucja powinna być zatwierdzona w
drodze referendum. Będzie wtedy konstytucją przyjętą z woli Narodu.
Podmiot uchwalający konstytucję:
- w historii znane są przypadki uchwalania jej przez Konwencję Konstytucyjną a nie Parlament
(ciało przedstawicielskie i ustawodawcze). Konwencja nie pełni funkcji ustawodawczej, ma do
spełnienia tylko funkcję ustawodawczą - uchwalenie konstytucji. Jeśli dojdzie do tego
rozwiązania, to w państwie są dwa organy : jeden uchwala konstytucję, a drugi pełni funkcję
ustawodawczą. Należy pamiętać, że tak była ustalana pierwsza Konstytucja w Ameryce, przez
Konwencję. Takie ciało jak Konwencja jest powoływane w drodze ustawy przez Parlament.
- Konstytuanta to nie konwencja konstytucyjna, ale Parlament wyposażony w kompetencje
stanowienia konstytucji przez Naród. Taki parlament wybierany przez ogół społeczeństwa, a
społeczeństwo wie, że ten parlament będzie wybierał konstytucję, więc wybierając posła,
wybieramy przedstawiciela, który będzie uchwalał konstytucję. W taki sposób, ten Parlament ma
dodatkową legitymację właśnie do uchwalania konstytucji. Zdarzało się tak, że wraz z
momentem uchwalenia konstytucji taki parlament - konstytuanta się rozwiązywał.
Powszechne jest tworzenie innych procedur i uchwalania zmian w konstytucji.
Systematyka formalna konstytucji, układ, język, nazwa konstytucji składają się na szczególne
cechy konstytucji poza sposobami jej uchwalania.
Szczególna waga Preambuły - wstępu. Wyraża ona zasadę współdziałania władz, zasada
solidarności, sprawiedliwości.
Język konstytucji - odbiega ona od standardów prawniczych, bo ma ona więcej funkcji do
spełnienia niż tylko regulowanie organizacji w państwie. Pojęcie państwa prawnego też może
być różnie rozumiane, gdyż konstytucja jest "przepojona" wartościami trudnymi do zdefiniowania
dobra, piękna, sprawiedliwości. Trudno to ująć, ale konstytucja o tym mówi.
Polityczne, społeczne i prawne znaczenie konstytucji.
Przez wiele lat rola polityczna była najważniejsza : obalenie starej władzy, wykazywanie
wyższości ideologicznej nad wcześniejszą konstytucją. Ma ona wykazywać swoją wyższość nad
innymi konstytucjami. Cały szereg ról, funkcji przypisuje się konstytucji, pisze się o funkcji
rejestrowej, programowej, ale także dekoracyjnych, symbolicznej roli. Konstytucja miała rolę
przekonania, uzasadnienia, obrony porządku, uzasadnić porządek - które organy istnieją w
państwie.
K. jeśli pełniła rolę polityczną, to także pełniła funkcję społeczną. Wskazywanie wartości
mających znaczenie dla całego państwa.
Funkcja prawna konstytucji - na ile konstytucja jest prawem. Czy zasady ustrojowe, to takie,
które są w konstytucji i poza nią, czy tylko w konstytucji. Zasady konstytucyjne to zasady
ustrojowe + inne zasady prawa.
Szczególna moc prawna konstytucji - jest najważniejszym dokumentem w hierarchii z
ródeł
prawa. Z tego wynikają 3 rzeczy:
1. konstytucja może normować każdą jedną materię, niezależnie od tego, czy była już
innymi aktami prawnymi czy nie, K. ma nieograniczony przedmiot regulacji
2. wszystkie akty normatywne nie mogą pozostawać w sprzeczności z normami konstytucji.
Problem jest w tym jak zagwarantować ten zakaz naruszania konstytucji przez inne akty
prawne,
3. wszystkie inne akty muszą realizować jak najpełniej przepisy konstytucji - to nakaz
realizowania konstytucji, zwłaszcza w ustawodawstwie.
Jak zagwarantować najwyższą moc prawną np. zakaz naruszania?
Wprowadzono Trybunał Konstytucyjny - ciało specjalnie ustanowione do orzekania o zgodności
bądz
niezgodności z konstytucją. Wydawane są wyroki w tych sprawach i orzeczenia te są
uznawane za ostateczne. Sądy w Ameryce przejęły gwarantowanie konstytucyjności z prawem.
W Polsce i innych krajach europejskich sądy nie mają takiej mocy. Jeśli sąd ma wątpliwości co
do zgodności z prawem konstytucji, to może zawiesić postępowanie i zwrócić się do TK z
zapytaniem.
Art. 8 ust. 5 konstytucji stanowi, iż Konstytucja jest najwyższym prawem w Polsce.
od 1985 roku do 1997 roku orzeczenia TK nie były ostateczne i musiały być zatwierdzone przez
Sejm, co było absurdem, ponieważ miał ją zatwierdzić Sejm, który był autorem spornej ustawy.
Wcześniej nie było sankcji za naruszenie konstytucji, bo nie było organu, który by o tym orzekał.
Konstytucji powinno się przestrzegać, ale nie mogła ona być bezpośrednio stosowana, więc nie
można było mówić, że posiadała rolę prawną. Dopiero ustanowienie TK przesądziło o funkcji
prawnej konstytucji.
Gwarancje konstytucji:
szczególną rolę w tych gwarancjach pełnią zasady konstytucji. Większość argumentów, to
naruszenie, którejś z zasad konstytucji, a nie poszczególnego artykułu. Nie wszystkie zasady
mają jednakowe znaczenie w pracach TK. Np. rzadziej występują: zasada podziału władzy,
zasada sprawiedliwości społecznej. Np. zasada solidarności, czy dobra wspólnego, chyba nigdy
nie pojawiła się w takiej argumentacji, wniosku skierowanym do TK.
II Temat wykładu : ZASADY KONSTYTUCYJNE
1. zasady konstytucyjne czy ustrojowe,
2. normy a zasady. y
ródła kontrowersji dot. problematyki zasad w prawie.
3. normatywny charakter konstytucji. Normatywność zasad programowych i preambuły.
4. zasady a wartości. Wertykalne zróżnicowane norm konstytucyjnych.
Słowo "zasada" jest słowem języka potocznego. Rozróżnienie pojęcia normy, reguły, zasady nie
do końca jest możliwe. Zwykle używa się ich naprzemiennie.
Pojęcie "norma" i "zasada" używane są często w prawie. Prawnicy również kategorycznie nie
rozróżniają tych pojęć. Jest tendencja, by zasadami nazywać normy najważniejsze. W każdej
gałęzi prawa istnieje potrzeba wyróżnienia norm ważniejszych od pozostałych. To co zostanie
uznane za najważniejsze z norm uznaje się za zasady.
Ad. 2 nie zawsze ma się świadomość mówiąc o zasadach. O ile każda zasada wyróżniana w
prawie powinna zawierać w sobie dyrektywy określonego zachowania kierowane do określonych
podmiotów, to do rzędu zasad zalicza się też takie cechy państwa, które same w sobie
dyrektywalnego charakteru nie mają - to jest zasady opisowe (nie powinny uchodzić za zasady
prawne). Rozróżnia się podział na zasady opisowe i dyrektywalne (i te głównie będziemy
omawiać).
Zasady to normy postępowania, tak jak zwykłe zasady w znaczeniu prawnym, tylko uznane za
ważniejsze od innych.
Norma prawna , to norma postępowania, nakaz lub zakaz skierowany do określonego
podmiotu, określonego postępowania, określonego zachowania, sankcjonowany przymusem
państwowym.
Zasady też są normami, ale dlatego używamy tego rozróżnienia, by odróżnić ich wagę.
z
ródła kontrowersji:
przyczyną jest wartościujący charakter wyróżniania zasad. Dzieli się je na ważniejsze (zasady) i
mniej ważne (normy).
Nie dla każdego dana norma ma taką samą wagę.
1. Proces oceniania ważności normy i nazwania jej zasadą jest pierwszym powodem
(z
ródłem) kontrowersji.
2. Drugim powodem jest słabość prawa. Nie ma takiego kodeksu, gałęzi prawa, który
poważyłby się na to, żeby na początku wymienić, skodyfikować wszystkie zasady ważne
dla danej gałęzi prawa. Ustrojodawca tylko niektóre wartości uznając za ważne
wyeksponuje w konstytucji.
3. Za sprawą różnych celów jakimi się kierujemy tworząc katalog zasad. Zasady służą
pomocą w stosowaniu i wykładni prawa, kiedy ma się świadomość co i kiedy jest
najważniejsze.
Są to 3 powody, dla których wyróżnianie zasad jest ważne.
Kolejnym z
ródłem kontrowersji jest to, że nie ma definicji zasady prawa. Składa się to na to,
że katalogi zasad i sposób ich rozumienia wygląda inaczej.
Są to powody rozbieżności w literaturze w kwestii zasad.
Jak odnajdywać zasady w tekście prawnym.
1. Żadna regulacja nie wymienia zasad z nazwy, ale np. przepis wskazuje pewną
powinność i zawiera tekst normy postępowania. Np. art 12 konstytucji : RP zapewnia
wolność zrzeszenia... - istotą tej zasady jest chronić, umożliwiać wolność tworzenia
rozmaitych organizacji, nie krępować, to jest to zasada społeczeństwa obywatelskiego
lub zasada ochrony społeczeństwa obywatelskiego. Wg Pułło ta druga nazwa jest
właściwsza.
2. Drugim sposobem jest sama nazwa, ale z tekstu nie wynika co jest jej treścią. Np.
zasada godności praw człowieka - jest ona podstawą wszystkich praw. Zasada ta jest
przedstawiona hasłowo.
3. Dwie różne formy wyszukiwania i wyrażania zasady. Jest też trzecia forma - to
odnajdywanie zasad, dedukowanie o treści zasady z kilku różnych przepisów, łączenie
kilku przepisów. Nie ma jednego przepisu, z którego można ją wyprowadzić.
4. Czwartą droga akceptowania w katalogach zasad jest najbardziej kontrowersyjna
metoda uznawania za zasadę prawa (za zasady prawnie wiążące) pewne idee, prądy,
które nie są w prawie w ogóle wyrażone, nie mają żadnej podstawy ustawowej,
natomiast są znane w kręgach prawniczych, typowa dla określonego kręgu kultury
prawniczej. Tak właśnie było z zasadą państwa prawnego. Konstytucja nie dostarczała
materiału prawnego do tego by ją uznać, a mimo to TK uznał, że jest to zasada cenna,
powszechnie uznawana we wszystkich demokratycznych obrządkach prawnych i dlatego
wprowadzono tą zasadę do systemu. Nie było też sprzeciwu doktryny ani przepisu, który
nie pozwalałby na uznanie tej zasady tak wprost nie wyrażonej w przepisach.
Normatywny charakter konstytucji. Normatywny charakter zasad konstytucyjnych i
preambuły.
Czy wszystko co jest w konstytucji ma charakter normy prawnej i tak też ma być
wykorzystywane? Wiele przepisów konstytucji PRL miała ozdobny charakter. Ta konstytucja
przestała mieć sens, kiedy zaczął funkcjonować TK. Wtedy też zauważono tą pozorność
niektórych przepisów, bo nie można ich było uznać jako podstawę do orzekania o
niekonstytucyjności.
Głównie na potrzeby TK przyjęła się doktryna, że wszystko co jest w konstytucji ma jakiś
charakter konstytutywny, który miałby znaczenie w konstruowaniu norm prawnych. Tyle, że
pewne przepisy mogą być normą, a niektóre są tylko wskazówką normatywną. Wszystkie
przepisy mają charakter normatywny z zastrzeżeniem, że ta normatywność może być różnie
rozumiana. Dlatego dzieli się te przepisy na samoistnie normatywne i niesamoistnie
normatywne.
Zasada normatywności konstytucji jest bardzo ważna, dlatego została ta normatywność właśnie
uznana za zasadę.
Są dwa obszary wątpliwości, które budzą wątpliwości :
- jest pewien problem normatywności wskazującej cele państwa dość odległe, mało konkretne.
Jakie normy można wyprowadzić z takich celów np. "państwo uwzględnia dobro rodziny" lub
"władze publiczne popierają rozwój kultury fizycznej". Sposób realizacji tych celów zależy od
wielu nieprzewidywalnych okoliczności w momencie uchwalania konstytucji. Ten rodzaj
przepisów, który wskazuje szlachetny cel, ale nie wiadomo jak go realizować można nazwać
normą, ale trzeba dodać, że jest normą niepełną nazywa się to NORM
PROGRAMOW
. Do
dziś nie wiadomo, czy uznaje się je za przepisy normatywne. Uznaje się pogląd, że tak, ale nie
można z nich wyprowadzić norm, są abstrakcyjne, trzeba przy tym uwzględnić wiele
okoliczności. Są to przepisy normatywne niedoskonałe. Jego treść można uszczegóławiać,
doprecyzowywać, ale będzie ona inna w innych okolicznościach;
- druga wątpliwość, która dzieli teoretyków : są też takie treści w preambule, które wskazują na
normatywny charakter np. zasada pomocniczości. Jeden pogląd jest taki, że te treści z
preambuły można wykorzystywać posiłkowo, a drugie stanowisko jest takie, że należy czekać na
wskazanie TK, który wskaże, zastosuje, odwoła się do zasady (prawidłowe jest to wg. Pułło).
Trochę inna jest treść preambuły, trochę inna norm programowych, a łączy je to czy można je
uznać za stanowiące prawo/ normy czy też nie.
WYKA
AD II - 11.03.2012r.
Wartości, które chronią normy prawne są trochę inne niż "wartość" w znaczeniu potocznym
(hedonistyczne, egzystencjonalne, etc). Dla badacza prawa ważniejsza jest typologia (podział)
na wartości:
- makrospołeczne - np. demokracja,
- mikrospołeczne - szczęście rodzinne, przyjaz
ń, akceptacja w środowisku
Konstytucja jest dokumentem, który stoi na straży wartości makrospołecznych.
Najważniejsze wartości nazywane są zasadami.
Wiele zasad wskazywane jest hasłowo, a ich rozumienie wykracza poza tekst prawa. Zwykle są
to te najbardziej doniosłe zasady np. godność człowieka.
Klauzule generalne to takie normy, które pozwalają stosującemu prawo na uwzględnianie tego
co nie jest w prawie zapisane. Odsyłają one do wartości pozaprawnych, a nie do innych
obserwacji. Te zasady, które są hasłowo wymieniane i odsyłają do poszukiwania poza prawo
mają ogromne znaczenie, bo zapewniają konstytucji elastyczność, większą dostosowalność do
zmieniającej się rzeczywistości. Nie mając konkretnego odniesienia w prawie będą ewaluowały i
inaczej będzie wyglądało ich pojęcie stosownie do panujących w danej chwili poglądów. Dzięki
temu konstytucja i cały system stają się bardziej spójne, a to jest głównym celem zasad -
zapewnienie spójności.
Jeżeli z zasad można wyprowadzać konkretne normy, to te wartości nazywamy zasadami.
Niektóre zasady są tylko wartościami np. zasada solidarności. A zatem pewne zasady wskazują
cenną wartość, ale skonkretyzowanie tych norm staje się ważniejsze.
Prawo służy jakimś wartościom - prawo jest zawsze zabarwione aksjologicznie, a konstytucja
jest głównym nośnikiem wartości istotnej dla wspólnoty państwowej. Nie powinno się traktować
konstytucji jak statutu państwa, a całego społeczeństwa.
Rozdział I (o zasadach) i rozdział II (prawa człowieka) są najbardziej nasycone aksjologicznie.
Wartości często przybierają postać zasad, a zasady tym się m.in. różnią, że mają charakter
optymalizacyjny. Jeżeli wymienione jest, że "RP jest państwem prawnym", to świadczy to o tym,
że stajemy się tym państwem prawnym. Wiele zasad ma charakter idei, ideę chce się osiągnąć,
ale są one trudno definiowalne i zawsze będzie pewna swoboda, margines interpretacyjny tej
idei.
Wartości pojawiają się również w dalszych rozdziałach np. rozdział III - podział prawa - to też
jest wielką wartością, to był postulat, chciano to osiągnąć, by prawo stanowione przez obywateli
było równej wartości co uchwalane przez Sejm.
Jeśli tych wartości, z których część zyskuje rangę zasad, to czy nie można stworzyć jakiegoś
hierarchicznego systemu wartości? Najpierw trzeba uporządkować wartości konstytucyjne i
odkryć te najogólniejsze, które są z
ródłem największej ilości norm.
Wyróżnić w konstytucji można grupę zasad, które mają charakter wartości
fundamentalnych, ogólnych i które są na dodatek ideami przewodnimi pewnych
możliwych do wyróżnienia w zespołach konstytucyjnych. Są one z
ródłem wszelkich
innych norm.
Wśród zasad wyróżniamy zasady - idee ogólne.
1. zasada państwa demokratycznego
2. zasada państwa prawnego
3. zasada podziału władzy
4. zasada godności człowieka
Ta ich pojemność treściowa powoduje, że w gruncie rzeczy w tych 4 zasadach kumulują się
wszystkie zasady dot. ustroju państwa także łącząc problematykę praw człowieka.
Obecnie problemem jest, ze obecnie do konstytucji trafiają nie tylko zasady dot. ustroju, ale
także inne i to świadczy o ewoluowaniu konstytucji.
II grupa idei - zasad ogólnych, które różnią się od I grupy tym, że nie dot. tylko ustroju, ale także
innych wartości np. dobro wspólne. Odnoszą się one do całości stosunków społecznych a nie
tylko stos. władzy. Są ze sobą tak związane, że tworzą w polskiej konstytucji system zasad bez
zasad szczegółowych
1. zasada dobra wspólnego
2. zasada sprawiedliwości społecznej
3. zasada pomocniczości
4. zasada solidarności
Budowanie treści poszczególnych zasad ogólnych odbywa się kosztem innych zasad. Dotyczą
one życia społecznego, tworzą zespół mocno powiązany ze sobą.
Te dodatkowe zasady mają charakter systemu, bo układają się komplementarnie. Czy ten
system zasad ma swoją idee ogólną (prof.Pułło: odpow. różna na każdym wykładzie) - można
mówić jeszcze o jednej zasadzie - zasadzie państwa sprawiedliwego. Jeśli jednak całość
systemu ma 8 zasad, to może można powiedzieć, że tą szczytową ideą, tym celem ostatecznym
jest budowa państwa sprawiedliwego.
Kategoriami sprawiedliwości można mierzyć jakość instytucji państwowych, postępowanie
premiera, dlatego też prof. Pułło widzi ją na szczycie wszystkich celów, wszystkich idei
-zasad ogólnych konstytucji.
SYSTEMATYKA ZASAD KONSTYTUCYJNYCH:
1. Pojmowanie zasad i rozmaitość nazewnictwa w literaturze przedmiotu
2. Przedstawiane katalogi zasad
3. Podstawy systematyki zasad: pojęcie zasad idei ogólnych prawa konstytucyjnego
Zasady podstawowe konstytucji - rozstrzygają o charakterze ustrojowym danego państwa i
określają panujący w nim system władzy, określają podstawowe sposoby wykonywania władzy
wskazując idee jakie w tym procesie sprawowania władzy powinny być urzeczywistniane. Suma
zasad składa się na pojęcie tożsamości konstytucyjnej państwa.
(wg innego autora) zasady prawa konstytucyjnego to najbardziej podstawowe czy kardynalne
rozstrzygnięcia pochodzące od twórcy ustawy zasadniczej, które zawierają najbardziej
kwalifikowane treści konstytucji, jakby idee przewodnie ustawy zasadniczej.
(kolejny autor podręcznika) zasady ustroju to naczelne najważniejsze rozstrzygnięcia
charakteryzujące ustrój państwowy. zasady ustroju nie są w lit. jednolicie postrzegane, co
pociąga za sobą zasadnicze rozróżnienie nawet w treści danej zasady odczytywanej z
konstytucji.
Niejednolitość poglądów powoduje, że niektórzy autorzy w podręcznikach tłumaczą studentom,
że nie da się jednolicie sprecyzować katalogu zasad, lecz można wymienić przy uwzględnieniu
jakich norm.
Mówi się o konwencyjności (można interpretować tak lub inaczej) zasad ustrojowych - tłumaczy
się to zjawisko tym, że chociaż zasady zawarte są w konstytucji, to jednak nie w postaci
przytoczonej treści, stąd konieczność dokonywania wyinterpretowania zasady z konstytucji. Stąd
bierze się tak, że w tym katalogu mamy tyle subiektywizmu.
Duża część zasad jest wspólna dla wielu państw, ale nie pomaga to w ujednoliceniu tych zasad.
Poglądy ludzkie się różnią i zmienia się rozumienie wartości.
Konstytucja jest elastyczna pozwala dostosowywać jej treść do zmieniającej się rzeczywistości.
Zasady opatrywane są często przymiotnikami:
- podstawowe
- naczelne
- ogólne
Ustrojowe czy konstytucyjne - wszystko jedno, znaczenie jest to samo, a to czy autor powie
"podstawowe" czy też "naczelne", to również oznacza to samo, choć przymiotniki mogłyby
ukierunkowywać uporządkowywanie zasad konstytucji.
Zasady prawa konstytucyjnego, to te zasady, które wiążą się z materią prawa konstytucyjnego, a
zasady konstytucyjne, to zasady prawa konstytucyjnego oraz zasady innych gałęzi prawa, tych
szczegółowych gałęzi prawa np. zasady prawa pracy.
Tylko 3 zasady z 30-tu kilku znane są we wszystkich podręcznikach co do reszty są różnice
1. zasada państwa demokratycznego
2. zasada podziału władzy (zasad podziału i równoważenia władzy)
3. zasada suwerenności narodu (zwierzchnictwa ludu) (zasada państwa demokratycznego)
W wielu podręcznikach do prawa konstytucyjnego zastosowana jest inne nazewnictwo, inna
klasyfikacja zasad. Wspólne dla wszystkich są tylko te 3 wymienione powyżej, choć co do
niektórych również zastosowane jest inne nazewnictwo, ale to w bardzo ograniczonym zakresie.
Niektórzy autorzy z jednej zasady potrafią zrobić dwie. To, że te zasady są hasłowe, że nie
można ich zawsze wyczytać wprost z konstytucji powodują trudności interpretacyjne.
Najczęściej katalogi zasad budowane są z zasad ustroju politycznego z dodaniem zasady
społecznej gospodarki rynkowej lub zasadę ochrony praw jednostki.
Do kryteriów wyróżniania zasad pr. konstytucyjnego zalicza się ustrój polityczny i ustrój
społeczny.
ad. 1. zasada idea ogólna państwa demokratycznego, to idea przewodnia zasady władzy
suwerena
ad. 2 zasada - idea ogólna podziału władzy - to idea przewodnia systemu podziału władzy
państwa
ad. 2 zasada - idea ogólna godności
ci człowieka- to idea systemu ochrony jednostki
ad. 3. zasada państwa prawa to zasada - idea ogólna systemu funkcjonowania prawa
W/w zawierają normy systemu politycznego.
Cechą tych zasad jest to, że zaczęto rozumieć je coraz bardziej szeroko.
Konstytucyjne zasady życia społecznego nie są ideą przewodnią w jakimś konkretnym rozdziale.
IV - IDEA PAC
STWA DEMOKRATYCZNEGO I ZASADY PODSTAWOWE SYSTEMU WA
ADZY
SUWERENA
1. Pojęcie państwa demokratycznego w tekstach konstytucji
2. Zasada zwierzchnictwa ludu - pierwszą zasadą systemu władzy suwerena
3. Zasada przedstawicielstwa i znaczenie podstawowych zasad prawa wyborczego
4. Zasada pluralizmu politycznego i problem jurydyzacji problematyki partii politycznej
5. Zasada demokracji bezpośredniej i jej instytucje
6. Zasada społeczeństwa obywatelskiego gwarancją zachowania demokracji
(kolejnym tematem będzie temat o podziale władzy i systemach rządów)
Demokracja - lud jest suwerenem. Termin ten w starożytności zaliczano do 3 złych form
ustrojowych - oligarchia, demokracja tyrania 3 dobre - monarchia, arystokracja i politea - wg
Arystotelesa (to trzeba pamiętać). Słowo demokracja zatem było na cenzurowanym, bano się
go. Za sprawą Rousseau doszło do upowszechnienia tej idei demokracji i potem każda z
konstytucji zawierała to słowo, które stało się słowem ogromnie wieloznacznym - niejasnym. Wg
R. władza niepodzielnie należy do ludu, naród podmiotem władzy najwyższej.
Art. 2 konstytucji nie jest tożsamy z pojęciem demokracji, mówi tylko do tego członu jakim jest
pojęcie "państwa prawnego". Zasadę państwa demokratycznego wyraża przepis art. 4 - władza
należy do narodu.
Warunkiem, że zaczniemy posądzać konstytucję o bycie konstytucją państwa demokratycznego
jest przepis o zwierzchnictwie narodu - jeśli takiego zapisu nie ma, to nie jest to konstytucja
państwa prawnego.
1. zasada zwierzchnictwa ludu
art. 4 ust. 1 konstytucji
2. zasada przedstawicielstwa 1. a zasada demokracji bezpośredniej
art. 4 ust. 2 :początek art. 4 ust. 2 : koniec
2a. podstawowe prawa wyborcze 3. pluralizm polityczny
 art. 96 ust. 2 art. 11 i 13 konst.
Pojęcie suwerenności = pojęcie zwierzchnictwa, bez znaczenia w tym wykładzie jest, czy
suwerenności odnosi się do suwerenności ludu czy narodu. W istocie trzeba pamiętać, że był
czas, kiedy zarazem te same konstytucje akceptowały bardzo niedemokratyczne prawo
wyborcze i wtedy używało się pojęcia ludu. Dlatego trzeba mieć na to wzgląd. Słowo "naród"
ograniczało idee.
Najwyższa nieograniczona władza była kiedyś władzą suwerena, którą kiedyś miał tylko papież i
cesarz. Następnie została ta władza przełożona na każdego władcę.
Dzięki tej zasadzie konstytucje zyskiwały demokratycznego znaczenia.
Naród jest podmiotem najwyższym - to jest sens zasady zwierzchnictwa ludu.
Następny wykład rozpocznie się od omawiania zasady podziału władzy.
WYKA
AD  31.03.2012R.  zasada zwierzchnictwa ludu, która łączy się z prawem
wyborczym.
Wcześniejsza reprezentacja była oparta na mandacie związanym, na kaście. Poseł nie był
przedstawicielem narodu, a swoich wyborców, swojego tylko stanu.
Obecnie nie ma już takiego rozumienia mandatu poselskiego.
Obecnie mandat jest wolny, narodziny miało to pod koniec XVII, na początku XVIII wieku w
Anglii (Burke). Także konstytucja 3 Maja nawiązywała do tego rozumienia mandatu. Poseł nie
miał być instruowany, choć lokalnie wybierany, ma być reprezentantem całego narodu. Obecnie
zawarte jest to w art. 104 konstytucji z 1997 roku.
- posłowie otrzymują władzę od narodu, a naród uznawany jest za niezdolny do sprawowania
swoich praw i osobiście i bezpośrednio  tak pisano o tym we Francji w XIX wieku.
- choć posłowie wybierani są w okręgach decydują o całym kraju
- posłowie mają pełną swobodę, aż do wygaśnięcia ich pełnomocnictwa.
Ta koncepcja niekiedy nazywana była klasyczną, naród jest tu w zasadzie ubezwłasnowolniony.
Ciężar przenosi się tutaj na posłów.
Anglia jeśli chodzi o prawa wyborcze była bardzo zacofana. Trzeba było ponad stu lat, aby one
zaczęły być podobne do tych, które mamy współcześnie. Wnikając bliżej w treść konstytucji
widać w jakiej sprzeczności mają się one do konstytucji innych krajów. Nie wystarczy tylko
badanie samej konstytucji, ale trzeba także
Cechy ogólne mandatu poselskiego wolnego:
-posłowie nie reprezentują wszystkich wyborców a cały naród (naród jako byt idealny)
- posłowie są niezależni od wyborców
-posłowie są nieodwoływalni
Mandat  pula obowiązków, praw, przywilej.
Mandat poselski  całokształt uprawnień i obowiązków przedstawiciela wyrażających istotę więzi
prawnopolitycznej powstałej na skutek aktu prawno-wyborczego.
- to upoważnienie, pełnomocnictwo do reprezentowania w parlamencie interesów i woli
wyborców.
Zasada przedstawicielstwa ma pewne znamiona fikcyjności czy utopijności, ale też jest
niesłychanie pożyteczna, nie tylko legitymuje władzę państwową. Parlament głównie po to jest
potrzebny, żeby legitymować cały system organów prawnych. Inne funkcje to np. Parlament
potrzebny jest po to, żeby przywódcy polityczni byli utrzymywani w zależności od wyborców.
Parlament to ciało, które pracuje jawnie, obecność w nim liderów politycznych decyduje o tym,
że gremia te pracują w sposób  otwarty . Konieczny związek rządzących z Parlamentem
powoduje, że patrzy się im na ręce. Parlamentaryzm jest instytucją nieodzowną w państwie
demokratycznym, ani bez parlamentu, ani bez posłów życie polityczne nie może się obyć.
Funkcje parlamentu:
1. Stanowienie prawa
2. Służy rozładowywaniu napięć społecznych (np. wniosek NSZZ Solidarność)
3. Utrzymuje przywódców w zależności od pewnych gremiów.
Największy wymiar ma to jak się wybiera ten Parlament. Ważne jest to, aby wybory były jak
najbardziej uczciwe, żeby każdy miał w nich udział, żeby były uczciwe. Te najważniejsze
postulaty noszą nazwę podstawowych zasad prawa wyborczego. Po trochu udawało realizować
się te postulaty. W Europie w 1918 roku były wybory do parlamentu w Polsce i od razu miały one
charakter demokratyczny, a wydawać by się mogło, że inne państwa europejskie są bardziej
rozwinięte. W wyborach przeprowadzonych w Polsce kobiety od razu mogły głosować, a w
innych państwach miało to miejsce dopiero kilkadziesiąt lat póz
niej.
Podstawowe zasady prawa wyborczego łączą się z pojęciem zasady przedstawicielstwa i mają
one konkretną treść i chociaż inne normy mają większe znaczenie praktyczne, to jednak
podstawowymi nazywa się ciągle te 5 przymiotników, bo one wyznaczały drogę demokracji:
1. Powszechność
2. Równość
3. Bezpośredniość
4. Tajność
5. Proporcjonalność  ta zasada w wielu państwach nie jest stosowana, bo ma ona także
swoje złe następstwa, jest doskonalszym odwzorowaniem układu politycznego w
parlamencie. Zasada ta świadomie i aprobatą suwerena odrzucana jest w Anglii, USA,
częściowo tylko występuje w Niemczech i w Polsce też niektórzy cieszyliby się, gdyby jej
nie było. Nie musiałoby wtedy do rządu być koalicji rządzących. Prowadzić by to mogło,
to dyktowania, rządzenia przez jedną partię. System większościowy prowadziłby do tego,
że choć pozycje liderów by słabły, to partie i tak by się utrzymywały w parlamencie.
Najbardziej jest to widoczne w Anglii.
O wszystkich tych zasadach prof. Pułło mówi łącznie, nie o każdej z osobno.
Zasada równości wyborów, to nie tylko jeden człowiek jeden głos, ale także równość
materialna, bo siła głosu każdego jest porównywalna, bo nigdy równa nie będzie. Konstytucja
nakazuje rewidować okręgi wyborcze, po to by ilość głosu potrzebna na jeden mandat była
podobna, by każde miasto  okręg był tak samo reprezentowany w Parlamencie. Równość, to te
dwa aspekty równości.
Bezpośredniość ma też dwa aspekty  to głosowanie osobiście, ale także nie bezpośrednie
uczestnictwo a głosowanie bezpośrednio na kandydatów a nie na elektorów. Wybierani byli
elektorzy, a oni np. wybierali parlament. Służyło, że mniejszym gremium łatwiej jest pokierować,
kupić głosy. Czasem jednak swój sens ma wybieranie pośrednie. Bywają drugie (wyższe izby
parlamentu), to te które mają niższe kompetencje niż izby niższe.
Tajność  kiedyś nie było wyborów tajnych.
Zmienia się np. głosowanie korespondencyjne, przez pełnomocników (odstępstwo od
bezpośredniości), ale nie jest to materia historyczna, a bardziej wynikająca ze zmiany czasów.
Równość  w praktyce są ograniczenia, w teorii nikt tego nie zakwestionuje.
Powszechność  zw. z cenzusem wieku i zamieszkania (traci coraz bardziej na znaczeniu).
Podstawowe zasady prawa wyborczego, to niesłychanie doniosła problematyka.
Zabezpieczeniu prawa wyborczego służą protesty wyborcze.
Zasada przedstawicielstwa nie może obyć się bez pluralizmu politycznego. Naród  suweren
musi się jakoś zorganizować, te organizacje, które tym się zajmują, to są partie polityczne. W
dobrym państwie ważne jest, żeby wszyscy mieli dostęp do tej walki o mandat parlamentarny.
Pluralizm  brak barier przed szerszą aktywizacją polityczną. Z mocy prawa pewne partie są
wyeliminowane np. te, które odwołują się do faszyzmu, komunizmu & etc (art. Konstytucji).
Problematyka partii politycznych długi czas nie odnajdowała swojego odzwierciedlenia w prawie.
Jednak należało to w jakiś sposób uregulować, wyrównać szanse partii, bo przecież one
kształtują naszych wyborców.
Pluralizm jako zasada w pr. konstytucyjnym oznacza :
1. Możliwość wszelakiego organizowania się w państwie (w sensie szerokim)
2. Sensu stricto  sprowadza się on tylko do istnienia partii politycznych:
1. Uznanie wielości partii
2. Uznanie równości partii
3. Określenie czy wymagania co do demokratycznej roli partii politycznej
Art. 11 ust. 1 i 2 art. 13.  te przepisy dot. partii politycznej.
W konstytucjach przepisy dotyczące partii politycznych pojawiły się dopiero po II wojnie
światowej i wtedy też pojawiły się ustawy ich dotyczące.
Poza celem, którym jest zapobieżeniem systemu monolitycznego w partiach, to są jeszcze inne
cele regulacji ustawowych:
a. Finanse  nie można pozostawić zdobywaniu funduszy swobodnemu działaniu, bo łatwo
byłoby partie kupić, ważne jest uregulowanie z
ródeł finansowania partii politycznych  w
Polsce przyjęto finansowanie z budżetu państwa.
TK ma specjalne kompetencje do orzekania o konstytucyjności statutu partii.
Pojęcie systemu partyjnego 
Praktyka przynosi różne rozwiązania jeśli chodzi o partię w parlamencie, bo w zależności od
tego ile jest partii i jak trwałe są gabinety inaczej wygląda system rządów. W państwie w którym
występuje system dwupartyjny i w państwie, w którym występuje system wielopartyjny wygląda
to inaczej.
Wyróżniamy systemy:
Dwupartyjny, wielopartyjny, kooperacyjny i niedemokratyczne monopartyjne.
Ta wielopartyjność może różnie wyglądać: może prowadzić do spokojnego końca kadencji, a
mogą przeszkadzać w rządzeniu. W Szwajcarii są 4 duże partie i niezależnie od wyników
głosowania, każdy jeden rząd będzie składał się z przedstawicieli tych 4 partii  jest to system
kooperacji partii, który zapewnia wspólną odpowiedzialność partii za rządzenie krajem.
Jeden z następnych wykładów będzie o systemach rządów.
Zasada demokracji bezpośredniej i jej instytucje:
Demokracja bezpośrednia kojarzona jest z instytucją referendum, instytucją inicjatywy
ustawodawczej, instytucja wiecu publicznego, instytucja wotum. Nie zapomniano o instytucjach,
gdzie sami obywatele mogą bezpośrednio uczestniczyć w sprawowaniu władzy. Uczestniczyć to
nie znaczy zawsze podejmować decyzje, ale np. możność wyrażania opinii, społeczne
konsultacje.
Formą najstarszą są wiece, utrzymywane jeszcze w Szwajcarii. Niektóre kantony Szwajcarskie
nie są ludne, więc można łatwiej w ten sposób decydować, ale nie jest to możliwe do
zastosowania w bardziej ludnych krajach.
Następnie po wiecu pojawiło się referendum, które pojawiło się w Ameryce. Musi się ono
odbywać w lokalach wyborczych i odpowiada się tylko na pytanie : tak lub nie. Referenda mogą
być nadużywane, mogą być wykorzystywana, np. referenda o charakterze plebiscytarnym  tu
nie zawsze istotna jest odpowiedz
na samo pytanie. Plebiscyt  referendum o specyficznej
materii np. głosowanie nad przynależnością terytorialną. Referenda plebiscytarne decydują o
charakterze jednostki. W Europie najwcześniej referendum pojawiło się we Francji, gdzie
rządzący nadużywali referendum do nadużywania władzy. De Gaulle powiązał odpowiedz
na
pytanie referendalne ze swoim odejściem, jeśli wynik będzie inny niż oczekiwał, to powiedział,
że odejdzie od władzy, w związku z tym takie referendum nie było już tylko głosowaniem i
odpowiadaniem na określone pytania, tylko odpowiedzią czy De Gaulle zostanie przy władzy czy
nie. Ważne jest tu to, czy władza pozostanie w rękach obecnie rządzących czy nie. To jest
właśnie referendum plebistytarne.
Odesłanie do referandum ogólnokrajowym, lokalnym, o inicjatywie ustawodawczej  naród
tworzy prawo  inicjatywa należy do narodu (komitetu) i zostaje ona wykonana, jeśli marszałek
przyjmie tą inicjatywę.
Czy w ogóle można mówić o zasadzie demokracji art. 4 ust. 2 ad fine (lub bezpośrednio)  jeśli
chcemy mówić o zasadzie, to czy można ująć to w jednym słowie? Czy pula bezpośredniego
udziału władzy narodu we władzy? Prof. Pułło uważa, że można i uważa, że jest zasada
demokracji bezpośredniej. Można ją wyprowadzić nie tylko a art. 4, ale też 188 ust. 2, art. 90
ust. 3 i 4, art. 125, To już wystarczy, aby mówić o tej zasadzie jako o czymś b. cennym.
Art. 4.2:2
1. Referendum 2. Obywatelska inicjatywa ustawodawcza
a. Ogólnokrajowe: b. Lokalne art. 170
Art. 125,
Art. 90 ust. 3 i 4
Art. 235 ust. 6
Odrzucić należy wąskie rozumienie demokracji bezpośredniej.
Szerokie rozumienie jest bardzo rozwinięte, uznawano kiedyś, że wszystko to co jest poza
przedstawicielstwem jest bezpośrednie. Bo to, że wybiera się samorząd jest bezpośrednim
rządzeniem? Nie. Czy wybór ławników jest wyborem bezpośrednim? Nie.
Chodzi tu o wszystkie przejawy uczestniczenia w podejmowaniu władzy, jest to wpływanie na
decyzje podejmowane przez organy państwa. Jeśli ten wpływ ma odniesienie w konstytucji, to
nie ma żadnych przeszkód, żeby traktować to jako przejawy demokracji bezpośredniej.
Konsultacje mogą mieć bardzo silny wpływ na sprawowanie władzy. Np. w Szwajcarii instytucja
konsultacji, które są instytucją prawną są bardzo ważnym przejawem demokracji bezpośredniej.
Do najważniejszych zasad władzy suwerena należy zaliczyć zasadę demokracji bezpośredniej.
Zasada społeczeństwa obywatelskiego gwarancją zachowania wolności in. Zasada
ochrony społeczeństwa obywatelskiego.
Art. 12 konstytucji
Ta zasada nie jest wymieniona z nazwy a z treści (tak jak z.pluralizmu politycznego). To co jest
treścią art. 12 jest tym co dość w powszechnie w świecie nazywa się społeczeństwem
obywatelskim.
Geneza :
Niektóre konstytucje współczesne przywołują z nazwy tą zasadę na ogół w preambule. W
Polskiej konstytucji nie jest to zawarte w preambule. Jest mowa o jakichś wspólnotach obywateli
w związku z zasadą pomocniczości, jest tu związek, bo idea pomocniczości nakazuje
obywatelom pozostawiać wszystko to co może być decydowane poza rządem np. rozwój
kulturalny. Nie można ograniczać tylko zasady bezpośredniości z wyborami do parlamentu, bo
jest to tylko szczyt całej góry treści. Idea społ. Obywatelskiego powoływana jest rzadko, jest
mowa o wolności tworzenia związków zawodowych, stowarzyszeń i fundacji.
Kiedyś idea tworzenia tych organizacji była uznawana za prawo do zrzeszania się i zaliczana
była do idei wolności. W Polsce używa się określenia społeczeństwo obywatelskie, w innych
krajach : społeczeństwo cywilne. To określenie w Polsce pojawiło się to określenie na wszystko
co tworzą obywatele niezależnie od państwa i przeciwko państwu ( wolna prasa, komitety
ochrony robotników). Ten ruch społeczny określane był państwem społeczeństwa
obywatelskiego i to określenie bardziej przekonywało do swojej idei niż społeczeństwo cywilne.
Na zachodzie ten termin nie jest podejrzane i societas civilis było używane już w starożytnym
Rzymie. W innych epokach nadawano temu inne znaczenie. Dopiero w warunkach państwa
kapitalistycznego, wolności gospodarczej, gwarancji nietykalności, doszło do ukształtowania się
przejęcia tego terminu na oznaczenie tej innej aktywności obywatelskiej niż związanej z
gospodarką. Był to przejaw aktywności w celu realizowania określonych potrzeb społeczeństwa,
póz
niej przyjęła się nazwa  trzeci sektor , chodzi o to, że są to organizacje niezależne od
państwa, nie kierowane przez państwo. Kiedyś np. stowarzyszenia były kierowane przez
państwo. W Polsce przez długi czas, gdy na zachodzie rozwijało się społeczeństwo
obywatelskie, to tu nie było nawet podstawowych warunków ku temu.
Niektórzy tę problematykę mieszczą w pojęciu pluralizmu politycznego np. w pojęciu projektu
senackiego tłumaczono to, że pluralizm polityczny to także działalność innych organizacji, ale
ostatecznie rozdzielono te dwa pojęcia.
Zasada społeczeństwa obywatelskiego jest obecnie bardzo ważna: nie można oddać państwu
obszaru, w którym obywatele powinni sami funkcjonować.
Pojęcie społeczeństwa obywatelskiego nie zawsze trzeba kojarzyć z polityką. Jest wiele
spojrzeń na to pojęcie, niektórzy uważają, że w Polsce zbyt mało osób działa na rzecz
społeczeństwa, a bardziej dla samych siebie. Jest na ten temat wiele sporów, w tym sporów
akademickich.
IDEA PODZIAA
U WA
ADZY I ZASADY OGÓLNE SYSTEMU RZ
DÓW (SYSTEMU
ORGANÓW PAC
STWA)
1. Geneza idei i jej znaczenie dla systematyki form ustrojowych państwa
2. Szczególne cechy ustrojów parlamentarno - gabinetowych i prezydenckich
3. Podział władzy a idea nadrzędności parlamentu w ustroju parlamentarno-komitetowym
4. Ogólna charakterystyka systemu rządów III RP
Ad. 1 Geneza idei i jej znaczenie dla systematyki form ustrojowych państwa
System rządów to kategoria pojęciowa z zakresu typologii form ustrojowych państwa oparta na
analizie wzajemnych relacji między organami naczelnymi, zwłaszcza między parlamentem a
organami władzy wykonawczej.
Rozmaitość ustrojów państwowych od b. dawna kierowała uwagę filozofów w celu
uporządkowania kategorii rządów wg niektórych kryteriów. I tak wg kryterium:
reżimu politycznego  można wyróżnić państwa demokratyczne i niedemokratyczne,
z uwagi na strukturę polityczną  państwa unitarne i federalne,
z uwagi na system rządów (kryterium relacji między rządami)  państwa parlamentarno -
gabinetowe, prezydenckie, parlamentarno - komitetowe.
Stosunek systemów rządów do zasad podziału władzy jest podstawą wyróżnienia tych 3
podstawowych systemów rządów.
Od dawna zastanawiano jak podzielić te ustroje. Te proste dualizmy (federalne i unitarne) nie
były starożytności znane. Kiedyś posługiwano się triadą 3 dobrych form ustrojowych (monarchia,
arystokracja i politea) i 3 złych (tyrania, oligarchia i demokracja) wg. Arystotelesa. Demokracja
znana była także arystotelesowi, ale należała do złego ustroju. Stwierdzono, że wszystkie dobre
formy, kiedyś przekształcą się w te zło, bo takie są skłonności. Niewolnik grecki w Rzymie
Polibiusz wywiódł z obserwacji historycznych, że można zapobiec procesowi degeneracji ustroju
poprzez przemieszanie cech wszystkich 3 dobrych ustrojów. Za taki ustrój mieszany uważał on
ustrój republiki rzymskiej. Ten ustrój mieszany jakim go nazywano tworzy możliwość hamowania
się władz, bo każda z władz ma możliwość każda z osobna wykonywania po trochu funkcji
ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Uważano, że trzeba te funkcje rozdzielić między
główne organy państwa, które reprezentowały inne części społeczeństwa.
Tą teorię nazywano teorią rządów mieszanych i uważano za wielkie odkrycie, przetrwała długie
stulecia. Także w Anglii monarchowie powoływali się na to, że ustrój jest ustrojem rządów
mieszanych, bo należy władza w równej części do Izby Lordów, Gmin i Monarchy. Do dzisiaj
jedno ze znaczeń słowa Parlament obejmuje te 3 izby.
W starożytności nie narodziła się zasada podziału władzy. W pracach pochodzących z tej epoki
nie sposób doszukać się podziału władzy. Idea rządu mieszanego panowała w Starożytności
bardzo długo. Dopóki nie było pomysłu, żeby rozdzielić funkcje i przypisać je określonym
organom. Dopiero rewolucja angielska do tego doprowadziła. Przyjęto myśl, że cała władza
tworzenia prawa należeć ma do jednego organu, a cała władza wykonawcza do organu
państwa, izby gmin. W tych właśnie czasach powstała idea podziału władzy. Po pewnym czasie
powrócono do idei monarchicznej, ale dzięki J. Lockowi umniejszono pozycję monarchy i
ograniczono do prawa weta (prawo weta należy kojarzyć z nazwiskiem Locka). W dziele
Monteskiusza pojawił się rozdział o podziału władz : ustawodawcza, wykonawcza i federacyjna
(to był pomysł zaczerpnięty z Locka) potem zmienił federacyjną na sądowniczą. Pomysł
 federacyjnej władzy był dobry wg prof. Pułło, ponieważ rzadko gdzie sądy były niezawisłe,
natomiast w czasach Monsteskiusza sądy były, stawały się już niezawisłe, stąd zamienił tą
władzę na sądowniczą. Te pierwsze zdania rozdziału dzieła Monteskiusza  O ustroju Anglii
przeszły do historii. Monteskiusz miał pomóc uratować monarchię, a nie rewolucjonizować
ustrój. Chciał, żeby ludzie uwierzyli, że jest to możliwe do zrealizowania zatytułował dzieło  O
ustroju Anglii miało to służyć przyciągnięciu uwagi. Monteskiusz uważał, że nie byłoby wolności,
gdyby jedna władza miała udział w innej władzy  zaprzecza to, że ustrój Polski i innych państw
parlamentarno gabinetowych zasadza się w podziale władzy. Monteskiusz przewidywał tylko
jedną władzę, która łączy dwie władze (funkcjonalnie) jest to prawo weta. U Monteskiusza
monarcha prawa weta nie miał. Monteskiuszowa zasadza podziału władzy jest podstawą
władzy prezydenckiego (amerykańskiego), a nie tego który wyrósł na ustroju angielskim.
Skoro ustrój prezydencki  amerykański jest dokładnym zaprzeczeniem tego co jest w Anglii, to
nie może on się osadzać na ustroju angielskim. Jedna cecha jest tylko wspólna:
nieodpowiedzialność polityczna głowy państwa. Odpowiedzialność polityczna =
odpowiedzialność przed parlamentem, to znaczy nie można monarchy zdymisjonować w
rezultacie utraty zaufania, odpowiedzialność polityczna polega na pozbawieniu urzędu. Co
innego jeśli Prezydent popełni przestępstwo, to wtedy uruchamia się procedurę quasi sądową.
Prof. uważa ten wykład za ważny, bo wcześniejsze były doktrynalne, a ten pozwala ocenić jak
wygląda w praktyce suwerenność w każdym państwie. Zasada równoważenia władzy
narodziła się w starożytności a zasada podziału władzy narodziła się w trakcie rewolucji
angielskiej. Przez dodanie prawa weta, zrównoważono tą władzę, możliwość hamowania
władz.
Ad 2  Szcególne cechy ustrojów parlamentarno  gabinetowych i prezydenckich.
USTRÓJ PARLAMENTARNO-GABINETOWY:
Najważniejsze cechy ustroju parlamentarno-gabinetowego
1. Naczelną zasadą organizacyjną ustroju państwa jest zasada równoważenia władz
2. W konsekwencji przyjęcia zasady z pkt 1. Parlament ma prawo egzekwowania
odpowiedzialności politycznej rządu i ministrów z osobna, a władza wykonawcza ma
prawo do rozwiązywania parlamentu (jest to dowód, że jak jedna władza ma coś takiego
jak dymisjonowanie, to ta druga władza też drugą może rozwiązać); prawo
egzekwowania odpowiedzialności politycznej, to prawo głosowania o wotum nieufności
3. Ministrowie mogą zasiadać w parlamencie, a rząd ma prawo inicjatywy ustawodawczej
4. Rządowi przewodniczy premier a nie głowa państwa (prezydent lub monarcha)
5. Głowa państwa jest politycznie nieodpowiedzialna i w związku z tym dysponuje b.
niewielkim zakresem władzy dyskrecjonalnej. Władza dyskrecjonalna, to taka, gdzie
prezydent sam coś stanowi. Wymienia się 30 prerogatyw prezydenckich, czyli takich
które nie wymagają zgody premiera. W tym systemie prezydent jest nieodpowiedzialny
politycznie, więc jego władza jest generalnie reprezentacyjna.
6. Akty urzędowe głowy państwa z reguły wymagają kontrasygnaty premiera lub innego
członka rządu.
7. Zasada podziału władzy nie jest podstawą tego systemu rządu mimo, iż struktury
organów państwa buduje się na pojęciach władzy ustawodawczej i wykonawczej, ale bez
żadnych rygorów ich rozdzielenie właściwych zasadzie podziału władzy.
SYSTEM PREZYDENCKI
Najważniejsze cechy systemu prezydenckiego:
1. Naczelną zasadą organizacyjną jest zasada podziału władzy,
2. Jej przyjęcie wyraża się w płaszczyz
nie organizacyjnej odrzuceniem instytucji politycznej
odpowiedzialności egzekutywy (nie ma w Ameryce rządów ministrów), także możliwości
rozwiązania (skrócenia) kadencji parlamentu.
3. W płaszczyz
nie personalnej zasada podziału władzy oznacza bezwzględną
niepołączalność stanowisk w parlamencie i aparacie władzy wykonawczej, a także
niezależne od parlamentu wybory głowy państwa (najczęściej powszechne)
4. Głowa państwa jest zarazem szefem rządu
5. W płaszczyz
nie funkcjonalnej podział władzy materializuje się/realizuje się w ścisłym
rozdzieleniu kompetencji niedopuszczającym nawet prawa inicjatywy ustawodawczej
egzekutywy.
6. Stan separacji władz łagodzony jest przyjęciem pewnych instytucji wpływu lub zależności
tworzących bardzo konkretne pojęcie systemu  hamulców i równowagi , będące
wyrazem przyjęcia jako posiłkowej zasady równoważenia władz (najdalej idącym
hamulcem jest weto głowy państwa wobec ustaw) (czyli jest podział władzy jako
pierwsza zasada i równoważenie w sposób jaki nie naruszy separacji władzy)
7. Koniecznym warunkiem zachowania demokratycznego charakteru ustroju państwa i
uniknięcia łatwego w tym systemie impasu między władzami jest przyznanie władzy
sądowniczej pewnych istotnych kompetencji wobec dwóch władz pozostałych. (chodzi o
instytucję prawo sądów niestosowania aktów prezydenta, które sędzia uznaje za
niezgodne z prawem(?) konstytucją (?).
WYKA
AD 15.04.2012r.
(Wykresy ustrojów prezydenckiego i parlamentarno  gabinetowego)
Trzy władze, sądownicza, ustawodawcza i wykonawcza są na 1 poziomie, na tym samym
szczeblu.
W systemach parlamentarno - gabinetowych premier dominuje nad gabinetem. Ma on większą
władzę niż prezydent, który ma nieliczne kompetencje. Stare doktryny nie mogą przystawać do
nowych ustrojów, pozostajemy w pewnej tradycji, dlatego w tym modelu wykazujemy cały czas
prezydenta jako egzekutywę.
Struktura władzy wykonawczej wynika z wykresu, a druga cecha, to linia przerywana między
premierem a gabinetem. Jeśli tej instytucji nie ma w ustroju państwa, to nie ma co zastanawiać
się, czy jest to ustrój parlamentarno gabinetowy. Odpowiedzialność polityczna rządu przed
parlamentem (odpow. polityczna nie trzeba udowadniać żadnej winy, spełnione mają być
warunki formalne w postaci większości osób). Ta linia przerywana to odpowiedzialność rządu,
wotum nieufności dla rządu.
Prezydent nie odpowiada politycznie, parlament nie może go odwołać. Konstytucja
rzeczywista  rozumie się przez to ustrój.
W dzisiejszym świecie demokratycznym panują dwa systemy rządów niepodzielnie : system
prezydencki i parlamentarno  gabinetowy. W państwach demokratycznych dominuje system
parlamentarno  gabinetowy z uwagi na wady systemu prezydenckiego.
Wady systemu parlamentarno  gabinetowego : w sytuacji przewagi jednej partii, to jeden
system decyduje o władzy w państwie, ale można uchwalić wotum nieufności. Z kolei w
państwach gdzie są systemy wielopartyjne oznacza, iż jest słaba koalicja i to z kolei prowadzi do
słabej władzy, nie można niczego uchwalić, bo jest za małe poparcie. Wiedząc jednak, iż inne
systemy mają jeszcze więcej wad, to zwykle wybierany jest ten parlamentarno  gabinetowy
przed prezydenckim. Konstruktywne wotum nieufności  nie można premiera zmienić, jeśli we
wniosku o zmianę nie wskaże się od razu jego następcy, co powoduje, że nawet premier bez
poparcia parlamentu jest tym premierem (przykład J. Buzka). Każdy system parlamentarno 
gabinetowy zależy od charakteru danego państwa, od ilości partii w państwie i gdyby porównało
się te systemy, to okazałoby się, że każdy z nich jest inny.
Ad.3 podział władzy a idea nadrzędności parlamentu w ustroju parlamentarno 
komitetowym
3 System modelowy: SYSTEM PARLAMENTARNO  KOMITETOWY
Oparty jest na dwóch ideach : idea suwerenności ludu i podziału władzy. Między tymi dwoma
zasadami jest istotna sprzeczność. Idea suwerenności ludu  cała władza niepodzielna należy
do społeczeństwa. Wobec tego należałoby uznać, że sam lud decyduje, jednak nie jest to
możliwe do wykonania, dlatego Rousseau proponował, aby wybrać przedstawicieli tego ludu
jednakże pod pewnymi warunkami. Jednoroczna kadencja dla parlamentu powodowała, że już
po roku można było powodować zmianę struktury, zmianę planów. Ta konstytucja proponowana
przez R. nie weszła jednak w życie.
Taki system rządów, gdzie parlament ma nieograniczoną władzę nazywa się systemem
zgromadzenia lub systemem konwentu. Parlament jest tu w pozycji jedynowładcy. Chodzi o
sytuację, gdy parlament sam podejmuje decyzje w każdej sprawie, aby każdą sprawę w tej
dziedzinie (administracyjno  prawnej) wywołać. W takiej postaci, ta idea realizowana być nie
może. Jest kraj, który przyjął taki system, tyle, że go złagodził. Nie można w każdej chwili
odebrać tych kompetencji udzielonych parlamentowi.
Ustrój parlamentarno  komitetowy zatem odrzuca myśl o równym podziale władzy,
prawie w nieograniczonym zakresie jest on przekazany parlamentowi. Pozycja suwerena w
Szwajcarii jest mocniejsza niż w Polsce czy innych krajach. Szeroko rozwinięta idea
demokracji bezpośredniej. Jest ona widoczna tam stale, bo np. często wykorzystywana jest
idea referendum i przede wszystkim konsultacji społecznych. Daje to większą pewność, że
ustawy nie zostaną odrzucone przez społeczeństwo, bo były sprawdzone najpierw w tych
konsultacjach.
Cechy ustroju parlamentarno  komitetowego (znany tylko w Szwajcarii)
1. naczelną zasadą ustroju państwa jest zasada nadrzędności parlamentu, z którą wiąże
się m.in. odrzucenie pozaparlamentarnego badania konstytucyjności ustaw
2. nieprzyjęcie zasady podziału władzy wyraża się m.in. :
a. wielofunkcyjnym charakterem kompetencji parlamentu
b.  dyfuzją kompetencji legislatywy i egzekutywy
3. odrzucenie idei równoważenia władz wyraża się w powierzeniu parlamentowi
zwierzchniego nadzoru nad egzekutywą i łączy się z odrzuceniem instytucji
odpowiedzialności politycznej rządu przed parlamentem i możliwości skracania kadencji
parlamentu
4. egzekutywa ma charakter komitetowy, co oznacza zarówno konstytucyjną podległość
parlamentowi jak i pełne oparcie jej funkcjonowania na zasadzie kolegialności
5. gwarancją zachowania demokratyzmu systemu rządów jest rozwinięta zasada
demokracji bezpośredniej
Egzekutywa ma charakter komitetu, nie ma on pełnej autonomii. Szefowie resortu są po kolei
przewodniczącymi komitetu na jeden rok. Jest ich dziewięciu.
 Dyfuzja  to znaczy te same kompetencje, w tych samych słowach są przypisane
parlamentowi i komitetowi. Parlament ma kompetencje do podejmowania decyzji, ale jak on nie
podejmie tej decyzji, to wtedy podejmuje ją rząd, ale odpowiedzialność rozkłada się po połowie.
Nie ma tu wotum nieufności, nie można skrócić kadencji parlamentu. Parlament sam decyduje o
wszystkim, sam siebie zwołuje, nie potrzeba do tego specjalnego organu.
Bierze się również pod uwagę system francuski jako model 4-tego systemu. Żaden z
powyższych systemów nie wynosi egzekutywy ponad inną władzę, a we Francji można o tym
mówić, bowiem ta egzekutywa może ograniczać kompetencje tego parlamentu. Jest tu zmienna
zasada organizacji, jest zasada równoważenia władz, ale jak się zmienia system partyjny, to
mamy do czynienia z nadrzędnością egzekutywy.
Ad 4. Ogólna charakterystyka systemu rządów w III RP
SYSTEM POLSKI
Wykres:
Prezydent Sejm/Senat TS/TK/SN/NSA
Premier NBP KRRiT NIK RPO
(gruba linia łącząca Sejm i Premiera)
(przerywana między Premierem a NBP i KRRiT oraz Sejmem i NiK i RPO)
RM
NBP i KRRiT niezależne organy regulujące, niezależne od parlamentu (nazwa wg. prof. Pułło).
Rząd nie ma władzy rozporządzania informacją i drukowania pieniędzy wg własnego uznania i
to jest właśnie rola NBP, w którym istnieje Rada Polityki Pieniężnej oraz Krajowej Rady
Radiofonii i Telewizji.
NIK i RPO  rzecznika i prezesa NIK powołuje tylko parlament, ale już członków powoływały
obie izby oraz prezydent. Te dwie linie przerywane oznaczają tylko zależność regulacyjną, a ta
gruba pomiędzy premierem i rządem a Sejmem.
Struktura polskiego systemu jest bardziej rozbudowana niż w innych państwach.
Czym system parlamentarno gabinetowy RP różni się od innych systemów, a zwłaszcza tego
modelowego systemu parlamentarno  gabinetowego?
Najogólniej mówiąc Konstytucja z 1997r. wzmocniła władzę w stosunku do modelu tego rządu,
zarówno prezydenta, premiera jak i sejm.
Racjonalizacja, udoskonalenie systemu jeśli chodzi o:
I. rząd polega na :
1. tryb powoływania rządu taki, który ma nie dopuścić do stworzenia rządu, który byłby
niestabilny
2. zmiany w odniesieniu do odpowiedzialności politycznej rządu (konstruktywne wotum
nieufności)
3. wzmocnienie pozycji premiera (chociaż zawsze w tym systemie jest mocny, to w
konstytucji RP doszło do kolejnego wzmocnienia jego pozycji poczynając od misji
powołania rządu)
możliwość zwrócenia się do parlamentu o wyrażenie wotum zaufania pwoduje
zwiększenie
II. prezydenta:
1. powszechne wybory prezydenta,
2. prerogatywy prezydenckie (listy kompetencji), które prezydent wykonuje bez
kontrasygnaty premiera,
3. uznanie szczególnej pozycji głowy państwa w sprawach obronności i bezpieczeństwa 
nie oznacza to, że RM ma tu niewiele do powiedzenia, oznacza, to że lista kompetencji
jest długa i że mieszczą się w niej takie kompetencje jak decydowanie o stanie
nadzwyczajnym,
III. sejm: cała pozycja parlamentu została wzmocniona,
1. zachowano immunitet poselski,
2. ograniczono możliwość skracania kadencji przez prezydenta,
IDEA PAC
STWA PRAWNEGO I ZASADY SYSTEMU y
RÓDEA
PRAWA W KONSTYTUCJI
I. Kształtowanie się idei państwa prawnego.
II. Państwo prawne a praworządne.
III. Zasada państwa prawnego w konstytucji i orzecznictwie TK.
IV. Konstytucyjne zasady systemu z
ródeł prawa.
Ad I kształtowanie się idei państwa prawnego
Pojęcie państwa prawnego jest pojęciem stosunkowo młodym. Wcześniej znano powszechnie
pojęcie państwa praworządnego.
Nazwa państwo prawne trafiło do konstytucji z Niemiec. W poprzedniej konstytucji znajdował się
zapis, o tym, że RP jest państwem socjalistycznym. Ponieważ zmienił się ustrój państwa, więc
postanowiono zawrzeć zapis o tym, że RP jest państwem prawa. Było to podkreślenie, że mamy
do czynienia z nową aksjologią ustroju państwa. Jednakże przepis ten przyjęto pośpiesznie nie
bardzo wiedząc jaką rangę prawną przypisać temu zapisowi. A wszystko co jest w konstytucji
ma służyć tworzeniu norm prawnych, więc nie może być słów, zapisów bez znaczenia
prawnego. Stąd też brały się różne znaczenia nadawane temu określeniu. Jedne sensu stricto,
inne sensu largo. Najważniejsze powinno być odtworzenie jak wyglądała ewolucja tej myśli
prawniczej. Wzięło się to od idei Rechtsstaat, to właśnie w myśli XIX wiecznej niemieckiej, w
połowie tego wieku, zaczęto akcentować znaczenie ustroju państwa, nie tylko istnienie
parlamentu i konstytucji pisanej. Zaczęto zwracać uwagę na istnienie sądów i sądownictwa
administracyjnego. Poza ładunkiem związanym z demokracją, ważne są też instytucje i idee
związane z samym istnieniem państwa. Żeby prawo spełniało swoją rolę, to musi ono być
odpowiednio budowane. Trzeba przyjąć zasadę hierarchiczności prawa, przyjąć zasadę
nadrzędności ustawy w systemie z
ródeł prawa, zasadę pewności prawa i nie działanie prawa
wstecz. Myśleć o państwie prawnym jak najbardziej doskonałym, nowym w stos. do tego co było
wcześniej.
Wiek XX przyniósł nowe potrzeby, doświadczenia, nowe postulaty. Po I wojnie światowej
zaczęto rozumieć znaczenie sądów administracyjnych. Uznano, ze powinny istnieć też trybunały
konstytucyjne. Po II wojnie światowej stało się jasne, że jeśli idea państwa prawnego ma
zachować swoje znaczenie, to nie można poprzestać tylko na konstrukcyjnych ideach, ale prawo
ma też odpowiadać pewnym wymaganiom co do treści np. szanować podstawowe prawa
człowieka, być powszechnie akceptowanym w społeczeństwie. Bez tego nie ma mowy o
idei państwie prawa. Każda idea się rozwija, to jest jej sens. Ta idea państwa prawnego została
zapisana w prawie i zaczęła być wykorzystywana, ale za 10  15 lat może się zmienić, może
zmienić się jej znaczenie, mogą też powstać znaczenia konkurencyjne jak np. idea państwa
solidarnego.
Ewolucja państwa prawa ewaluowała w ten sposób, poza Niemcami ona też była znana. Zasługi
miała też Anglia, gdzie narodziło się państwo nowożytne. Rule of law powstało właśnie w Anglii i
było wyrażeniem konkurencyjnym dla niemieckiego Rechtsstaat. To w Anglii narodziły się
właśnie pierwsze niezawisłe sądy. O ile Rechtsstaat powstawało w myślach filozofów o tyle rule
of law powstawało w orzecznictwie sądów. Chodziło o równość wobec prawa i możliwość
zaskarżenia każdej decyzji do sądu. Rule of law większy nacisk kładła na wolność i możliwość
dostępu do sądu niż samego prawa, chodziło także o treść prawa.
Wg. prof. Pułło wyrażenie  rządów prawa zamiast  państwa prawnego było by bardziej trafne,
właściwe, gdyby pojawiło się w naszej konstytucji.
Rechtsstaat do konstytucji po raz pierwszy trafiło w Niemczech, a dopiero w latach 70 w
Portugalii i Hiszpanii, póz
niej do państw postkomunistycznych. I właśnie w tych krajach doszło
do niesłychanej kariery tej idei. Pojawiło się zjawisko wykorzystywania nadmiernego hasła
 państwa prawnego w konstytucjach państw postkomunistycznych.
Państwo prawne, dwa sposoby rozumienia praworządności:
1. Postulat praworządności  jest to postulat nakaz określonego zachowania w stronę tych,
którzy władzę sprawują. W przeszłości próbowano osłabić ten nakaz, w ten sposób, że
każdy obywatel ma szanować prawo, co byłoby oszustwem.
2. Rozróżnienie między dwoma praworządnościami 
a. Jako nakaz szanowania prawa kierowany do tych co prawo sprawują,
b. Po II Wojnie Światowej  ze stanem praworządności mamy do czynienia także wtedy,
kiedy prawo jest odpowiedniej treści, służy obywatelom, jest sprawiedliwe.
Zaczęto rozróżniać między praworządnością materialną i formalną. Jeśli pamięta
się o tym, że praworządność miała te dwa sposoby rozumienia. To trudno wykazać
różnice między pojęciem państwa prawnego w sensie materialnym (w szerokim
sensie) i formalnym. Pojęcie praworządności materialnej jest podstawą rozumienia
państwa prawnego, ale nie jest z nim tożsame. W pojęciu tym powinno akceptować
się pewne elementy związane z tworzeniem prawa a nie tylko z jego treścią. Do
pojęcia państwa prawnego powinno włączyć się również to co racjonalizuje ten
proces, a nie co tylko demokratyzuje. Praworządność należy traktować w tym sensie
szerokim z uwzględnieniem procesu praworządności, a nie tylko demokratyzacji.
Demokracja, sprawiedliwość, państwo prawa  jak traktować te 3 określenia? Są tacy, który
widzą w tym zasadę demokratycznego państwa prawa i tworzą z tych 3 pojęć jedno pojęcie.
Przymiotnik  demokratyczny nie dookreśla pojęcia państwa prawnego, równie dobrym i tak
samo pojemnym byłby ten przepis, gdyby nie było tam zawartego słowa  demokratyczne
(pogląd prof. Pułło). O wiele ważniejszy jest zapis, że RP jest dobrem wspólnym.
Orzecznictwo TK jest w tej idei bardzo istotne, bo TK mając w swych rękach niedoskonałą
konstytucję (poprzedzającą Konstytucję z 1997r.) i już musiał dokonywać interpretacji przepisów.
Wyprowadzał zasadę prawo nie działa wstecz (lex retro non agit ) z pojęcia państwa prawnego.
Dziś, kiedy Konstytucja 1997 wiele tych zasad zapisała w swej treści, to 4 wymienione poniżej
zostały wyprowadzone wprost z pojęcia państwa prawnego:
1. prawo nie działa wstecz
2. vacatio legis
3. zasada ochrony praw nabytych  wyprowadzone z zasady praworządności jawnej
4. zasada jasności prawa
Konstytucyjne zasady systemu z
ródeł prawa.
Rozdział III  dot. konstytucyjnych z
ródeł prawa pojawił się dopiero w konstytucji z 1997
roku. Jednym z problemów było, iż RM korzystała z tworzenia prawa.
Pierwszą najważniejszą rzeczą jest, iż Konstytucja dzieli prawo na:
I. prawo powszechnie obowiązujące  jest to prawo, które może wiązać wszystkie
podmioty w państwie i tylko ono może kształtować sytuację prawną obywatela i innych
podmiotów nie podległych organizacyjnie temu kto prawo wydaje; (dot. nas wszystkich)
II. wewnętrznie obowiązujące  prawo, które obowiązuje wyłącznie jednostki organizacyjne
podległe organowi wydającemu prawo; (znajdują się w strukturze organów, które wydają
to prawo) nie chodzi tu o synonim prawa krajowego.
Ad. I  Na prawo powszechnie obowiązujące składają się:
1. akty normatywne stanowione przez organy państwa
2. umowy międzynarodowe i prawo unii europejskiej
3. akty prawa miejscowego
Podstawą rozwinięcia tego punktu jest art. 87 konstytucji  nie jest on jednak pełen, bo
brakuje tu:
1. ustaw zmieniających konstytucję, o których mowa w art. 235,
2. rozporządzenia z mocą ustawy art. 234,
3. prawa unijnego, są tylko umowy ratyfikowane, a to jest prawo wtórne, nie są to traktaty
Katalog z
ródeł prawa :
I. zamknięty
II. otwarty
System z
ródeł prawa powszechnie obowiązującego jest zamknięty, to znaczy, że akty prawa są
enumeratywnie wymienione w konstytucji. Żadnych innych aktów nie można wydawać, które nie
są zapisane poza aktami prawa miejscowego  ten rodzaj nie jest do końca zamknięty.
Akty prawa powszechnie obowiązującego mogą wydawać ;
Konstytucję  parlament
Ustawy  parlament
Ratyfikowane umowy międzynarodowe  o tym będzie mowa odrębnie,
Rozporządzenia  czyli akty wykonawcze w stos do ustawy wydaje :
1.
WYKA
AD  19.05.2012r.
(u Garlickiego rozdział poświęcony z
ródłom prawa poprzedzono rysem historycznym).
Treść niektórych przepisów Rozdziału III konstytucji zasługuje na to by nazwać je zasadami.
Można odnieść je prawie do wszystkich z tych artykułów.
Punktem wyjścia jest rozróżnienie między prawem:
a. Powszechnie obowiązującym: (ust.1 rozdz. III Konstytucji)
a.1. akty normatywne stanowione przez organy państwa  jest systemem zamkniętym
a.2. umowy międzynarodowe i prawo unii europejskiej  jest systemem zamkniętym
a.3. akty prawa miejscowego ( ust. 2 rozdz. III konstytucji)  te akty prawa nie stanowią
systemu zamkniętego aktów prawa, natomiast a.1 i a.2. stanowią zamknięty system
aktów prawnych.
b. Wewnętrznie obowiązującym  co to znaczy? Prawo wewnętrzne to synonim prawa
krajowego, prawa obowiązującego na terenie danego państwa, przeciwstawianym prawu
międzynarodowemu. Prawo wiążące tylko strukturę podporządkowaną temu, który
wydaje to prawo. To jest to prawo, które służy dobrej organizacji aparatu państwa. Wiąże
ono tylko te jednostki organizacyjne podległe podmiotowi wydającemu akty prawa
wewnętrznego. Jest ono systemem norm otwartych. Nie jest ono zamknięte
podmiotowo (enumeratywnie lista podmiotów uprawnionych do wydawania aktów
prawnych) i przedmiotowo (zamknięty katalog nazw, kategorii z
ródeł prawa). I tego w
prawie wewnętrznie obowiązującym nie ma.
Temu prawo poświęcony jest art. 97 konstytucji.
KONSTYTUCJA
UMOWY RATYFIKOWANE ZA ZGOD
PARLAMENTU PRAWO UNIJNE
USTAWY ROZPORZ. Z MOC
USTAWY
AKTY WYKONAWCZE DO USTAW (ROZPORZ
DZENIA) UMOWY RATYF. BEZ
ZGODY
ROZPORZ
DZENIA
Podmioty mogące wydawać rozporządzenia
1. Prezydent (art. 142 konst.)
2. Rada Ministrów (art. 146 ust. 4 konst.)
3. Prezes RM (art. 148 ust. 3 konst.)
4. Ministrowie kierujący określonymi działami administracji rządowej oraz przewodniczący
komitetów
5. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji (art. 213 ust. )
Rozporządzenia i rozporządzenia z mocą ustawy są aktami prawnymi są aktami samoistnymi i
wykonawczymi. Rozporządzenie wydaje się w celu wykonania i na podstawie ( z upoważnienia)
ustawy.
Art. 92 konstytucji Rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji, na
podstawie
szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Upoważnienie
powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do
uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści aktu.
 zakres i wytyczne są nowością, która pojawiła się w tym artykule.
Prawo międzynarodowe i unijne.
Jakie jest znaczenie prawne umów międzynarodowych? W jaki sposób zawierane umowy
międzynarodowe wiążą. Konstytucje tego nie rozstrzygały, głos w tej sprawie należał do
doktryny. Doktryna monizmu  akty prawa międzynarodowego powinno obowiązywać
automatycznie, a drugie stanowisko było takie, ze należy te umowy międzynarodowe
implementować do prawa krajowego.
Obecnie konstytucja nie zajmuje się innymi z
ródłami prawa międzynarodowego niż umowy, ale
prawo międzynarodowe, to nie tylko umowy, bo jest jeszcze zwyczaj i powszechnie uznane
zasady prawa międzynarodowego (art. 9 konstytucji).
Umowy dzielą się na :
1. Ratyfikowane:
a. Za zgodą parlamentu (art. 89 konstytucji)
b. Bez zgody parlamentu
2. Nieratyfikowane
ART. 91 ust. 2 mówi o tym, że umowa międzynarodowa ratyfikowana za zgodą parlamentu ma
pierwszeństwo przed ustawą, jeśli nie jest ona zgodna z umową.
Sposób widzenia zasad jest różny, bo to doktryna o tym decyduje. Zdanie prof. Pułło na temat
zasad jest trochę inne. Każdy system powinien być uporządkowany.
Art. 30 konstytucji ZASADA GODNOŚCI CZA
OWIEKA
1. Historyczne antecedencje i podstawowe pojęcia,
2. Problematyka praw człowieka w konstytucji  uwagi ogólne
3. Pojęcie godności człowieka
4. Idea godności praw człowieka w prawie konstytucyjnym
Konstytucja to nie tylko akt projektujący strukturę aparatu państwowego, ale też aparatu, który
buduje tą strukturę. Dzieje konstytucji i konstytucjonalizmu są nierozerwalnie związane z ideą
zasadą rządu ograniczonego. Konstytucja tak ma regulować swą materię, by rząd był
ograniczonym tym co jest prawem jednostki. Do praw jednostki zalicza się:
1. życie
2. wolność
3. własność (?)
W przeszłości regulowano prawa jednostki innymi aktami, były to przywileje a nie zasady
przysługujące wszystkim. Prawa wybranych jednostek były przedmiotem zainteresowania, ale
prawa w których wszyscy byli równi wobec prawa nie. W ewolucji przełomowe znaczenie miały
deklaracje praw (Ameryka  deklaracja praw Virginii 1776, Europa  deklaracja francuska Praw
Człowieka 1779) one otwierają nurt innego widzenia praw jednostki. W tych deklaracja widoczna
była również idea rządu ograniczonego.
W tym pierwszym okresie zainteresowania praw człowieka na poziomie aktów konstytucyjnych
wynika z prawa naturalnego, bo z prawa naturalnego wynikają właśnie prawa człowieka. Uznano
jednak, że będzie to bardziej czytelne, jeśli zostanie to uporządkowane w konstytucji.
W pierwszym okresie prawami naturalnymi były:
a. prawa związane z ochroną życia,
b. wolności
c. własności
d. nietykalność sumienia
e. świętość &
Traktowano je jako prawa jednostki niezbywalne, niezależne od państwa. Były to prawa
najbardziej podatne na naruszenie ze strony państwa:
a. wolności osobiste
b. wolności
c. własności
Charakter tych praw został dostrzeżony póz
niej np.
- prawo do ochrony zdrowia,
- prawo do nauki
Natomiast:
- prawo do sądu
- wolność sumienia
To były prawa, które zostały nazwane prawami pierwszej generacji  prawa mające charakter
negatywny (to znaczy nie związane z działalnością państwa). Głównie były to prawa dot.
wolności.
W drugiej połowie XIX wieku pojawiły się oczekiwania i żądania aktywnej roli jednostki pojawiły
się nowe prawa tj.:
- prawa do nauki, do ochrony zdrowia  były to prawa drugiej generacji o charakterze w dużej
części praw pozytywnych. Przestano je traktować jako prawa absolutne.
W tej drugiej generacji pojawiły się prawa zbiorowe;
Prawo zakładania związków zawodowych, prawo do strajków, prawo do partii politycznych,
prawo do zabezpieczenia społecznego. Stopień realizacji tych praw zależał nie tylko od
państwa, ale też od zasobności budżetu państwa, od zasobności gospodarki, dlatego tworząc
konstytucję nie chciano zapisywać tych praw jako praw podmiotowych.
Prawa drugiej generacji zapisywano w postaci zasad polityki państwa a nie w postaci praw
podmiotowych. Miały z tego zapisu wynikać obowiązki ze strony państwa, ale nie roszczenia w
stosunku do państwa. Zasady polityki państwa, to nasze normy programowe  kreślą cel, ale są
niezależne od prawodawcy.
W końcu XIX wieku zaczęto używać pojęcie wolności, nie tylko w znaczeniu ogólnym jako
swobodę decydowania, ale słowo  wolności w liczbie mnogiej zaczęto używać do tych praw o
charakterze negatywnym. To już wynika z tytułu  wolności i prawa .  Wolności w znaczeniu
państwo jak najdalej, a jednostka jak najwięcej ochrony.  Wolności w znaczeniu ilościowym 
prawa o charakterze wolnościowym.
100 lat przed nami był 3 etap rozwoju doktryny w prawach ochrony jednostki, zaczęło się to
rodzić w czasach po II Wojnie Światowej, wtedy kiedy ponownie zaczęto sięgać do praw natury.
Po II WŚ problematyka praw człowieka przestała być domeną zainteresowania tylko konstytucji
danego państwa, zajęły się tym państwa wszystkie i zaczęły powstawać międzynarodowe
deklaracje organizacji międzynarodowych. Dokumenty starające się zapewnić jak najlepszą
ochronę praw człowieka. Ta problematyka stała się nie tylko materią deklaracji różnego rodzaju
praw człowieka, ale też zorganizowanego systemu egzekwowania ochrony praw człowieka.
Po II WŚ sądy krajowe zaczęły mocniej interesować się systemem ochrony praw człowieka.
Zaczęto rozróżniać między systemem ochrony praw człowieka i praw obywatela. Coraz szersza
była ochrona konstytucyjna  w polskiej konstytucji mówi się o zasadzie uniwersalności
korzystania z praw człowieka. Domniemanie korzystania z konstytucyjnych praw i wolności w
odniesieniu do cudzoziemców, również przewiduje nasza konstytucja.
Prawo zakładania partii politycznych przysługuje tylko obywatelom polskim, niewiele jest tych
praw, które przysługują tylko obywatelowi.
W trakcie rozwoju pojawiły się prawa 3 generacji  nie są to prawa indywidualne człowieka 
grupa rodzajowo odmiennych praw czyli praw zbiorowych. Są to prawa solidarnościowe (lub
inaczej kolektywne prawa narodu) np. prawo do pokoju, do rozwoju, do środowiska naturalnego,
do pomocy humanitarnej. Koncepcja tych praw nie jest jeszcze tak dojrzała, żeby być
powszechnie realizowana. Nie ma już umów międzynarodowych, które traktują równorzędnie te
prawa z prawami indywidualnymi praw człowieka.
Już z nienormatywnej Preambuły są wspomniane prawa człowieka, które od zawsze były
łamane.  oparte na poszanowaniu wolności. Wszystkich, którzy tą konstytucję będą stosować
wzywam do &  (fragment z preambuły). Te przepisy wstępu muszą być traktowane jako bardzo
ważne przy interpretowaniu rozdziału II konstytucji. Tworzą one całość. Możemy mówić o
zasadzie przychylności interpretacyjnej dla wolności i praw człowieka (z treści preambuły i
rozdziału II konstytucji), która oznacza ze najwłaściwsza interpretacyjnie jest taka wykładnia, że
w możliwie najszerszy sposób pozwala na ochranę praw człowieka. Rozdział II konstytucji nie
jest tylko zbiorem praw podmiotowych, obok katalogu praw jednostki występują przepisy, które
mają charakter zasad: jedne mają charakter zasad porządku, inne są zasadami systemu praw i
jednostki praw człowieka. Jest to najdłuższy rozdział w konstytucji, ma złożoną strukturę, ma
podrozdziały. Zasady ogólne to podrozdział, który jest częścią główną. 3 pierwsze zasady
poświęcone są kardynalnym zasadom, zasadom przewodnim systemu praw i wolności jednostki:
1. godność (przyrodzona i niezbywalna godność& art. 30 konst)  to najważniejsza idea 
zasada na szczycie całego systemu praw i wolności jednostki. Przedstawienie treści tej
zasady jest trudne, bo te wartości ostatecznie różnie mogą być postrzegane. Wobec
wielu zasad jest problem jakiejś definicji.
2. wolność,
3. równość
Ad. 1  GODNOŚĆ  jest pojęciem, które w świecie prawa pojawiło się po II WŚ, a w Polsce
jeszcze póz
niej i od razu awansowała do najważniejszej w hierarchii ustroju państwa i życia
społecznego. Definicja jest praktycznie nie możliwa. A
atwiej wskazywać przykłady naruszenia
niż wskazywać definicję pozytywną. Godność przez długie lata była przede wszystkim używana
w znaczeniu osobowościowym, charakteryzującym jednostkę. W prawie i konstytucji o godność,
która nie różnicuje ludzi, ale jest jednakowa dla każdego. Każdy człowiek z racji tego, że jest
człowiekiem ma prawo do godności i to do tej nieróżnicowalnej. Pierwsze sposoby objaśnienia
godności miały związek z tym co działo się podczas II WŚ, także po doświadczeniach
komunizmu. Godność w prawie mówi się, że pojawiła się po II WŚ, ale już w 1937 roku w
konstytucji Irlandii pojawiło się pojęcie godności osobowej człowieka, bo w preambule był zapis
o zapewnieniu godności i wolności jednostki. Po wojnie ten zapis trafił od razu do prawa
międzynarodowego. Z zasady godności praw człowieka uczyniono aksjologiczny początek praw
człowieka. Ta historia właściwa  godności zaczyna się w konstytucji niemieckiej. Drugim
państwem, w konstytucji którego pojawił się zapis o godności to Włochy, a następne państwo to
Japonia (pojęcie zbliżone do godności). Czyli najpierw pojawiło się w tych państwach, w których
była ona najpierw w sposób drastyczny naruszana. To, że pojęcie to pojawiło się póz
no w
konstytucjach, to nie znaczy że wcześniej nie było zapisów odnośnie tego w innych aktach.
Art. 30 konstytucji  jaka jest treść normatywna tego przepisu?
1. y
ródłem godności jest prawo naturalne, a nie stanowione  z tego wynika, że godność
ma znaczenie ponadkonstytucyjne, jest normą ponadkonstytucyjną
2. Godność człowieka jest niezbywalna i nienaruszalna  nikt nie może się jej zrzec ani nie
zależy ona od naszego postępownia
3. Z prawnonaturalnego charakteru godności człowieka wynika, że przysługuje ona
każdemu w innym stopniu
4. Obowiązkiem władz publicznych jest poszanowanie i ochrona godności praw człowieka
Zasada przyrodzonej godności praw człowieka jest nie tylko ważną zasadą praw ochrony
jednostki, ale także jest zasadą ogólną konstytucji i ma wpływ na interpretację innych praw, nie
tylko tych dotyczących praw człowieka.
ZASADY IDEE OGÓLNE
Rozdział I i II konstytucji.
Czy zasady te nie znajdują się w zależnościach i czy one same w sobie nie stanowią same w
sobie systemu. Jeśli stanowią system, to któraś musi być na szczycie.
Wśród tych innych zasad można zasadę sprawiedliwości społecznej przekształcić w
zasadę państwa sprawiedliwego (wg prof. Pułło). Ideał państwa musi być dalej idący,
szerszy niż ograniczony tylko do demokracji, praworządności i demokracji.
IDEA PAC
STWA SPRAWIEDLIWEGO I SYSTEM KONSTYTUCYJNYCH WARTOŚCI
STOSUNKÓW SPOA
ECZNYCH.
1. Pojęcie, koncepcje, rodzaje sprawiedliwości
2. Idea sprawiedliwości w tekstach konstytucyjnych
3. Klauzula sprawiedliwości społecznej w konstytucji i orzecznictwie TK
4. Zasady solidarności i dobra wspólnego
5. Zasady pomocniczości i społeczeństwa obywatelskiego
6. Zasada społecznej gospodarki rynkowej.
26.05.  będzie na początku wykład, a potem egzamin 0 ok. godz. 9-tej, odpowiedzi krótkie,
syntetyczne  nie wszystko co się zapisało na wykładach tylko podsumowanie (pytania 3, jedno
z części konstytucyjnej teoretycznej, drugie problematyka zasad, a trzecie  przedstawienie
dwóch zasad (lub jednej z dwóch zasad) : treść, sposób sformułowania, to co najważniejsze) 
pałki nie będą wpisywane.
Jeśli prawo w odbiorze większości uznane zostanie za niesprawiedliwe, to takie będzie.
Sprawiedliwość, to bardzo szerokie określenie.  Gdyby nie była ręka co by brała wielką by &
sprawiedliwość miała M. Rej. Porządek trzeba oprzeć na idei państwa sprawiedliwego, a nie
tylko demokratycznego. W najdawniejszych czasach (Grecja, Rzym) sprawiedliwość uważano
za najważniejszą z cech.
Pierwsza formuła  co się komu należy? - to pierwsza koncepcja sprawiedliwości  norma
blankietowa . Druga formuła, to  formuła równej miary . Dodaje ona, że osoby, sytuacje, stany
rzeczy, które są podobne, powinny być podobnie traktowane. Te dwie w/w formuły, to dwie
podstawowe koncepcje sprawiedliwości. Mówi się o sprawiedliwości wymiennej (wyrównawczej
 oparta na formule  co się komu zależy , dotyczy odpłaty za dobra otrzymane) i dystrybutywnej
(formuła równej miary).
Poza tymi dwoma formułami wyróżnia się:
a. Sprawiedliwości legalnej (charakterystyczna dla katolickiej nauki kościoła, rządzi
zachowaniem jednostki wobec wspólnoty, jest podstawą usprawiedliwienia różnego
ciężaru dla jednostki wynikającej z tego, że są członkami wspólnoty).
b. Sprawiedliwość proceduralna  sprawiedliwe jest to co wcześniej zaakceptowane i
zapisane w procedurze
c. Sprawiedliwość polityczna  oznacza warunki organizacyjne w państwie służące
lepszym stosunkom społecznym
d. Sprawiedliwość społeczna  najważniejsza  była jednym z podstawowych,
doktrynalnych celów państwa socjalistycznego. Hasło głosiło o równości szans różnych
grup społecznych. Nie jest to pojęcie jednak tylko o rodowodzie komunistycznym.
Posługiwali się nim papieże, władza kościelna. Wielu uznawało to pojęcie jako
niebezpieczne, było ono krytykowane też z powodu tego, że jest to pojęcie nielogiczne.
W tej dyskusji bardzo aktywni byli ludzie bogaci. Sprawiedliwość społeczna w miarę
upływu lat stawała się coraz ważniejsza, wzrastała jej ranga w hierarchii tych
elementarnych zasad społecznych.
Pojęcie sprawiedliwości społecznej  treść
1. Sprzeciw wobec nazbyt głębokiej stratyfikacji społecznej
2. Niedopuszczanie do dyskryminacji określonych grup społecznych
3. Zapewnienie minimum egzystencji dla wszystkich
4. Zapewnienie równych szans awansu społecznego
WYKA
AD 20.05.2012r
cd. zasady sprawiedliwości społecznej:
TK zauważał, że zasada ta nie ma jednolitego charakteru. Według TK można wyróżnić: zasadę
równości praw, solidarności społecznej, minimum bezpieczeństwa socjalnego. Wedle TK ta
zasada = klauzula (konkretny fragment jakiegoś artykułu lub przepisu, który podajemy w
oderwaniu od całego przepisu) nadaje się do stosowania przede wszystkim jako argument
podstawowy naruszenia norm. Wg TK może ona występować jako samoistna, wyłączna
przesłanka do wydania postanowienia o niekonstytucyjności. Stąd też nie wszyscy są
zwolennikami tej zasady, bowiem może ona prowadzić do tego, że zbyt często będzie
stwierdzana niekonstytucyjność.
Nawet same słowa sprawiedliwość społeczna mogą być rozumiane szerzej niż tylko w tym
socjalnym wymiarze (te 4 w/w punkty). Chyba słusznym jest widzenie sprawiedliwości
społecznej jako idei wykraczającej często poza cel ochrony społecznej słabszych.
Sprawiedliwość w stosunkach społecznych prof. Pułło nazywa zasadą ideą państwa
sprawiedliwego. Jest ona b. ważna w tworzeniu porządku w systemie zasad. Sprawiedliwość
społ. Jest szerzej rozumiana w stosunkach społecznych i ma z nią związek zasada solidarności,
idea godności człowieka, dobra wspólnego, pomocniczości. Wszystkie te zasady w pierwszym
rzędzie dot. stosunków społecznych, zatem tworzą one taki system, którego przewodnią ideą
jest sprawiedliwość w stosunkach społecznych, którą my nazywamy zasadą państwa
sprawiedliwego. W tej sprawiedliwości w stosunkach społecznych ważna jest ta mniej społeczna
część czyli sprawiedliwość polityczna. Wg prof. Pułło zasada sprawiedliwości społecznej jest
szerzej rozumiana jako idea państwa sprawiedliwego z uwzględnieniem tych nowych elementów
tj. m.in. sprawiedliwości politycznej.
Tylko 3 partie w Polsce odważyły się na zaproponowanie zapisania sprawiedliwości w
konstytucji i były to partie lewicowe (m.in. SLD). Są 3 grupy konstytucji różniące się do
rozumienia rangi idei sprawiedliwości w prawie ustrojowym:
a. Grupa Bałkańska  podkreśla się kontekst społeczny sprawiedliwości,
b. Słowenia, Ukraina, Czechy, Słowacja  stosuje pojęcie sprawiedliwości tylko w
znaczeniu socjalnym, czyli w tym wąskim: np. sprawiedliwa zapłata za pracę,
c. Federacja Rosyjska - najmniej widzą potrzebę użycia tego słowa, bo tylko w preambule
w najogólniejszy sposób odwołuje się do sprawiedliwości społecznej  to wartość
odziedziczona po przodkach , także konstytucja Litwy, Estonii.
W Polsce jest zapis w preambule i art. 2 konstytucji.
Wartości mogą zyskiwać znaczenie w całym świecie, bo konstytucje stają się coraz bardziej
konstytucjami społeczeństwa a nie tylko państwa.
Dowody:
Finlandia  dokonano zmiany konstytucji w 1995r.  zreformowano początek konstytucji 
godność, wolność i prawa jednostki, sprawiedliwość społeczna.
Z zasadą sprawiedliwości społecznej w tym rozszerzonym znaczeniu najbardziej związana jest
idea solidarności. Związek ten jest jedną z 3 najważniejszych zasad obok przyrodzonej
godności człowieka i prawa do wolności.
Solidarność jest oparta na przekonaniu, że człowiek jest istotą społeczną i potrzebuje innych do
realizacji swych celów. Solidarność ma podstawowe znaczenie do zapewnienia więzi w
państwie. Często jest wpisywana do konstytucji, ale często traktowana jest jako dyrektywa a nie
samoistna zasada prawa. Solidarność w polskiej konstytucji, ta w preambule, jest ideą ogólną,
gdzie solidarność jest wartością, która wymaga zarówno poszanowania przez państwo jak i
obywateli. Najczęściej łączy się idee solidarności z zasadą dobra wspólnego z pkt 1 konstytucji.
Solidarność w preambule pojawiła się w związku ze zwiększonym zainteresowaniem naukami
kościoła. Pojawiła się w preambule dlatego, że cała epoka była epoką Solidarności. Ten
obowiązek solidarności został tak wysoko umieszczony z uwagi na naukę społeczną kościoła,
gdzie jest ona uważana za jedną z 3 najważniejszych zasad etycznych, a czasem uważana jest
za cechę centralną, najważniejszą i nazywaną solidaryzmem społecznym. Cechą podkreślaną w
tej nauce jest to, że nauka katolicka wymaga w sytuacji kryzysowej wspólnotowości.
Zasada solidarności wyrażona jest w polskiej konstytucji w takim rozumieniu, iż nikt kto nie jest
w stanie sobie sam poradzić w sytuacji, gdy pozostanie sam, nie może być pozostawiony bez
pomocy. Solidarność to mocna i dobra wola angażowania się na rzecz dobra wspólnego.
Solidarność (solidare = zagęszczać, spajać)  z tego wynika, ze w zasadzie solidarności chodzi
o powiązania między ludz
mi, które powinny być coraz bardziej zagęszczone. Dlatego też mimo
kłopotów z określeniem jej treści jest ona umieszczana w prawie ustrojowym.
Jak powszechna jest ta zasada w konstytucjach:
- konstytucja Włoch
- konstytucja Portugalii
- konstytucja Hiszpanii
- konstytucja Brazylii z 1988 roku  w preambule za swój cel uznaje zapewnienie realizacji praw
socjalnych, dobrobytu, rozwoju& sprawiedliwości,
Za rozwinięcie zasady solidarności można uznać np. zasadę zrównoważonego rozwoju  dba
się o środowisko z poczucia solidarności międzypokoleniowej. Solidarność występuje, bowiem w
postaci międzypokoleniowej, międzynarodowej.
Także w art. 20 konstytucji z.solidarności przejawia się w zasadzie społecznej gospodarki
rynkowej. Chodzi tu o solidarność partnerów społecznych (państwo, związki pracodawców).
Idea solidarności jest bardzo wieloaspektową w różnych obszarach życia społecznego
musi być widoczna. Jest bardzo dostrzegana w dokumentach Unii Europejskiej. Jest ona
bardzo ważną cechą, ale także w 12 artykułach Karty Praw Podstawowych jest mowa o prawach
człowieka będących przykładami realizacji idei solidarności.
Zasada solidarności niekiedy jest utożsamiana z zasadą dobra wspólnego, często podkreśla się
w nauce społecznej kościoła, że osiągnięcie dobra wspólnego jest niemożliwe bez solidarności.
Nie ma takiej kategorycznej jasności, która z zasad jest najważniejsza, bo wszystkie zasady
treściowo na siebie nachodzą. Próbowano dokonać usystematyzowania zasad głównych w
nauce społecznej kościoła i wyraża się opinię, iż pierwsza, najważniejsza jest idea prymatu
istoty ludzkiej, druga zasada solidarności, a wszystkim kieruje idea dobra wspólnego.
W polskiej konstytucji ta zasada umieszczona już jest w art. 1 konstytucji, więc jak nie uznać jej
za najważniejszą. Samo wskazanie co jest dobrem wspólnym nie jest jednak proste. Wspólne
dobro (parki narodowe, lasy państwowe etc.) nie należy utożsamiać z dobrem wspólnym,
bowiem znaczy to zupełnie co innego. Przestawienie szyku słów ma tutaj b. duże znaczenie.
Art. 1 we wcześniejszej konstytucji z 35r. miał wyrażać prymat państwa  był tam umieszczony
zapis  wspólne dobro . Kiedyś zapis  Rzeczpospolita było utożsamiany ze wspólnym dobrem,
wspólną sprawą z uwagi na to, że nie znano słowa  państwo .
Polska konstytucja z 1997 roku w art. 1 : nie można zapisać w konstytucji, że państwo to jest
 dobro wspólne . Dobro wspólne, to instytucje służebne w stosunku do społeczeństwa. Dyskusja
na temat zasad konstytucji jest cały czas otwarta (ukazały się już dwa artykuły w prasie na temat
zasady służebności).
Konstytucyjna zasada dobra wspólnego podkreśla, że w państwie istnieje wspólne dla
wszystkich obywateli dobro, ale go nie wymienia (wg P. Winczorka).
Dobro wspólne w szerokim znaczeniu to : wspólny pożytek, to powód dla którego wspólnota
istnieje (np. rozwój ekonomiczny). Natomiast w znaczeniu węższym dobrem wspólnym jest
porządek, reguły, zasady i instytucje wolnego państwa konstytucyjnego, które są konieczne, aby
wspólny porządek mógł zaistnieć, aby to szerokie znaczenie dobra wspólnego mogło być
realizowane. A te reguły, to reguły państwa konstytucyjnego - państwa demokratycznego.
Właśnie te wartości państwa demokratycznego, konstytucyjnego, wolnego, niepodległego to jest
to wąskie znaczenie dobra wspólnego, które ma służyć realizacji szeroko rozumianemu pojęciu
dobra wspólnego.
Czy art. 1 ma samoistne znaczenie? Są różne stanowiska (jak zawsze L)
Zasady pomocniczości i społeczeństwa obywatelskiego
1. Geneza i treść zasady pomocniczości.
2. Współczesne znaczenie zasady pomocniczości
3. Ewolucja idei społeczeństwa obywatelskiego.
4. Społeczeństwo obywatelskie gwarancją demokratycznego ustroju państwa.
Zasada pomocniczości z imienia wskazana jest w preambule (tak jak zasada solidarności) w
słowach  oraz na zasadzie pomocniczości umacniającej obywateli i ich wspólnot . Jednak w
żadnym innym miejscu konstytucji pomocniczość nie została wskazana. Art. 12 konstytucji jest
najważniejszy  wolność zrzeszania co łączy się z pojęciem społeczeństwa obywatelskiego.
Te dwie idee są współzależne. Z. pomocniczości dostarcza argumentów prakseologicznych,
aksjologicznych argumentów na rzecz społeczeństwa obywatelskiego. Te dwie idee, to dwie
strony tej samej idei. Z. społ. obywatelskiego  tworzenie wspólnot, a z. pomocniczości znajduje
na to uzasadnienie. Zasada pomocniczości, to inaczej zasada subsydiarności. Zaczęto o niej
mówić pod koniec XIX wieku. Przez długi czas uzasadniała istnienie państwa. Państwo ta
wyższa wspólnota istnieje po to by pomagać wspólnotom niższym. To co niższe wspólnoty mogą
być realizowane przez niższe wspólnoty nie powinno być zabierane przez państwo. Tak
rozumiana zasada pomocniczości wyartykułowana została w końcu XIX stulecia w okresie
konfliktu w sprawach nauczania. Stała się ona ważnym argumentem przeciwko ingerencji
państwa w sprawy rodziny i kościoła. Ingerencja państwa potrzebna jest przy budowaniu
ośrodków do nauczania zwłaszcza na etapie szkolnictwa wyższego, ale nie powinna ingerować
do szkolnictwa najniższego.
Leon XII Encyklika rarum nowarum i Encyklika  Quadrogenimo anno po raz pierwszy zapisy o
zasadzie pomocniczości  z. pomocniczości ma charakter kompetencyjny, co jednostka
jest zdolna zrobić sama  niech robi sama. Co jest w stanie zrobić sama społeczność
mniejsza, to większość nie powinna jej wyręczać itd., aż do państwa. Znajduje w tym też
swe uzasadnienie zasada decentralizacji samorządu.
Z. pomocniczości jest używana do uzasadnienia kompetencji wszystkich innych wyższych
wspólnot. Zainteresowanie tą zasadą zwiększyło się w momencie tworzenie wspólnot, a póz
niej
UE, bo zasada pomocniczości  subsydiarności jest pierwszą zasadą prawa w Europie. Jest ona
rzeczywistym fundamentem UE, bo bez niej nie doszłoby do zawiązania takiej wspólnoty.
Państwa nie utworzą bowiem tworu wyższego rzędu, dopóki nie zostaną zakreślone jakieś
bezpieczne dla nich granice. Z. pomocniczości ma być gwarancją zachowania choćby
częściowej suwerenności państw. Pierwsze przepisy sformułowano w konstytucjach Niemiec i
Francji, aby umocnić tą unijną zasadę. Mimo, że częściej używa się terminu subsydiarności w
UE  jeśli chce się zaakcentować akcent kompetencyjny, to używa się tego terminu, a jeśli w
celu podkreślenia udzielania pomocy, to używa się stwierdzenia  pomocniczości .
Pierwszym dokumentem, który rozpoczął procesu rozpowszechniania się idei subsydiarności
była europejska karta samorządu terytorialnego art. 4 z 1985 roku. W prawie wspólnot
europejskim z. subsydiarności pojawiła się w 1986 roku w Traktacie o EWG. W końcu stała się
ona najważniejszą zasadą prawa unijnego.
Zasada pomocniczości jest także instytucją polskiej konstytucji, nie tylko prawa unijnego. Czy
zasada pomocniczości subsydiarności jest tylko regułą prawną i polityczną, a może jest czymś
więcej, może ma swoją socjologiczną treść. Jeśli wez
mie się pod uwagę także nauki kościoła, to
na pewno stanowi ona także ważną zasadę życia społecznego. Rozróżniane jest znaczenie tej
zasady polityczno  prawne oraz socjologiczno - filozoficzne. Filozoficzno  prawne rozumienie
tego pojęcia to : idea ta nie tylko ogranicza działanie państwa uzasadniając istnienie samorządu
lokalnego oraz organizacji, które funkcjonują samodzielnie, ale także ukierunkowuje zadania
państwa i ma służyć budowie państwa innego, liberalnego, państwa dobrobytu. W związku z tak
rozumianą ideą państwo powinno przede wszystkim dbać o rozwój społeczeństwa
obywatelskiego
Społeczeństwo obywatelskie
Budowanie tego społeczeństwa stało się hasłem rewolucyjnym wydarcia państwu jego
monopolu w tym zakresie. Ta idea społeczeństwa obywatelskiego bardzo często wpisywana jest
już do preambuły, ale zwykle czynione jest to w sposób pośredni nie wprost np.: zapewnia się
gwarancje prawa do zrzeszania się  jest to warunek do tworzenia społeczeństwa
obywatelskiego. Wszędzie tam, gdzie rozwijają się organizacje kierowane potrzebami
społecznymi.
Tę idee wyraża art. 12 konstytucji z 1997 roku. Nie można treści tego artykułu bagatelizować, bo
uznaje on istnienie organizacji za jedną z fundamentalnych potrzeb państwa.
Pojęcie społ. obywatelskiego miało inną historię niż historia idei społ. obywatelskie. To samo
określenie  societas civilis co innego znaczyło w różnych epokach. W Polsce mówi się o
społeczeństwie obywatelskim w innych państwach o społeczeństwie cywilnym.
Niepodległościowy charakter organizacji w Polsce wydawało się, ze będzie lepiej oddawany
zwrotem społeczeństwo obywatelskie niż społeczeństwo cywilne. Współczesna idea tego
pojęcia narodziła się w drugiej połowie XVIII wieku.
Społ. obywatelskie to organizacje, które nie tylko zaspokajają naturalne potrzeby obywateli, ale
też do nich zaliczają udział we władzy. Czy jednak te organizacje np. partie polityczne należy
traktować jako wchodzące w skład pojęcia obywatelskiego? Jedni będą to tak interpretować inni
będą oddzielać politykę od organizacji społecznych. Wg prof. Pułło należy używać tego drugiego
stanowiska, żeby oddzielać politykę od społeczeństwa obywatelskiego. Są np. stanowiska, że
zasada społeczeństwa obywatelskiego jest tożsama z zasadą pluralizmu politycznego. Nie
odróżnia ono organizacji społecznych od partii politycznych. (Prof. napisał artykuł na temat
społeczeństwa obywatelskiego). Uznano za właściwe podkreślenie odróżnienia aktywności
stricte politycznej obywateli od innej, nie wyłączając nawet tej działalności gospodarczej.
Organizacje społeczne nazywane są często pozarządowymi. Kolejną niedoskonałością
terminologiczną są organizacje pozarządowe  wg. niektórych stanowisk powinno się je
wyróżniać na szczeblu międzynarodowym.
Znaczenie społeczeństwa obywatelskiego dla ustroju państwa demokratycznego:
J. Gowin  demokracji nie wolno traktować jako tylko wolnych wyborów, wolnej prasy, a należy
również uwzględnić udział społeczeństwa obywatelskiego.
KONIEC
Na egzamin 3 pytania w tym  dwa pytania teoretyczne  a jedno do wyboru będą dwie zasady,
z których i jedną należy opisać.
NP. zasada społeczeństwa obywatelskiego, zasada demokracji bezpośredniej  wybrać jedną i
opisać.