Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment
pełnej wersji całej publikacji.
Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji kliknij tutaj.
Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie
rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez
NetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na którym można
nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji. Zabronione są
jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody
NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania siÄ™ jej
od-sprzedaży, zgodnie z regulaminem serwisu.
Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie
internetowym Salon Cyfrowych Publikacji ePartnerzy.com.
Ustrój
polityczny RP
w świetle
Konstytucji z 1997 r.
Ustrój
polityczny RP
w świetle
Konstytucji z 1997 r.
Wiesław Skrzydło
6. wydanie
Warszawa 2009
Stan prawny na 1 marca 2009 r.
Wydawca:
Magdalena Górniewicz
Redaktor prowadzÄ…cy:
Anna Berska
Korekta:
Ewa Charitonow
Skład, łamanie:
Zakład Usługowy PRIM
© Copyright by
Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., 2009
ISBN: 978-83-7601-761-7
6. wydanie
Wydane przez:
Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o.
Redakcja Książek
01-231 Warszawa, ul. PÅ‚ocka 5a
tel. [phone]
31-156 Kraków, ul. Zacisze 7
tel. [phone]
e-mail: [e-mail]
www.wolterskluwer.pl
Księgarnia internetowa www.profinfo.pl
SPIS TREśCI
Rozdział pierwszy
Ustrój polityczny państwa  pojęcie i istota ........................................................................ 11
1. Pojęcie ustroju politycznego .......................................................................................... 12
2. Ewolucja ustroju politycznego Polski .......................................................................... 14
Rozdział drugi
Konstytucyjne podstawy ustroju politycznego Polski ...................................................... 26
1. Podstawowe wiadomości o konstytucji ....................................................................... 26
2. Szczególna treść konstytucji .......................................................................................... 29
3. Szczególna forma konstytucji ........................................................................................ 31
4. Szczególna moc konstytucji ........................................................................................... 36
5. Hierarchia norm konstytucyjnych................................................................................ 37
6. Funkcje konstytucji ......................................................................................................... 38
Rozdział trzeci
Przygotowanie i uchwalenie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej............................. 40
1. Społeczno-polityczne przesłanki zmian ustrojowych............................................... 40
2. Prace nad przygotowaniem nowej konstytucji w latach 1989 1991 ....................... 42
3. Prace konstytucyjne w latach 1991 1993 ..................................................................... 44
4. Prace konstytucyjne prowadzone w latach 1993 1997 ............................................. 46
5. Systematyka Konstytucji RP .......................................................................................... 48
6. Ogólna charakterystyka Konstytucji RP ...................................................................... 50
Rozdział czwarty
Zasady ustroju politycznego Rzeczypospolitej Polskiej w świetle Konstytucji
z 2 kwietnia 1997 r. .................................................................................................................... 53
Rozdział piąty
Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela ........................................................ 75
1. Wprowadzenie................................................................................................................. 75
2. Podstawowe pojęcia ........................................................................................................ 76
3. Zasady określające stosunki państwo a jednostka..................................................... 81
4. Ogólna charakterystyka wolności i praw jednostki w świetle Konstytucji
z 1997 r. .............................................................................................................................. 82
5. Systematyka wolności i praw jednostki na gruncie Konstytucji ............................. 84
5
a) zasady ogólne............................................................................................................... 84
b) wolności i prawa osobiste .......................................................................................... 85
c) wolności i prawa polityczne ...................................................................................... 86
d) wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne ........................................... 87
e) środki ochrony wolności i praw jednostki .............................................................. 88
f) podstawowe obowiÄ…zki jednostki ............................................................................ 88
Rozdział szósty
Konstytucyjne podstawy systemu z
ródeł prawa ................................................................ 90
1. Uwagi ogólne ................................................................................................................... 90
2. Konstytucja ....................................................................................................................... 94
3. Ustawa konstytucyjna .................................................................................................... 95
4. Ustawy............................................................................................................................... 96
5. Problem dekretowania.................................................................................................... 97
6. Umowy międzynarodowe ............................................................................................. 98
7. Podustawowe akty prawne.......................................................................................... 100
Rozdział siódmy
System organów państwowych............................................................................................ 102
1. Podstawowe pojęcia ...................................................................................................... 102
2. Czynniki decydujące o kształcie systemu organów ................................................ 105
3. Organy ustawodawcze ................................................................................................. 108
4. Organy wykonawcze .................................................................................................... 109
5. Sądy i trybunały............................................................................................................. 110
6. Organy kontroli państwowej i ochrony prawa ........................................................ 111
Rozdział ósmy
Zasady prawa wyborczego .................................................................................................... 112
1. Uwagi wstępne .............................................................................................................. 112
2. Prawo wyborcze i jego funkcje ................................................................................... 113
3. Konstytucyjne zasady prawa wyborczego w Polsce................................................ 115
a) zasada powszechności .............................................................................................. 116
b) zasada równości......................................................................................................... 117
c) zasada bezpośredniości ............................................................................................ 118
d) zasada tajności głosowania ...................................................................................... 119
e) zasady dotyczące rozdziału mandatów................................................................. 120
4. Ważność wyborów ........................................................................................................ 122
5. Wygaśnięcie i obsadzenie mandatu w trakcie kadencji .......................................... 123
Rozdział dziewiąty
Sejm i Senat.............................................................................................................................. 125
1. Struktura władzy ustawodawczej .............................................................................. 125
2. Pozycja prawno-ustrojowa Sejmu i Senatu............................................................... 126
3. Status prawny posła i senatora.................................................................................... 130
4. Organy wewnętrzne Sejmu i Senatu ......................................................................... 133
5. Tryb funkcjonowania Sejmu i Senatu ........................................................................ 134
6
6. Kompetencje ................................................................................................................... 136
a) funkcja ustawodawcza ............................................................................................. 137
b) funkcja kontrolna ...................................................................................................... 142
c) kompetencje kreacyjne ............................................................................................. 148
7. Zgromadzenie Narodowe ............................................................................................ 149
Rozdział dziesiąty
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej .................................................................................. 150
1. Uwagi ogólne ................................................................................................................. 150
2. Ustrojowa pozycja Prezydenta RP w obowiÄ…zujÄ…cej Konstytucji ......................... 151
3. Tryb wyboru prezydenta i warunki wygaśnięcia mandatu ................................... 153
4. Zasady odpowiedzialności prezydenta ..................................................................... 155
5. Kompetencje prezydenta ............................................................................................. 156
a) kompetencje jako głowy państwa .......................................................................... 157
b) kompetencje w stosunku do Sejmu i Senatu ........................................................ 159
c) kompetencje w stosunku do Rady Ministrów ...................................................... 161
d) kompetencje wobec władzy sądowniczej ............................................................. 163
e) inne kompetencje prezydenta................................................................................. 165
6. Akty prawne prezydenta ............................................................................................. 166
Rozdział jedenasty
Rada Ministrów i administracja rządowa .......................................................................... 167
1. Uwagi ogólne ................................................................................................................. 167
2. Rola ustrojowa Rady Ministrów ................................................................................. 169
3. Skład Rady Ministrów .................................................................................................. 170
4. Tryb powoływania Rady Ministrów ........................................................................... 171
a) rola prezydenta i Sejmu ........................................................................................... 171
b) rola Prezesa Rady Ministrów w tworzeniu rządu ............................................... 174
5. Zmiany w składzie Rady Ministrów .......................................................................... 175
6. Problem odpowiedzialności Rady Ministrów........................................................... 175
a) odpowiedzialność polityczna Rady Ministrów .................................................... 176
b) odpowiedzialność konstytucyjna członków Rady Ministrów ........................... 177
7. Kompetencje Rady Ministrów ..................................................................................... 178
a) wykonywanie ustaw ................................................................................................. 178
b) stanowienie prawa .................................................................................................... 179
c) składanie sprawozdań i informacji ........................................................................ 180
d) funkcja kierowniczo-koordynacyjna ..................................................................... 180
8. Tryb funkcjonowania Rady Ministrów ...................................................................... 181
9. Prezes Rady Ministrów ................................................................................................. 182
10. Charakter prawny ministrów ...................................................................................... 184
11. Administracja rzÄ…dowa ................................................................................................. 185
Rozdział dwunasty
SamorzÄ…d terytorialny............................................................................................................ 187
1. Istota samorzÄ…du terytorialnego ................................................................................. 187
2. Zadania samorządu terytorialnego w systemie władzy ......................................... 188
7
a) gmina  jej charakter i zadania ............................................................................... 190
b) powiat.......................................................................................................................... 191
c) województwo............................................................................................................. 191
3. Sprawowanie władzy samorządowej ........................................................................ 192
a) wybory ........................................................................................................................ 192
b) referendum ................................................................................................................. 194
4. Organy samorzÄ…du terytorialnego ............................................................................. 195
a) organy stanowiÄ…ce samorzÄ…du terytorialnego ..................................................... 195
b) organy wykonawcze samorzÄ…du terytorialnego.................................................. 197
5. Akty prawa miejscowego stanowione przez organy samorzÄ…du
terytorialnego ................................................................................................................. 198
6. Nadzór nad działalnością samorządu terytorialnego ............................................. 199
Rozdział trzynasty
Sądy i trybunały ...................................................................................................................... 200
1. WÅ‚adza sÄ…downicza....................................................................................................... 200
2. Organy wymiaru sprawiedliwości ............................................................................. 201
a) Sąd Najwyższy........................................................................................................... 201
b) sÄ…dy powszechne ...................................................................................................... 203
c) sÄ…dy administracyjne ................................................................................................ 204
d) sÄ…dy wojskowe ........................................................................................................... 206
3. Konstytucyjne zasady organizacji i działania sądów .............................................. 206
a) zasada niezawisłości ................................................................................................. 206
b) zasada instancyjności................................................................................................ 208
c) zasada udziału obywateli w działalności sądów.................................................. 208
d) zasada jednolitości sądów ........................................................................................ 209
e) prawo do sÄ…du ........................................................................................................... 209
f) zasada jawności ......................................................................................................... 209
g) zasada prawa do obrony .......................................................................................... 210
h) zasada domniemania niewinności ......................................................................... 210
i) zasada nullum crimen sine lege .................................................................................. 210
4. Krajowa Rada SÄ…downictwa ........................................................................................ 211
5. Trybunał Konstytucyjny ............................................................................................... 212
a) rola ustrojowa Trybunału Konstytucyjnego ......................................................... 212
b) zakres kompetencji Trybunału Konstytucyjnego................................................. 213
c) tryb postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym.................................... 215
d) orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego ................................................................ 216
6. Trybunał Stanu ............................................................................................................... 217
a) istota i zakres odpowiedzialności konstytucyjnej ................................................ 217
b) prawne podstawy istnienia i organizacja Trybunału Stanu ............................... 219
c) tryb postępowania w zakresie odpowiedzialności konstytucyjnej .................. 220
8
Rozdział czternasty
Organy kontroli państwowej i ochrony prawa ................................................................. 222
1. Najwyższa Izba Kontroli .............................................................................................. 222
a) pojęcie kontroli państwowej i jej ewolucja w Polsce ........................................... 222
b) ustrój i organizacja Najwyższej Izby Kontroli ...................................................... 225
c) zakres i procedura działań kontrolnych ................................................................ 226
2. Rzecznik Praw Obywatelskich .................................................................................... 227
a) geneza Rzecznika Praw Obywatelskich ................................................................ 227
b) pozycja ustrojowa Rzecznika Praw Obywatelskich ............................................ 228
c) zakres i tryb działania rzecznika ............................................................................. 229
3. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji........................................................................... 231
a) pozycja ustrojowa Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji ................................... 231
b) kompetencje i tryb funkcjonowania Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji .... 233
Zamiast zakończenia .............................................................................................................. 235
Literatura................................................................................................................................... 237
9
10
Rozdział pierwszy
USTRÓJ POLITYCZNY PAńSTWA  POJęCIE I ISTOTA
Wejście w życie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r. zamknęło
pewien etap najnowszej historii państwa, zwany okresem transformacji ustro-
jowej. Zapoczątkowały go obrady konferencji okrągłego stołu, której wyniki
oznaczały wejście Polski w lata stopniowej przebudowy istniejącego ustroju
politycznego państwa w kierunku demokracji parlamentarnej. Konsekwencją
przyjętych uzgodnień była przeprowadzona 7 kwietnia 1989 r. nowelizacja
Konstytucji z 1952 r., a także dokonywane w latach następnych kolejne zmiany
ówczesnej ustawy zasadniczej.
Ważną datę w tej ewolucji stanowiło uchwalenie ustawy konstytucyjnej
z 17 paz
dziernika 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodaw-
czÄ… i wykonawczÄ… Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorzÄ…dzie terytorialnym,
zwanej potocznie Małą Konstytucją. Nie zamykała ona jednak etapu przebu-
dowy ustrojowej, gdyż miała wyraz
nie przejściowy, tymczasowy charakter.
Jak głosił krótki wstęp w Małej Konstytucji, została ona uchwalona  w celu
usprawnienia działalności naczelnych władz państwa, do czasu uchwalenia
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej... .
W przytoczonym sformułowaniu Małej Konstytucji zawarte zostało
stwierdzenie, że zamknięcie tymczasowości ustrojowej w Polsce nastąpi wraz
z uchwaleniem nowej ustawy zasadniczej państwa. Z różnych przyczyn
nie doszło do tego szybko i Mała Konstytucja obowiązywała przez okres
pięciu lat. Dzień 17 paz
dziernika 1997 r. ma z tego punktu widzenia zasad-
nicze znaczenie, jest bowiem dniem wejścia w życie Konstytucji uchwalonej
przez Zgromadzenie Narodowe i przyjętej  po raz pierwszy w historii Polski
 przez naród w drodze referendum ogólnokrajowego.
W ten sposób doszło do uchwalenia konstytucji pełnej, kompleksowo
wejście
regulującej kwestie ustroju państwa oraz problematykę wolności i praw czło- w życie nowej
wieka i obywatela. Wejście w życie nowej Konstytucji oznaczało zatem uchy- Konstytucji
lenie dotychczasowych konstytucyjnych podstaw ustroju Polski i rozpoczęcie
kształtowania instytucji ustrojowych państwa w oparciu o postanowienia nowej
ustawy zasadniczej. Aktualny ustrój polityczny nie jest czymś jakościowo
zupełnie nowym, został bowiem ukształtowany w oparciu o demokratyczne
tradycje ustrojowe Rzeczypospolitej, o doświadczenia okresu transformacji
11
ustrojowej (1989 1997), o przepisy prawne zawarte w Małej Konstytucji z 1992 r.
Ustrój ten nie odcina się zatem od okresu przekształceń ustrojowych, ale jest
jego zwieńczeniem.
Można i należy zakładać, że określony w nowej Konstytucji ustrój po-
lityczny będzie cechowała duża stabilność, a świadczą o tym przepisy kon-
stytucyjne, stanowiące, iż podstawowe dla tego ustroju kwestie  zasady
ustrojowe i regulacje dotyczące sytuacji prawnej człowieka i obywatela, jak
również tryb zmiany ustawy zasadniczej  wymagają szczególnego trybu
postępowania. Konieczne jest do tego uchwalenie jednobrzmiących tekstów
przez Sejm i Senat, ale także zakłada się możliwość poddania tych zmian
akceptacji wyborców w drodze referendum ogólnokrajowego. Powinno to
zabezpieczać ustrój polityczny państwa przed dokonywaniem pochopnych,
mało przemyślanych i służących tylko doraz
nym celom politycznym zmian.
Tego rodzaju regulacje prawne mogą zapewnić ustrojowi trwałość.
1. Pojęcie ustroju politycznego
W literaturze prawa konstytucyjnego przyjmowane jest stanowisko,
że podstawowym, chociaż nie wyłącznym celem i zadaniem każdej ustawy
zasadniczej jest określenie ustroju politycznego państwa. Pogląd ten zachowuje
aktualność w odniesieniu do konstytucji różnych epok, przyjmujących różne
systemy polityczne, jest więc powszechnie uznawany. Zauważyć jednakże
należy, że w tekstach konstytucji nie znajdziemy nie tylko definicji ustroju
politycznego, ale nawet bezpośrednich wskazówek służących zbudowaniu
określenia pojęcia  ustrój polityczny . Nie jest to bowiem zadanie, które po-
winien spełniać akt prawny najwyższego rzędu, jakim jest ustawa zasadnicza,
gdyż jest to powinność nauki prawa. W treści konstytucji można znalez
ć
co najwyżej podstawy ustalenia treści tego pojęcia w znaczeniu nadanym mu
przez ustawÄ™ zasadniczÄ….
definicja ustroju
Omawiana sytuacja jest przyczyną tworzenia różnych definicji pojęcia
politycznego
 ustrój polityczny , niekiedy nawet daleko idących. Najczęściej spotykane
stanowisko, którego reprezentantem był A. Burda, w pojęciu  ustrój dostrzega
zestawienie elementów przeprowadzone według określonej idei przewodniej.
Dlatego można mówić o ustroju organizmu ludzkiego, samorządu, społe-
czeństwa, państwa itp. Elementy te składają się na określoną strukturę, na
pewną całość. Skoro przedmiotem rozważań jest nie ustrój w ogóle, lecz ustrój
polityczny państwa, należy podkreślić, że chodzi o polityczną organizację
społeczeństwa, zbudowaną w oparciu o zasady dotyczące organizacji władzy
publicznej w państwie.
W literaturze prawniczej przez ustrój polityczny rozumie się podsta-
wowe idee polityczne ustrojodawcy, na podstawie których zbudowana jest
władza publiczna i których rozwinięcie następuje bądz
to w treści ustawy
zasadniczej, bÄ…dz
też w drodze ustawodawstwa zwykłego. Jest to zatem
12
kwestia o zasadniczym znaczeniu, przesÄ…dzajÄ…ca nie tylko o politycznym
charakterze ustroju, ale także o stopniu jego demokratyzacji. Nic zatem dziw-
nego, że w toku prac konstytucyjnych zasadnicze dyskusje toczą się zawsze
właśnie wokół precyzowania zasad ustrojowych, przesądzających także m.in.
o tym czy mamy do czynienia ze społeczeństwem obywatelskim i jaki może
ono wywierać wpływ na funkcjonowanie państwa, na sprawowanie władzy
publicznej, jakÄ… pozycjÄ™ prawo zabezpiecza jednostce itp. SÄ… to zatem kwe-
stie o znaczeniu fundamentalnym i dlatego stanowią ważną część regulacji
prawnych zawartych w konstytucji.
Można zatem określić ustrój polityczny jako całokształt zasad odnoszących
się do organizacji i funkcjonowania władzy publicznej w państwie1. Chodzi
zatem w tym przypadku o zestaw idei przewodnich w postaci zasad prawnych
określających strukturę władzy i polityczną organizację społeczeństwa2.
Należy przy tym wyraz
nie podkreślić, że w zakres pojęcia  ustrój poli-
tyczny wchodzą wyłącznie zasady, czyli pewne idee przewodnie odnoszące
się do organizacji i funkcjonowania władzy publicznej, nie chodzi natomiast
w tym przypadku o konkretne instytucje prawno-polityczne, nawet ujmowane
w ich całokształcie. Chodzi więc tylko o zasady leżące u podstaw konstrukcji
władzy publicznej. Stąd też zmiana w zakresie konstrukcji którejś z instytucji
prawno-politycznych nie oznacza automatycznie zmiany ustroju politycz-
nego. Można więc stwierdzić, że o zmianie ustroju w toku przeprowadzanej
w 1989 r. nowelizacji konstytucji decydowało nie przywrócenie w Polsce
instytucji prezydenta czy Senatu, ale zmiana zasad, na jakich opierała się
dotychczasowa organizacja władzy państwowej. Dokonano tego, zastępując
zasadę suwerenności ludu pracującego miast i wsi zasadą zwierzchnictwa
narodu, odrzucajÄ…c zasadÄ™ kierowniczej roli partii komunistycznej, odchodzÄ…c
od zasady jednoizbowości parlamentu na rzecz zasady dwuizbowości ciała
przedstawicielskiego, urealniając zasady niezawisłości sędziów i niezależności
sądów itp.
Tak więc ustrój polityczny zmienia się nie wraz ze zmianą instytucji praw-
no-politycznych, ale wskutek zmiany przewodnich idei, na jakich konstytucja
opiera konstrukcję władzy publicznej w państwie, a więc ze zmianą zasad
organizacji i działania tej władzy. Słusznie też A. Burda podkreślał, że suma
instytucji prawno-państwowych daje raczej pojęcie aparatu państwowego,
podczas gdy pojęciu ustroju politycznego państwa odpowiada całokształt
zasad organizacji i wykonywania władzy publicznej3.
ustrój polityczny
Obok pojęcia  ustrój polityczny spotykane są również takie określenia,
jak  system polityczny czy  system rządów . Nie są to jednak terminy równo- a system rządów
znaczne, które mogłyby być stosowane zamiennie, każde z nich zawiera treść
odmienną, różniącą się od innych. Najszerszym z nich jest pojęcie  system
1
Zob. A. Burda, Polskie prawo państwowe, Warszawa 1977, s. 168. Podobne stanowisko prezentuje F. Sie-
mieński, Prawo konstytucyjne, Warszawa 1980, s. 66; por. też Z. Jarosz, S. Zawadzki, Prawo konstytucyjne,
Warszawa 1987, s. 106.
2
Zob. Z. Jarosz, S. Zawadzki, Prawo konstytucyjne, op. cit., s. 102.
3
A. Burda, Polskie prawo..., op. cit., s. 169.
13
Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment
pełnej wersji całej publikacji.
Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji kliknij tutaj.
Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie
rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez
NetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na którym można
nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji. Zabronione są
jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody
NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania siÄ™ jej
od-sprzedaży, zgodnie z regulaminem serwisu.
Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie
internetowym Salon Cyfrowych Publikacji ePartnerzy.com.