plik


ÿþ Ustrój polityczny RP w [wietle Konstytucji z 1997 r. Ustrój polityczny RP w [wietle Konstytucji z 1997 r. WiesBaw SkrzydBo 6. wydanie Warszawa 2009 Stan prawny na 1 marca 2009 r. Wydawca: Magdalena Górniewicz Redaktor prowadzcy: Anna Berska Korekta: Ewa Charitonow Sk³ad, ³amanie: ZakBad UsBugowy PRIM © Copyright by Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., 2009 ISBN: 978-83-7601-761-7 6. wydanie Wydane przez: Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. Redakcja Ksi|ek 01-231 Warszawa, ul. PBocka 5a tel. (022) 535 80 00 31-156 Kraków, ul. Zacisze 7 tel. (012) 630 46 00 e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl www.wolterskluwer.pl Ksigarnia internetowa www.profinfo.pl SPIS TRE[CI RozdziaB pierwszy Ustrój polityczny paDstwa  pojcie i istota ........................................................................ 11 1. Pojcie ustroju politycznego .......................................................................................... 12 2. Ewolucja ustroju politycznego Polski .......................................................................... 14 RozdziaB drugi Konstytucyjne podstawy ustroju politycznego Polski ...................................................... 26 1. Podstawowe wiadomo[ci o konstytucji ....................................................................... 26 2. Szczególna tre[ konstytucji .......................................................................................... 29 3. Szczególna forma konstytucji ........................................................................................ 31 4. Szczególna moc konstytucji ........................................................................................... 36 5. Hierarchia norm konstytucyjnych................................................................................ 37 6. Funkcje konstytucji ......................................................................................................... 38 RozdziaB trzeci Przygotowanie i uchwalenie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej............................. 40 1. SpoBeczno-polityczne przesBanki zmian ustrojowych............................................... 40 2. Prace nad przygotowaniem nowej konstytucji w latach 1989 1991 ....................... 42 3. Prace konstytucyjne w latach 1991 1993 ..................................................................... 44 4. Prace konstytucyjne prowadzone w latach 1993 1997 ............................................. 46 5. Systematyka Konstytucji RP .......................................................................................... 48 6. Ogólna charakterystyka Konstytucji RP ...................................................................... 50 RozdziaB czwarty Zasady ustroju politycznego Rzeczypospolitej Polskiej w [wietle Konstytucji z 2 kwietnia 1997 r. .................................................................................................................... 53 RozdziaB pity Wolno[ci, prawa i obowizki czBowieka i obywatela ........................................................ 75 1. Wprowadzenie................................................................................................................. 75 2. Podstawowe pojcia ........................................................................................................ 76 3. Zasady okre[lajce stosunki paDstwo a jednostka..................................................... 81 4. Ogólna charakterystyka wolno[ci i praw jednostki w [wietle Konstytucji z 1997 r. .............................................................................................................................. 82 5. Systematyka wolno[ci i praw jednostki na gruncie Konstytucji ............................. 84 5 a) zasady ogólne............................................................................................................... 84 b) wolno[ci i prawa osobiste .......................................................................................... 85 c) wolno[ci i prawa polityczne ...................................................................................... 86 d) wolno[ci i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne ........................................... 87 e) [rodki ochrony wolno[ci i praw jednostki .............................................................. 88 f) podstawowe obowizki jednostki ............................................................................ 88 RozdziaB szósty Konstytucyjne podstawy systemu zródeB prawa ................................................................ 90 1. Uwagi ogólne ................................................................................................................... 90 2. Konstytucja ....................................................................................................................... 94 3. Ustawa konstytucyjna .................................................................................................... 95 4. Ustawy............................................................................................................................... 96 5. Problem dekretowania.................................................................................................... 97 6. Umowy midzynarodowe ............................................................................................. 98 7. Podustawowe akty prawne.......................................................................................... 100 RozdziaB siódmy System organów paDstwowych............................................................................................ 102 1. Podstawowe pojcia ...................................................................................................... 102 2. Czynniki decydujce o ksztaBcie systemu organów ................................................ 105 3. Organy ustawodawcze ................................................................................................. 108 4. Organy wykonawcze .................................................................................................... 109 5. Sdy i trybunaBy............................................................................................................. 110 6. Organy kontroli paDstwowej i ochrony prawa ........................................................ 111 RozdziaB ósmy Zasady prawa wyborczego .................................................................................................... 112 1. Uwagi wstpne .............................................................................................................. 112 2. Prawo wyborcze i jego funkcje ................................................................................... 113 3. Konstytucyjne zasady prawa wyborczego w Polsce................................................ 115 a) zasada powszechno[ci .............................................................................................. 116 b) zasada równo[ci......................................................................................................... 117 c) zasada bezpo[rednio[ci ............................................................................................ 118 d) zasada tajno[ci gBosowania ...................................................................................... 119 e) zasady dotyczce rozdziaBu mandatów................................................................. 120 4. Wa|no[ wyborów ........................................................................................................ 122 5. Wyga[nicie i obsadzenie mandatu w trakcie kadencji .......................................... 123 RozdziaB dziewity Sejm i Senat.............................................................................................................................. 125 1. Struktura wBadzy ustawodawczej .............................................................................. 125 2. Pozycja prawno-ustrojowa Sejmu i Senatu............................................................... 126 3. Status prawny posBa i senatora.................................................................................... 130 4. Organy wewntrzne Sejmu i Senatu ......................................................................... 133 5. Tryb funkcjonowania Sejmu i Senatu ........................................................................ 134 6 6. Kompetencje ................................................................................................................... 136 a) funkcja ustawodawcza ............................................................................................. 137 b) funkcja kontrolna ...................................................................................................... 142 c) kompetencje kreacyjne ............................................................................................. 148 7. Zgromadzenie Narodowe ............................................................................................ 149 RozdziaB dziesity Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej .................................................................................. 150 1. Uwagi ogólne ................................................................................................................. 150 2. Ustrojowa pozycja Prezydenta RP w obowizujcej Konstytucji ......................... 151 3. Tryb wyboru prezydenta i warunki wyga[nicia mandatu ................................... 153 4. Zasady odpowiedzialno[ci prezydenta ..................................................................... 155 5. Kompetencje prezydenta ............................................................................................. 156 a) kompetencje jako gBowy paDstwa .......................................................................... 157 b) kompetencje w stosunku do Sejmu i Senatu ........................................................ 159 c) kompetencje w stosunku do Rady Ministrów ...................................................... 161 d) kompetencje wobec wBadzy sdowniczej ............................................................. 163 e) inne kompetencje prezydenta................................................................................. 165 6. Akty prawne prezydenta ............................................................................................. 166 RozdziaB jedenasty Rada Ministrów i administracja rzdowa .......................................................................... 167 1. Uwagi ogólne ................................................................................................................. 167 2. Rola ustrojowa Rady Ministrów ................................................................................. 169 3. SkBad Rady Ministrów .................................................................................................. 170 4. Tryb powoBywania Rady Ministrów ........................................................................... 171 a) rola prezydenta i Sejmu ........................................................................................... 171 b) rola Prezesa Rady Ministrów w tworzeniu rzdu ............................................... 174 5. Zmiany w skBadzie Rady Ministrów .......................................................................... 175 6. Problem odpowiedzialno[ci Rady Ministrów........................................................... 175 a) odpowiedzialno[ polityczna Rady Ministrów .................................................... 176 b) odpowiedzialno[ konstytucyjna czBonków Rady Ministrów ........................... 177 7. Kompetencje Rady Ministrów ..................................................................................... 178 a) wykonywanie ustaw ................................................................................................. 178 b) stanowienie prawa .................................................................................................... 179 c) skBadanie sprawozdaD i informacji ........................................................................ 180 d) funkcja kierowniczo-koordynacyjna ..................................................................... 180 8. Tryb funkcjonowania Rady Ministrów ...................................................................... 181 9. Prezes Rady Ministrów ................................................................................................. 182 10. Charakter prawny ministrów ...................................................................................... 184 11. Administracja rzdowa ................................................................................................. 185 RozdziaB dwunasty Samorzd terytorialny............................................................................................................ 187 1. Istota samorzdu terytorialnego ................................................................................. 187 2. Zadania samorzdu terytorialnego w systemie wBadzy ......................................... 188 7 a) gmina  jej charakter i zadania ............................................................................... 190 b) powiat.......................................................................................................................... 191 c) województwo............................................................................................................. 191 3. Sprawowanie wBadzy samorzdowej ........................................................................ 192 a) wybory ........................................................................................................................ 192 b) referendum ................................................................................................................. 194 4. Organy samorzdu terytorialnego ............................................................................. 195 a) organy stanowice samorzdu terytorialnego ..................................................... 195 b) organy wykonawcze samorzdu terytorialnego.................................................. 197 5. Akty prawa miejscowego stanowione przez organy samorzdu terytorialnego ................................................................................................................. 198 6. Nadzór nad dziaBalno[ci samorzdu terytorialnego ............................................. 199 RozdziaB trzynasty Sdy i trybunaBy ...................................................................................................................... 200 1. WBadza sdownicza....................................................................................................... 200 2. Organy wymiaru sprawiedliwo[ci ............................................................................. 201 a) Sd Najwy|szy........................................................................................................... 201 b) sdy powszechne ...................................................................................................... 203 c) sdy administracyjne ................................................................................................ 204 d) sdy wojskowe ........................................................................................................... 206 3. Konstytucyjne zasady organizacji i dziaBania sdów .............................................. 206 a) zasada niezawisBo[ci ................................................................................................. 206 b) zasada instancyjno[ci................................................................................................ 208 c) zasada udziaBu obywateli w dziaBalno[ci sdów.................................................. 208 d) zasada jednolito[ci sdów ........................................................................................ 209 e) prawo do sdu ........................................................................................................... 209 f) zasada jawno[ci ......................................................................................................... 209 g) zasada prawa do obrony .......................................................................................... 210 h) zasada domniemania niewinno[ci ......................................................................... 210 i) zasada nullum crimen sine lege .................................................................................. 210 4. Krajowa Rada Sdownictwa ........................................................................................ 211 5. TrybunaB Konstytucyjny ............................................................................................... 212 a) rola ustrojowa TrybunaBu Konstytucyjnego ......................................................... 212 b) zakres kompetencji TrybunaBu Konstytucyjnego................................................. 213 c) tryb postpowania przed TrybunaBem Konstytucyjnym.................................... 215 d) orzeczenia TrybunaBu Konstytucyjnego ................................................................ 216 6. TrybunaB Stanu ............................................................................................................... 217 a) istota i zakres odpowiedzialno[ci konstytucyjnej ................................................ 217 b) prawne podstawy istnienia i organizacja TrybunaBu Stanu ............................... 219 c) tryb postpowania w zakresie odpowiedzialno[ci konstytucyjnej .................. 220 8 RozdziaB czternasty Organy kontroli paDstwowej i ochrony prawa ................................................................. 222 1. Najwy|sza Izba Kontroli .............................................................................................. 222 a) pojcie kontroli paDstwowej i jej ewolucja w Polsce ........................................... 222 b) ustrój i organizacja Najwy|szej Izby Kontroli ...................................................... 225 c) zakres i procedura dziaBaD kontrolnych ................................................................ 226 2. Rzecznik Praw Obywatelskich .................................................................................... 227 a) geneza Rzecznika Praw Obywatelskich ................................................................ 227 b) pozycja ustrojowa Rzecznika Praw Obywatelskich ............................................ 228 c) zakres i tryb dziaBania rzecznika ............................................................................. 229 3. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji........................................................................... 231 a) pozycja ustrojowa Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji ................................... 231 b) kompetencje i tryb funkcjonowania Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji .... 233 Zamiast zakoDczenia .............................................................................................................. 235 Literatura................................................................................................................................... 237 9 10 RozdziaB pierwszy USTRÓJ POLITYCZNY PADSTWA  POJCIE I ISTOTA Wej[cie w |ycie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r. zamknBo pewien etap najnowszej historii paDstwa, zwany okresem transformacji ustro- jowej. ZapocztkowaBy go obrady konferencji okrgBego stoBu, której wyniki oznaczaBy wej[cie Polski w lata stopniowej przebudowy istniejcego ustroju politycznego paDstwa w kierunku demokracji parlamentarnej. Konsekwencj przyjtych uzgodnieD byBa przeprowadzona 7 kwietnia 1989 r. nowelizacja Konstytucji z 1952 r., a tak|e dokonywane w latach nastpnych kolejne zmiany ówczesnej ustawy zasadniczej. Wa|n dat w tej ewolucji stanowiBo uchwalenie ustawy konstytucyjnej z 17 pazdziernika 1992 r. o wzajemnych stosunkach midzy wBadz ustawodaw- cz i wykonawcz Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorzdzie terytorialnym, zwanej potocznie MaB Konstytucj. Nie zamykaBa ona jednak etapu przebu- dowy ustrojowej, gdy| miaBa wyraznie przej[ciowy, tymczasowy charakter. Jak gBosiB krótki wstp w MaBej Konstytucji, zostaBa ona uchwalona  w celu usprawnienia dziaBalno[ci naczelnych wBadz paDstwa, do czasu uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej... . W przytoczonym sformuBowaniu MaBej Konstytucji zawarte zostaBo stwierdzenie, |e zamknicie tymczasowo[ci ustrojowej w Polsce nastpi wraz z uchwaleniem nowej ustawy zasadniczej paDstwa. Z ró|nych przyczyn nie doszBo do tego szybko i MaBa Konstytucja obowizywaBa przez okres piciu lat. DzieD 17 pazdziernika 1997 r. ma z tego punktu widzenia zasad- nicze znaczenie, jest bowiem dniem wej[cia w |ycie Konstytucji uchwalonej przez Zgromadzenie Narodowe i przyjtej  po raz pierwszy w historii Polski  przez naród w drodze referendum ogólnokrajowego. W ten sposób doszBo do uchwalenia konstytucji peBnej, kompleksowo wej[cie regulujcej kwestie ustroju paDstwa oraz problematyk wolno[ci i praw czBo- w |ycie nowej wieka i obywatela. Wej[cie w |ycie nowej Konstytucji oznaczaBo zatem uchy- Konstytucji lenie dotychczasowych konstytucyjnych podstaw ustroju Polski i rozpoczcie ksztaBtowania instytucji ustrojowych paDstwa w oparciu o postanowienia nowej ustawy zasadniczej. Aktualny ustrój polityczny nie jest czym[ jako[ciowo zupeBnie nowym, zostaB bowiem uksztaBtowany w oparciu o demokratyczne tradycje ustrojowe Rzeczypospolitej, o do[wiadczenia okresu transformacji 11 ustrojowej (1989 1997), o przepisy prawne zawarte w MaBej Konstytucji z 1992 r. Ustrój ten nie odcina si zatem od okresu przeksztaBceD ustrojowych, ale jest jego zwieDczeniem. Mo|na i nale|y zakBada, |e okre[lony w nowej Konstytucji ustrój po- lityczny bdzie cechowaBa du|a stabilno[, a [wiadcz o tym przepisy kon- stytucyjne, stanowice, i| podstawowe dla tego ustroju kwestie  zasady ustrojowe i regulacje dotyczce sytuacji prawnej czBowieka i obywatela, jak równie| tryb zmiany ustawy zasadniczej  wymagaj szczególnego trybu postpowania. Konieczne jest do tego uchwalenie jednobrzmicych tekstów przez Sejm i Senat, ale tak|e zakBada si mo|liwo[ poddania tych zmian akceptacji wyborców w drodze referendum ogólnokrajowego. Powinno to zabezpiecza ustrój polityczny paDstwa przed dokonywaniem pochopnych, maBo przemy[lanych i sBu|cych tylko doraznym celom politycznym zmian. Tego rodzaju regulacje prawne mog zapewni ustrojowi trwaBo[. 1. Pojcie ustroju politycznego W literaturze prawa konstytucyjnego przyjmowane jest stanowisko, |e podstawowym, chocia| nie wyBcznym celem i zadaniem ka|dej ustawy zasadniczej jest okre[lenie ustroju politycznego paDstwa. Pogld ten zachowuje aktualno[ w odniesieniu do konstytucji ró|nych epok, przyjmujcych ró|ne systemy polityczne, jest wic powszechnie uznawany. Zauwa|y jednak|e nale|y, |e w tekstach konstytucji nie znajdziemy nie tylko definicji ustroju politycznego, ale nawet bezpo[rednich wskazówek sBu|cych zbudowaniu okre[lenia pojcia  ustrój polityczny . Nie jest to bowiem zadanie, które po- winien speBnia akt prawny najwy|szego rzdu, jakim jest ustawa zasadnicza, gdy| jest to powinno[ nauki prawa. W tre[ci konstytucji mo|na znalez co najwy|ej podstawy ustalenia tre[ci tego pojcia w znaczeniu nadanym mu przez ustaw zasadnicz. definicja ustroju Omawiana sytuacja jest przyczyn tworzenia ró|nych definicji pojcia politycznego  ustrój polityczny , niekiedy nawet daleko idcych. Najcz[ciej spotykane stanowisko, którego reprezentantem byB A. Burda, w pojciu  ustrój dostrzega zestawienie elementów przeprowadzone wedBug okre[lonej idei przewodniej. Dlatego mo|na mówi o ustroju organizmu ludzkiego, samorzdu, spoBe- czeDstwa, paDstwa itp. Elementy te skBadaj si na okre[lon struktur, na pewn caBo[. Skoro przedmiotem rozwa|aD jest nie ustrój w ogóle, lecz ustrój polityczny paDstwa, nale|y podkre[li, |e chodzi o polityczn organizacj spoBeczeDstwa, zbudowan w oparciu o zasady dotyczce organizacji wBadzy publicznej w paDstwie. W literaturze prawniczej przez ustrój polityczny rozumie si podsta- wowe idee polityczne ustrojodawcy, na podstawie których zbudowana jest wBadza publiczna i których rozwinicie nastpuje bdz to w tre[ci ustawy zasadniczej, bdz te| w drodze ustawodawstwa zwykBego. Jest to zatem 12 kwestia o zasadniczym znaczeniu, przesdzajca nie tylko o politycznym charakterze ustroju, ale tak|e o stopniu jego demokratyzacji. Nic zatem dziw- nego, |e w toku prac konstytucyjnych zasadnicze dyskusje tocz si zawsze wBa[nie wokóB precyzowania zasad ustrojowych, przesdzajcych tak|e m.in. o tym czy mamy do czynienia ze spoBeczeDstwem obywatelskim i jaki mo|e ono wywiera wpByw na funkcjonowanie paDstwa, na sprawowanie wBadzy publicznej, jak pozycj prawo zabezpiecza jednostce itp. S to zatem kwe- stie o znaczeniu fundamentalnym i dlatego stanowi wa|n cz[ regulacji prawnych zawartych w konstytucji. Mo|na zatem okre[li ustrój polityczny jako caBoksztaBt zasad odnoszcych si do organizacji i funkcjonowania wBadzy publicznej w paDstwie1. Chodzi zatem w tym przypadku o zestaw idei przewodnich w postaci zasad prawnych okre[lajcych struktur wBadzy i polityczn organizacj spoBeczeDstwa2. Nale|y przy tym wyraznie podkre[li, |e w zakres pojcia  ustrój poli- tyczny wchodz wyBcznie zasady, czyli pewne idee przewodnie odnoszce si do organizacji i funkcjonowania wBadzy publicznej, nie chodzi natomiast w tym przypadku o konkretne instytucje prawno-polityczne, nawet ujmowane w ich caBoksztaBcie. Chodzi wic tylko o zasady le|ce u podstaw konstrukcji wBadzy publicznej. Std te| zmiana w zakresie konstrukcji której[ z instytucji prawno-politycznych nie oznacza automatycznie zmiany ustroju politycz- nego. Mo|na wic stwierdzi, |e o zmianie ustroju w toku przeprowadzanej w 1989 r. nowelizacji konstytucji decydowaBo nie przywrócenie w Polsce instytucji prezydenta czy Senatu, ale zmiana zasad, na jakich opieraBa si dotychczasowa organizacja wBadzy paDstwowej. Dokonano tego, zastpujc zasad suwerenno[ci ludu pracujcego miast i wsi zasad zwierzchnictwa narodu, odrzucajc zasad kierowniczej roli partii komunistycznej, odchodzc od zasady jednoizbowo[ci parlamentu na rzecz zasady dwuizbowo[ci ciaBa przedstawicielskiego, urealniajc zasady niezawisBo[ci sdziów i niezale|no[ci sdów itp. Tak wic ustrój polityczny zmienia si nie wraz ze zmian instytucji praw- no-politycznych, ale wskutek zmiany przewodnich idei, na jakich konstytucja opiera konstrukcj wBadzy publicznej w paDstwie, a wic ze zmian zasad organizacji i dziaBania tej wBadzy. SBusznie te| A. Burda podkre[laB, |e suma instytucji prawno-paDstwowych daje raczej pojcie aparatu paDstwowego, podczas gdy pojciu ustroju politycznego paDstwa odpowiada caBoksztaBt zasad organizacji i wykonywania wBadzy publicznej3. ustrój polityczny Obok pojcia  ustrój polityczny spotykane s równie| takie okre[lenia, jak  system polityczny czy  system rzdów . Nie s to jednak terminy równo- a system rzdów znaczne, które mogByby by stosowane zamiennie, ka|de z nich zawiera tre[ odmienn, ró|nic si od innych. Najszerszym z nich jest pojcie  system 1 Zob. A. Burda, Polskie prawo paDstwowe, Warszawa 1977, s. 168. Podobne stanowisko prezentuje F. Sie- mieDski, Prawo konstytucyjne, Warszawa 1980, s. 66; por. te| Z. Jarosz, S. Zawadzki, Prawo konstytucyjne, Warszawa 1987, s. 106. 2 Zob. Z. Jarosz, S. Zawadzki, Prawo konstytucyjne, op. cit., s. 102. 3 A. Burda, Polskie prawo..., op. cit., s. 169. 13

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Ustrój polityczny RP w świetle Konstytucji z 1997 r(1)
Ustrój polityczny RP w świetle Konstytucji z 1997
ustroj polityczny rp wyd6
K Leszczyńska Skład i organizacja Rady Ministrów w swietle konstytucji z 1997 r
Zasady ustroju politycznego państwa w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku fragment
Kilka minionych wieków Szkice i studia z historii ustroju Polski ebook demo
KONSTYTUCJA RP z 02 kwietnia 1997
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej Przepisy ebook demo
Zwolnienia pracowników a polityka personalna firmy ebook demo
Zasady ustroju politycznego państwa UG 2012
Skarga do sądu administracyjnego droga odwoławcza od decyzji podatkowych ebook demo
Dialogi z tradycjÄ… ebook demo
Czas na czasownik ebook demo
Naruszenie prywatności osób publicznych przez prasę ebook demo

więcej podobnych podstron