lð
PROTEKCJONIZM HANDLOWY WE
WSPÓA
CZESNYM ÅšWIECIE
Polityka wolnego handlu
Polityka wolnego handlu polega na braku ze strony państwa stosowania
jakichkolwiek barier ograniczających dostęp zagranicznych towarów i
przedsiębiorstw do rynku krajowego, oraz rezygnacji ze środków
wspierania własnego eksportu. W warunkach wolnego handlu towarzyszy
przekonanie, że w warunkach pełnej konkurencji na wszystkich rynkach
możliwe jest optymalne wykorzystanie czynników produkcji i osiągnięcie
maksymalnej korzyści z zagranicznej wymiany handlowej.
Protekcjonizm
 koncepcja zagranicznej polityki ekonomicznej państwa opierająca się na
przekonaniu, że w międzynarodowych stosunkach ekonomicznych nie ma
zgodności interesów różnych krajów, a nieograniczona swoboda działania sił
rynkowych może działać na niekorzyść niektórych krajów słabo rozwiniętych. W
tej sytuacji zgodnie z zasadami protekcjonizmu koniecznie jest stosowanie takich
środków polityki handlowej, które umożliwiają wyrównanie konkurencji między
towarami krajowymi  droższymi i tańszymi towarami zagranicznymi oraz
środków przyczyniających się do podniesienia konkurencyjności towarów
krajowych na rynkach obcych.(...) W krańcowych przypadkach protekcjonizm
prowadzi do autarkii, która oznacza politykę gospodarczą państwa polegającą na
dążeniu danego kraju do osiągnięcia możliwie pełnej samowystarczalności
gospodarczej. KonsekwencjÄ… zastosowania autarkii jest ograniczenie do minimum
importu i zakupywanie za granicą takich towarów, których dany kraj nie jest w
stanie wytworzyć.(...)
Protekcjonizm gospodarczy XIX i XX wieku to polityka ochrony
produkcji krajowej lub rynku narodowego przed konkurencjÄ…
zagraniczną za pomocą różnego rodzaju środków administracyjnych
oraz stymulowaniu rodzimych producentów i eksporterów poprzez
stosowanie dopłat, ulg podatkowych, gwarancji kredytowych .
Polityka wolnego handlu oraz polityka protekcjonizmu to dwa
skrajne modele polityki wymiany gospodarczej z zagranicÄ…. W
rzeczywistości mamy do czynienia zarówno z elementami
protekcjonizmu, jak i liberalizmu. W różnych państwach i w różnych
okresach wzrastał udział jednych bądz
drugich elementów.
Narzędzia polityki handlowej
lð
taryfowe
lð
parataryfowe
lð
pozataryfowe.
Kryterium Rodzaj ceł
Przeznaczenie towaru Tranzytowe
Eksportowe
Importowe
Podstawa wymiaru cła Specyficzne
Ad valorem
Mieszane
Ruchome
Motyw wprowadzenia cła Wychowawcze
Antydumpingowe
Retorsyjne
Prohibicyjne
Bojowe
Narzędzia parataryfowe
ograniczenia nie będące cłami, a powodujące skutki identyczne
jak cła. Prowadzą one do wzrostu ceny importowanego
towaru zmniejszając przy tym jego konkurencyjność na rynku
wewnętrznym. W porównaniu z cłami narzędzia parataryfowe
odznaczają się większą skutecznością. Znaczna część tych
narządzi jest stosowana w sposób niejawny co utrudnia ich
egzemplifikację oraz zwiększa niepewność we wzajemnych
stosunkach. Jako najważniejsze narzędzi parataryfowe
wymienia się opłaty wyrównawcze i subwencje
Opłaty wyrównawcze
należy rozumieć jako różnicę między niższą ceną towaru importowanego a wyższą,
ustaloną i gwarantowaną przez państwo, ceną wewnętrzną towaru produkowanego
w kraju. Podstawowym celem jest podniesienie ceny towaru importowanego do
poziomu ceny towaru krajowego w celu zrównania ich konkurencyjności. Opłaty
wyrównawcze są zmienne, ponieważ zależą od wahań cen na rynku
międzynarodowym towarów importowanych. W przypadku, gdy ceny ulegają
obniżeniu opłaty wyrównawcze rosną, w przypadku przeciwnym- maleją. Oprócz
opłat wyrównawczych mogą być wprowadzone inne opłaty pełniące funkcję
narzędzi parataryfowych. Są to między innymi opłaty fiskalne stosowane wobec
towarów nie produkowanych w kraju importera w celu zwiększenia dochodów
budżetowych. W zakres towarów objętych opłatami fiskalnymi wchodzą w pierwszej
kolejności towary luksusowe o niskiej elastyczności popytu.
Subsydia eksportowe
świadczenia ze strony państwa na rzecz przedsiębiorstw
produkujÄ…cych i sprzedajÄ…cych swoje towary za granicÄ….
Wyrażają się one w formie różnicy między wyższą ceną
krajową towaru a jego niższą ceną na rynku zagranicznym. W
zakres tych subsydiów wchodzą między innymi premie, ulgi,
ułatwienia udzielane przez państwo eksporterom w celu
obniżenia kosztów eksportu.
Subsydia eksportowe
Subsydia są stosowane z następujących powodów:
lð
W celu wyeksportowania nadwyżek towarowych
niemożliwych do sprzedaży na rynku wewnętrznym, a
przez to grożących ograniczeniami w produkcji, wzrostem
bezrobocia,
lð
W celu pełniejszego wykorzystania możliwości
produkcyjnych i wzrostu zatrudnienia,
lð
W celu przeciwdziałania deficytowi bilansu handlowego.
Bez wględu na to, czy subwencje są skuteczne czy nie wywołują negatywne
skutki. SÄ… to:
lð
wzrost inflacji (stymulując eksport państwo działa proinflacyjnie),
lð
niekorzystna redystrybucja dochodu narodowego (na rzecz producentów
krajowych, a także  w przypadku ich nieskuteczności  zagranicy),
lð
osłabienie skłonności do innowacyjności, przedsiębiorczości, rozwoju
postępu naukowo  technicznego itp.,
lð
wzrost wydatków z budżetu państwa, które można by przeznaczyć na inne
cele (może dojść do powiększenia deficytu budżetowego).
Subwencje eksportowe przechodzą ewolucję. Nie ulega wątpliwości, że
zastępują one cła. Zmienia się także ich charakter z powodu przejścia od
subwencji bezpośrednich. Są one bardziej ukryte, trudniejsze do
uchwycenia. Ich stosowaniu przeciwstawił się GATT, a ostatnio WTO.
Tylko niektóre z nich są dozwolone.
Narzędzia pozataryfowe
wszystkie dyskryminacyjnie stosowane narzędzia i działania
wynikające z polityki ekonomicznej rządów, instytucji publicznych
oraz firm prywatnych (z wyłączeniem ceł), które ograniczają lub
zniekształcają rozmiary, strukturę towarową i kierunki wymiany dóbr
i usług.
Bariery pozataryfowe uznano za bardziej groz
ne dla procesu
liberalizacji handlu światowego z uwagi na trzy podstawowe cechy:
wyższą skutecznością od ceł,
większą selektywność w praktycznym stosowaniu,
wielka różnorodność w zakresie form i środków.
Bariery pozataryfowe stosowane Środki pozataryfowe stosowane Środki pozataryfowe będące
przez państwo w celu  niekiedy z zamiarem ubocznym efektem stosowania
oddziaływania na wymianę oddziaływania na wymianę różnych narzędzi polityki
handlową międzynarodową ekonomicznej państwa
Środki działające przez ilościowe Środki działające przez Środki działające przez ilościowe
ograniczenie wymiany: ilościowe ograniczenie ograniczenie wymiany:
-Kontyngenty ilościowe, plafony, wymiany: - monopole rządowe w dziedzinie
licencje importowe, minimalne - dotyczy głównie środków produkcji i dystrybucji dóbr
ceny importowe w zakresie kwot przenoszenia informacji i zbrojeniowych,
ilościowych, marketingu - środki państwowej polityki
- dobrowolne ograniczenia Środki działające przez wzrost strukturalnej i rozwoju regionów,
eksportu (VER), kosztów i cen: - nadzwyczajne środki równoważenia
- porozumienie o - bariery techniczne, bilansu płatniczego
uporządkowanym zbycie (OMA), - bariery administracyjne, - różnice w narodowych systemach
- zakaz importu, embargo, - bariery podatkowe podatkowych,
- zakupy rządowe - różnice w systemach ubezpieczeń
(nieprzestrzeganie zasady społecznych ,
równości partnerów z różnych - różnice w dopuszczalnych
krajów) metodach odpisów amortyzacyjnych,
- monopol państwowy handlu - rządowe programy finansowania
zagranicznego projektów ochronnych, kosmicznych i
Środki działające przez wzrost pozawojskowych,
kosztów i cen: - dyskryminacyjne zewnętrzne opłaty
- opłaty zmienne, opłaty transportowe i sankcjonowane przez
dodatkowe kontyngenty taryfowe, rządy międzynarodowe porozumienia
ceny minimalne, dotyczÄ…ce transportu,
- cła antydumpingowe i - opłaty za transfer portowy
wyrównawcze, depozyty -różnice w zakresie narodowych
przedimportowe standardów i techonlogii
- efekty skali produkcji wynikajÄ…ce z
zamówień rządowych.
Polityka wolnego handlu czy protekcjonizm?
Strategiczna polityka handlowa
Strategiczna polityka handlowa jest koncepcją wyjaśniającą w jakich warunkach dany
kraj może, kosztem partnera, uzyskać korzyści przez wprowadzenie subsydiów.
Strategiczna polityka handlowa wychodzi, tak jak wszystkie nowe koncepcje
uzasadniające protekcjonizm, od założenia istnienia niedoskonałej konkurencji.
Zakłada się zatem dążenie przedsiębiorstw działających na rynku międzynarodowym
do uzyskania zysków monopolowych. Może to nastąpić tylko kosztem strat
poniesionych przez partnera zagranicznego. InnÄ… cechÄ… strategicznej polityki
handlowej wyraz
nie wskazującą na odrzucenie założenia o doskonałej konkurencji, jest
uwzględnienie możliwości uzyskania przez przedsiębiorstwa działające zarówno w
kraju, jak i za granicą wsparcia ze strony państwa. W koncepcji strategicznej polityki
handlowej przyjmuje się też występowanie międzynarodowej współzależności
ekonomicznej, to jest wzajemną zależność nie tylko procesów, ale również decyzji
podejmowanych prze przedmioty zlokalizowane w różnych krajach. Znajduje to odbicie
w sposobie prezentacji tej koncepcji, przy którym używa się niektórych pojęć z teorii
gier.
Polityka przemysłowa
Polityka przemysłowa jest polityką państwa zmierzającą do rozwoju gałęzi i branż
przemysłu uznawanych za nowoczesne. Dążąc do osiągnięcia tego celu, państwo
stosuje różne środki: subsydia, ulgi podatkowe, subsydiowanie prac badawczych i
rozwojowych, tanie kredyty, gwarancje kredytowe oraz odstępstwa od stosowania
niektórych przepisów antymonopolowych.
U podstaw prowadzenia polityki przemysłowej leżą dwie koncepcje teoretyczne:
przedstawiona wyżej strategiczna polityka handlowa i koncepcja dynamicznej
przewagi komparatywnej. Pierwsza z nich wyjaśnia zasadność stosowania
subsydiów w niektórych sytuacjach. Druga natomiast stara się stworzyć
teoretyczne podstawy ingerencji państwa w kształtowanie struktury produkcji.
Cechą wyróżniającą tradycyjne argumenty na rzecz protekcjonizmu
jest ich oparcie na klasycznych teoriach handlu międzynarodowego.
Ekonomiści wyróżniają cztery główne argumenty opowiadające się
za stosowaniem polityki protekcjonizmu:
lð
argument ochrony nowych gałęzi przemysłu,
lð
argument ochrony zatrudnienia,
lð
argument niedoskonałości rynku,
lð
argument poprawy bilansu płatniczego.