A d a m A
o wi c k i
ciężkie mechaniczne młoty. Dopiero
Wakacje, żniwa. Woda leniwie połyskująca w promieniach
w dziewiętnastym wieku szybki roz-
słońca. Prawdziwy odpoczynek. Można leżeć sobie godzina-
wój maszyn parowych położył kres
ich zastosowaniu.
mi, słuchając kumkania żab w stawach, śpiewu ptaków,
Koło wodne ulegało jednak
skrzypienia młyńskiego koła. Dla prawdziwego młodego
dalszym przekształceniom. Inżynie-
rowie badali kształt łopatek w celu
technika jednak wypoczynek kojarzy się z konstruowaniem
wytworzenia jak największej iloS
ci
modeli. Dziś proponuję wykonanie modelu młyna wodnego. energii. Wreszcie w 1885 r. powsta-
ła nowoczesna turbina Francisa. In-
ierwszymi wynalazcami koła wo- w S
redniowieczu. Zbudowano pierw- żynier J. Francis jako pierwszy skie-
dnego byli oczywiS
cie Grecy. Był sze w Europie koła nasiębierne. Ma- rował strumień wody do wewnątrz
Pto tak zwany grecki młyn i pow- ją one większą sprawnoS
ć. Koło ta- turbiny, a nie jak jego poprzednicy
stał w I w. p.n.e. Miał koło wodne kie posiada łopatki, ustawione w na zewnątrz. Jego wynalazek działa
poziome. Było niewielkie i niewiel- kierunku prostopadłym do obwodu. do tej pory w najnowoczeS
niejszych
ką miało moc. Prace jednak trwały Woda skierowana specjalnym kory- elektrowniach.
i zastąpiono je znacznie większym tem spływa na nie i obciążając jed-
kołem pionowym. Pozwalało ono uzy- ną stronę koła, powoduje jego ruch D Z I A Ł A N I E
skać większą moc. Siłą czynną była obrotowy. Woda jednak zbyt szybko M Ł Y N A W O D N E G O
siła wody spadającej na łopatki. wylewała się z przegródek. Dalszy
Wróćmy jednak do starutkiej
konstrukcji naszego młyna. Bardzo
efektownym, zewnętrznym elemen-
tem młyna wodnego jest jego bry-
zgające kroplami wody, skrzypiące
koło. OS
koła napędza, poprzez wał,
koła przekładniowe. W bardzo sta-
rych młynach koła zębate zrobione
są z twardego drewna. Kołki umiesz-
czone na obwodzie krążków tworzą
zęby. Jakże efektowne są takie skrzy-
piące konstrukcje. OS
wału koła wod-
nego na parterze młyna napędza po-
Rodzaje kół wodnych przez przekładnie oS
pionową. Ta
R O D Z A J E K Ó Ł W O D N Y C H postęp polegał na skoS
nym ustawie-
niu łopatek, tak by tworzyły komo-
Koła wodne możemy podzie- ry, w których gromadzi się i pozo-
lić na dwa rodzaje. Pierwszy to koła staje dłuższy czas woda. Wzrosła
podsiębierne. Ich łopatki zanurzone w ten sposób zdolnoS
ć wykorzysty-
w wodzie w małym stopniu wyko- wania energii, co polepszyło spraw-
rzystywały energię płynącej wody. noS
ć koła. Okazało się, że najlepszą
Takie właS
nie prymitywne koła uży- konstrukcją jest taka, gdzie łopatki
wane były w Chinach i Indiach. To są nie tylko ustawione ukoS
nie, ale
królowie chaldejscy uruchomili na też są wygięte do tyłu. W takim kole
Konstrukcja koła wodnego
kanałach pierwsze młyny. Koła były wykorzystana jest jeszcze dodatko-
naszego młyna
niedoskonałe, ale za to młyn wodny wo siła uderzenia wody o łopatki.
był pierwszą na S
wiecie maszyną Koła wodne w przeszłoS
ci wy- oS
prowadzi na piętro młyna. Prze-
złożoną, do napędu której nie uży- korzystywane były nie tylko do na- chodzi przez poziomo położone, dol-
wano już siły ludzkiej ani zwierzę- pędu młynów, ale także w górnic- ne, nieruchome koło młyńskie i obra-
cej. Potem konstrukcje przejęli jak twie i przemyS
le. W górnictwie do ca koło górne, serce całoS
ci. Nad
zwykle Rzymianie. Dalszy postęp wypompowywania wody z kopalń, obracającym się górnym kołem
w rozwoju kół młyńskich nastąpił a w hutnictwie woda napędzała umieszczono drewniany zbiornik
55
5
5
MA
ODY TECHNIK
7/2004
w kształcie lejka. Jest on z jednej ter młyna. Pewna
strony otwarty, a z drugiej od dołu częS
ć rury odpro-
ma suwaną klapkę. Do zbiornika wadzającej zro-
wsypuje się przeznaczone do zmie- biona jest z cien-
lenia ziarno. Po otwarciu zastawki kiej siatki. Służy
powoli, niczym w klepsydrze, zboże do przesiewania
wysypuje się do wnętrza kół młyń- mąki, która sypie
skich przez cztery ukoS
nie wywier- się rax
no do skrzy-
cone otwory. Koła młyńskie leżą na ni odbiorczej. To
sobie, a ich stykające się powierzch- jest najprzyjem-
nie ponacinane są w odS
rodkowo niejszy moment
biegnące rowki. Tu właS
nie nastę- dla rolnika. Sposób nacinania dolnego i górnego koła młyńskiego
D O JeS
li koło będzie większe, większa
D Z I E Ł A będzie cała konstrukcja i łatwiejsza
w wykonaniu drewniana przekład-
Kon- nia. Łopatki koła w postaci prosto-
strukcja mły- kątów wykonane są także ze sklejki.
na, którego
model mamy Konstrukcja młyna. Zaczniemy
zamiar wyko- od osadzenia koła w konstrukcji na
nać, prze- wale. Model naszego młyna jest
trwała nie- piętrowy i może wyglądać jak na
zmieniona od rysunku. Korytko wodne doprowa-
stuleci. Moż- dza wodę do koła wodnego. Zbije-
na je jednak my je ze sklejki. JeS
li będziemy
spotkać jesz- nasz model napędzać wodą z wodo-
cze i dziS
, ja- ciągu, drugi koniec korytka powi-
Zamocowanie koła wodnego naszego młyna ko ocalałe za- nien być zasklepiony, by uniemożli-
bytki techniki. wić wodzie spływanie w odwrot-
puje mielenie ziarna na bielutką mą- nym kierunku. Korytko należy przy-
kę. Po przetarciu, dzięki sile odS
rod- Materiały i narzędzia. Do mocować nad kołem wodnym.
kowej oraz rowkom, mąka spada na skonstruowania modelu surowcem
dno osłony. Z tej osłony prowadzi będą drewniane listewki, sklejka, Wał napędowy koła wodnego. JeS
li
rura odprowadzająca mąkę na par- tektura, okrągły pręt drewniany, mamy w zapasach drewniane grube
gwox
dziki, trochę gipsu lub cemen- druty do robótek ręcznych, to ideal-
tu, drut oraz lakier i klej wodood- ny materiał. Wtedy nie możemy jed-
porny. Potrzebne są też proste na- nak liczyć na to, że ktoS
zrobi nam
rzędzia do obróbki drewna. Piłka na drutach ciepłe skarpety czy sza-
włoS
nicowa, piłka rozpłatnica do lik, ale przecież do zimy jeszcze da-
drzewa, wiertarka ręczna, papier leko, a teraz jest lato i wakacje. Je-
S
cierny, nóż. Może przydać się strug S
li nie dysponujemy takim prętem,
do drzewa, a na pewno niezbędny starannie strugamy drewniany ki-
jest nasz wrodzony talent. Koło wo- jek. Na wale osadzone będzie jedno
dne wykonane jest z cienkiej sklej- z kół przekładni.
Przebieg procesu mielenia ziarna
ki. Należy wyciąć od razu dwa takie
koła. Ich S
rednica może wynosić 20 Wał napędzający kamień młyński
do 40 cm. Tym razem nie chcę po- zrobimy z identycznego materiału
dawać konkretnych wymiarów. Kon- jak wyżej. Na tym wale osadzone
Koła młyńskie i przekładnia strukcja całoS
ci będzie zależeć od będzie drugie mniejsze koło prze-
przyjętego wymiaru koła wodnego. kładni.
56
5
6
MA
ODY TECHNIK
7/2004
Wszel ki e uwagi o budowani u t ego mł yna (szczegól ni e rysunki , f ot ograf i e) przekaż ci e koni ecz-
ni e poczt ą l ub na f orum (www.mt .com.pl /f orum). Na akt ywnych czekaj ą specj al ne nagrody.
Zbiornik na ziarno sklejony jest
w kształcie prostokątnego lejka, jak
na rysunku. Tu wsypuje się ziarno
przeznaczone do mielenia. Od dołu
zbiornik zamykany jest suwaną
klapką z cienkiej sklejki lub tektur-
ki, przesuwanej w prowadnicach.
Rura odbiorcza także jak w praw-
dziwym młynie, sklejona i zbita z
czterech kawałków cienkiej sklejki
lub tekturki. Odcinek rury prowa-
dzący przez skrzynię odbiorczą za-
stąpiony jest cienką siatką. Skrzy-
nia odbiorcza sklejona jest ze sklej-
ki w formie prostokąta.
Poszczególne częS
ci młyna dobrze
jest pokryć bezbarwnym lakierem
wodoodpornym. Teraz należy prze-
prowadzić próby i zdecydować, czy
młyn napędzać będziemy wodą wo-
dociągową, co jest prostsze, czy też
ambitnie skierujemy częS
ć wody ze
Zmontowany model strumienia. JeS
li nasz model działa
zadowalająco, możemy jeszcze do-
Koła zębate przekładni. W naszym przy szablonie najpierw narysuje- robić schody prowadzące z parteru
modelu użyjemy jednej pary kół zę- my, a następnie dłutkiem wykona- młyna na piętro. Trzeba wiedzieć,
batych albo łatwiejszej w wykona- my rowki, czyli bruzdy. W prawdzi- że konstrukcję takiego modelu mły-
niu przekładni ciernej. Przekładnia wym kamieniu nacięcia powinny na wymyS
lił inż. J. Jankowski. Mo-
ma na celu przeniesienie ruchu uło- przecinać się pod kątem 60 stopni żemy też, jeS
li starczy nam wakacji,
żyskowanego poziomo koła wodne- i mieć kształt krzywej logarytmicz- zbudować cały budynek młyna, któ-
go na pionową oS
koła młyńskiego. nej. Rowki na obu kamieniach mu- ry przykryje nasze cenne urządzenia.
Ponieważ koło wodne obraca się szą być skierowane w przeciwnych
wolno, drugim zadaniem jest uzy- kierunkach. Nasz skrzypiący model ruszył. Te-
skanie szybszego ruchu koła młyń- raz możemy znów skorzystać z pro-
skiego, tak by wystarczył do zmie- Odpływ wody spod koła wodnego. mieni słonecznych i poopalać się,
lenia ziarna. W naszym modelu tak- Tu znów użyjemy sklejki do budowy aż do obiadu. A na obiad z bielut-
że zrobimy drewniane koła zębate. korytka kierującego wodę z powro- kiej mąki i S
wieżych jajek pierogi
Nie jest to łatwe, ale za to nie po- tem do strumienia. z jagodami. Ale wakacje!
trzebujemy tokarki, o którą może
być trudno na wakacjach. W drew-
nianych krążkach po obwodzie wier-
cimy otwory na zęby. Zęby wykona-
my z cienkiej listewki lub zapałek.
Czeka nas teraz żmudne struganie
końców zębów. Dobrze jest wyko-
nać sobie szablon, żeby zastruga-
nia miały podobną długoS
ć. Teraz
zęby wbijamy w uprzednio wywier-
cone otwory. Dawni rzemieS
lnicy
potrafili to zrobić, to my z pewno-
S
cią też.
Kamienie młyńskie odlejemy z gip-
su z niewielkim dodatkiem piasku.
Dwie formy do odlewu możemy zro-
bić z tektury zabezpieczonej potem
lakierem czy werniksem akrylowym.
Formy należy natłuS
cić, tak by ma-
teriał z którego odlewamy, nie przy-
warł. Czoła modeli kamieni muszą Model młyna nad rzeką
być zeszlifowane na gładko. Potem
57
5
7
MA
ODY TECHNIK
7/2004