polski satelita I audi A8 I domowe roboty
Jak to dzia a?
ekologiczny hotel I meleksy I in ynieria l dowa
perfumowane mieci I mig owce I gitara
Istnieje od 1932 roku
str. 34
Bateria jednod wigniowa
7
lipiec 2010
cena 9 z 80 gr
(w tym 7% VAT)
ISSN 0462-9760
Indeks 365408
m odzi
Ciekawi wiata s zawsze
Foto
Co to?
str. 27
MATEMATYKA zadanie z pr dem NA WARSZTACIE
FIZYKA niezwyk e przewodnictwo kolory
CHEMIA fotooptyczny deser szybowiec
patrz strona 83
na CD
Zawarto p yty
CD 7/2010
e-relacja e-chemia
Góraszka 2010 Gazy
e-suplement e-czytelnia
NW: Szkolny szybowiec zdalnie stero- Nudne strony w sieci
wany
Jak zaprojektowa stron internetow
NW: Kolory to fascynuj ca sprawa Jak zdoby czytelników bloga?
JPTZ: Corsair
PPM: Linkoping
e-niezb dnik
Internet i komunikacja
e-rozrywka
Narz dzia
Tom Clancy s Splinter Cell: Edytory i arkusze
Conviction
Super Street Fighter IV
Esensja nr 96
na stronie www.mt.com.pl
na kolejne 3 numery (listopad 2010  stycze 2011).
Ty udokumentuj swe zainteresowanie MT wp at kwoty 29,40 z
Prenumerat na tych wyj tkowych zasadach mo esz zamówi
My Ci damy gratis prenumerat od sierpnia 2010 do pa dziernika 2010,
BEZP ATNA PRENUMERATA PRÓBNA
Ta opcja jest dla Ciebie dost pna tylko pod warunkiem, e dotychczas nie prenumerowa e jeszcze MT ani MTol.
Je li zrezygnujesz przed 16.10.2010 r.  otrzymasz zwrot ca ej swojej wp aty.
R
E
A
M
T
A
U
?
N
E
R
P
-
e
A
E
M

O
www.
Jedna z najwi kszych ksi garni naukowo-technicznych
W ofercie ksi ki polskie i zagraniczne
KONKURSY KONKURSY
W TYM NUMERZE DO WYGRANIA
( )
ACTIVE READER IX seria
str. 88
NAGRODY DLA FINALISTÓW
I nagroda:
rower i kask 
Wheeler
V VII
nagroda:
aparat
fotograficzny
Holga
120 CFN
II nagroda:
VIII... nagroda:
Wykrywacz metalu
modele do sklejania
BOUNTY HUNTER 
III nagroda:
Land Star
model do sklejania
+ aparat fotograficzny
Holga 120 GCFN
IV nagroda:
model do sklejania
+ aparat fotograficzny
Holga 120 GCFN
Je li nie b dziesz mia szcz cia w losowaniu nagród w poszczegól-
nych konkursach, to i tak wygrywasz  dostaniesz punkty i nagrody
za udzia w nieustaj cym konkursie Active Reader.
4
 KONKURSY KONKURSY
JOLKA Z HAS EM KLUB I SZKO A
WYNALAZCÓW
str. 60
str. 84
12
sztuk
5
narz dzi
ksi ek
o tematyce
informatycznej
Sponsorzy:
Sponsor: M ody Technik BESSEY, RUKO, WERA i KNIPEX
POMYS
MINI QUIZ
MIESI CA
str. 90
5
ró nych
gier na PC
1Multimedialna
kupon str. 83
Encyklopedia Powszechna PWN
Sponsor:
Sponsor: M ody Technik
M ody Technik
POMYS Y GENIALNE, NA WARSZTACIE
(nagroda pó roczna od redaktorów NW
ZWARIOWANE I TAKIE
za najlepszy model)
SOBIE
6
gier
komputerowych
str. 90
Sponsor:
Sponsor:
1model do sklejania M ody Technik
M ody Technik
SZKO A WYNALAZCÓW KLUB WYNALAZCÓW
(nagrody roczne) (nagrody roczne)
str. 60
str. 61
Sponsor: Sponsor:
1 elektronarz dzie M ody Technik 1 elektronarz dzie M ody Technik
5
 Miesięcznik  Młody Technik
(12 numerów w roku)
wydawany
tym miesiącu bohaterem rubryki  Historia odkryć i wyna-
przez Wydawnictwo AVT
lazków jest gitara. Temat może być dla wielu zaskakujący,
Adres wydawnictwa:
Wwszak instrument nie za bardzo kojarzy się z mechaniką
03-197 Warszawa, ul. Leszczynowa 11,
i wyrafinowanymi konstrukcjami. A w rzeczywistości jest techniką nasiąk-
tel.: [phone],
faks: 022 257 84 00,
nięty po końcówki strun!
e-mail:
[e-mail]
http://www.avt.pl
S T R A T O C A S T E R
Dyrektor wydawnictwa AVT:
Wiesław Marciniak
Gitara akustyczna jest instrumentem popularnym, ale stosunkowo
cichym. To właśnie ta jej właściwość wyzwalała twórczy zapał u konstruk-
Kontakt do Redakcji:
tel.: [phone],
torów wczesnych zelektryfikowanych modeli.
e-mail:
Stworzyli wiele ciekawych rozwiązań i innowacji. Pierwszy przetwor-
[e-mail]
http://www.mt.com.pl
nik skonstruowano już w 1931 roku (w kuchni George a Beauchampa!)
z kawałka magnesu owiniętego miedzianym przewodem. Już w niedługim
Redaktor Naczelny:
Adam Dębowski
czasie ten właśnie przetwornik stał się elementem słynnego i produkowa-
e-mail:
nego seryjnie instrumentu ES-150, spopularyzowanego między innymi przez
[e-mail]
bluesmana T-Bone Walkera.
Sekretarz Redakcji:
Pierwszym, który zrozumiał skąd biorą się dziwne problemy z dz
wię-
Wisława Karolewska
e-mail:
kiem zelektryfikowanej gitary akustycznej, był gitarzysta Les Paul. I to on
[e-mail]
pierwszy skonstruował instrument pozbawiony całkowicie pudła rezonan-
Redaktor:
sowego. Powszechnie za największego spośród konstruktorów takich in-
Monika Witan
e-mail: strumentów uważa się Leo Fendera, elektronika samouka z zamiłowaniem
[e-mail]
do eksperymentów. Swój talent i wiedzę empiryczną zmieniał w pieniądze
Dział Reklamy: podczas trudnych dla Amerykanów wczesnych latach trzydziestych ubie-
Joanna Jania
głego wieku, budując systemy nagłaśniające dla lokalnych zespołów i pro-
tel.: [phone]
faks: 022 257 84 32
wadząc serwis odbiorników radiowych. W latach 40. miał już poważną fir-
e-mail:
mę produkującą sprzęt muzyczny. Niedługo potem nastała nowa era w mu-
[e-mail]
zyce rozrywkowej. Pojawiły się gitary firm Fender i Gibson, które szturmem
Dział Prenumeraty:
zdobyły serca słuchaczy, popularyzując w takim samym stopniu i instru-
tel.: [phone]
faks: 022 257 84 00
ment i nowe style w muzyce. Najsłynniejszą z gitar Leo Fendera stał się
e-mail:
sprzedany w setkach tysięcy egzemplarzy i produkowany do dziś Strato-
[e-mail]
caster. Ten instrument w rękach Jimiego
Stale współpracują:
Hendrixa został okrzyknięty jedną z ikon XX
Stanisław Bajtlik,
Jan Boratyński,
wieku. W 1990 r. białego Stratocastera wykorzy-
Jerzy I. Chmielewski,
stywanego przez Hendrixa w 1969 r. na festiwa-
Paweł Dejnak,
Alvar Hansen,
lu Woodstock, sprzedano na aukcji za 270 000
Piotr Kawalerowicz,
dolarów. Tak samo jak Buddy Holly, Hendrix
Juliusz Konczalski,
Adam A
owicki,
przyczynił się do ogromnego wzrost popularno-
Magdalena Michalska,
ści Stratocastera, zwłaszcza w jego ulubionym
Sergiusz Mitin,
Krzysztof Orliński,
białym kolorze.
Zdzisław Podbielski,
Zmarły w 1991 roku Leo Fender nigdy nie
Stefan Sękowski,
Tomasz Sowiński,
nauczył się grać na skonstruowanym przez sie-
Michał Stępień,
Michał Szurek, bie instrumencie. Wolał saksofon.
Bronisława Średniawa,
Adam Dębowski
Kazimierz Topór,
Marek Utkin. Redaktor Naczelny
Rysunki:
Piotr Kanarek,
UWAGA SZKOA
Y, NAUCZYCIELE I UCZNIOWIE!
Adam A
owicki,
Tomasz Paleczny,
Miesięcznik Młody Technik jest dostępny dla szkół podstawowych,
Jacek Wardęcki.
gimnazjalnych i średnich w prenumeracie sponsorowanej przez Ministerstwo
Nauki i Szkolnictwa Wyższego. W roku 2010 szkoły opłacają 40% kosztów
Skład:
prenumeraty Młodego Technika.
Jacek Wardęcki
Dzięki tej prenumeracie Młody Technik trafia prawie do każdej
e-mail:
biblioteki szkolnej, co oznacza, że jest czytany przez kilkaset tysięcy uczniów
[e-mail] szkół ponadpodstawowych i podstawowych. Specjalnie dla naszych młodych
Czytelników  uczniów tych szkół  stosujemy dwa ułatwienia:
 w poszczególnych artykułach zamieszczamy leksykon trudniejszych pojęć
Konsultacja graficzna:
 oznaczamy stopień trudności artykułu, przy czym
Małgorzata Jabłońska
jeden punkt oznacza, że artykuł powinni zrozumieć uczniowie szkół
podstawowych,
Redakcja nie ponosi
dwa punkty odpowiadają poziomowi uczniów gimnazjum,
odpowiedzialności
trzy punkty  poziom szkoły średniej.
za treści reklam i ogłoszeń
zamieszczonych w numerze
Druk:
gallery one 70g
s p i s t r e c i 7 / 2 0 1 0
T
Polskie pojazdy elektryczne
16
E
Onegdaj media poda y infor-
macj , e w Pruszkowie zbu- C  Miniatury
10
dowano pojazd z nap dem
16  Polskie pojazdy elektryczne
elektrycznym. Informacje by y H  Poznajemy samochody Audi A8
20
lakoniczne, gdy obowi zywa-
22  BRITE-PL
a  klauzula tajno ci tworzo- N  Lata bezpiecznie
24
nego produktu. Odtajniono j
27  Foto Co to?
dopiero teraz i oficjalnie za- I  Chemiczne kopciuszki
28
prezentowano pruszkowski
31  PPM Bardzo lotnicza prowincja
produkt, czyli trójko owiec K  T3
32
nazwany Re-Volt.
34  Jak to dzia a? Bateria
A jednod wigniowa
BRITE-PL
22
Polacy zbuduj dwa w asne satelity
naukowe i umieszcz je na orbicie
do marca 2013r. Zostan wystrzelone
przy okazji startu innej misji kosmicz- S
nej. Polec  na barana , a i tak b dzie
36  Odkryj histori wynalazków Gitara
to kosztowa o 10 12 tysi cy dolarów Z  MT studiuje In ynieria L dowa
42
za kilogram wyniesionego adunku.
44  Astronomia Model Wielkiego
Zbudowane w Centrum Bada Kos- K Wybuchu
micznych PAN satelity b d cz ci
46  Matematyka Zadanie z pr dem
grupy sze ciu podobnych obiektów O  Fizyka Niezwyk e przewodnictwo,
50
tworz cych formacj lotn . B d pro- cz. I
wadzi pomiary fotometryczne  Chemia Fotooptyczny deser
54
a 286 najja niejszych gwiazd.
60  Klub Wynalazców
A
Lata bezpiecznie
24
Pojazd poruszaj cy si po ziemi w przy-
padku zdecydowanej wi kszo ci awarii H
mo e bezpiecznie si zatrzyma , a je li
nawet dojdzie do zderzenia, istnieje re- O
latywnie wysokie prawdopodobie stwo,
64  Na warsztacie Szkolny szybowiec
e konstrukcja poch onie odpowiednio B zdalnie sterowany JS  Micha ek
du cz energii by zagwarantowa 69  Na warsztacie Kolory to fascynuj ca
B
prze ycie  za ogi . W przypadku stat- sprawa
ków powietrznych sprawa nie jest tak
74  Modelarstwo Sztukas Pacyfiku
Y
prosta. Czasem nawet drobna usterka
mo e doprowadzi do katastrofy.
Przyjrzyjmy si bli ej mig owcowi.
Chemiczne kopciuszki
28
Tylko nieliczni zawodowi chemicy maj R 8  Listy
na co dzie do czynienia z  chemiczny- 19  Wehiku czasu
mi kopciuszkami . Mimo, e s po o o- U  Czy wiesz, e...
49
ne w ró nych grupach tablicy
82  Co czyta , co instalowa ?
Mendelejewa, wiele je ze sob czy. B  Strefa amania g owy
84
Owe ma o znane pierwiastki to: ger-
86  Active Reader
man, gal, ind, tal oraz selen, tellur i po- R  Prenumerata
88
lon. W tym miejscu zapewne niektórzy
90  Pomys y genialne, zwariowane
Y
Czytelnicy zaprotestuj : wszak german i takie sobie
to produkcja pó przewodników, a i na-
91  S dziwy Technik
K
zwa polonu nie powinna by nam obca.
Jednak e dla chemika nie maj one
I
obecnie du ego znaczenia.
hit !
l i s t y d o MT Co Ci poruszy o? Chcesz podzieli si
z Redakcj i Czytelnikami MT
Minimalizowanie urz dze elektronicznych swoj opini , wiedz , komentarzem?
Wraz z rozwojem techniki mo emy zauwa y , e prawie wszyst-
Wy lij e-mail na adres
kie przedmioty codziennego u ytku kto próbuje zmniejszy na
[e-mail].
tyle, na ile to jest mo liwe. Ró nego rodzaju aparaty, kamery cy-
frowe, telefony komórkowe, odtwarzacze MP3 s ju na tyle ma-
lub list na adres
e i por czne, e taka minimalizacja nie jest konieczna. Je li co
ul. Leszczynowa 11, 03-197 Warszawa
b dzie za ma e, nie b dzie nawet jak tego u ywa i przechowy-
wa . atwiej wtedy o zgub . Skoro ma to swoje wady, to musi
mie te zalety. Niektóre urz dzenia s jeszcze na tyle du e, e
rzeczywi cie mo na by by o je zmniejszy do optymalnych roz- Nakamatsu jest osob ekscentryczn , od kilkudziesi ciu lat foto-
miarów. grafuje wszystkie zjadane przez siebie potrawy [przyp. red.:
M.T. za co otrzyma IG Nobla]. Dzi ki tym do wiadczeniom produkuje
specjalne od ywki i specyfiki.
Najwi kszy wynalazca Mi dzy innymi za ich pomoc
Autorzy zamieszczonych listów
Niedawno telewizja publiczna nada a program doku- chcia by do y 144 lat.
otrzymuj w prezencie
mentalny, który by wy wietlany na festiwalu Planete American Science Academy
Doc Review, a zatytu owany Wynalazki Dr Naka- ró ne ksi ki, m.in. w czy a go do grona pi ciu naj-
matsu. Dr Nakamatsu to ekscentryczny wynalazca, wi kszych wynalazców. Nale
posiadaj cy najwi ksz liczb patentów. W czasie tak e do tej piatki Archimedes,
kr cenia filmu mia ich na koncie 3357 sztuk. Cho Michael Faraday, Nikola Tesla
naukowiec ma 80 lat, ci gle pracuje nad swoimi wy- i nasza rodaczka Maria Curie-
nalazkami. Rozpocz kiedy mia 5 lat, opracowuj c Sk odowska. To wynalazczo
system stabilizuj cy modele samolotu w locie. posuwa nas do nowoczesno ci,
Studiowa na Uniwersytecie Cesarskim w Tokio. poprawienia stylu ycia, jego
To w a nie wtedy skonstruowa prototyp dyskietki wyd u enia i poprawy jako ci.
komputerowej oraz dysk twardy, wyprzedzaj c o wiele My te mo emy w czy si w t
lat koncern IBM. batali .
Potem wykona kolejne, np. zegarek elektroniczny M.N.
z wy wietlaczem, syntezator, taksometr. Ambicj wy-
nalazcy jest posiadanie 6 tysi cy patentów. Ju teraz Potrzebujemy ekologii?
ma wi cej udokumentowanych prac ni sam Thomas Dochodz do wniosku, e ekolo-
Edison. gowie to ludzie, którzy szukaj
Dr Nakamatsu otworzy w asn firm , a swoje nazwi- dziury w ca ym. Rzeczywi cie
sko uczyni mark w asnych produktów. Na wspo- wielokrotnie pisa em do redakcji
mnianym filmie mo na by o zobaczy , jak sam pre- MT na temat alternatywnych ró-
zentuje riksz nap dzan wod oraz fotel do relaksu de energii, zielonych gospo-
czy snu. darstw itp. Wszystko to jednak
8
uznawa em bardziej za nowinki techniczne. To, co przeczyta em ziemi bez tych wspomagaczy, to w do krótkim czasie na tere-
ostatnio w czerwcowym numerze jednego z tygodników, zmieni- nach Pa stwa rodka, Kraju Kwitn cej Wi ni, i Bóg wie gdzie
o moje podej cie do tych facetów z d ugimi brodami, którzy jeszcze, rozprzestrzeni si kanibalizm. Bo je eli uto samiamy
zapewne ca e dnie ywi si tofu i obmy laj , jak tu uprzykrzy sobie nowoczesnego Chi czyka (czyli jakie 700 mln osób)
innym ycie kolejnymi bzdurnymi pomys ami. z misk ry u i algami na deser, to niestety jeste my w b dzie.
Odrzucam jak najdalej od siebie pytanie, czym tak naprawd zaj- A co z ro linami genetycznie modyfikowanymi? Je eli tylko o tym
muj si zawodowo, czy dzia aj charytatywnie na rzecz takich wspomnisz, ekolodzy przybij ci do komina elektrowni i b d
organizacji jak Greenpeace itp. Je li tak, to z czego yj ? Chyba torturowa poprzez przymusowe jedzenie kotletów sojowych.
nie z trzymania transparentów na ulicy Wiejskiej czy przed pa a- Co do s odkiej wody, to jak na razie nie spotka em si z innym
cem prezydenckim. Jestem pewien, e nie dostaj za to z ama- przyk adem ni Morze Aralskie, które niestety zosta o tak potrak-
nego grosza, a jednak dzie w dzie gotowi s przyku si do towane przez jednego z bardzo m drych panów z KPZR. O in-
drzewa, aby zatrzyma budow autostrady czy wdrapa si na nych przyk adach takiej dzia alno ci jeszcze nie s ysza em, wi c
komin elektrowni, po czym zakomunikowa ca ej Polsce: mam nadziej , e to nic powa nego jak na razie. A je li chodzi
 S uchajcie! Jestem go ciem z wielk brod  . o wysychaj ce jeziora na Mazurach, to nie jest to zwi zane
Porzu my te rozwa ania na temat obj to ci portfeli  zielonych z dzia alno ci cz owieka. Jeziora polodowcowe po prostu wysy-
i przejd my do bardziej kontrowersyjnych tematów. Czytaj c arty- chaj . Jest to proces tak naturalny jak oddychanie i odbywa by
ku w magazynie popularno-naukowym, dowiedzia em si , e si nawet, gdyby my otoczyli wszystkie jeziora szklan barier .
w ziemskiej atmosferze jest za du o dwutlenku w gla i metanu. Co do wymierania gatunków, to jestem do tego sceptycznie na-
Z roku na rok powi ksza si dziura ozonowa nad Antarktyd , stawiony. Po pierwsze, co roku na milion gatunków wymiera 100.
przez co S o ce opala skóry mi ków polarnych na krwisty od- Szacunkowo 90% gatunków na Ziemi to owady. Naprawd ,
cie ró u. Oczywi cie wspomniany by przyk ad Morza bardzo a uj tego pi knego okazu pstrokatego motylka!
Aralskiego jako bezmy lno w u ytkowaniu róde wody pitnej Siekieratko, naprawd b d za tob t skni . Komarze, ach!
oraz zmniejszanie si bioró norodno ci. Rolnicy ameryka scy Jak bardzo b dzie mi doskwiera twoja nieobecno ! (& ).
dostali surow nagan od autora tekstu za nadu ywanie nawo- Co do py ów to diagnoza jest prosta. Albo py y, albo elektrownia
zów azotowych, a py ze spalarni, elektrowni i zak adów che- atomowa. Zreszt o czym my tu mówimy. Zapewne wulkan
micznych zosta uznany za  z o ostateczne  omen w wersji Evyajako tam wydzieli w ci gu jednej minuty wi cej gazów cie-
gazowej. plarnianych i py ów ni polskie elektrow-
A teraz rozwa my, czy naprawd nasza sy- nie przez sto lat. Wniosek  trzeba poza-
tuacja jest tak tragiczna, jakby si mog o myka wulkany. Albo tak jak robi Ma y
LAUREACI
LAUREACI KONKURSÓW
KONKURSÓW
wydawa . St eniu CO2 w atmosferze jest Ksi  solidnie je przeczy ci .
po wi cony wielki esej, który opisuje na- K.F.
Z MT
Z MT 5/2010
5/2010
st pstwa, jakie mo e przynie zbyt du a
ilo tego gazu w atmosferze. W raporcie  Deszczowy maj
JOLKA Z HASA
EM
wypowiadaj si klimatolodzy, ekolodzy, Maj to najpi kniejszy miesi c w roku,
Jajo mądrzejsze od kur
Jajo mądrzejsze od kury
y
dwutlenkow glolodzy i metanolodzy. Aby kolorowy, weso y, ale nie ten 2010.
Bednarek Maciej, Krasnopol
uwiarygodni wszystkie te wypowiedzi, Za oknami ca y czas deszcz, wi kszy lub
Borowicz Paweł, Żukowo
wspomniana jest w tek cie NASA. Po mniejszy, ziemia jest rozmi k a od wody,
Czyżewska Klara, Modlnica
przeczytaniu wszystko brzmi jak scena- bez kaloszy ani rusz. W miejscowym skle-
Fugel Zbigniew, Lublin
riusz na sequel filmu katastroficznego pie schodz one bardzo szybko. Woda
Gromski Tomasz, Warszawa
 2012 . Nie zostaje mi nic innego jak spa- wdziera si do zadbanych ogrodów, piw-
MINIQUIZ
kowa manatki i emigrowa na Marsa. nic domów, wsz dzie wida worki z pia-
Nie! Tam te jest za du o dwutlenku w - skiem.
 CZYTAM, WI
C WIEM
gla. I co ja teraz zrobi ? Zapewne w nie- Rzeka, któr na co dzie mo na przej ,
str. 25: c str. 49: c
dalekiej przysz o ci zaleje nas i nasze nie mocz c stóp, teraz ledwo mie ci si
Kierzog Michał, Zielona Góra
dzieci woda. Prze yj tylko ryby i ewolucja w korycie, ryczy, przewala si br zowymi,
Korczyński Jarosław, Rybczewice
zacznie si od nowa. Na szcz cie ( cie- pieni cymi ba wanami. Tak rzek widz
Liniejewicz Joanna, Szczecin
ram pot z czo a) czytam ostatnie zdanie: po raz pierwszy i mam nadziej , e ostat-
Michał Fałowski, Nowy Sącz
 Na szcz cie wygl da na to, e mamy ni. Ma wielk si , budzi respekt i szacu-
Nazaruk Damian, Hajnówka
jeszcze sporo czasu . Czyli przek adaj c nek, cz owiek w porównaniu z ni jest
na nasz j zyk, to jakie 200, mo e 300 lat. bezbronn istot . Syreny stra y wyj ,
POMYSA
Y
Na tej samej stronie poruszone s kolejne szko a dzi zamkni ta, a ludzie powa nie
Pomysł miesiąca: nr 1 z 5/2010
dwa wa ne dla Ziemi tematy, które b d spogl daj to w niebo, to na rzek .
Mariusz Nowak
co b d , s ze sob ci le powi zane. Pisz c ten list, my l o s o cu, wodzie
32% głosów na pomysł nr 1
Mowa tu o ziemi uprawnej i nawo eniu w kranie, normalno ci, do której przywy-
27% głosów na pomysł nr 5
azotanami i fosforanami. Wszystko wygl - k am.
20% głosów na pomysł nr 2
da katastrofalnie strasznie. Hiper, mega- K.T.
okropnie. Diagnoza jest prosta  wyelimi-
nowa nawozy sztuczne, a rolnictwo skoncentrowa na naj y -
niejszych ziemiach. Czyli lasach równikowych? Nie, tego nie Red.: Bierzemy wszystkie Wasze sugestie pod
wycinamy. Pozostaj stepy Kazachstanu i Mongolii. Ju widz , rozwagę, a efekty przemyśleń i działań redakcji możecie
jak inwestorzy z Ameryki i Unii Europejskiej jad uprawia setki śledzić na naszych łamach, a także na www.mt.com.pl.
hektarów czarnoziemów na terenach, gdzie w zimie temperatura Poglądy i opinie wyrażone w listach nie zawsze są zgod-
spada do  minus tysi ca , a w lecie wzrasta o  dwa tysi ce ne z poglądami redakcji. Redakcja zastrzega sobie pra-
stopni . Ponadto liczba Chi czyków i Hindusów jest ju tak du a, wo do redagowania listów i publikacji skrótów.
e je eli wyeliminujemy nawozy sztuczne i ka emy im uprawia 9
mi n i a t u r y
k o s mi c z n y pr o j e k t l i c z ba mi e s i c a
I RYDIUM INWESTUJE
D
ostawca dolarów. 66 satelitów 34,14 Mb/s  Ze statystyk,
usług satelitar- zostanie wyniesionych dostępnych na stronie Speedtest.net, wynika, że naj-
nych firma na okołoziemską orbitę, szybszy dostęp do Internetu jest oferowany w Korei
Iridium ogłosi- a pozostałe będą służyły Południowej. Średnia prędkość pobierania danych
ła, że zamierza jako urządzenia zapaso- wynosi 34,14 Mb/s. Pierwszą piątkę uzupełniają:
zmodernizować we. Firma Iridium A
otwa (24,29 Mb/s), Mołdawia (21,37 Mb/s), Japonia
posiadaną powstała w 1998 (20,29 Mb/s) i Szwecja (19,78 Mb/s). Najgorzej ze
obecnie infra- roku i pozwala wszystkich 152 państw ujętych w rankingu wypada
strukturę i za- swoim abonen- Sudan, gdzie średnia prędkość downloadu wynosi
mówić 81 no- tom na wykony- zaledwie 340 kb/s. Polska uplasowała się na mało za-
wych satelitów wanie rozmów szczytnym, 37. miejscu. Średnia prędkość pobierania
telekomunika- telefonicznych danych w naszym kraju to 6,51 Mb/s. (Newlaunches)
cyjnych. Tym z dowolnego
samym będzie miejsca na kuli
Ekologiczny hotel YouTube uruchomił
to największy ziemskiej.
obecnie realizo- Pierwsze z no-
usługę pay-per-view
D
wany komercyj- wych urządzeń uńscy hotelarze wpa-
Y
ny projekt zamówionych dli na pomysł, by oferować ouTube, jeden naj-
kosmiczny. przez koncern darmowy posiłek gościom, większych powszechnie
Zamówienie Iridium znajdą którzy wsiądą na rowerek dostępnych interneto-
zrealizuje fran- się na orbicie treningowy i wyproduku- wych serwisów multime-
cuska firma naszej planety dialnych, uruchomił usłu-
Thales Alenia najprawdopo- gę wynajmowania wideo
Space. Kontrakt dobniej w roku na zasadzie pay-per-view.
opiewa na su- 2015. (BBC Katalog dostępnych
mę 2,9 miliarda News) filmów jest nieco ekscen-
tryczny i zawiera produk-
cje Bollywood, anime, hor-
rory i filmy dokumentalne
ROCZNI CE
 poinformował portal
technologiczny. Na razie
160 LAT TEMU...
usługa YouTube Rental
ją przynajmniej 10 wato- jest jedną z najmniejszych
...
siedemnastego lipca pierwsze w historii zdję- godzin energii elektrycz- na rynku programów i fil-
1850 roku w Obserwato- cie gwiazdy. Był to dage- nej. Crowne Plaza Copen- mów dostępnych przez
rium Harvarda otrzymano rotyp gwiazdy Wega. hagen Towers to pierw- Internet i zarazem jedną
Wega była też pierwszą szy hotel, który ma na
gwiazdą, której widmo swoim terenie dwa ro-
zostało zarejestrowane werki treningowe podłą-
(1872). W związku z tym, czone do generatorów.
że wielkość gwiazdowa Po wysiłku ma być ser-
Wegi jest bardzo bliska 0, wowane jedno z głów-
astronomowie amatorzy nych dań z menu hotelo-
(a kiedyś również zawo- wej restauracji o wartości
dowcy) używają jej do około 240 koron duńskich
kalibracji instrumentów (około 120 zł). Zlokalizo-
fotometrycznych. wany w odległości pięciu
12 000 lat p.n.e. minut od lotniska Kopen- z tańszych; standardowa
Wega leżała na północ- haga-Kastrup hotel jest cena za film wynosi 99
nym biegunie nieba, znany z tego, że całą zu- centów, zaś obejrzenie
tzn. miała stałe położenie żywaną energię czerpie najdroższego filmu w ofer-
na niebie (tak jak teraz ze z
ródeł odnawialnych. cie kosztuje 4 USD.
Gwiazda Polarna). Przez Władze hotelu liczą na YouTube ma obec-
tysiąclecia zmieniała ona to, że pomysł spotka się nie ponad 500 mln użyt-
swe położenie względem z entuzjazmem i elek- kowników i jest najwięk-
bieguna na skutek prece- tryczne rowery pojawią szym w Internecie serwi-
Wega widziana przez sji osi ziemskiej, a około się również w innych sem, na którym umiesz-
teleskop kosmiczny Spitzer. roku 14 000 n.e. ponow- miejscach należących do czają oni swoje nagrania
fot. NASA/JPL-Caltech/ nie stanie się gwiazdą InterContinental Hotels wideo i multimedia.
10 University of Arizona biegunową. (NASA) Group. (Reuters) (Daily Tech)
d e p e s z e

i n f o r m a c j e p r a s o w e

g o r ą c e t e m a t y
SMS-em MMS-em
po wiecie
Procesor I BM r z e bi
Dyskietki
wykryje życie
typu floppy
NAJMNIEJSZA MAPA 3D
wkrótce znikną
P
rofesor Gary Ruvkun
z Uniwersytetu Harvarda Sony całkowicie za- I
nżynierowie
jest najwyraz
niej przeko- przestanie produkcji IBM wyrzez
bili
nany o tym, że nie jeste- i sprzedaży płyt floppy najmniejszy
śmy sami we Wszech- w marcu 2011 roku  poin- w historii mo-
świecie. Konkretnie za formowali przedstawiciele del kuli ziem-
cel obiera planetę Mars, wiodącego w świecie pro- skiej. Był to ko-
na którą chce wysłać po- lejny test no-
jazd kosmiczny, wyposa- wej technologii
żony w zaprojektowany pozwalającej
przez siebie procesor. na tworzenie dwu- i trój- ołówka. W przyszłości
Układ ten ma wykorzy- wymiarowych obiektów może być stosowana
stywać kombinację pa- mikroskopijnej wielkości. w elektronice, medycynie
mięci buforowej, deter- Mapa ma średnicę czy biologii. (IBM) fot. IBM/
gentów i fal dz
więko- 22 mikrometrów, stwo- Advanced Materials
wych o wysokiej często- rzenie jej zajęło naukow-
tliwości, aby rozbijać com nieco ponad dwie
mikroskopijne komórki, minuty. Wcześniej tą sa-
znalezione w marsjań- mą techniką rzez
biono
skim pyle. Proces ma ducenta urządzeń elektro- modele gór w skali 1:5 mld
spowodować wydziele- nicznych codziennego użyt- i logo IBM rekordowo
nie z komórek materiału ku i profesjonalnych. Elek- małych rozmiarów. Tech-
genetycznego, który na- troniczny potentat, który nologia opiera się na krze-
stępnie ma być wzmac- w 1981 roku opracował mowym rysiku o grubo- www.youtube.com/watch?
niany przez zawarte standardy techniczne wy- ści 100 tys. razy mniej- v=mZ9J0EYUlhg
w układzie chemikalia korzystywanych dotych- szej niż grubość czubka
czas 3,5-calowych dyskie-
tek, szybko stał się liderem
ASUS Ci n e 5
ich sprzedaży. W marcu fir-
ma zlikwidowała sprzedaż
KOMPAKTOWY GA
OŚNIK
dyskietek za granicą i czę-
ściowo przekazała biznes
5-KANAA
OWY
chińskim partnerom. Wio-
sną z japońskiego rynku
ASUS
odeszli także inni krajowi wprowadza lepszych wyników
producenci. Ogłoszona na rynek głośnik w grze. Cine5 jest ideal-
przez Sony decyzja ozna- dla graczy nym rozwiąza-
i oznaczany przez farbę cza, że wydany został osta- Cine5, który po- niem dla
odblaskową. Nie jest to teczny wyrok na dyskietki mimo zwartej,
oczywiście proste, zwa- i niebawem znikną one na kompaktowej
żywszy na wiele niedo- zawsze. (Sony) obudowy, ofe-
godności  między inny- ruje użytkowni-
mi ekstremalnie niskie kowi pięciokanało-
Pekin
i wysokie temperatury wy dz
więk przestrzenny.
perfumuje
panujące na Marsie, po- Cine5 jest pierwszym
śmieci
tencjalnie wysoki poziom głośnikiem do kompute-
radiacji czy po prostu Władze Pekinu po- rów PC, który wykorzy- wszystkich,
niepewny grafik NASA. stanowiły walczyć z ucią- stuje technologię Embra- którzy nie narzekają na
Zespół prowadzony żliwym zapachem jednego cing Sound Theatre HD. nadmiar miejsca w poko-
przez Ruvkuna musi więc z miejskich śmietnisk za po- Zapewnia ona słuchaczo- ju. (PCLaunches)
o tym wszystkim pamię- mocą... perfum. W związku wi doświadczenie dz
wię-
tać, zwłaszcza że do tej ze skargami mieszkańców ku przestrzennego, nieza-
pory ukończył zaledwie z okolicznych osiedli, urzęd- leżnie od tego, czy znaj-
3% projektu. Ruvkun uwa- nicy postanowili umieścić duje się on na wprost
ża jednak, że procesor ma nad wysypiskiem Asuwei głośnika, czy nie.
50% szans na to, aby co- 100 dysz, z których pod wy- W grach typu FPS urzą-
kolwiek odnalez
ć na mar- sokim ciśnieniem będą roz- dzenie pozwoli graczowi
sjańskiej ziemi. Nie wia- pylane perfumy, zaś w przy- na precyzyjne zlokalizo-
domo jednak, kiedy tech- szłości śmietnisko zostanie wanie kierunku, z które- www.youtube.com/watch?
nologia będzie gotowa do pokryte dodatkową war- go dobiega dz
więk, co v=bzoqhwgAcyw
pracy. (Harvard News) stwą plastiku. Pekin, w któ- umożliwi mu osiągnięcie 11
c.d. na stronie 13
mi n i a t u r y
c i e k a wy mo de l
CYTAT MIESI
CA
ZMODERNIZOWANY CALIBER
Cyfrowa rewolucja w Unii
Do 2013 r. ka dy Europejczyk ma mie
J
eden z najciekaw- kiej jakości materiałów,
dost p do szerokopasmowego Internetu,
szych amerykańskich np. dekoracyjne akcenty
a do 2015 r. po owa b dzie robi interneto-
samochodów produko- z satynowego srebra,
we zakupy  zapowiada Komisja wanych seryjnie  Dodge chromowane obramowa-
Caliber  ostatnio został nia tarcz wskaz
ników i na-
Europejska w og oszonej Agendzie
zmodernizowany. wiewów powietrza w de-
Cyfrowej, która ma przynie informatyczn
Wprowadzono wyszuka- sce rozdzielczej. Poszycie
rewolucj w UE.
ny wystrój wnętrza nad- wewnętrzne drzwi oraz
 Na pierwszym planie rewolucji cyfrowej wozia z użyciem wyso- konsolę środkową z dwu-
częściowym
musimy postawi interes obywateli oraz
podłokietni-
przedsi biorców europejskich i w ten spo-
kiem wyko-
sób optymalnie wykorzysta potencja za-
nano z mate-
riałów mięk-
warty w technologiach informacyjno-teleko-
kich w doty-
munikacyjnych do tworzenia miejsc pracy,
ku. Nowoś-
zrównowa onego rozwoju i w czenia spo-
cią jest też
ecznego  o wiadczy a unijna komisarz
silnik benzy-
nowy o po-
ds. agendy cyfrowej Neelie Kroes.
jemności
skokowej 1998 cm3. Ame-
rykanie nazywają go
wi e t n y T o u a r e g
World Engine, czyli silnik
światowy, a to dlatego, że
opracowały go trzy firmy:
LUKSUSOWA TERENÓWKA VW
amerykańska Chrysler, ja-
Volkswagenów. pońska Mitsubishi i połu-
Zbudowany zo- dniowokoreańska Hyun-
stał z wykorzy- dai. Silnik ten ma szereg
staniem wielu interesujących rozwiązań
zespołów pocho- konstrukcyjnych, np. zin-
dzących z Por- tegrowany zespół pompy
sche Cayenne: olejowej i wałka wyrów-
płyty podłogowej, noważającego, pracuje
zawieszenia kół, bardzo płynnie i ma miłe
układu przenie- dla ucha brzmienie. I co
sienia napędu bardzo ważne  zużywa
4�4 oraz niektó- o 5% mniej paliwa niż jego
rych silników. konkurenci występujący
Producent pod- w tej samej klasie. Aspi-
kreśla, że w no- ruje do miana najlepszego
wym wydaniu benzynowego silnika 4-cy-
N
iemiecka firma Volks- znamienne dla pojazdów Touarega udało się lindrowego świata.
wagen w bogatej gamie terenowych. Poza tym zmniejszyć jego masę Dodge Caliber wy-
modeli oferuje dwa po- kierowca przed wjazdem własną, w porównaniu twarzany jest od 2006 r.
jazdy typu terenowego: w teren może zwiększyć z poprzednikiem, aż w zakładzie Belvidere
Tiguan i Touareg. Drugi prześwit pojazdu nad o 200 kg. Do napędu te- Assembly Plant (stan Illi-
z wymienionych ma podłożem. Czynności te go modelu można wybie- nois), po modernizacji do-
większe zdolności poru- wykona, siedząc w wy- rać spośród czterech sil- pisano mu nazwę Reloa-
szania się po nieutwar- godnym fotelu o rozbu- ników: dwóch wysoko- ded. A
ączy w sobie ele-
dzonych drogach. dowanej elektrycznej re- prężnych 3.0 V6 TDI  menty znamienne dla po-
Niemcy określają go na- gulacji, włącznie z regu- 240 KM i 4.2 V8 TDI  jazdu typu terenowo-re-
wet  Gel�ndefahrzeug , lacją kształtu oparcia. 340 KM oraz dwóch ben- kreacyjnego SUV i sporto-
czyli pojazd terenowy. Po Touareg wcale nie przy- zynowych 3.6 V6  280 wą stylizację typu coupe.
najnowszej modernizacji, pomina klasycznego KM i 3.0 V6  380 KM. Adresowany jest do na-
debiutując wiosną 2010  kanciastego pojazdu Ostatni z wymienionych bywców, którzy doceniają
r., pojazd oprócz napędu terenowego, po prostu silników współpracuje charakterystyczną naturę
na cztery koła otrzymał jest luksusowy i wraz z silnikiem elektrycznym Dodge a wzbogaconą
jeszcze redukcyjne prze- z modelem Phaeton zali- w układzie hybrydowym. o funkcjonalność. (zpd).
12 łożenia tego napędu, czany do najdroższych (zpd) fot. Z. Podbielski Fot. Z. Podbielski
d e p e s z e

i n f o r m a c j e p r a s o w e

g o r ą c e t e m a t y
SMS-em MMS-em
po wiecie
d u a mo c i n i s k a wa g a
i Ri v e r D1 0 0 0
NOWY MA
OT
ELEKTRONICZNY
UDAROWO-OBROTOWY BOSCH
SUPER-
N
ajnowsze elektrona-
SA
OWNIK
rzędzie firmy Bosch 
F
irma iRiver zapowie- bezprzewodowy młot
działa wprowadzenie na GBH 18 V-LI Professional
rynek nowego elektro-  umożliwia wywiercenie
nicznego słownika, który w betonie do 115 otworów
poza podstawowym za- rym żyje obecnie aż 17 mi- (6�40 mm) na jednym cy-
daniem łączy w sobie lionów osób, jest otoczony klu ładowania akumulato-
funkcjonalność urządzeń pierścieniem 200 wysypisk ra, wyróżniając się tym sa-
MID i odtwarzaczy multi- i problem śmieci staje się mym najdłuższym czasem
medialnych. Dzięki łącz- dla miasta coraz poważniej- pracy w swojej klasie.
ności bezprzewodowej szy. (WENN) Młot charakteryzuje się
Wi-Fi D1000 umożliwia ekstremalną wytrzymało- gą  2,6 kg. Młot ma wiele
przeglądanie stron inter- ścią, trwałością oraz efek- dodatkowych, praktycz-
Śmieci pomogą?
netowych. Ponadto po- tywnością pracy osią- nych funkcji, jak np.: zinte-
zwala odtwarzać filmy Śmieci wyrzucone na gniętą dzięki zastosowa- growaną diodę oświetle-
w rozdzielczości 720p, południowo-zachodnich niu bezszczotkowego silni- niową LED, wskaz
nik sta-
brzegach Australii zostaną ka Bosch EC. Podstawowe nu naładowania akumula-
wykorzystane jako materiał parametry techniczne za- tora oraz możliwość ela-
badawczy do analizy prą- pewniające wysoki kom- stycznego wyboru akumu-
dów oceanicznych. fort użytkowania nowego latorów o napięciu 18 V.
Działacze organiza- młota GBH 18 V-LI to ener- Sugerowana cena detalicz-
cji ekologicznej Wildcare gia udaru wynosząca 1,7 J na brutto: 2195 zł. (Bosch)
zamierzają przekazać na- połączona z niewielką wa- fot. Bosch
ukowcom śmieci zebrane
z plaż w Tasmanii w na-
REKORDY
SZYBSZY NIŻ SUPERMAN
E
ksperymentalny lata-
jący aparat Sił Powietrz-
nych USA X-51A  Wave-
także w mniej popular- rider  ustanowił nowy
nych formatach, takich światowy rekord trwania
jak na przykład MKV. lotu hiperdz
więkowego.
Urządzenie może służyć Ten bezzałogowy aparat
także do przeglądania do- wyposażony w hiper-
kumentów, zdjęć, a także dziei, że posłużą one do dz
więkowy przepływowy
do słuchania muzyki opracowania modelu glo- silnik odrzutowy (HPSPO)
(również w formacie balnego układu prądów został wypróbowany nad
FLAC). Dodatkowo można morskich. (WENN) Pacyfikiem niedaleko wy-
za jego pomocą odbierać brzeża południowej
telewizję w standardzie Kalifornii i w ciągu ponad wie 12 sekund. Do hiper-
Wirtualne uszy
DMB-T. Słownik o rozmia- 3 minut leciał z prędko- dz
więkowych należą
dla architektów
rach 14�8,13�1,78 cm wy- ścią pięć razy przewyż- prędkości przewyższające
posażono w pełną klawia- Architekci starający szającą prędkość dz
wię- prędkość dz
więku 5
turę QWERTY oraz dotyko- się stworzyć pomieszczenia ku. Czas trwania do- i więcej razy. (NASA)
wy wyświetlacz o rozdziel- o dobrej akustyce będą świadczalnego lotu wy-
czości 480�272 piksele. wkrótce mogli korzystać nosił nieco ponad 200
Bateria o pojemności 1350 z pary wirtualnych uszu, by sekund i przeszło 10 razy
mAh wystarcza na 15 go- testować swoje koncepcje. przewyższył poprzedni
dzin korzystania ze słow- Odpowiednie oprogramo- hiperdz
więkowy rekord,
nika, 15 godzin słuchania wanie opracował wraz z ko- ustanowiony w 2004 roku
muzyki lub 7 godzin oglą- legami John Culling z Cardiff przez eksperymentalny
dania filmów. Produkt po- University. Dzięki niemu na aparat Agencji Areokos-
siada 8 GB wbudowanej podstawie planów budynku micznej i Przestrzeni www.youtube.com/watch?
pamięci (opcjonalnie 16 da się uzyskać dz
więkowe Kosmicznej (NASA)  v=VZUwKX3_uE4
GB). (Electronista) mapy, ujawniające, na ile do- X-43, który trwał zaled- 13
c.d. na stronie 15
mi n i a t u r y
k o s mi c z n e
WZORNI CT WO
z d j c i e
DRZWI OTWIERANE DO TYA
U
BA
YSKAWICA
twe w użyciu i wspaniale
NA SATURNIE
wyglądają . Dla bezpie-
S
czeństwa dodano zamki onda Cassini wykona-
elektryczne uruchamiane ła zdjęcia błyskawicy na
automatycznie po prze- Saturnie. Uzyskane dane
kroczeniu prędkości jazdy pozwoliły naukowcom
4 km/h. Przeniesienie za- na wykonanie pierwsze-
wiasów drzwi na słupek go filmu pokazującego
C tworzy dodatkową
przestrzeń ułatwiającą
wsiadanie i wysiadanie 
po prostu drzwi otwierają
się bardzo szeroko. A czy
P
rezentując eksponaty pić otwieranymi do tyłu, ładniej wyglądają? 
salonu samochodowego np. jak w dawnej polskiej osądz
my sami. Konstruk-
w Genewie (MT 5/2010), Syrenie 104. Tak otwiera- torzy nadwozia Merivy
wspomnieliśmy, że kon- ne drzwi  boczne tylne  mieli jednak kłopot
struktorzy  na razie ma już wytwarzany seryj- z umieszczeniem zawia-
w prototypowych wyko- nie Opel Meriva. sów na słupku C, gdyż
naniach  poszukują inne- Wprowadzenie na przeszkodzie stawały błyskawicę na innej pla-
go sposobu otwierania drzwi typu Flex Doors tylne nadkola  przesunę- necie niż Ziemia. Film ma
drzwi bocznych w samo- otwieranych do tyłu kie- li więc słupek C o około też podkład dz
więkowy,
chodach. Drzwi otwiera- rownictwo Opla uzasad- 80 mm do przodu. (zpd) do którego posłużyły fale
ne do przodu chcą zastą- nia:  są bezpieczne, ła- fot. Opel radiowe powstałe w efek-
cie wytworzenia się bły-
skawicy. Zarejestrowany
sygnał został odpowied-
MI Ni MAX
nio przekonwertowany
do częstotliwości słyszal-
DYSKI TWARDE KIEDYŚ I DZIŚ
nych dla ludzkiego ucha.
gnąć pożądaną ścieżkę. Uzyskane dane wskazują,
Każde ramię poruszane że na Saturnie występują
było przez serwomecha- bardzo silne burze z bły-
nizm. Średni czas dostę- skawicami, które błyskają
pu do losowej ścieżki tak, jak najjaśniejsze bły-
wynosił 600 milisekund. skawice na Ziemi. Burze
Przez lata następo- są nawet silniejsze niż
wała miniaturyzacja dys- ziemskie, ale zdarzają się
ków twardych. Wyda- zdecydowanie rzadziej,
wało się to znakomitym zazwyczaj jedna w da-
pomysłem. Wtedy poja- nym czasie, ale za to
wiła się moda na takie trwająca przez wiele mie-
cuda jak mikrodysk twar- sięcy. Błyskawica trwała
1
mniej niż sekundę. Poka-
2
Komputer IBM 305 w arsenale Armii Stanów Zjednoczonych zana na zdjęciu chmura
w Red River. Pierwszy plan: dwa twarde dyski typu 350. mierzy 3000 kilometrów,
T o: konsola typu 380 oraz jednostka przetwarzaj ca 305. natomiast oświetlony
przez błyskawicę obszar
C
zwartego września nowiło równowartość ma około 300 kilometrów
1956 IBM skonstruowało około 4,4 megabajta, średnicy. (NASA) fot.
pierwszy 20-calowy dysk składowanych na 50 NASA/JPL-Caltech/SSI
twardy o nazwie RAMAC dwudziestoczterocalo-
350 w komputerze IBM wych dyskach. Ścieżki
1 2
305 RAMAC . Napęd odczytywane i zapisywa- dy Toshiby (0,85 cala,
dysków IBM 350 miał ne były przez dwa nieza- 8 GB pojemności) z 2004
zdolność przechowywa- leżne ramiona z głowica- roku. Minęło parę lat
nia pięciu milionów mi, poruszające się w gó- i trudno w to uwierzyć,
ośmiobitowych (7 bitów rę i w dół do żądanego kupując 8 GB kartę flash
danych plus jeden bit pa- dysku oraz do środka za ułamek ceny tamtego
14 rzystości) znaków, co sta- i na zewnątrz, by osią- dysku... www.youtube.com/watch?
v=Nt7uyRWc0pQ
d e p e s z e

i n f o r m a c j e p r a s o w e

g o r ą c e t e m a t y
SMS-em MMS-em
po wiecie
i n t e r a k t y wn e pi ó r o
o po n y t o n i e
brze słyszalny jest głos ludz-
ws z y s t k o !
ki w różnych punktach po-
CYFROWY ZAPIS  ODR
CZNE PISMO
mieszczeń. Oprogramo-
PRZEA
OMOWY
wanie odwzorowuje rozcho- F
irma Nordweco posze- sposoby, zarówno bez
dzenie się dz
więku z danego rzyła swoją ofertę o bar- podłączenia do kompute-
E-PAPIER
dzo ciekawe rozwiązanie ra, jak i po podłączeniu
J
apońska firma Bridge- biznesowe i edukacyjne  do niego np. notebooka.
stone słynie przede interaktywne pióro Inote. Cena urządzenia: 399,00
wszystkim z produkcji Jest to przenośne urzą- zł z VAT. (Nordweco)
opon do wszelkich pojaz- dzenie, rozpoznające i za-
dów, od rowerów, skute- pamiętujące odręczne pi-
rów, przez samochody, ma- smo użytkownika. Inote
szyny rolnicze i przemysło- wyposażony jest w ekran
we, po bolidy Formuły 1 LCD, na którym wyświe-
i samoloty. Przemysł opo- tla się potwierdzenie re-
niarski to jednak niejedyna jestracji danych. Zestaw
branża, w której koncern ten jest niezbędny w pra-
działa. Inżynierowie z
ródła oraz ocenia, jak przy cy koordynatorów projek-
Bridgestone zaprojektowa- dwóch konkurencyjnych z
ró- tów, projektantów, biz-
li m.in. nowy e-papier. dłach słowa będą odbierane nesmenów, menedżerów
Zaprezentowany na tar- w różnych miejscach sali oraz studentów, a także
gach w Tokio e-papier jest przez znajdujące się 1,5 me- pracowników naukowych
produktem przełomowym. tra nad podłogą  uszy . i nauczycieli. Wewnętrz-
( New Scientist ) na pamięć flash mieści do
100 stron (format A4). Do
tworzenia notatek i grafi-
Sterowanie
ki wykorzystuje się zwy-
skórą?
kły papier. Pióro Inote
Naukowcy amery- może pracować na dwa
kańscy pracują nad sposo-
Bo chociaż od wielu lat bem kontrolowania gadże-
WZORNI CT WO
trwają poszukiwania ma- tów za pośrednictwem...
teriału, który może zastą- ludzkiej skóry. Najnowsze
pić tradycyjny notatnik, to badania dowodzą, że ist-
ACER LIQUID E FERRARI EDITION
Bridgestone jako pierwsza nieje możliwość kierowania
firma proponuje elastyczny działaniem telefonów i od- N
a targach Computex dz
więk silnika Ferrari)
produkt, z szerokim kątem twarzaczy muzycznych po- 2010 Acer zaprezentował oraz zdjęcia i wideo
widzenia i jak przystało na przez dotykanie skóry specjalną edycję swoje- z zawodów F1. Pod
koncern produkujący opo- w odpowiednich miej- go smartfonu Liquid, in- względem technicznym
ny do Formuły 1, szybko- scach. Badacze pracują
ścią działania znacznie obecnie nad systemem
przewyższającą propozy- Skinput, który za pomocą
cje konkurencji. Dzięki pla- mikroskopijnego projektora
stikowej elastycznej war- wyświetla na skórze ręki
stwie, oznaczony symbo- lub przedramienia ekran
lem QR-LPD e-papier nie z opcjami menu lub klawia-
tłucze się (w odróżnieniu
od szklanych produktów).
Na tym etapie e-papier po-
trafi wyświetlać jedynie
dwa kolory (czarny i biały),
ale inżynierowie Bridge-
stone nie zamierzają spo- spirowaną marką Ferrari. smartfon niczym nie róż-
cząć na laurach. Prace nad Telefon z obudową ni się od standardowej
ulepszeniem i tak przeło- w charakterystycznym wersji: ma 3,5-calowy,
mowego modelu trwają. czerwonym kolorze ma dotykowy wyświetlacz
(Bridgestone) wstawki z chromowane- o rozdzielczości 800�480
go metalu oraz włókna pikseli, procesor Snap-
turą i jest obsługiwany pal- węglowego. Na tylnej dragon 768 MHz, aparat
cami. Wstępne testy nowe- części umieszczono logo cyfrowy 5 Mpx, Wi-Fi
go systemu dowodzą, że Ferrari. W pamięci urzą- oraz 256 MB pamięci RAM.
można opanować jego użyt- dzenia znajdują się tape- Telefon dysponuje syste-
kowanie w ciągu zaledwie ty z autami z Maranello, mem operacyjnym Andro-
20 minut treningu. (WENN) zestaw dzwonków (m.in. id 2.1. (Electronista) 15
h i t n u me r u
trycznych samochodów, choć nie
brakowało i większych pojazdów
zasilanych energią pochodzącą
z akumulatorów. Wiele z tych po-
jazdów było jednak typu koncep-
cyjnego, a więc należało je jeszcze
dopracować.
W okresie intensywnych
poszukiwań udanego pojazdu
elektrycznego polskie media poda-
ły informację, że w Pruszkowie
zbudowano tego rodzaju pojazd.
Informacje były lakoniczne, gdyż
obowiązywała  klauzula tajności
tworzonego produktu. Odtajniono
ją dopiero teraz i oficjalnie zapre-
zentowano pruszkowski produkt,
czyli trójkołowiec nazwany Re-Volt.
Twórcą koncepcji konstruk-
Trzyko owy pojazd elektryczny Re-Volt produkowany w Pruszkowie. cyjnej pojazdu, powstałą na prze-
łomie 1999 i 2000 r., była szwajcar-
Polskie pojazdy elektryczne
Z d z i s a w Po d b i e l s k i
raczej się nie ociepla, ale produ- ska firma S.A.M. (Sustainable
cenci pojazdów poczuli się spraw- Automotive Mobility) Group AG.
ubiegłym roku Europejczycy cami niekorzystnego zjawiska. Wykonała 86 szt. pojazdów, ale
silniej niż przedtem podkre- Jak grzyby po deszczu zaczę- nie były udane. Dlatego w 2004 r.
Wślali dbałość o środowisko. ły pojawiać się samochody z napę- Szwajcarzy zwrócili się do IAT
W Kopenhadze nawet zorganizo- dem hybrydowym i elektrycznym, (Impact Automotive Technologies
wano międzynarodową konferen- a więc o małej lub nawet zerowej Sp. z o.o.) w Pruszkowie z propo-
cję na temat niebezpiecznego ocie- emisji zanieczyszczeń. Prawdziwy zycją przebudowania elektrycz-
plania się klimatu, co jest wynikiem triumf świecił np. mały pojazd oso- nego pojazdu trójkołowego, wte-
emisji zanieczyszczeń do atmosfe- bowy wyprodukowany przez Mit- dy występującego pod nazwą
ry. Co prawda jakby na złość tego- subishi, oznaczony iMiEV (Mitsu- SAM EV. Propozycja została przy-
roczna zima pokazała, że klimat bishi innovative Electric Vehicle). jęta i w ciągu 4 lat polscy inży-
Pojazd ten jest zasilany zespołem nierowie całkowicie przekonstru-
akumulatorów litowo-jonowych, owali pojazd. Wprowadzono no-
pozwalających na przejechanie do wą konstrukcję podwozia, zasto-
160 km przed ponownym nałado- sowano nowy napęd wraz z inno-
waniem. Tak się spodobał, że jego wacyjnym zasobnikiem energii 
produkcję u Japończyków zamówi- baterią Li-Ion plus Battery Mana-
ło francuskie ugrupowanie PSA gement System. Zmianie uległy
(Peugeot-Citro�n). również elementy wykończenia
Mały japoński iMiEV był jed- wnętrza pojazdu.
nym z najbardziej udanych elek- Wyżej wymienione zmiany
doprowadziły do powstania grun-
townie przekonstruowanego po-
jazdu, który w 95 proc. jest pol-
skim produktem. Pojazd przeszedł
badania homologacyjne i przy
współpracy rzeczoznawców
z Dekra Italy uzyskał europejską
homologację pozwalającą na wpro-
wadzenie do ruchu na drogach pu-
blicznych. Według polskich przepi-
sów o ruchu drogowym trójkoło-
Nap d z silnika przenoszony jest wiec Re-Volt jest motocyklem i do
na tylne ko o jezdne. adowanie trójko owca z sieci 230 V. jego prowadzenia wymagane jest
16 motocyklowe prawo jazdy.
T E K S T A T W Y


Produkcję elektrycznego
trójkołowca w Pruszkowie rozpo-
częto na przełomie paz
dziernika
i listopada 2009 r. Do połowy maja
2010 r. powstało ponad 100 sztuk
tych pojazdów. Ich odbiorcą są
Szwajcarzy, którzy sprzedają je
przede wszystkim we własnym
kraju i w Niemczech. W Polsce
sprzedano zaledwie kilka sztuk,
bo trójkołowiec jest po prostu dro-
gi, kosztuje 14 tys. euro + VAT.
Producent z Pruszkowa nie
bez racji podkreśla, że kluczowym
elementem każdego pojazdu elek- Deska rozdzielcza Re-Volta i kierownica od Poloneza.
trycznego są zestawy baterii (aku-
mulatorów), które są głównym i je- Zestaw akumulatorów (Li-Ion) Z tego wynika, że pruszkowski
dynym z
ródłem energii pojazdu. umieszczonych w podłodze pojaz- trójkołowiec może nie tylko prze-
Baterie te, litowo-jonowe z wyko- du ma masę 72 kg i jeden taki aku- wozić dwie dorosłe osoby, ale
rzystaniem wkładów (ogniw) ku- mulator ma pojemność 7 kWh. Przy i bagaż o sporej masie własnej.
powanych w Korei Płd., powstają pełnym naładowaniu akumulato- Problem tylko w tym, gdzie ten ba-
w Pruszkowie. Energia z baterii rów zasięg pojazdu wynosi około gaż umieścić, bo wymiary nadwo-
jest przenoszona przez silnik elek- 100 km, a ładowanie może odby- zia są niewielkie. A w ogóle to Re-
tryczny, produkowany również wać się z sieci o napięciu 230 V. Volt jest oryginalnie zbudowanym
w Pruszkowie we współpracy Silnik elektryczny dysponuje mocą i oryginalnie wyglądającym pojaz-
z wyspecjalizowanymi firmami, znamionową 11,6 kW i nadaje po- dem. Jego nadwozie zbudowano
za pośrednictwem paska zębatego jazdowi prędkość do 90 km/h, roz- z polietylenu i składa się z 4 ele-
na tylne koło jezdne. pędzanie do prędkości 50 km/h mentów klejonych i połączonych
Powszechnie wiadomo, że trwa 7 s. ze sobą śrubami. Polietylen ma
wydajność akumulatorów samocho- Trójkołowiec Re-Volt ma ma- taką właściwość, że w razie drob-
dowych znacznie spada w niskich sę własną 487 kg, a jego dopusz- nych kolizji pojazdu, wgniecenia
temperaturach otoczenia. Ten nieko- czalna masa całkowita, czyli pojazd są niwelowane sprężystością tego
rzystny efekt dotyczy również aku- z pełnym obciążeniem, to 720 kg. tworzywa. Ochroną przed skutka-
mulatorów litowo-jonowych stoso-
wanych w Re-Voltcie. Gdy tempera- Wymiary zewn trzne trzyko owego pojazdu Re-Volt.
tura otoczenia spada poniżej zera,
niemożliwe staje się naładowanie
akumulatorów do pełna, a także
mała jest ich wydajność podczas
jazdy. Aby zapobiec tym niekorzyst-
nym zjawiskom, inżynierowie
z Pruszkowa opracowali i opatento-
wali specjalny Aktywny System
Ochrony Termicznej, który utrzymu-
je ogniwa Battery Pack w zadanej
temperaturze przez ich ogrzewanie
lub chłodzenie. Odbywa się to
z udziałem zaawansowanego hy-
brydowego systemu opartego o blo-
ki wymiany ciepła wykorzystujące
ogniwa Peltiera oraz sterowany
obieg chłodzenia wodnego.
System ASOT, utrzymujący
ogniwa w odpowiedniej tempera-
turze, zawsze podgrzewa baterie
przed ich ładowaniem, co odbywa
się kosztem dłuższego czasu łado-
wania, np. podgrzanie baterii
z  10�C do 0�C trwa około półtorej
godziny oraz dodatkowo, dodajmy
małego, bo ok. 0,06 kWh na każde
10�C różnicy poniżej 0�C, poboru
energii z sieci. ASOT utrzymuje też
baterie w temperaturze powyżej
10�C podczas ładowania i jazdy. 17
h i t n u me r u
mi przewrócenia się pojazdu są
po obu jego stronach umieszczone
występy stanowiące rodzaj podpór.
W pojez
dzie  jak już wspo-
mniano  mogą jechać dwie osoby,
siedzące jedna za drugą. Dostęp
do pojazdu jest przez prawe drzwi Pasa erski Melex typu Retro z przyczep mo e przewozi cznie 12 osób.
otwierane do góry, a na tylne miej-
sce po przesunięciu do przodu stycznej nadwozia. Wzbudza się customising, polegający na kon-
fotela kierowcy. natomiast dużą ciekawość wśród strukcyjnym przystosowaniu pojaz-
współużytkowników dróg i prze- du, zazwyczaj nadwozia do spe-
chodniów. No i jedziemy pojazdem cjalnych potrzeb klienta. Inną
ekologicznym, niezanieczyszczają- istotną zaletą firmy Melex jest
cym środowiska, który po zakoń- wprowadzony seryjnie system
czeniu eksploatacji może być pod- odzysku energii typu Sepex, wy-
dany recyklizacji w 98 proc. raz
nie poprawiający walory tech-
Produkując pojazd z Prusz- niczne pojazdów, a także zwięk-
kowa, nie można zapomnieć, że szający ich zasięg.
w Polsce już od dawna wytwarza- W każdej z wyżej wymienio-
no pojazdy elektryczne. Najpierw nych grup jest wiele odmian pojaz-
w latach 50. ubiegłego wieku typu dów, ze zróżnicowanym rozsta-
dostawczego w Stalowej Woli, wem osi, przystosowanych do
a w 1971 r. utworzono nowy wy- różnej liczby przewożonych osób
dział w fabryce samolotów WSK- (2 4 6 8) i do różnej ładowności,
-PZL Mielec. Wydział ten rozpoczął a w grupie pojazdów specjalnych
produkcję pojazdów z napędem są m.in. ambulans i karawan po-
elektrycznym przeznaczonych grzebowy. Ciekawą proporcją są
Najnowszy Melex serii N.Car przy- przede wszystkim dla Stanów pojazdy stylizowane na retro, które
stosowany do przewozu 2 osób Zjednoczonych. Pojazdy z Mielca doskonale wyglądają używane do
i 250 kg adunku. szybko znalazły zwolenników przewozu osób po terenach obiek-
i w innych krajach. Jeśli w USA tów zabytkowych, uzdrowisk
Prowadzenie pojazdu jest używano je jako wózki golfowe, i ośrodków wypoczynkowych.
łatwe, nie ma dz
wigni zmiany bie- to np. w Niemczech na zespołach Meleksy są budowane na
gów ani pedału sprzęgła. Na de- Meleksa zbudowano nadwozie za- nośnej ramie stalowej, a nadwozia
sce rozdzielczej są natomiast trzy mknięte z przeznaczeniem do użyt-  zależnie od przeznaczenia pojaz-
przyciski: do jazdy w przód (D), ku w miastach. Dzisiaj firma Melex du  wykonuje się z tworzyw
położenie neutralne (N) i jazda do A&D Tyszkiewicz Sp. J. ma deale- sztucznych metodą termoformo-
tyłu (R). Po przekręceniu kluczyka rów w prawie 40 krajach świata wania lub ze stopów lekkich.
w stacyjce wybieramy przycisk (D) i oferuje niezawodne, przyjazne Pojazdy są wyposażone w hydrau-
i jedziemy. Prędkość jazdy regulu- dla środowiska pojazdy. liczne hamulce i oświetlenie ze-
jemy pedałem przyspiesznika. Producent pojazdów Melex wnętrzne zgodnie z przepisami
Hamulce są skuteczne, tarczowe dzieli je na trzy zasadnicze grupy, ruchu drogowego. Zawieszenie
przy trzech kołach. Podczas jazdy kategorie: pojazdy pasażerskie, przednie i tylne pojazdów stano-
odczuwa się wrażliwość pojazdu bagażowe i specjalne. Zaletą pro- wią amortyzatory teleskopowe
na podmuchy bocznego wiatru ducenta jest dostosowanie się i 5-piórowe resory poprzeczne.
oraz brak skutecznej izolacji aku- do wymagań odbiorcy, jest to tzw. Napęd silnikiem elektrycznym
o mocy 2,1 (36 V), 3,3 (48 V) lub
Pojazd baga owy z kabin kierowcy: Melex typ 961. 3,9 kW (48 V)  zależnie od rodzaju
pojazdu  pobierającym energię
elektryczną z akumulatorów oło-
wiowo-kwasowych umieszczonych
pod podłogą pojazdu. Masa 8 aku-
mulatorów trakcyjnych wynosi
225 kg, a ich pojemność 232 Ah.
Meleksy mają zasięg jazdy około
80 km i na desce rozdzielczej przy-
cisk  żółw/zając , czyli dwustop-
niową regulację prędkości jazdy,
zazwyczaj 25 i około 36 km/h,
ta większa prędkość zależy od wy-
mogów stawianych pojazdom wol-
nobieżnym i od stopnia przełoże-
nia mostu napędowego. W Mielcu
wytwarza się około 1000 Melek-
18 sów rocznie.
lat temu lipiec 1965
Latający samochód
45
Latający samochód, pokazany na zdjęciu, powstał z po-
łączenia Forda Pinto z samolotem Cessna Skymaster.
Dowodzi on, iż koncepcja uskrzydlonego samochodu
nęci wciąż jeszcze konstruktorów, mimo że od pierw-
szych prób budowania tego typu pojazdów upłynęło kil-
kadziesiąt lat i że przekonano się o wadach takiego roz-
wiązania (na szosie niewygoda, w locie kiepskie osiągi).
Kolejnego eksperymentu dokonano w Stanach
Zjednoczonych.
Bułgarski aparat telefoniczny AN-10
Poza klawiszowym systemem wybierania numerów,
aparat ten został wyposażony w pamięć, do której moż-
na wprowadzać numery trzydziestu abonentów najczę-
ściej przez użytkownika aparatu przywoływanych.
Połączenie z nimi uzyskuje się automatycznie, po naci-
śnięciu tylko jednego, właściwego klawisza. Ponadto,
gdy wybrany numer jest zajęty, można aparatowi zlecać
automatyczne podejmowanie dalszych prób połączenia
z tym numerem, nie tracąc na to czasu.
lat temu lipiec 1980
W ZSRR biegacze na treningu przyklejają, czy też w in- w silnej konkurencji, będzie wyglądał nader osobliwie.
ny sposób przytwierdzają do ciała, rozmaite czujniki, Zawodnicy na bieżni, z czujnikami na piersiach i ramio-
30
które drogą radiową informują trenera o ciśnieniu, tęt- nach oraz z małym aparatem w uchu, będą odbierali
nie i liczbie oddechów biegacza. Trener może dzięki te- polecenia trenerów siedzących na murawie boiska przy
mu dokładnie oceniać możliwości zawodnika, a nawet miniaturowych elektromózgach. Oczywiście, żaden pa-
przewidywać tzw. kryzysy i odpowiednio do tego dyk- tałach, nawet jeśli ściągnie na pomoc sto maszyn elek-
tować tempo biegu. Może też na bieżąco informować tronicznych, nie wygra z mistrzem. Gdy jednak zmie-
biegacza o funkcjonowaniu jego organizmu, przez co rzą się rywale równorzędni, rola maszyny może oka-
zawodnik uczy się dokładniej oceniać swe siły. zać się niebagatelną. Tylko czy władze sportowe zgo-
Nie koniec na tym. Aparaty odbierające meldunki od dzą się na taką cybernetyzację lekkiej atletyki?
czujników można podłączyć do odpowiednio zaprogra-
mowanej elektronicznej maszyny liczącej, która anali-
zuje sygnały i błyskawicznie wydaje dyspozycje co
do dalszej taktyki biegu. Zawodnik upodabnia się
tu niejako do linii produkcyjnej, a trener do inży-
niera dyżurującego przy tablicy sterowniczej.
Ponieważ maszyna szybciej potrafi ocenić cały ze-
spół informacji z czujników, a może także  przekal-
kulować aktualny układ sił na bieżni  może być ona
wielką pomocą dla trenera.
Nie jest wykluczone, że za kilkanaście lat bieg na 5 czy
10 kilometrów, a nawet na 1500 metrów, rozgrywany
lat temu lipiec 1995  Młody Technik nie ukazał się.
15
19
p o z n a j e my s a mo c h o d y
modelu sportowym R8. Nadają one
A8 niepowtarzalny wygląd zarów-
no podczas jazdy w dzień, jak
i w nocy, emitując światło zbliżone
do dziennego i niemęczące oczu
kierowcom nadjeżdżającym z prze-
ciwka. Światła te nie wymagają
konserwacji, ich żywotność obli-
czona jest na cały okres eksploata-
cji samochodu. W każdej przedniej
lampie są 54 diody LED, które two-
rzą fascynujące łuki, łatwo rozpo-
znawalne z odległości około 400 m
 wyglądają jak jednolite pasy
świetlne.
Najbardziej luksusowy samochód marki Audi, model A8 wykonany przy u yciu Jako opcja dostępne są
stopów lekkich (np. nadwozie i elementy zawieszenia kó ). światła adaptacyjne z regulacją
zasięgu świecenia i doświetlaniem
Nowy A8 z 2010 r. od swoje- zakrętu. Kamera wideo umieszczo-
go poprzednika jest większy na na przy lusterku wstecznym rozpo-
zewnątrz i wewnątrz nadwozia. znaje jadące z przodu i nadjeżdża-
Ma o 75 mm większą długość, o 55 jące z przeciwka pojazdy po ich
mm większą szerokość i o 16 mm światłach. Komputer dostosowuje
większą wysokość. Większy też do warunków otoczenia zasięg
jest rozstaw osi  o 48 mm, a np. i szerokość strumienia świecenia,
Audi A8
odległość od poduszki siedzenia zapewniając zawsze jak najlepsze
do dachu jest większa z przodu oświetlenie drogi. Poza tym do sie-
Z d z i s a w Po d b i e l s k i
o 6 mm, a z tyłu o 4 mm. ci modułu sterowania reflektorami
Model A8 jest rodzajem podłączono system nawigacji MMI
dziale  Poznajemy samocho- okrętu flagowego niemieckiej mar- (Multi Media Interface) Navigation
dy prezentujemy pojazdy ki Audi. Jego sylwetka odznacza plus, który to system z wyprzedze-
Wspotykane na polskich dro- się dostojnością, elegancją i spra- niem odczytuje informacje o trasie
gach. Są jednak i takie, które nie- wia wrażenie wymodelowanej i przekazuje je do komputera świa-
często możemy zobaczyć. Do nich z jednej bryły. Linia dachu nawią- teł. W ten sposób np. światła dro-
należy Audi A8. Warto zapoznać zuje do coupe, z niskimi tylnymi gowe, tzw. długie, są wcześniej
się z tym modelem, zawiera on bo- słupkami płynnie przechodzi w li- włączane, a przed dojazdem do
wiem wiele najnowocześniejszych nię bagażnika. Bardzo ważna jest skrzyżowania następuje automa-
rozwiązań technicznych. przednia część nadwozia, ona wy- tyczne przełączenie świateł drogo-
Mamy do czynienia z pojaz- różnia samochód. W Audi  w każ- wych na mijania.
dem najbardziej luksusowym i naj- dym modelu  osłona chłodnicy Tylne światła A8 również
droższym wśród modeli z czterema jest charakterystyczna, nazwana wyglądają efektownie. W każdej
pierścieniami na przedniej ścianie Singleframe. Z lampami przednimi lampie zespolonej są 72 diody
nadwozia. Najdroższym, gdyż ce- tworzy zintegrowaną całość. ciasno umieszczone obok siebie.
ny, zależnie od poziomu wyposaże- Lampy przednie mają w peł- Tylko światła cofania nie są diodo-
nia takiego samochodu, zaczynają ni diodowe światła, które po raz we. Wewnątrz obrysu poziomo
się od ok. 400 tys. zł. pierwszy na świecie wprowadzo- ustawionych lamp tylnych jest
Oznaczenie modelu wskazu- no właśnie w samochodzie Audi, światło stop  w razie gwałtowne-
je, że wyposażono go w silnik
8-cylindrowy. Tradycje Audi stoso- Wn trze nadwozia i ca y samochód wykonano z u yciem najwy szej jako ci
wania takich silników sięgają 1988 materia ów.
r. Wówczas zadebiutował model
Audi V8, z nadwoziem będącym
rozwinięciem konstrukcyjnym nad-
wozia Audi 100 z 1982 r., napędza-
ny widlastym 8-cylindrowym silni-
kiem o nowoczesnej wówczas bu-
dowie, wyposażonym m.in.
w 4 zawory przy każdym cylin-
drze. Nowoczesne też były: auto-
matyczna 4-przekładniowa skrzy-
nia biegów i stały napęd na 4 koła.
Model Audi noszący ozna-
czenie A8 po raz pierwszy pojawił
się w 1994 r. Jego modernizacje
20 przeprowadzono w 2002 i 2008 r.
T E K S T A T W Y


Okr t flagowy marki Audi
Uk ad nap dowy samochodu Audi A8 z silnikiem
umieszczonym przed przedni osi i przekazuj cym
moment obrotowy na obie osie jezdne pojazdu.
go hamowania utrzymać pas ruchu i ułatwiają
światło to będzie mu parkowanie. Rozpoznają także
migało z wysoką znaki graficzne ograniczenia pręd- do 300
częstotliwością, aby kości i odpowiednio do warunków metrów,
ostrzec kierowców doświetlają drogę. poza zasięg
pojazdów jadących System ACC (Adaptive świateł dro-
z tyłu. Cruise Control), wykorzystując ra- gowych. Także
Samochód wypo- dar, reguluje prędkość i odległość w technice multi-
sażono w wiele rozwią- do jadącego z przodu pojazdu medialnej A8 ma nowo-
zań technicznych w po- w zakresie prędkości od 0 do 250 czesne rozwiązania, a obsługa
staci systemów wspomagających km/h. Bez udziału kierowcy przy- MMI Navigation plus odbywa się
kierowcę. Regulują one odległość hamowuje A8 aż do zupełnego za- przy użyciu panelu dotykowego.
do jadącego z przodu pojazdu, trzymania około 4 m przed poprze- Rozwiązań technicznych,
pomagają kierowcy zmienić lub dzającym pojazdem. Jeśli postój i to najnowocześniejszych, w no-
trwa krótko, do 15 sekund, A8 sam wym A8 jest tak wiele, że na ich
ruszy, jeśli stoi dłużej, kierowca omówienie potrzeba znacznie wię-
Audi A8 4.2 TDI
musi nacisnąć pedał przyspieszni- cej miejsca, niż mamy. Dlatego tyl-
dane techniczne
ka lub dz
wignię tempomatu i wte- ko wspomnimy, że w samochodzie
NADWOZIE: samono ne z ram pomocni-
dy samochód będzie podążał za zastosowano rozwiązania z zakre-
cz , 4-drzwiowe, 5-miejscowe
znajdującym się przed nim pojaz- su bezpieczeństwa czynnego
SILNIK: 4-suw. 8-cyl. widlasty, 32 zawory
dem, gdy tamten zacznie jechać i biernego, że nadwozie wykonano
sterowane 4 wa kami rozrz du, wysoko-
do przodu. System ACC działa, wy- ze stopów lekkich. Do napędu sa-
pr ny z bezpo rednim wtryskiem paliwa
korzystując dwa czujniki radarowe mochodu możemy wybrać spośród
common-rail, z 2 turbospr arkami
umieszczone w ścianie przedniej dwóch silników 8-cylindrowych
i 2 ch odnicami do adowywanego powietrza
pojazdu, które wysyłają dane do w układzie widlastym: benzynowy
(intercooler), umieszczony wzd u nie
komputera, a ten rozpoznaje poru- lub wysokoprężny.
z przodu, nap dza 4 ko a
szające się z przodu pojazdy. Interesującym rozwiązaniem
REDNICA CYL. � SKOK T OKA/
System ASA (Audi Side jest system doładowujący akumu-
POJ. SKOKOWA: 83�95,3 mm/4134 cm3
Assist) ułatwiający zmianę pasa lator  gdy kierowca zdejmuje
STOPIE SPR ANIA: 16,5:1
ruchu zadziała od prędkości jazdy nogę z pedału przyspiesznika, np.
MOC MAKSYMALNA: 258 kW = 350 KM
30 km/h. Dwa czujniki radarowe hamuje, inteligentny układ zarzą-
przy 4000 obr/min
umieszczone w tylnej części nad- dzający lekko zwiększa napięcie
MOMENT MAKSYMALNY: 800 Nm przy
wozia rejestrują wydarzenia za A8 alternatora, aby ten mógł skutecz-
1750�2750 obr/min
w odległości do 70 m i przekazują niej doładowywać akumulator.
SKRZYNIA BIEGÓW: automatyczna tiptro-
dane do komputera, a ten analizu- Alternator jest chłodzony za pomo-
nic, 8 biegów do jazdy w przód + wsteczny
je dane. Jeżeli w krytycznym ob- cą systemu wodnego  skuteczniej
ZAWIESZENIE PRZEDNIE: po 5 wahaczy
szarze porusza się inny pojazd, ak- niż za pomocą elektrycznego wen-
przy ka dym kole, kolumny amortyzatorów
tywowany jest tzw. stopień infor- tylatora.
teleskopowych po czone z elementami
macyjny  w obudowie lusterka Jeśli wspomnieliśmy o ukła-
pneumatycznymi, stabilizator przechy ów
zewnętrznego zaświeci się żółta dzie chłodzenia, to warto dodać,
ZAWIESZENIE TYLNE: wahacze trapezo-
dioda, która będzie świeciła jaśniej że bezpośrednio po uruchomieniu
we, kolumny amortyzatorów teleskopowych
i emitowała światło z dużą częstot- zimnego silnika elektronicznie od-
po czone z elementami pneumatycznymi,
liwością, gdy kierowca włączy kie- łączany jest silnik od układu chło-
stabilizator
runkowskaz, aby zmienić pas ruchu. dzenia. W ten sposób olej silniko-
HAMULCE: hydrauliczne ze wspomaga-
Systemów wspomagających wy szybko osiąga roboczą tempe-
niem, dwuobwodowe, systemy ABS i ESP
jazdę kierowcy jest więcej, np. raturę.
(stabilizacji toru jazdy samochodu i przy-
system ostrzegający przed nieza- Na zakończenie dopowiemy,
czepy), tarcze wentylowane przy 4 ko ach,
mierzonym przekroczeniem swoje- że z silnikiem współpracuje nowa
hamulec postojowy elektromechaniczny
go pasa ruchu i system  asystent automatyczna skrzynia tiptronic
dzia a na tylne ko a
widoczności nocą działający na z ośmioma przełożeniami do jazdy
OGUMIENIE O WYMIARACH: 235/55 R18
zasadzie dalekiej podczerwieni w przód. Napęd z silnika jest prze-
D UGO /SZEROKO /WYSOKO
(FIR). Kamera, wbudowana w logo kazywany na cztery koła, a tylny
POJAZDU 5137/1949/1460 mm
firmy na atrapie chłodnicy, reaguje mechanizm różnicowy rozdziela si-
ROZSTAW OSI: 2992 mm
MASA W ASNA: 1995 kg (bez kierowcy) na ciepło emitowane przez obiekty łę napędową bezstopniowo, w spo-
PR DKO MAKSYMALNA: 250 km/h znajdujące się na drodze. sób zmienny, między tylne koła 
(ograniczona elektronicznie) Komputer zmienia informacje na tym samym samochód stabilnie
ZU YCIE PALIWA  CYKL MIEJSKI/ obraz wyświetlany na centralnym porusza się na łukach dróg.
POZAMIEJSKI/MIESZANY: ekranie zestawu wskaz
ników i kie-
Ilustracje: autor i Audi
10,2/6,1/7,6 dm3/100 km
rowca widzi obiekty na odległość 21
a s t r o n a u t y k a
ierwszy polski satelita nauko-
wy nazwany BRITE-PL, będzie
Pzbudowany w ramach między-
narodowego projektu BRITE
(BRIght Target Explorer Constel-
lation). Zajmą się tym naukowcy
z Polskiej Akademii Nauk Cen-
trum Badań Kosmicznych (CBK)
i Centrum Astronomiczne im.
Mikołaja Kopernika (CAMK)
we współpracy z Instytutem
Astronomicznym Uniwersytetu
Wrocławskiego (IAUWr).
Misją projektu jest zbudo-
wanie dwóch satelitów i umiesz-
czenie ich na orbicie do marca
2013 r. w celu uzyskania danych
astrosejsmologicznych jasnych
gwiazd. Satelity zostaną wystrze-
lone przy okazji startu innej misji
kosmicznej. Jak mówią pracowni-
cy CBK, polecą  na barana , a i tak
będzie to kosztowało 10 12 tysię-
cy dolarów za kilogram wyniesio-
nego ładunku. Zbudowane w CBK
PAN satelity będą częścią grupy
sześciu podobnych obiektów two-
rzących formację lotną, umiesz-
czoną na orbicie o wysokości 800
km. Ich zadaniem będzie prowa-
dzenie precyzyjnych pomiarów fo-
tometrycznych aż 286 najjaśniej-
szych gwiazd na niebie w trybie
ciągłym przez kilka lat. Dla zespo-
łu 6 satelitów gwiazdy nie będą
zachodzić. W ten sposób naukow-
cy uzyskają wyniki o niepowta-
rzalnej dokładności i ciągłości
w czasie. Stare, pracujące satelity
mają zbyt małe pole widzenia
i nie mogą obserwować kilku
gwiazd równocześnie.
PRE C YZYJ NE POMI ARY
Duża dziedzina nauk astro-
nomicznych zajmuje się badaniem
pulsacji gwiazd. Szczególną uwa-
gę naukowców przyciąga mecha-
nizm konwekcji, czyli transportu
energii, który odbywa się w naj-
gorętszych gwiazdach.  Mimo
że jest to ważny w przyrodzie me-
BRITE-PL
chanizm i znany fizykom od po-
nad 100 lat, jednak do tej pory nie
mamy jego precyzyjnego matema-
Pierwszy polski satelita naukowy pomo e w zrozumieniu
tycznego opisu, nasze badania
wewn trznej budowy najwi kszych gwiazd naszej Galaktyki.
mogą to zmienić  twierdzi prof.
Aleksander Schwarzenberg-
Z pomoc astrosejsmologii zespó satelitów zdob dzie dane
Czerny.
o tym, jak oscyluj gwiazdy. W ten sposób b dzie mo na
Problem polega na tym, że
tych pulsacji nie da się zmierzyć
odtworzy elementy ich budowy. Trzeba to robi empirycznie,
z Ziemi. Główną przeszkodę sta-
bo na razie nie ma dobrych modeli matematycznych.
nowi atmosfera ziemska, która
22 ciągle faluje i tym samym wywo-
T E K S T A T W Y


Nauki i Szkolnictwa Wyższego
grant inwestycyjny. Zbiegł się on
w czasie z zaproszeniem polskie-
go zespołu do Brite Consortium
łuje zakłócenia. Obserwacje pro- (Austria i Kanada), które tworzyły
wadzone z orbity są dokładniejsze uniwersytet w Wiedniu, politech-
nawet o kilka rzędów wielkości. nika w Grazu, uniwersytet w To-
Zaletą polskich satelitów ronto oraz uniwersytet w Montre-
jest stosunkowo niewielka wiel- alu. Polscy naukowcy otrzymali
kość i waga. Jest to ważący zaled- ofertę współpracy naukowej, a in-
wie 7 kg sześcian o boku 20 cm. żynierowie zbudowania dwóch sa-
Warto dodać, że satelity w kształ- telitów. Doktor inż. Piotr Orleański
cie sześcianu, o boku 10 cm, nie zapowiada, że  pierwszy polski
są w ziemskiej przestrzeni ko- satelita zostanie zbudowany
smicznej niczym szczególnym. w 2011 roku, a cały projekt zosta-
W projekcie BRITE istotnym nie zakończony w 2013 umieszcze-
dla osiągnięcia prawidłowych wy- niem drugiego satelity na orbicie .
ników pomiarów jest zachowanie Wcześniej w przestrzeni kosmicz-
bardzo wysokiej precyzji (w trzech nej znajdą się dwa austriackie polskich inżynierów będą modyfi-
osiach) przy stabilizacji satelity na i dwa kanadyjskie satelity. kacje teleskopu, wykonanie struk-
orbicie. Zastosowane rozwiązania, tury satelity, integracja oraz testy
pomimo prostej konstrukcji nano- POL S KI E DOKONANI A satelity. W przypadku drugiego
satelity, taką precyzję zapewniają. satelity udział komponentów kana-
Zainstalowana na satelitach szero- Od momentu powołania CBK dyjskich zostanie poważnie ogra-
kokątna kamera wykona zdjęcia PAN w roku 1977, grupy badawcze niczony, większość podsystemów
dostatecznie wielu gwiazd bez za- i inżynierskie instytutu stworzyły będzie opracowana w CBK i wy-
kłócającego i nieprzewidzianego instrumenty i uczestniczyły w eks- produkowana w Polsce. Oczywiś-
wpływu atmosfery. perymentach w ponad 50 misjach cie integracja i testy drugiego sa-
kosmicznych. Nawet w chwili telity to domena CBK. W ramach
obecnej polskie instrumenty na- programu BRITE-PL powstanie
ukowe pracują w przestrzeni ko- także stacja kontroli lotu i odbioru
smicznej, uczestnicząc w kilku naj- danych (w Warszawie, w CBK PAN).
poważniejszych misjach między- Powodzenie projektu będzie
narodowych. W Polsce do tej pory miało także znaczenie dla przy-
prowadzone były prace nad skon- szłego udziału polskich naukow-
struowaniem studenckich sateli- ców i firm w bardziej skompliko-
tów. Na tym polu szczególnie ak- wanych eksperymentach realizo-
tywne są AGH, WAT czy Politech- wanych np. przez Europejską
nika Warszawska. Kompletne sate- Agencję Kosmiczną, do której
lity naukowe budujemy pierwszy Polska ma ambicję w najbliższej
raz. Stąd za wzór posłuży nam przyszłości należeć.
kanadyjski nanosatelita CAN-X 3, Profesor Schwarzenberg-
zbudowany w University of Toron- -Czerny wyjaśnia, że  czeka nas
to, Institute for Aerospace Studies, nieformalny egzamin dojrzałości,
Space Flight Laboratory (UTIAS- gdyż jeśli ktoś nie zbudował żad-
SFL).Opracowanie projektu sateli- nego kompletnego satelity, to nie
tów to zasługa Kanadyjczyków. powierzy mu się w ESA żadnej
Jednak bez dodatkowego polskie- ważnej funkcji .
go wkładu nie byłoby możliwe do- Naukowcy i inżynierowie
kładne określenie wewnętrznej bu- z projektu podkreślają, że to co
dowy gwiazd, zwłaszcza w obsza- robią ma znaczenie nie tylko dla
MI 
DZYNARODOWA rach konwekcji ciepła. Polska wie- nauki, ale też dla zwykłych ludzi.
WS PÓA
PRAC A dza teoretyczna oparta o własne Korzyścią z BRITE będzie to, że za-
programy komputerowe do symu- cznie się mówić w Polsce o projek-
Jednym z inicjatorów tego lacji pulsacji gwiazd powszechnie tach kosmicznych, o możliwo-
przedsięwzięcia jest prof. Sławo- uważana jest za  state-of-art , tj. ściach dla młodych ludzi i nauki.
mir Ruciński z Warszawy, od po- wedle wszelkich arkanów sztuki. Na realizację projektu
nad 30 lat związany z uniwersyte- Na tym polski udział się nie Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa
tem w Toronto. Jednym z pierw- kończy. Zespół techniczny projektu Wyższego przeznaczyło 14,2 mln
szych kroków w realizacji BRITE- BRITE-PL planuje aktywnie zł. Mimo że to tylko 1/600 kosztu
PL było zawarcie między CBK uczestniczyć w całym procesie bu- teleskopu kosmicznego HubblŁa,
i CAMK umowy o współpracy na- dowy obu satelitów. W przypadku to od 1989 r. nie było w Polsce
ukowej. Jednak kamieniem milo- pierwszego z nich większość pod- większego grantu badawczego
wym okazał się przyznany na po- systemów satelity dostarcza do w dziedzinie astronomii i badań
czątku 2010 r. przez Ministerstwo CBK strona kanadyjska, udziałem kosmicznych. 23
l o t n i c t wo
Przyjrzyjmy się bliżej śmi-
głowcowi. Na pierwszy rzut oka
widać, że jednymi z najbardziej
odpowiedzialnych, a zarazem naj-
bardziej obciążonych elementów
są łopaty wirnika nośnego. Nawet
awaria silnika nie jest tak groz
na.
W przypadku zatrzymania pracy
silnika istnieje możliwość lądowa-
nia autorotacyjnego, czyli wyko-
rzystania opływu powietrza do
rozpędzenia wirnika, a następnie
użycia jego energii kinetycznej do
wyhamowania śmigłowca. W przy-
padku, gdy  odejdą łopaty, kata-
strofa śmigłowca jest nieunikniona.
1
Schematyczna budowa opaty o strukturze kompozytowej. W przedniej cz ci BUDOWA A
OP AT Y
znajduje si d wigar, którego zbrojenie mog stanowi tkaniny lub ta my w -
glowe albo szklane u o one w kilku kierunkach. Cz sp ywowa to wype niacz Typowa łopata składa się
komórkowy (ewentualnie piankowy), pokrycie dolne i górne to cienka warstwa z dwóch (podstawowych) całkiem
kompozytu. różnych pod względem wytrzyma-
łości elementów. Dz
wigara, który
łości elementów. Dz
wigara, który
Latać bezpiecznie
Pi o t r Sy n a s z k o
otnictwo zawsze wymagało tywnie wysokie prawdopodobień-
otnictwo zawsze wymagało tywnie wysokie prawdopodobień-
wysokiej kultury technicznej. stwo, że konstrukcja pochłonie
LJest to całkiem naturalne, jeśli odpowiednio dużą część energii, przenosi zdecydowaną większość
pomyślimy o konsekwencjach błę- by zagwarantować przeżycie obciążeń i w nasadowej części
dów. Pojazd poruszający się po  załogi . W przypadku statków łączy się z głowicą wirnika, oraz
ziemi w przypadku zdecydowanej powietrznych sprawa nie jest tak spływowej części łopaty. Dz
wigar
większości awarii może bezpiecz- prosta. Czasem nawet drobna może być zbudowany z różnych
nie się zatrzymać, a jeśli nawet usterka może doprowadzić do ka- materiałów: stopów na bazie Al
dojdzie do zderzenia, istnieje rela- tastrofy. (śmigłowce Mi), stali (Robinson
R-22), stopów tytanu (Black
Schematyczna budowa opaty metalowej (zbli ona do konstrukcji stosowanych Hawk), z kompozytów węglowo-
w mig owcach rodziny Mi). epoksydowych (Lynx) lub szklano-
D wigar to profil duralowy lub stalowy zamkni ty. Cz sp ywowa podobnie epoksydowych (PZL W3 Sokół).
jak w opacie kompozytowej jest w postaci wype niacza komórkowego (tym ra- Zadaniem dz
wigara jest, jak wspo-
zem metalowego). Pokrycie górne i dolne opaty stanowi blacha o ma ej grubo- mniałem, przenoszenie obciążeń.
ci. Elementy czone s ze sob za pomoc klejenia. Część spływowa stanowi element,
którego głównym zadaniem jest
zapewnienie odpowiedniego prze-
2
pływu powietrza wokół profilu ło-
paty. Część spływowa zwykle zbu-
dowana jest z wypełniacza komór-
kowego (tzw. plastra miodu, ang.
honeycomb) pokrytego cienką
warstwą kompozytu lub blachy,
gdyż takie rozwiązanie zapewnia
bardzo małą masę przy stosunko-
wo wysokiej sztywności elementu.
Oczywiście nie jest to jedyne roz-
wiązanie. W małych śmigłowcach
czasem stosuje się prostsze kon-
strukcje, gdzie dz
wigar stanowi
24 rura o przekroju okrągłym.
T E
TEK S T A T W Y


 Badania struktury opat mig owców
mo na wykona :
a) u ywaj c wiat a lasera
ŻYWOT NOŚ Ć
b) opukuj c opat m otkiem
c) prze wietlaj c opat promieniami X
Każdy element poddawany
(info.: str. 83)
cyklicznie zmiennym obciążeniom
zaczyna z upływem czasu tracić
swoją wytrzymałość. Dzieje się
to w tempie zależnym od wielkości
obciążenia i cech elementu (np.
kształtu). Proces ten dotyczy
wszystkich konstrukcji, a szczegól-
nie lotniczych, gdzie unika się każ-
dego zbędnego grama. W związku
z tym łopaty każdego ze śmigłow-
ców mają zdefiniowaną przez pro-
ducenta liczbę godzin, przez które
można je bezpiecznie użytkować.
Po przekroczeniu tej liczby, zależ- Przedstawiciel rodziny mig owców Mi  mig owiec Mi-24.
3
nie od zaleceń producenta, łopaty
należy zezłomować bądz
poddać delikatnym ostukiwaniu struktury wierzchni rejestrowanych przy róż-
badaniom sprawdzającym ich małym młoteczkiem i nasłuchiwa- nym stanie odkształcenia tej po-
stan. Zdarza się, że na skutek wad niu. Gdy uderzamy w zdrową wierzchni. Mapy te tworzone są
materiałowych, błędów wykonania strukturę, każdy  stuk brzmi po- poprzez zarejestrowanie i złożenie
czy też innych czynników, jak np. dobnie. W przypadku odklejenia obrazów powierzchni oświetlonej
uderzeń podczas prac obsługo- częstotliwość dz
więku zmienia się, światłem laserowym pod dwoma
wych łopata zostaje lokalnie osła- sygnalizując tym samym uszko- zbliżonymi kątami. W wyniku tego
biona przed upływem  bezpiecz- dzenie. Nieco bardziej  unowocze- złożenia powstaje obraz (mapa)
nej liczby godzin. Niebezpieczeń- śnioną wersję tej techniki stano- w postaci  plamek . Porównanie
stwo jest tym poważniejsze, że nie wi metoda impedancji akustycznej mapy powstałej dla nieodkształco-
po każdym takim zdarzeniu zostaje (MIA). W metodzie tej zamiast nej powierzchni oraz mapy po ob-
widoczny ślad. Ze względu na młoteczka posługujemy się głowi- ciążeniu powierzchni poprzez od-
możliwości pojawienia się tego cą wysyłającą impulsy o częstotli- działywanie próżnią lub zwiększo-
typu czynników mogących skrócić wości kilkunastu kHz. Pod wpły- ną temperaturą daje różnicowy ob-
żywotność łopaty producenci pró- wem tego  uderzenia materiał raz przedstawiający przebieg gra-
bują stosować różne rozwiązania odpowiada dz
więkiem, który jest dientu (zmiany) odkształcenia.
mające ułatwić wykrycie uszko- porównywany z sygnałem nadaw- Mówiąc prostszym językiem, jako
dzeń. czym i rejestrowany. Na podstawie wynikowy obraz nie dostajemy do-
różnicy sygnałów otrzymujemy in- kładnego obrazu uszkodzenia, tyl-
ZAPOBI E C KAT AS T ROF I E formację o lokalnej zmianie impe- ko informację, w którym miejscu
dancji akustycznej (pod głowicą), nastąpiło odkształcenie. Typowy
Niektóre typy łopat, jak np. która informuje o lokalnej sztywno- obraz uszkodzenia zbliżonego do
cała rodzina łopat do radzieckich ści. W przypadku odklejenia czę- okręgu przypomina widok przekro-
(rosyjskich) śmigłowców Mi, mają stotliwość odpowiedzi materiału jonej pomarańczy, tzn. składa się
prosty system sprawdzający, czy zmienia się. Metoda ta możliwa z dwóch półokrągłych połówek.
w dz
wigarze łopaty nie nastąpiło jest do wykorzystania z automa-
pęknięcie. W dz
wigarze znajduje tycznymi skanerami, pozwalając
się gaz pod zwiększonym ciśnie- w ten sposób na prezentację wyni-
niem. W przypadku pojawienia się ku w postaci kolorowego obrazu
pęknięcia dochodzi do rozszczel- struktury z widocznymi uszkodze-
nienia, ciśnienie spada i urucha- niami. Obraz tworzy się poprzez
4
mia sygnalizator pokazujący przypisanie poszczególnym czę-
uszkodzenie. Monitoring ten jed- stotliwościom odpowiednich kolo-
nak nie obejmuje części spływo- rów. W Polsce metoda ta jest sto-
wej, która może uleć rozklejeniu sowana przez Instytut Techniczny
bądz
odklejeniu od dz
wigara. Wojsk Lotniczych do badań łopat
Typową praktyką przyjętą na ca- śmigłowców znajdujących się na
łym świecie (zalecaną też przez wyposażeniu Sił Zbrojnych RP.
wielu producentów łopat) jest pro- Drugą powszechną w bada-
4
wadzenie okresowej kontroli łopat niach łopat metodą dla cienkich
metodami badań nieniszczących. (i nie tylko) struktur jest metoda Sygnalizator spadku ci nienia
W przypadku gdy interesuje Laser Shearography. Stosuje się ją w d wigarze opaty. W przypadku
nas jedynie stan części spływowej zwykle do sprawdzania połączeń pojawienia si nieszczelno ci d wi-
oraz połączenie jej z dz
wigarem, klejonych pokrycia łopaty i wypeł- gara mog cej oznacza p kni cie
najprostszą i całkiem skuteczną niacza komórkowego. Jest to sygnalizator zmienia kolor na czer-
metodą jest ostukiwanie łopaty metoda optyczna polegająca na wony.
(ang. tap testing). Polega to na porównywaniu map badanej po- 25
MINI QUIZ MT
CZYTAM, WI C WIEM
l o t n i c t wo
ty śmigłowców nadzorowane jedy- od diagnostyki jest bardzo kosz-
nie przez systemy SHM, jednak towna, więc możliwość ogranicze-
prace trwają na całym świecie. nia kosztów poprzez sprowadzenie
SHM zaczyna pojawiać się w nie- badania do pobrania (nawet bez
których samolotach, nadzorując za udziału człowieka) danych z obiek-
pomocą sieci czujników wyselek- tu i ich automatycznej analizy jest
cjonowane miejsca (zwykle trudno kusząca. Dodatkowo dąży się też
dostępne). Najbliższa przyszłość do tego, aby informacja o pojawie-
prawdopodobnie będzie związana niu się uszkodzenia była dostar-
z udoskonaleniem metod SHM czana w czasie rzeczywistym.
i stopniowe wypieranie przez nie Rozwój techniki dokonuje się bar-
klasycznych badań nieniszczą- dzo szybko. Możliwe, że już nie-
cych. Jest to związane zarówno długo doczekamy się konstrukcji,
z ekonomią, jak i bezpieczeń- które same się zdiagnozują, a mo-
stwem. Godzina pracy eksperta że nawet i naprawią.
5
Urz dzenie do bada metod Laser
Shearography firmy Dantec Dyna-
mics.
W zrozumieniu obrazu uszkodze-
6
nia powinna pomóc ilustracja
przedstawiający odklejenie pokry-
cia łopaty od wypełniacza komór-
kowego.
Wiele ośrodków badaw-
czych na świecie wykorzystuje
metodę rentgenowską, wykonując
prześwietlenia łopat. Daje ona bar-
dzo dobre wyniki, jednak wymaga
zachowania odpowiednich środ-
ków bezpieczeństwa ze względu
na szkodliwość promieniowania.
Metoda ta (uogólniając nieco)
w przeciwieństwie do dwóch wy-
żej opisanych pozwala na spraw-
dzenie stanu całej łopaty, bez
względu na grubość struktury.
Opisane wyżej metody nie
wyczerpują wachlarza możliwych
do zastosowania metod badań nie-
niszczących, jednak są to metody
najczęściej stosowane, a przy tym
(poza rentgenografią) stosunkowo
mało znane osobom niezwiązanym
z tą profesją.
PRZYS ZA
OŚ Ć
Aktualnie coraz wyraz
niej-
szy staje się trend polegający na
budowaniu  inteligentnych struk-
tur, czyli wbudowywaniu w łopatę
(podczas produkcji) różnego rodza-
6
ju czujników i systemów monitoro-
wania stanu technicznego (SHM  Obraz uszkodzenia w postaci odklejenia pokrycia opaty od wype niacza
Structural Health Monitoring) po- komórkowego zarejestrowany metod Laser Shearography. 1. Odkszta cenie
zwalających na ocenę stanu łopaty powierzchni wywo ane podci nieniem. 2. Gradient odkszta cenia. 3. Gradient
w czasie rzeczywistym. Na dzień odkszta cenia wyra ony jako mapa kolorów.
26 dzisiejszy nie istnieją jeszcze łopa-
Foto Co to?
24 maja 2010 r. jeden z instrumentów satelity Terra nale cego do NASA uchwyci taki obraz delty rzeki Mississippi.
Smugi i plamy oleju, które wyciek y z platformy wiertniczej Deepwater Horizon (wyciek by konsekwencj po aru platformy,
która potem zaton a w Zatoce Meksyka skiej) s widoczne jako kolor srebrny w s siedztwie niebieskiej wody.
Ro linno jest czerwona. Z kosmosu plama ropy jest ja niejsza ni otaczaj ce j wody, bo odbija wi cej wiat a.
fot. NASA/GSFC/METI/ERSDAC/JAROS, and U.S./Japan ASTER Science Team
foto co to.indd 27
2010-06-17 12:27:30
27
p a r a d a p i e r wi a s t k ó w
W ród ponad stu pierwiastków uk adu okreso-
wego istniej powszechnie znane substancje
proste oraz takie, o których niewiele osób s y-
sza o. I to nie tylko ci, którzy kontakt z chemi
zako czyli wraz z otrzymaniem wiadectwa
uko czenia szko y! Równie tylko nieliczni
zawodowi chemicy maj na co dzie do czy-
nienia z owymi  chemicznymi kopciuszkami .
obecnie dużego znaczenia,
ale nie oznacza to, że nale-
ży zaniechać nad nimi
badań.
German i gal to pier-
wiastki, których istnienie
przewidział sam twórca
układu okresowego. Na
podstawie własności zna-
Chemiczne
nych już pierwiastków i ich
położenia w swojej tablicy
wywnioskował istnienie
i podał cechy chemiczne
i fizyczne jeszcze nieodkry-
tych. W ciągu kilku następ-
nych lat nowe pierwiastki
potwierdziły słuszność
przewidywań Mendelejewa
i umocniły  wiarę chemi-
ków w prawo okresowości
kopciuszki
(było ono jednak krytyko-
wane jeszcze w początkach
Kr z y s z t o f Or l i s k i
XX wieku). Otrzymany
w roku 1875 gal oraz
w 1886 german zajęły miej-
imo że są położone w różnych grupach tablicy sca pod glinem i krzemem  wcześniej Mendelejew
Mendelejewa, wiele je ze sobą łączy. Owe mało nadał im  robocze nazwy: ekaglin i ekakrzem.
Mznane pierwiastki to: german, gal, ind, tal oraz German został odkryty przez niemieckiego che-
selen, tellur i polon. W tym miejscu zapewne niektó- mika Clemensa Winklera w pewnym saksońskim mi-
rzy Czytelnicy zaprotestują: wszak german to produk- nerale srebra. Odkrywca z patriotycznych pobudek
cja półprzewodników, a i nazwa polonu nie powinna utworzył nazwę nowego pierwiastka od łacińskiego
być nam obca. Jednakże dla chemika nie mają one słowa Germania, oznaczającego tereny dzisiejszych
German. Gal.
28
T E K S T A T W Y


Niemiec. Właściwości lokują go na pograniczu metali
i niemetali w grupie 14., łączącej same  ważne pier-
wiastki: węgiel, krzem, cynę i ołów. German wśród
nich jest prawdziwym  kopciuszkiem , niemających
tak wielu zastosowań jak one. Zdobył pewne znacze-
nie jako materiał do wytwarzania półprzewodników,
ale częściej korzysta się z łatwiejszego do otrzymania
i tańszego krzemu. German w przyrodzie jest bardzo
rozproszony, najczęściej uzyskuje się go z pyłów
i popiołów powstających podczas spalania węgla
kamiennego (stanowi domieszkę w tej kopalinie) oraz
podczas otrzymywania cynku i kadmu (domieszka
w ich siarczkowych rudach). Związki germanu nie Tellur.
mają praktycznego znaczenia.
Gal to ciekawy pierwiastek. Odkrył go francu-
ski chemik Paul Lecoq de Boisbaudran, analizując
widmo błyszczu cynkowego (siarczek cynku). I on,
podobnie jak Winkler, chcąc w nazwie pierwiastka
uwiecznić swą ojczyznę, użył łacińskiego słowa Galia.
Gal ma najniższą, po rtęci i cezie, temperaturę topnie-
nia (nie przekracza 30 stopni Celsjusza) oraz bardzo
wysoką temperaturę wrzenia  prawie 2000 stopni
Celsjusza. Żadna inna substancja nie znajduje się
w stanie ciekłym w tak szerokim zakresie temperatur.
Owa własność spowodowała wykorzystywanie galu
do produkcji specjalnych termometrów do pomiaru
wysokich temperatur oraz użycia jako cieczy chłodzą-
cej. Gal w stanie ciekłym jest podobny do rtęci, chęt-
nie tworzy stopy z wieloma metalami (analogiczne
do amalgamatów). Metal ten stosowany jest również
jako domieszka podczas wytwarzania półprzewodni-
ków, a jeden z jego związków (arsenek galu) sam jest Uk ad scalony zbudowany z u yciem germanu.
cennym materiałem półprzewodnikowym. Na prze-
szkodzie w szerszym zastosowaniu galu stoi skompli-
kowany sposób produkcji (stanowi tylko drobną do-
mieszkę w rudach cynku i glinu) oraz wysoka cena
(znacznie droższy od złota).
Również pozostałe metale z grupy 13., ind i tal,
praktycznie nie tworzą własnych minerałów, lecz sta-
nowią drobne domieszki rud siarczkowych. Oba też
zostały zidentyfikowane na podstawie emitowanego
przez ich związki promieniowania (były to jedne
z pierwszych pierwiastków odkrytych za pomocą wy-
nalezionej zaledwie kilka lat wcześniej spektroskopii).
I tak w roku 1861 angielski chemik William Crookes,
badając piryt (siarczek żelaza), zaobserwował charak-
terystyczny zielony prążek widmowy, który nie nale-
żał do żadnego znanego ówcześnie pierwiastka,
a wydzielonemu metalowi nadał nazwę tal (z gr. tal-
los = zielona gałązka). Dwa lata póz
niej niemieccy
uczeni Ferdinand Reich i Hieronim Richter, szukając
właśnie talu w błyszczu cynkowym, zauważyli niebie-
ski prążek, którego również nie można było przypisać
do widm znanych pierwiastków. Dokładna analiza mi-
nerału pozwoliła wydzielić z niego ind (z gr. indicum
= barwnik indygo; używany m.in. do nadawania cha-
rakterystycznego koloru dżinsu). Oba metale nie mają
praktycznych zastosowań (ind jest wielokrotnie droż-
szy od złota), zaś silnie trujących soli talu używa się
jako środków przeciwko gryzoniom.
Tellur został odkryty w minerałach wydobywa-
nych w siedmiogrodzkich kopalniach złota pod koniec
XVIII wieku (Franz M�ller von Reichenstein, 1782).
Nadano mu nazwę pochodzącą od łacińskiego słowa Fotoelementy selenowe u ywane s w kserokopiarkach.
tellus oznaczającego ziemię. Pierwiastek ten nie zna- 29
p a r a d a p i e r wi a s t k ó w
Niestety, nie dowiemy się już, czy odkrywca chciał
w ten sposób zaznaczyć odrębność selenu i telluru,
czy też ich nierozłączność? W czystej postaci selen
używany bywa w fotokomórkach i kserokopiarkach
(jego przewodnictwo elektryczne silnie zależy od
stopnia oświetlenia), dawniej zaś w prostownikach
prądu zmiennego. Koloidalny selen barwi szkło na
czerwono. Siarczek selenu(IV) to środek przeciwłupie-
żowy i przeciwgrzybiczny stosowany w leczniczych
szamponach. Związki selenu są toksyczne, ale w śla-
dowych ilościach jest on niezbędnym biopierwiast-
kiem. Selen to silny antyutleniacz aktywujący enzymy
odpowiedzialne za eliminację wolnych rodników (na-
leży do tzw. zmiataczy wolnych rodników) mogących
uszkadzać DNA oraz błony komórkowe.
Historia odkrycia polonu znana jest zapewne
wszystkim uczniom. W roku 1898 małżonkowie Maria
Blenda smolista (ruda uranu)  ród o wielu pierwiastków. i Piotr Curie, analizując promieniowanie rud uranu,
stwierdzili obecność w nich dwóch nowych metali:
lazł jak dotąd poważniejszych zastosowań (czasem polonu i radu. Nazwa pierwszemu z nich została
jest używany jako dodatek stopowy utwardzający nadana na cześć kraju rodzinnego odkrywczyni (z łac.
ołów), a otrzymuje się go ze szlamów anodowych, Polonia = Polska). Jednakże społeczność chemików
powstających w procesie elektrorafinacji miedzi. nie chciała uznać istnienia tych pierwiastków, dopóki
Mimo swej  skromnej natury stanowił nie lada nie zostały otrzymane dostrzegalne ilości utworzo-
orzech do zgryzienia dla samego Mendelejewa. nych przez nie związków. O ile w przypadku radu
Mianowicie wraz z jodem tworzy jedną z  nieprawi- udało się to uczynić stosunkowo szybko (po czterech
dłowych par pierwiastków sąsiadujących ze sobą latach pracy i przerobieniu wielu ton rudy otrzymano
w układzie okresowym. Tellur ma większą od jodu 0,1 grama chlorku radu), to polon jeszcze przez długi
masę atomową, a mimo to należy umieścić go w tabli- czas manifestował swoją obecność tylko emisją pro-
cy przed tym pierwiastkiem, zgodnie z chemicznym mieniowania (jedna tona rudy uranowej zawiera zale-
podobieństwem: telluru do tlenowców, zaś jodu do dwie ułamek miligrama polonu). Na potrzeby badań
fluorowców. Jednakże dyskusje nad rozmieszczeniem nie wydziela się go z rud, ale otrzymuje sztucznie,
poprzez naświetlanie neutronami bizmutu w reakto-
rze jądrowym. Czasem jest stosowany jako emiter
cząstek alfa. Polon jest selektywnie pobierany z gleby
przez tytoń i gromadzony w jego liściach, co dodatko-
wo zwiększa zagrożenie dla palaczy.
Pierwiastki przestawione w powyższym arty-
kule nie mają w dzisiejszych czasach, jak zapewne
Czytelnicy zauważyli, wielu zastosowań ani poważ-
niejszego znaczenia. Jednakże historia ich odkryć jest
bez wątpienia ciekawa, jak zresztą wszystkich innych
pierwiastków. Niewielkie zainteresowanie, jakim
obecnie się cieszą, wynika z braku złóż oraz rozpro-
szenia w przyrodzie  liczne pierwiastki o znacznie
mniejszej od nich zawartości w dostępnych nam po-
wierzchniowych warstwach ziemskiej skorupy są in-
tensywnie wykorzystywane. Nie powinniśmy jednak
 przekreślać ich przyszłości  wszak jeszcze nie tak
Jeden z pierwszych spektroskopów (lata 60. XIX wieku). dawno temu wiele innych pierwiastków było równie
pierwiastków trwały jeszcze długie lata, aż w roku
1913 doświadczenie Moseleya (emisja promieniowa-
nia rentgenowskiego przez wzbudzone atomy) po-
zwoliło ustalić prawidłowość przewidywań
Mendelejewa. Od tej pory pierwiastki są uszeregowa-
ne w kolejności rosnącej liczby protonów w jądrze. Widmo indu z charakterystyczn niebiesk lini (451 nm).
Poszukiwania telluru stały się przyczyną odkry-
cia jeszcze jednego pierwiastka z tej rodziny  selenu. mało znanych, jak bohaterowie tego artykułu. Dlatego
Dokonał tego w roku 1818 sam słynny J�ns Jakob badania nad pozornie nieprzydatnymi substancjami
Berzelius, analizując szlamy pozostałe po przerobie nie są wcale marnowaniem środków, lecz cenną in-
siarki. Początkowo sądził, że otrzymał znany już wte- westycją w przyszłość. Patrząc na burzliwy rozwój
dy tellur, ale dokładniejsza analiza pozwoliła stwier- techniki, można założyć, że i one także staną się po-
dzić, że jest to nowy pierwiastek. Nazwa pochodzi szukiwanymi tworzywami, a wtedy wydatki poniesio-
30 od greckiego słowa selene oznaczającego Księżyc. ne na ich poznanie zwrócą się wielokrotnie.
p o k a z y , p o d r ó e , mu z e a
bardzo ważnym przemysłem i z
ródłem dochodów,
wszyscy na gwałt rozbudowują muzea i to na szczę-
ście również takie, które pokazuję w PPM.
Wspomniane właśnie, krakowskie Muzeum Lotnictwa
Polskiego, Muzeum Armii w Drez
nie, Muzeum RAF
w Hendon... zmiany te nie ominęły hangarów na skra-
ju bazy w Malmen i Flygvapenmuseum również fun-
duje sobie nowe wejście i nowy wielki hangar.
Jednym z ważniejszych eksponatów czy wręcz jed-
nym z ważniejszych powodów tej modernizacji stało
USA i inne kraje na o y y embargo na dostawy samolotów się wydobycie w 2004 roku z dna Bałtyku swego ro-
do Szwecji i tylko W osi nie bali si konsekwencji politycz- dzaju relikwii narodowej  wraku szwedzkiego DC-3,
nych sprzeda y maszyn wojskowych do niewielkiego,
neutralnego kraju. Problemem by a natomiast zbyt niska
jako klejów i lakierów (drewno i p ótno), które szybko
ulega y zmiennej szwedzkiej aurze. Dwup atowy Fiat
CR.42 Falco (sokó ), w okresie 1940-41 zakupiono 72
samoloty (J.11), ponad 30 stracono w wyniku wypadków.
Bardzo lotnicza prowincja
, tym razem nie będzie tak łatwo, bo chociaż PPM
, tym razem nie będzie tak łatwo, bo chociaż PPM
Al v a r Ha n s e n
odwiedziło już raz Szwecję, a autor przećwiczył
Oosobiście zarówno drogę morską, jak i powietrz-
ną, to Muzeum Sił Powietrznych w Link�ping dzieli zestrzelonego przez Rosjan nad Bałtykiem w 1952 ro-
od stolicy państwa około 200 km. Z drugiej strony, jak ku. Maszyna prowadziła zwiad elektroniczny, załoga
tak dobrze pomyśleć, to  pewne tanie linie lotnicze zginęła, Rosjanie zestrzelili również jedną ze szwedz-
mogą zawiez
ć nas na lotnisko Stockholm Skavsta, któ- kich Catalin prowadzących akcję poszukiwawczą.
re leży tuż obok... Nyk�ping, a stamtąd znacznie bliżej Nie pamiętam już niestety, ile kosztował bilet
do Link�ping  ok. 80 km, wszystkie trzy miasta na wstępu, ale nie był drogi, a poza tym to też się może
autostradzie E 4  niż do Sztokholmu. Jest to sytuacja zmienić, muzeum położone jest przy Carl Cederstr�ms
identyczna z tą, w jakiej znajduje się lotnisko London Gata, lecz nie podaje też chwilowo (2009) swojego
Stansted, z którego bliżej jest do Cambridge, jeszcze adresu pocztowego, a tylko telefony kontaktowe
bliżej do Duxford, ale za to dość daleko do londyńskie- i koordynaty GPS (58 24.626N 15 31.409E). Jakieś
go molocha. nowe obyczaje czy co?
Skoro już zacząłem od porad co do podróżowa-
nia, to wypada dodać, że samo Flygvapenmuseum le-
ży niedaleko od autostrady E 4  dokładnie dwa i pół
kilometra, jadąc od strony Sztokholmu trzeci zjazd
(111) w kierunku Link�ping/Malmen, czyli w lewo na
drogę 34, a dalej już według biało-brązowych znaków
do muzeum. Samo Link�ping jest bodaj czwartym co
do wielkości miastem w Szwecji i  kwaterą główną
koncernu SAAB, ale oznacza to tylko tyle, że łatwo
do niego dojechać. Jest niezbyt niewielkie, bo  więk-
szość z 9 milionów poddanych króla Karola Gustawa
XVI mieszka przecież w Sztokholmie , ale ma dobrą
lokalną sieć autobusową, na czym możemy skorzy-
stać, podróżując do muzeum  linia 13 z miasta w kie-
runku Malmsl�tt, przystanek przy samym wejściu
(Flygwapenmuseum), autobus kursuje co ok. 20 min
w tygodniu i 30 min w weekendy.
Hangary muzealne położone są nieco na ubo-
czu z tych samych powodów, co i w wielu innych Ostatni z 60 w oskich Reggiane Re.2000, ponownie unikat
placówkach tego typu na całym świecie, bo tuż obok w skali wiatowej, ponownie tylko tutaj mo na go obejrze
znajdują się pasy lotniska wojskowego. obok Seversky'ego P 35, na którym by wzorowany.
Wybierając się do Link�ping, macie szansę zo- Maszyna sprawowa a si du o lepiej ni pozosta e w oskie
baczyć (najprawdopodobniej) dużo ciekawsze i więk- samoloty ale eksploatowano je tak intensywnie, e 36 z 37
sze muzeum, niż to było dane autorowi  trzeba jedy- maszyn jakie pozosta y w s u bie z omowano w miesi c
nie zaczekać do lata 2010 roku. Turystyka stała się po zako czeniu wojny, pozostawiaj c tylko t dla celów 31
szkoleniowych i muzealnych.
T E K S T A T W Y


t e c h n o l o g i e t r z e c i e g o t y s i c l e c i a
Samsunga WB650
8 POWODÓW, BY KUPI &
1
Szczegó y
3
4
1 WY WIETLACZ
Superwyra ny, 3-calowy wy wie-
tlacz AMOLED jest ja niejszy ni
wy wietlacze OLED i dobrze spi-
suje si nawet w jasnym wietle.
5
2 ZOOM
Pot ny 15-krotny zoom optyczny
pozwali ci uchwyci najmniejsze deta-
le z odleg o ci kilkudziesi ciu metrów.
3 PODWÓJNA STABILIZACJA
Du y zoom wymaga lepszej stabilizacji
obrazu, a ten aparat ma zarówno stabilizacj
optyczn , jak i cyfrow korekcj obrazu.
egnajcie smugi.
6
4 GPS
Na wypadek gdyby zupe nie si zgubi ,
na wy wietlaczu pojawiaj si informacje
o mie cie i kraju, w którym si znajdujesz.
7 Zdj cia s równie opatrzone danymi o loka-
cji, wi c znajomi b d mogli ci ledzi
np. na Facebooku.
5 FILMY
Aparat nagrywa lmy w rozdzielczo ci HD
8
720p. W zestawie jest cze HDMI, mo na
wi c ogl da nagrania na telewizorze HD.
6 ROZPOZNAWANIE
2
Funkcja rozpoznawania scen zosta a doda-
na do nagrywania wideo, dzi ki czemu apa-
rat b dzie dobiera ekspozycj i balans ko-
lorów, by idealnie dopasowa go do t a two-
ich lmów.
amsung WB650 mo e nie jest najcie szym aparatem
kompaktowym na rynku, ale s ku temu wa ne powody: 7 MEGAZDJ CIA
Surz dzenie wyposa one jest w 24-milimetrowy obiektyw Dzieki 12,2-megapikselowej matrycy zdj cia
s wystarczaj co szczegó owe, by druko-
szerokok tny oraz pot ny 15-krotny zoom optyczny,
wa je w formacie A3 i wi kszym.
pozwalaj c na robienie zdj z naprawd du ej odleg o ci.
8 SZEROKI OBIEKTYW
S te funkcje, takie jak nagrywanie w HD czy geotagowanie.
Oprócz 15-krotnego zoomu, jest te 24-mili-
metrowy szerokok tny obiektyw. B dziesz
1399 Z , WWW.SAMSUNG.COM/PL
wi c móg zmie ci nawet najgrubszych
32
spo ród swoich znajomych na grupowym
zdj ciu.
ZDJ CIA
PIXELEYES
t e c h n o l o g i e t r z e c i e g o t y s i c l e c i a
WSPANIA Y D WI K PRZESTRZENNY
ZESTAW KINA DOMOWEGO
PHILIPS SOUNDBAR
zgrabnej, wspaniale wyko czonej obudowie
umieszczono najnowsze technologie odtwarzania
Wnagra o du ej rozdzielczo ci, dzi ki którym mo -
na ogl da obraz o kinowych proporcjach. Flagowy model
z serii SoundBar z funkcj Ambisound jest wyposa ony
w najlepsze rozwi zania, takie jak odtwarzacz Blu-ray czy
przyciski dotykowe. Zapewnia doskona y 5.1-kana owy
d wi k przestrzenny, daj cy niesamowite wra enie zanurze-
nia w wiecie filmu. D wi k wype nia ca e pomieszczenie.
Dzi ki wykorzystaniu zjawisk psychoakustycznych, przetwa-
rzaniu matrycowemu i ustawieniu przetworników pod odpowied-
nim k tem, technologia Ambisound zapewnia pe ne brzmienie z mniejszej liczby g o ników.
Innowacyjny zestaw Philips SoundBar z funkcj Ambisound jest przystosowany do pod czenia modu u Wi-Fi
USB, umo liwiaj cego bezprzewodowy dost p do tre ci internetowych, a tak e na odtwarzanie multimediów
z urz dze pod czonych do sieci domowej, takich jak komputer PC. Ponadto us uga Net TV umo liwia dost p
do bogatej gamy serwisów internetowych. 4159 Z , WWW.PHILIPS.PL
Kompas cyfrowy,
Zegarek
termometr,
na górskie
barometr
i wysoko ciomierz
wyprawy
w jednym
roTrek PRW-5000T-7ER to nowy, analogowo-cyfrowy zegarek Casio,
z technologi Tough Movement. Mechanizm polega na automatycznym
Pkorygowaniu po o enia wskazówek wzgl dem siebie, które si przesun y
np. w wyniku upadku lub silnego wstrz su.
Nowy ProTrek ma kompas cyfrowy, termometr i barometr, a tak e wysoko ciomierz.
Do pokazywania odpowiednich wskaza s u y w nim nie tylko wy wietlacz LCD, ale te wskazówka
sekundnika, która mo e dzia a jako wskazanie pó nocy w kompasie czy tendencje zmian ci nienia w baro-
metrze. Zegarek wyró nia si odporno ci na niskie temperatury. Jego dok adno nie odbiega od standar-
dów, je li temperatura spadnie nawet do 10 stopni Celsjusza poni ej zera. Mechanizm zegarka ma hybrydo-
w konstrukcj z tworzywa i metalu, dzi ki czemu jest bardziej wytrzyma y od swoich poprzedników.
1999 Z , WWW.CASIO-POLSKA.PL
33
j a k t o d z i a a
łodsi czytelnicy  Młodego Technika zapewne
1
już nie pamiętają, jak wyglądała klasyczna bate-
Mria umywalkowa, zlewozmywakowa lub wanno-
wa. Dostojna, z dwoma pokrętłami porcelanowymi,
na zimną i ciepłą wodę. Te pokrętła uruchamiały tzw.
grzybki, które zaopatrzone w uszczelkę gumową za-
mykały bądz
otwierały przepływ wody. Żeby otwo-
Bateria
Ka z i mi e r z T o p ó r
jednodz
wigniowa
Były to więc wysoce niedoskonałe urządzenia.
B ł t i i d k ł d i
2
Na szczęście już około 40 lat temu pojawiły się bate-
1
rie tzw. jednodz
wigniowe . Dla niewtajemniczo-
nych wyglądały początkowo nieco dziwnie: nie było
wiadomo, co zrobić, żeby zaczęła się lać woda.
Jednakże po paru latach, a może nawet miesią-
cach, zostały zaakceptowane i stały się dzisiaj niemal
powszechną normą. Jak wyglądają  każdy wie. Ale
co jest w środku to już wiedza dla wtajemniczonych.
Tymczasem właśnie ten środek jest najważniejszy,
a jest to dość złożone i finezyjne
urządzenie. Ten środek  ina-
czej po prostu wkład 
jest niemal jednako-
wy we wszyst-
kich typach
baterii
rzyć sobie wodę, należało wykonać kilka obrotów po-
krętłami i mając do dyspozycji wodę np. z elektrocie-
płowni, trzeba było utrafić taki przepływ gorącej
i zimnej wody, żeby dało się w niej wykąpać.
Szybka zmiana temperatury wody,
gdy ktoś lubił zmiennocieplne natry- i choć
ski, była tu absolutnie niemożli- sam jest
wa. Nie można było też dość skompliko-
otworzyć wody np. łok- wany, to w znacznym
ciem, gdy dłonie stopniu uprościł konstruk-
były czymś cję baterii. Widok ogólny
2
zajęte albo wkładu przedstawia .
gdy chodzi- Jest to zwarty zespół, mieszczą-
ło o ręce le- cy się w korpusie 5. Dolna płytka z tworzy-
karza, np. wa sztucznego zaopatrzona jest w bliz
niacze
chirurga, uszczelki 3, uszczelniające płytkę w stosunku
który też do korpusu baterii (dolna) i w stosunku do dolnego
musiał po- stawidła (górna). Na dz
wigni 4 osadzona jest rękojeść
służyć się  dz
wignia do obsługi baterii. O tym, że jest to dość
3
34 łokciem. skomplikowany i w szczegółach finezyjny mechanizm,
4
5
7
3
przekonuje nas rys. ,
pokazujący w rozstrzeleniu Bateria jest dużo wygodniejsza od tych starych,
wszystkie części wkładu. z dwoma pokrętłami, ale i ona ma drobne wady.
Najważniejsze dwa elemen- Istotną wadą jest trudność ustawienia żądanego na-
ty to ceramiczne stawidła tężenia wypływu wody. Wymaga to dość precyzyjne-
obrotowo-suwakowe: 8  go ustawienia dz
wigni, a tu pojawia się efekt stick-
górne i 9  dolne. Są one po- slip. Cóż to takiego? Nic groz
nego, ale jest to zjawi-
kazane szczegółowo na rys. sko nieciągłego ruchu dz
wigni, wynikające z różnicy
6
5 8
 dolne  9 i rys.  gór- współczynnika tarcia statycznego i kinetycznego.
ne. Stawidła są wykonane ze specjalnego spieku ce- Jeżeli naciskamy na dz
wignię baterii, to musimy po-
ramicznego, który zapewnia im twardość i odporność konać tarcie statyczne, jeżeli jednak dz
wignia ruszy
na zanieczyszczenia wody, daje się dobrze dogładzić, z miejsca, to tarcie natychmiast przechodzi w postać
żeby w zwarciu zapewniały szczelność zamkniętej tarcia kinetycznego, którego współczynnik jest sporo
baterii. Stawidło górne jest osadzone w płytce steru- mniejszy od współczynnika tarcia statycznego.
jącej 6, która może się przesuwać w wycięciu obsady Rękojeść naciskana dłonią  skacze więc sporo dalej,
dz
wigni 5. Całość, poza tym ruchem przesuwania, niż byśmy chcieli. Próbujemy cofnąć ruch i historia się
może się jeszcze obracać, co umożliwia skierowanie powtarza, tyle że w drugą stronę. Wszystkiemu wi-
do okrągłego otworu wylotowego stawidła 9 wody nien system płaskich stawideł, które dla zapewnienia
ciepłej lub zimnej z dwóch kanałów kształtowych. szczelności mają starannie wygładzone powierzchni
Płytka 11 jest obustronnie uszczelniona w sto- robocze, dające efekt wzajemnego przywierania,
sunku do korpusu baterii uszczelką kształtową 10, a poza tym muszą być dociśnięte ze sporą siłą, żeby
dolną i taką samą górną w stosunku do stawidła dol- ciśnienie wody nie powodowało przecieków.
nego. Stawidło górne jest uszczelnione uszczel- W pewnym stopniu poma-
ką 7 w stosunku do płytki sterującej 6. Ruch ga posmarowanie stawideł sma-
dz
wigni w kierunku przód tył powoduje zmia- rem silikonowym, ale to działa
nę natężenia strumienia wody, a ruch w lewo na krótką metę. Stawidła posma-
prawo zmianę jej temperatury, oczywiście rowane smarem obracają się lek-
w granicach możliwości zależnych od tempera- ko, ale woda wypłukuje smar
tury wody dostarczanej do mieszkania. Przekrój i pojawia się przeciek w miejscu
4
przez zmontowany wkład pokazuje rys. . wkręcenia wkrętki mocującej
Wkład zajmuje centralną część korpusu wkład w korpusie baterii. Po
8
baterii i jest w niej zamocowany wkrętką prostu wkład staje się nieco
3. Na rysunku korpus pokazany jest jako pół- niższy na skutek ubytku sma-
przejrzysty, widać tu boczne kanały wody cie- ru. Wtedy oczywi-
płej i zimnej oraz otwór prowadzący do wy- ście dokręcamy
8
lewki. Bardzo ważną funkcję pełni wkrętka 3; wkrętkę i bateria
zaciska ona wkład i dociska stawidła, zapew- znów zaczyna cho-
niając ich szczelność w pozycji  za- dzić ze sporym opo-
mknięte . Wkład jest zabez- rem i problem się
pieczony przed obro- powtarza.
tem dwoma czopami 2 Co robić?
 widocznymi na rys. Kupić baterię
2
. Czopy te wchodzą z wkładem kulo-
w odpowiednie otwo- wym, opartym na
7
ry 1 i 2 korpusu , idei zaworów
dzięki czemu wkład kulowych, któ-
jest zabezpie- re nie wyma-
czony przed ob- gają tak silne-
rotem. go zwarcia jak
Dokręcając stawidła płaskie. I po kłopocie.
wkrętkę, trzeba to robić z wyczuciem, bo zbyt mocne Jak działa taka bateria kulowa?
wkręcenie spowoduje duży opór ruchu dz
wigni steru- O tym przy innej okazji.
jącej, a zbyt słabe  nieszczelność. 35
Australopitek i Homo habilis  człowiek 3 000 000 lat p.n.e.
cz. 74
pierwotny
Homo erectus  człowiek wyprostowany 2 000 000 1 500 000 lat p.n.e.
Homo sapiens  człowiek rozumny 350 000 250 000 lat p.n.e.
Człowiek z Cromagnon ok. 10 000 lat p.n.e.
GITARA
Pierwsze wyraz
ne przejawy tak zwanej ok. 8000 lat p.n.e.
kultury rolnej  uprawy, co pociąga za so-
BRZMIENIE STRUN
bą początki osiadłego trybu życia (Mezo-
potamia, Azja Wschodnia, Meksyk, Peru).
Pojawia się: pismo, koło, żagiel, wytop w IV tysiącleciu p.n.e.
 Gitara  instrument o długiej tradycji
metali z rud.
i wielkich możliwościach  pozwala zwykłą
chwilę przy ognisku zaczarować w poetycką
przygodę . Najstarsze znane archeologom instrumenty
strunowe to  harfy misowe (bowl harps),
których korpusy (pud a rezonansowe)
Pi o t r Ka wa l e r o wi c z
wykonywano ze skorup ó wi lub pni
tykwy, struny robiono ze zwierz cych jelit
Jedną z najbardziej ludzkich, b d w ókien ro linnych.
spośród wielu charakterystycznych
dla człowieka cech, jest ciekawość.
W połączeniu z uporem, pracowi-
tością i dociekliwością często była
z
ródłem odkryć  zarówno tych po-
pychających cywilizację do przodu,
jak i tych, które na lata pogrążały ją
w mrokach. Jaka jest historia wyna-
lazków i odkryć, skąd się brały, kto
i gdzie ich dokonywał, jaki był ich
dalszy los i wpływ na cywilizacje?
GITARA
Gitara to stary i wspaniały instru-
ment, którego prapoczątków można by
szukać już ponad 4000 lat temu. Istnieje
wiele teorii na temat jej pochodzenia.
Jedne z nich podają, że gitara wywodzi
się od lutni lub używanej przez starożyt-
nych Greków  kitary . Są też badacze,
którzy formułują teorie, że lutnia i gitara,
Z miasta Ur 2500 2000 r. p.n.e.
choć miały tych samych przodków, repre-
pochodzi bo-
zentują dwie odrębne i niezależne od sie-
gato zdobiona
bie linie ewolucji instrumentów. Jednym
11-strunowa
z argumentów, który ma dowodzić bliskie-
harfa odnale-
go i bezpośredniego związku, jest np. po-
ziona w gro-
dobieństwo greckiego słowa  kithara
bowcu sume-
i hiszpańskiego  quitarra . Z drugiej jed-
ryjskiej królo-
nak strony, trudno się doszukać istotnego
wej Shub-Ad.
podobieństwa pomiędzy opartą na prosto-
W starożytnej 1500 r. p.n.e.
kątnej ramie siedmiostrunową harfą lub
Persji (obecnie
lirą a współczesną gitarą.
Iran) używano instru-
Bardziej prawdopodobne wydaje
mentu o nazwie  tan-
się, że to Grecy przyjęli i zaadaptowali sta-
bur wywodzącego się
ry perski instrument o nazwie  chartar .
najprawdopodobniej
Ten trop jest bardzo prawdopodobny, gdyż
od  pandur  sumeryj-
na Bliskim Wschodzie odnajdujemy liczne
skiej nazwy dla lutni
ślady przodków gitary. Podobne instru-
o długim gryfie.
menty można spotkać na figurkach z Suzy
w Iranie czy innych starożytnych rzez
- Tanbur mia niewielki korpus o kszta cie jaja
36 bach. Ślady odnajdywano na terenach lub per y.
1400 r. p.n.e. Odnalezione rzez
by wskazują, że w pań-
stwie hetyckim używano instrumentu
podobnego do gitary.
Jednym z najstarszych przedstawie ikonogra-
ficznych instrumentu o cechach gitary jest ka-
mienna p askorze ba z Alaca H�y�k (Turcja).
p.n.e./n.e.
400 r. Podczas przyjęć w imperium Rzymskim
używany jest instrument
Malowid a odnalezione na cianach
o nazwie  tanbur .
egipskich grobowców wiadcz o tym,
ok. 1200 r. Pierwsze wzmianki o guitarra
e na harfach, tamburach oraz fletach
morsica w Hiszpanii i guitarra
i perkusji grano ju ponad 3500 lat
latina.
temu.
Korpus guitarra morisca wyko-
nany by z litego kawa ka drew-
na. Instrument mia zwykle
4 struny.
Z przymrużeniem oka
Guitarra
latina
(po lewej).
1200 1400 r. Pojawia się citola  instrument muzyczny,
o którym często pisali poeci w XIII XV w.
Jej korpus miał kształt  świętego liścia ,
miała 4 struny. Wzmiankę o instrumencie
zamieszczono m.in. w biblii Wycliffe a.
1200 1500 r. Pojawia się  kitara  starogrecki instru-
ment muzyczny
z grupy strunowych
(chordofonów), szar-
Pud o rezonansowe
kitary mia o 2 ramiona
po czone poprzeczk
zwan jarzmem. Struny
z w ókna ro linnego
w liczbie 3 12 nawini - Citola  rze ba
te by y z jednej strony na ko ciele
na jarzmo, z drugiej w Parmie.
umocowane u do u
panych. Kitara
pud a rezonansowego.
była instrumen-
Szarpano je p ytk (plektronem).
tem kultu
Apollina, służyła do akompaniamentu w śpiewie, a także
do gry solowej. Śpiew przy wtórze kitary zwano kitarodią.
V 1519 r. Umiera geniusz nieskrępowanej myśli  Leonardo da Vinci,
pozostawiając po sobie ok. 7000 stron notatek zawierających
pomysły i wynalazki.
1546 r. Opublikowano pierwszą
publikację z muzyką na
gitarę  Alonso Mudarra
 Tres Libros de Musica
en Cifras para Vihuela.
1500 1600 r. Na terenach Indii
powstaje instrument
o nazwie  veena .
Veena wyposa ona by a w dwa(!) pud a rezo- 37
nansowe wykonane z tykwy.
heavy metal
klassyk
basówka
We Włoszech i Portugalii powstaje vihuela XVI XVII w.
Babilonii, państwa
uznawana za jednego z przodków gitary, nazy-
Sumerów i w Egipcie.
wana też  viola de mano . Vihuela to podobny
Arabowie słowem  qi-
do gitary instrument z sześcioma podwójnymi
tara nazywają różne-
strunami wykonanymi z jelit.
go rodzaju lutnie. Być
może gitara ma swoje
korzenie jeszcze dalej Madonna
na Wschodzie i wywo- z Walencji gra-
http://www.youtube.com/ dzi się od instrumentu j ca na vihueli
watch?v=ZqbdPKpFzkQ o nazwie  cithara ,  XV w.
używanego w starożyt-
nych Indiach i Azji Środkowej. Warto
Lutnie wyko- 1579 r.
wspomnieć, że w starożytnym sanskrycie
nywano pra-
słowo  tar oznaczało właśnie strunę.
wie w całości
Mnogość wszystkich możliwych sce-
z drewna.
nariuszy prawdopodobnego pochodzenia
Powstaje pu- XVII w.
gitary czyni odnalezienie jej korzeni trud-
blikacja Gui-
nym zadaniem. Dodatkowo dla poprawne-
tarre Royal
go odnalezienia i nazwania bezpośrednie-
autorstwa
go jej przodka niezbędne jest określenie
F. Corbetta 
dedykowana
Warto poznać
Ludwikowi
XIV. Zwiększa
Solid Body  to lity drewniany kor-
to popularność
pus gitary elektrycznej zastępujący pudło D wi kom przypisywano
gitary.
rezonansowe. anielskie pochodzenie 
To okres tzw. 1600 1750 r.
anio z gitar  ko ció
gitary barokowej.
najistotniejszych cech współczesnej gitary w. Szczepana.
Była ona nieco
 co również stanowi pewne wyzwanie.
mniejszych roz-
Bowiem zależnie od tego, które elementy
miarów od współ-
czy rozwiązania konstrukcyjne uznamy
czesnej gitary
za kluczowe  względem tak obranego
klasycznej. Miała
kryterium powinniśmy szukać też przodka.
lżejszą konstruk-
cję i grała ciszej.
W gitarach akustycznych drgania strun s
Miała struny wy-
przenoszone przez mostek do p yty wierzch-
konane z jelit,
niej a p yta ta, zazwyczaj wykonana ze spr -
zwykle 5, często
ystego drewna takiego jak wierk i cedr,
podwójnych.
wprawia w drgania powietrze produkuj c
Słynny 1672 r.
d wi k. W gitarach elektrycznych przetworniki
malarz Jan
zamieniaj drgania strun na sygna elektrycz-
Vermeer
ny, który jest pó niej wzmacniany przez
w swojej
wzmacniacz i emitowany przez g o niki, nie
twórczości
ma tu pud a rezonansowego, poniewa zast -
zwraca
puje go wzmacniacz. Gitara akustyczna
uwagę
wywodzi si od gitary klasycznej a g ównym
na nową
powodem powstania tego typu gitary by o
modę muzy-
u ycie metalowych strun.
kowania.
W tym okre- 1770 1800 r.
sie do gitary
Zatem jakie elementy można uznać
najprawdo-
za  te istotne: ósemkowy czy gruszkowa-
podobniej
ty kształt pudła, 5 czy 6 strun? Każda
dodano
z tych cech jest istotna dla ostatecznych
dodatkową
właściwości instrumentu, choć prawdopo-
szóstą
dobnie poszczególne rozwiązania mogły
strunę.
być rozwijane w różnym czasie i miejscu. Obraz Jana Vermeera z 1672 r.
Gitara staje 1800 1850 r.
Nazwa  guitarra została wprowadzona przedstawiaj cy m od gitarzystk .
się coraz
do języka hiszpańskiego po X w., gdy gita-
bardziej popularna w Europie. Duże zasługi
ry zostały sprowadzone na Półwysep
dla jej rozpropagowania ma Fernando Sor i inni
38 Iberyjski przez Maurów. To właśnie
gitarzyści epoki, którzy popularyzują
Struny gitary wydaj stosunkowo s aby d wi k. Aby by
umiejętność gry na gitarze, dając
s yszalny, niezb dny jest tzw. rezonator i pud o rezonanso-
lekcje gry, komponując i koncertując.
we, które mechanicznie wzmacniaj d wi ki powsta e
1817 r. W Hiszpanii urodził się Antonio
w wyniku drgania strun.
de Torres  najważniejsza postać w hi-
storii współczesnej gitary klasycznej.
Jego modeli używało wielu sławnych gitarzystów, wśród nich
Arcas i Tarrega.
Gitara Torresa mia a du e pud o rezonansowe nowego typu, w którym zmienio-
no kontur i proporcje. Pod nieznacznie wypuk wierkow p yt rezonansow
znajduje si siedem belek wyrównuj cych barw . Gitara ta ma cedrow szyjk
z hebanowym gryfem i pud o z drzewa cyprysowego, z czterocz ciowym ty em.
1850 1892 r. Antonio de Torres prowadzi prace nad udoskonaleniem konstrukcji gita-
ry. Zaprojektował instrument o dużym pudle rezonansowym oraz wyna-
lazł belkowanie w kształcie wachlarza, co korzystnie wpłynęło na siłę
i jakość brzmienia. Jego działalność była przełomem w dziejach kon-
struowania gitar. Torres wypracował najbardziej typowy model, który
z sukcesem powielały pokolenia lutników. Wzór ten stał się dla wielu
gitarzystów i kompozytorów podstawą poszukiwań dojrzałego instru-
mentu koncertowego.
1894 r. Orville Gibson, konstruktor instrumentów strunowych, zakłada
w Nashville (Tennessee, USA)  The Gibson Guitar Corporation. Firma
szybko stała się postępowym producentem instrumentów strunowych 
przyczyniając się do udoskonalenia gitary. Przy budowie gitar zastoso-
wano m.in. niektóre metody wykorzystywane przy wytwarzaniu
instrumentów smyczkowych, jak np. opracowanie metody żłobie-
nia, za pomocą której robiono gitary z wypukłym przodem i tyłem.
1898 r. Orville Gibson uzyskuje patent na zmodernizowany design man-
doliny. Wprowadza też monolityczne pokrycia korpusu (single-pie-
ced carved sides).
1906 r. Amerykański radiotechnik i wynalazca Lee de Forest konstruuje
triodę (triode vacuum tube). Jego wynalazek pozwoli póz
-
niej wzmocnić słaby sygnał elektryczny, tak by mógł po-
służyć np. do odtwarzania dz
więku za pomocą głośnika.
1916 r. Andres Segovia wykonuje w Madrycie koncert na gitarze
klasycznej. Jest to pierwszy koncert w typowej sali kon-
certowej, dotąd sądzono, że gitara nie ma wystarczająco
mocnego brzmienia do takich pomieszczeń.
1925 r. George Beauchamp podejmuje pierwsze, jeszcze bezowoc-
ne, eksperymenty nad sposobem wzmocnienia dz
więku
gitary m.in. z wykorzystaniem igły gramofonu.
1928 r. Bracia Dopyera konstruują mechaniczny wzmacniacz aku-
styczny do gitary. Ten rodzaj wzmacniacza stał się jedy-
Gitara  frying pan (z ang. patelnia)
nym akceptowanym przez bluesowych purystów.
okaza a si wielkim sukcesem, cho
1931 r. George Beauchamp z pomocą Paula Bartha i Adolpha
stosowano j prawie wy cznie jako
Rickenbackera tworzą pierwszą gitarę basową.
gitar hawajsk .
Beauchamp skonstruował też pierwszy przetwornik
gitarowy.
Czy wiesz, że...
Do produkcji gitary zazwyczaj używa się czterech rodzajów
drewna: brazylijskiego lub indyjskiego palisandru, alpejskiego świerku
z centralnej Europy, mahoniu z Ameryki Płd. i hebanu z Cejlonu.
Drewno przez kilka lat przechowywane jest w specjalnych warunkach,
po czym ręcznie wykonuje się z niego poszczególne części instrumen-
tu. Średnio wykonanie jednej gitary wymaga ok. 120 godzin intensyw-
nej pracy.
39
Rickenbacker wprowadza na rynek  electro 1932 r.
na terenach Hiszpanii gitara  dojrzała 
spanish  pierwszą masowo produkowaną
uzyskując zarówno swój ostateczny
gitarę elektryczną.
kształt, jak i dużą popularność. W póz
niej-
W firmie Orville a Gibsona powstała słynna 1936 r.
szych konstrukcjach gitary klasycznej bar-
gitara elektryczna ES-150 (od Electric Spanish
dzo widoczne są wpływy dziewiętnasto-
Guitar) wraz ze wzmacniaczem EH-150. Mimo
wiecznych hiszpańskich instrumentów
komercyjnego sukcesu, ES-150 sprawiała pew-
Antonia de Torresa Jurado. Następne,
ne problemy: powstawały niepożądane wibra-
wręcz rewolucyjne zmiany przynosi wiek
cje, przydz
więki, sprzężenia zwrotne i inne wa-
XX wraz z pojawieniem się gitary elek-
dy dz
więku. Inżynierowie Gibsona mieli proble-
trycznej. Do jej powstania przyczynił się
my z identyfikacją ich z
ródeł.
George Beauchamp, który skonstruował
pierwszy przetwornik gitarowy, a następ-
nie pierwszą gitarę elektryczną. Gibson ES 150
W XX w. gitara staje się nieodłącz-  praktycznie
nym elementem popkultury, a jej dz
więki pierwsza produ-
towarzyszą wielkim zmianom w masowej kowana na ma-
kulturze, świadomości i obyczajowości. sow skal gita-
Ewolucja tego instrumentu trwa do dziś  ra elektryczna.
dzięki nowym materiałom oraz odkryciom Gitara mia a pu-
w inżynierii i akustyce powstają kolejne, d o rezonanso-
udoskonalone modele. we z charakte-
rystycznymi dla
instrumentów
smyczkowych
otworami po
obu stronach
nasady gryfu.
Wyposa ono j
w zestaw prze-
tworników no-
wej konstrukcji.
Gitarzysta 1941 r.
Les Paul
współpracu-
jący z firmą
Gibson two-
rzy prototyp
gitary  the
log (czyli
belka lub
deska).
Na frontowej
Jego pomy-
cz ci znalaz y
słem była
si otwory po-
gitara cał-
dobne do ta-
kowicie po-
kich, jak w ES-
zbawiona
150, lecz by y to
pudła rezo-
tylko atrapy.
nansowego,
co rozwiązywało część proble-
mów z zakłóceniami. Jednak
taki pomysł okazał się zbyt
radykalny jak na tamte czasy
i firma zarzuciła ten projekt.
Clarence Leonidas Fender, 1946 r.
konstruktor wzmacniaczy,
twórca marki FENDER  two-
rzy pierwszą gitarę elektrycz-
ną mającą lity drewniany kor-
pus (całkowicie zastępujący
pudło rezonansowe). Gitarę
40
wyposażono w przetwornik elektro-
Fender Telecaster 
akustyczny służący do wychwyty-
pierwsza gitara elek-
wania mechanicznych wibracji
tryczna bez pud a rezo-
strun i konwertowania ich do posta-
nansowego. Dzi gitara
ci sygnałów elektrycznych, które na-
legenda. Ma dwa zesta-
stępnie mogą być poddane dalszej
wy przetworników i trój-
obróbce i wzmocnieniu.
pozycyjny prze cznik
1946 r. Struny nylonowe wypierają z rynku
wybieraj cy przetwornik
struny z jelit.
lub ich kombinacje i po-
1950 r. Leo Fender wprowadza na rynek no-
tencjometry  jest pro-
wą elektryczną  deskę  broadca-
dukowana do dzi prak-
ster. Ten instrument zrewolucjonizo-
tycznie w niezmienionej
wał metodę produkcji gitar. Na tej
formie.
gitarze grał m.in. Jimi Hendrix.
Fender wynalazł także elektryczną
gitarę basową i szereg innych cenionych modeli.
1952 r. Gibson, przekonany sukcesem Fendera, zdecydował się
wrócić do pomysłu gitary bez pudła. Do współpracy zaprosił
wcześniejszego pomysłodawcę Lesa Paula. W efekcie
powstał model  Les Paul . Gitara cechowała się ciepłym
i łagodnym brzmieniem, była też bardzo wygodna w grze.
Wkrótce, mimo wygórowanej ceny, stała się bardzo
popularna.
1954 r. Przy udziale Leo Fendera i Freddiego Tavaresa powstaje,
według projektu George a Fullertona, model strato-
caster. Konstrukcja miała trzy zestawy przetworni-
Legendarny  stra-
ków, które mogły być uruchamiane w pięciu kombi-
tocaster zrewolu-
nacjach. Ze względu na swą cenę i wyjątkową ela-
cjonizowa rynek
styczność kształtowania dz
więku stała się najczę-
gitarowy. L ejsza,
ściej wybieraną gitarą.
wygodniejsza do
1962 r. Jim Marshall wraz z Kenem Branem oraz nastolet-
gry gitara, bardzo
nim geniuszem elektronicznym Dudleyem Cravenem
szybko przypad a
budują pierwszy wzmacniacz  marshall  JTM 45.
do gustu muzy-
1962 r. Premiera gitary Gibsona  flying V (latające V).
kom, wyznaczaj c
Gitara początkowo
standard wygl du
spotkała się z obo-
wspó czesnych gi-
jętnością.
tar. Jest to najcz -
ciej kopiowany
Gibson Flying V. instrument na
Dopiero ponad dzie- wiecie.
si lat po premierze Znakomita wi k-
doceniony zosta jej szo muzyków
futurystyczny kszta t uwa a go za pi k-
i ostre brzmienie. Gitara ta sta a si nieod cznym atrybu- ny, wr cz dosko-
tem muzyki heavymetalowej. na y instrument.
1964 r. W niedzielę 9 lutego w popularnym amerykańskim show  The Ed Sullivan Show po raz
pierwszy występuje zespół The Beatles. Młodzież ogarnia gitaromania  następnego dnia
powstają tysiące zespołów gitarowych.
lata 80. i 90. Firmy: Ibanez, B.C. Rich i Steinberger wprowadziły akryl (B.C. Rich, Ibanez) lub włókna wę-
glowe (Ibanez, Steinberger), jednak rozwiązania te nie zyskały dużej popularności. Większość
muzyków nadal preferuje drewno  przede wszystkim ze względu na walory brzmieniowe
i lepsze przenoszenie dz
więków.
2007 r. Firma Gibson wprowadza na rynek topowy
model  robot gitar . Gitarę wyposażono m.
Do przygotowania kalendarium
in. w wewnętrzny mikroprocesor nadzorują-
wykorzystano materiały z
ródłowe:
cy regulację naciągu strun i ich strojenie,
www.wikipedia.pl
które odbywa się automatycznie!
www.worldguitar.cba.pl
41
MT s t u d i u j e
Szcz liwi ci, którzy przed z o eniem papierów na uczelni wiedzieli,
co im w duszy gra i bez wahania wybrali okre lony kierunek studiów.
Ale s te i tacy, którzy wiedzieli, ale po bli szym przyjrzeniu si (czytaj:
po jednym, dwóch semestrach) przekonali si , e to wydzia nie dla nich,
a teraz szukaj innej drogi. Oczywi cie s te tacy, którzy wiedz ,
e studiowa chc , lecz z wyborem kierunku ju jest kiepsko. Wszystkim
spróbujemy przybli y ró ne kierunki studiów, opieraj c si bardziej
na wspomnieniach  przodków (absolwentów lat ubieg ych  przyp. red.)
ni na oficjalnych danych czy obiegowych opiniach.
Uniwersytet Warszawski 
Inżynieria lądowa
pomnik studenta.
nżynieria lądowa to jak sama nazwa wskazuje, bu- algebry, analizy, kreski, chemii, miernictwa i informa-
downictwo obiektów posadowionych na ziemi i cza- tyki  mówią studenci PW. A czym dalej, tym trud-
Isem pod. Po kilku pierwszych semestrach wybiera niej. Od 3. roku tylko wyjątkowi studenci dysponują
się kierunek. A może on być związany np. z budową czymś takim jak wolny weekend. I nie chodzi tu o na-
domów, obiektów przemysłowych, mostów, trakcji ukę z książek. Ogromną ilość czasu zajmują projekty
kolejowych, dróg, ale też z zarządzaniem budowami i oczekiwanie na konsultacje  zastrzegają studenci
czy wdrażaniem systemów informatycznych na budo- PW. A w dodatku do niektórych (większości!) przed-
wach. Jeszcze kilka lat temu na wydział IL łatwo było miotów i wykładowców trzeba mieć anielską cierpli-
się dostać. Przyjmowano jak leci tych, którzy zdali wość i żelazne nerwy. Po godzinach konsultacji, cze-
egzamin, aż do wyczerpania puli miejsc. Teraz są mi- kania w kolejce do wykładowcy, dowiadujemy się,
nimalne limity punktów, które zresztą z roku na rok że na 7 stronie projektu jest błąd i następne 42 strony
rosną, a na jedno miejsce może być i 6 kandydatów. trzeba jeszcze raz przeliczyć. A czasem takie oblicze-
I nic w tym nie ma dziwnego, bo pracy po tym wy- nia zajmują sporo więcej, np. 80 stron.
dziale jest w bród, a absolwenci osiągają po kilku Jedyny prosty semestr to ostatni, na którym
latach pracy wysokie stanowiska w firmach. jest tylko kilka (3 4) przedmiotów i praca dyplomowa
do napisania. Ale wolny czas sporo osób poświęca
DL A PRAC OWI T YC H I UP ART Y C H na nadrabianie zaległości np. z mechaniki konstrukcji
i wytrzymałości, bo wcześniej ich zaliczyć się nie udało.
Jednak zanim tak się stanie, studia trzeba Właściwie tylko studenci pierwszego semestru
skończyć, a budownictwo na politechnikach jest wiedzą, tak na 100%, na którym roku są. Potem kolej-
przez studentów uważane za wyjątkowo pracochłon- ne zaliczenia, poprawki, niepozdawane kolokwia
ny wydział. Jak twierdzą studiujący na Politechnice z różnych semestrów ciągną się za studentem przez
Warszawskiej, więcej pracy i wysiłku wkładają w na- kilka lat, uniemożliwiając stwierdzenie z przekona-
ukę chyba tylko studenci MEiL w języku angielskim. niem, że jakiś rok ma on naprawdę zaliczony. Część
Przez pierwszy semestr młody student będzie odchodzi, a raczej odpada. Bywa, że po pierwszym
ślęczał nad  rysunkiem technicznym, arkuszami roku zostaje połowa, a do obrony pracy magisterskiej
z kreski, a jak starczy czasu to pouczy się na kolosy z: dotrwa 10% z puli początkowej. Za to ci, którzy na IL
Wybieramy kierunek studiów
Na IL najci sze s pierwsze trzy lata i...
ostatnie cztery ;)
są, trwają i nawet go kończą, czują się wyróżnieni, PRAC A
lepsi od innych (w dobrym tego słowa znaczeniu).
Studia są ciekawe, ambitne i bardzo czasochłonne. Jest jej sporo, a rodzaj studiów nie ma naj-
A najcięższe przedmioty? Jeśli jakieś można mniejszego znaczenia. Trzeba oprócz dyplomu mieć
wyróżnić, to na początku fizykę i mechanikę ogólną, trochę oleju w głowie i już.
a potem mechanikę budowli, wytrzymałość, mechani- Studenci Politechniki Krakowskiej zapewniają,
kę gruntów i mechanikę płynów. Wszystko jak zwykle że żaden z absolwentów ich wydziału pracy nie mu-
zależy od wykładowcy i prowadzącego ćwiczenia. siał szukać. To ona ich znalazła.  O ludzi z PK biją się
najlepsze koncerny budowlane, np. Skanska i Budi-
A MOŻE ZAOC ZNY? mex . Ale nie od razu Kraków zbudowano i nie od ra-
zu po studiach zarabia się krocie. Początkowa dobra
Od studentów stacjonarnych, czyli studiujących stawka to maksimum 2500 zł. A po zrobieniu upraw-
w trybie dziennym, wykładowcy faktycznie wymaga- nień, czyli po 3 latach  5000 zł. Dopiero w miarę
ją więcej. Niestacjonarnych (zaocznych) traktują dużo nabierania doświadczenia rosną płace i inne profity.
łagodniej. Trzeba jednak pamiętać, że od 3 lat liczba Ale cały czas należy pamiętać, że budownictwo
godzin i program studiów dziennych i zaocznych nie to wielka odpowiedzialność. Błąd inżyniera lądowego
różni się praktycznie niczym, no może brakiem WF-u. może się skończyć dla niego sankcjami karnymi i wil-
A jeśli ktoś oprócz studiowania zaocznie jeszcze pra- czym biletem w środowisku.
cuje, to z pewnością nie będzie twierdził, że jest mu W firmach pytają o specjalizację, a nie o to, któ-
łatwiej niż na dziennych. Zaoczny może mieć więcej rą uczelnię się ukończyło. Chcą np. specjalistów po
praktyki w zawodzie, może łatwiej mu będzie znalez
ć teorii konstrukcji albo po mostach. I z uprawnieniami!
pracę i od razu na wyższym stanowisku, ale na pew-
no wiele nocy spędzi na projektami, zamiast wypo- DODAT KOWE KI L KA L AT
czywać czy się towarzysko integrować z innymi stu-
dentami. Studia dzienne, mimo większych wymagań Bez wspomnianych już wcześniej uprawnień
wykładowców, są lepsze niż zaoczne + praca, bo ma nie można zrobić kariery, pracować w wymarzonym
się więcej czasu wolnego.  A jak ktoś uważa, że na zawodzie.
dziennych uczy się za mało rzeczy praktycznych, to Możliwość uzyskania uprawnień budowlanych
niech robi wszystkie projekty bez pomocy przodków uzależniona jest od spełnienia wielu warunków określo-
(studentów z lat ubiegłych) i tylko z normą i notatka- nych przez przepisy prawa powszechnego, które zosta-
mi z ćwiczeń. Wtedy się na pewno więcej dowie  ły doprecyzowane w regulaminach wewnętrznych Izby
podkreślają absolwenci PW. Inżynierów Budownictwa.
doko czenie na str. 45
10-165 OLSZTYN teI. 089 534 32 03
UL. ARTYLERYJSKA 3C teI. 089 533 80 19
[e-mail] fax [phone]
OWSIiZ - potencjał mo~
Iiwoa
ci !
Mechatronik - zaw�d przyszłoa
ci
3,5-Ietnie studia in~
ynierskie w specjaInoa
ciach
" Mechatronika samochodowa " Mechatronika przemysłowa
Podczas studi�w na kierunku Mechatronika, student ma mo~
Iiwoa
skorzystania
z dodatkowych zaj wyr�wnawczych z przedmiot�w: matematyka i fizyka.
a s t r o n o mi a
odel Standardowy Wielkiego Wybuchu jest Stanis aw Bajtlik,
powszechnie przyjmowaną teorią ewolucji astrofizyk, pracuje
MWszechświata. Zgodnie z tą teorią przed około w Centrum Astro-
13,7 miliarda lat Wszechświat wypełniony był bardzo nomicznym im.
gęstą i bardzo gorącą plazmą, w której panowała Kopernika PAN
równowaga termodynamiczna pomiędzy elementar- w Warszawie. Zajmu-
nymi składnikami materii i promieniowaniem (fotona- je si kosmologi .
mi). Energia cząstek i fotonów była tak wielka, że nie- Jest autorem kilku-
ustannie zachodziła przemiana jednych cząstek w dru- dziesi ciu prac
gie. W wyniku Wielkiego Wybuchu cały Wszechświat naukowych i ksi ki
zaczął się rozszerzać. Wskutek tej kosmicznej ekspan-  Kosmiczny alfabet .
sji temperatura i gęstość zarówno materii, jak i pro- Pracowa na uniwer-
mieniowania obniżały się. Umożliwiło to w ułamkach sytetach w Princeton,
pierwszej sekundy powstawanie znanych nam dziś Kolorado i w Centrum
cząstek elementarnych, takich jak protony i neutrony. Fizyki Teoretycznej
Wtedy też, jak zasugerował wielki rosyjski fizyk w Trie cie.
Andrzej Sacharow, łamanie pewnych symetrii fizycz- Od lat zajmuje si
nych doprowadziło do obserwowanej asymetrii po- popularyzacj nauki.
między materią i antymaterią. Początkowo bowiem,
Model Wielkiego Wybuchu
St a n i s a w Ba j t l i k
Z Modelu Standardowego Wielkiego Wybuchu
zgodnie z teorią Wielkiego Wybuchu, było tyle samo można wyprowadzić wiele przewidywań o charakte-
cząstek, co antycząstek. W wyniku reakcji łamiących rze experimentum crucis (testu rozstrzygającego).
symetrię, na każdy miliard par czastka-antycząstka Brak obserwacyjnego potwierdzenia tych przewidy-
powstała jedna cząstka. Po anihilacji cząstek z anty- wań oznaczałby obalenie tej teorii. Takimi przewidy-
cząstkami pozostała ta niewielka nadwyżka materii. waniami są np.:
Dlatego świat istnieje. Po parach, które anihilowały, 1. Wszechświat jako całość rozszerza się zgodnie
pozostały fotony mikrofalowego promieniowania tła. z prawem Hubble a (mówiącym, że galaktyki odda-
W czasie pomiędzy ok. 1 sekundą a pierwszymi lają się od obserwatora z prędkościami proporcjo-
trzema minutami po Wielkim Wybuchu powstawały nalnymi do odległości od niego);
jądra izotopów lekkich pierwiastków, takich jak wo- 2. skład chemiczny Wszechświata to (wagowo) ok.
dór, hel i lit. Szybkie obniżanie gęstości i temperatury 74% wodoru (z tego jeden na sto tysięcy atomów
uniemożliwiło powstawanie cięższych pierwiastków. w formie izotopu wodoru  deuteru), ok. 24% helu,
Gęstość i temperatura stały się zbyt niskie i kosmicz- około jeden na miliard atomów to lit, a ok. 2% to
ny reaktor termojądrowy został wyłączony. Cięższe pozostałe pierwiastki;
od litu pierwiastki mogły powstawać dopiero 3. cały Kosmos jest wypełniony termicznym (o widmie
w gwiazdach. ciała doskonale czarnego) promieniowaniem o tem-
Po upływie około 300 tysięcy lat możliwa stała peraturze kilku kelwinów;
się rekombinacja kosmicznej plazmy  elektrony zo- 4. obiekty kosmiczne podlegają ewolucji  zmienia się
stały przyłączone do jąder lekkich izotopów, powstały ich liczba w jednostce objętości, skład chemiczny,
neutralne atomy, a Kosmos stał się przezroczysty dla jasność itd.;
fotonów. To z tej epoki pochodzi promieniowanie ter- 5. temperatura kosmicznego promieniowania tła zmie-
miczne, obserwowane dziś jako mikrofalowe promie- niała się w kosmicznych epokach w ściśle określo-
niowanie tła, o temperaturze ok. 2,73 K. Dopiero po ny sposób;
dalszych kilkuset milionach lat, w wyniku narastania 6. istniała w przeszłości epoka, w której nie było jesz-
początkowych, niewielkich nierównomierności w roz- cze galaktyk;
kładzie materii, zaczęły powstawać pierwsze galakty- 7. wielkoskalowa struktura rozkładu materii powsta-
ki i gwiazdy. Tworzyła się także wielkoskalowa struk- wała stopniowo.
tura rozkładu materii: gromady galaktyk, supergroma- Pierwsze przewidywanie, które zaskoczyło
dy, wielkie kosmiczne pustki. W wyniku nukleosynte- nawet twórcę teorii względności, Alberta Einsteina,
zy zachodzącej w gwiazdach postępowała chemiczna zostało potwierdzone obserwacyjnie w 1929 roku
ewolucja galaktyk. przez Edwina Hubble a, który zaobserwował zjawisko
Teoretyczną podstawą Modelu Standardowego ucieczki galaktyk. Drugie przewidywanie, wyprowa-
Wielkiego Wybuchu jest ogólna teoria względności. dzone w szczegółach przez P.J.E. Peeblesa (ur. 1935)
Rozwiązania równań Einsteina, w przypadku gdy opi- i R. Wagnera (ur. 1938) w latach 60. ubiegłego wieku,
sują one cały Wszechświat, podał na początku lat XX było stopniowo potwierdzane przez wiele zespołów
44 ubiegłego wieku Aleksander Friedman (1888 1925). obserwatorów. Trzecie przewidywanie zostało po-
T E K S T A T W Y


twierdzone fantastycznym odkryciem w 1965 roku,
przez Penziasa i Wilsona, mikrofalowego promienio-
wania tła. Czwarte przewidywanie, dotyczące ewolu-
cji chemicznej, oraz zmiany liczby obiektów danego
typu w wyniku kosmicznej ewolucji jest dziś dosko-
nale potwierdzone obserwacyjnie. Na przełomie XX
i XXI wieku kilka zespołów obserwatorów zdołało
wyznaczyć temperaturę promieniowania tła kosmicz-
nego w odległych epokach w przeszłości  wyniki są
w pełni zgodne z przewidywaniami Modelu Standar-
dowego. W pierwszej dekadzie XX wieku, dzięki ob-
serwacjom prowadzonym z orbity okołoziemskiej,
uzyskano obserwacyjne dowody, że pierwsze galak-
tyki i gwiazdy powstały kilkaset milionów lat po
Wielkim Wybuchu. Także w tej dekadzie uzyskano do-
wody obserwacyjne na ewolucje struktury rozkładu
materii w wielkich skalach.
Nazwa teorii  Wielki Wybuch  pochodzi od
astronoma Freda Hoyle a (1915 2001), który użył jej prześmiewcza. Określenie  Bing Bang w zamierze-
w 1949 w audycji radiowej w BBC. Ten wielki angiel- niu Hoyle a było ironiczne i dyskwalifikujące tę teorię
ski astronom, jeden z tych, którzy odkryli, jak powsta- jako naukową. Przyjęło się, utrwaliło, a nawet przy-
ły pierwiastki chemiczne, prowadził w 1949 roku ra- niosło Hoyle owi większą sławę niż jego rzeczywiste
diowy program popularnonaukowy. Program ten przy- dokonania naukowe. Sam Hoyle zyskał dzięki niemu
niósł mu wielką popularność. Był powtarzany w wielu nie tylko sławę. Jak wspomina w swojej autobiografii,
anglojęzycznych krajach. Hoyle nie akceptował teorii audycja i wydana na jej podstawie książka sprawiła,
zmieniającego się Wszechświata. Był współautorem że  nagle przyszły do nas pieniądze, które całe życie
konkurencyjnej teorii stanu ustalonego. W tej teorii nas omijały .
Wszechświat wprawdzie się rozszerza, ale ciągła kre-
acja materii sprawia, że jego gęstość się nie zmienia.
J dra izotopów lekkich pierwiastków
Wyniki obserwacji dowiodły, że jest to błędna teoria.
powsta y:
Hoyle nigdy się z tym nie pogodził i do końca życia
a) w ci gu kilku sekund po Wielkim Wybuchu
zwalczał teorię Wielkiego Wybuchu. Ironia losu spra-
b) po milionach lat od Wielkiego Wybuchu
wia, że stał się autorem nazwy tej teorii. Dziś mało
kto już pamięta, że w jego intencji była to nazwa c) po 300 tysi cach lat od Wielkiego Wybuchu
(info.: str. 83)
MT s t u d i u j e
doko czenie ze str. 43
Nadanie uprawnień budow- dzaniu projektów i rocznej prak- Niezdecydowani mogą też robić
lanych jest gwarancją i świadec- tyki na budowie; dwa uprawnienia (projektowe
twem, że osoba ta posiada odpo-  do projektowania w ograniczo- i budowlane) naraz. Trwa to tylko
wiednie kwalifikacje zawodowe nym zakresie ustawodawca wy- cztery lata i kończy się jednym
oraz może ponosić pełną odpowie- maga odbycia dwuletniej prak- egzaminem.
dzialność za wykonywaną pracę. tyki przy sporządzaniu projektów Jednak nie po każdym wy-
Samodzielne funkcje tech- i rocznej praktyki na budowie; dziale można zdobyć wszystkie
niczne w budownictwie mogą wy-  do kierowania robotami budow- uprawnienia. Absolwenci Politech-
konywać wyłącznie osoby, które: lanymi bez ograniczeń ustawo- niki Krakowskiej czy Warszawskiej
1. Posiadają odpowiednie wy- dawca wymaga odbycia dwulet- mogą robić wszystkie (tj. konstruk-
kształcenie techniczne, czyli niej praktyki na budowie; cyjno-budowlane, architektonicz-
ukończyły studia magisterskie  do kierowania robotami budow- ne, mostowe, drogowe, kolejowe,
na odpowiednim kierunku. lanymi w ograniczonym zakresie telekomunikacyjne, instalacyjne
2. Odbyły praktykę zawodową, ustawodawca wymaga odbycia sanitarne i elektryczne oraz wybu-
dostosowaną do rodzaju, stop- trzyletniej praktyki na budowie. rzeniowe). Po IL na innych uczel-
nia skomplikowania działalności 3. Zdały egzamin ze znajomości niach trzeba te możliwości spraw-
i innych wymagań związanych procesu budowlanego oraz dzać. Na przykład po AGH nie moż-
z wykonywaną funkcją: umiejętności praktycznego za- na robić kolejowych i drogowych.
 do projektowania bez ograni- stosowania wiedzy technicznej. Zainteresowanych szczegó-
czeń i sprawdzania projektów Ogólnie mówiąc, są to trzy łami zachęcamy do zajrzenia na
architektoniczno-budowlanych podstawowe warunki uzyskania stronę http://studentbuduje.pl/in-
ustawodawca wymaga odbycia uprawnień budowlanych, którym dex.php?option=com_content&ta-
dwuletniej praktyki przy sporzą- warto przyjrzeć się bliżej. sk=view&id=246&Itemid=55 45
MINI QUIZ MT
CZYTAM, WI C WIEM
ma t e ma t y k a
ytuł artykułu ma być dwuznaczny, coś jak góralska
 herbata z prądem . Chcę pokazać zadania, w któ-
Trych& o coś chodzi  o coś więcej niż przekształ-
canie formułek, jak w zadaniach maturalnych 2010.
Muszę się przyznać, że gdy je zobaczyłem, to przy-
szedł mi do głowy niezbyt cenzuralny dowcip rosyj-
ski, który kończy się zwrotem  i smieszno, i strasz-
no . To tak, jakby z języka polskiego na maturze była
czytanka, że Ala ma Asa. Udało się nam (matematy-
kom) zaszczepić w społeczeństwie fobię przed naszą
nauką. Dlaczego  pisano o tym na poważnie i do śmie-
chu. No ale przejdz
my do zadania.
Zaczniemy od ogólnego sformułowania problemu.
Zadanie o odległości elektrycznej. Wyobraz
my Micha Szurek tak mówi o sobie:  Urodzony w 1946.
sobie szkielet krawędzi wielościanu foremnego Uko czy em UW w 1968 r. i od tego czasu tam pracuj na
(dowolnego wymiaru), wykonany z drutu tak, że opór Wydziale Matematyki, Informatyki i Mechaniki. Specjalno
każdej krawędzi wynosi 1 . Wyznaczyć opór zastęp- naukowa: geometria algebraiczna. Ostatnio zajmowa em
czy układu. si wi zkami wektorowymi. Co to jest wi zka wektorowa?
O ile udało mi się wyśledzić, pierwszy raz za- No, trzeba wektory mocno powi za sznurkiem i ju mamy
danie to sformułowali (i rozwiązali w prostych przy- wi zk .
padkach) E.E. Brook i A.W. Poyser w książce Magne- Do  M odego Technika zaci gn mnie si kolega fizyk,
tism And Electricity (1920). Jeden z najbardziej zna- Antoni Sym (przyznaj , powinien mie z tego powodu tan-
nych popularyzatorów matematyki, Charles Wilder- tiemy od moich honorariów autorskich). Napisa em kilka
man Trigg (1898 1989), wracał do tego zadania kilka- artyku ów, a potem zosta em i od 1978 roku co miesi c
krotnie, głównie na łamach  Journal of Recreational mo ecie Pa stwo czyta , co te my l o matematyce.
Mathematics . Z jego artykułu w tym czasopiśmie Lubi góry i mimo nadwagi staram si chodzi . Uwa am,
z roku 1981 pochodzi zadanie o oporze dla przeciwle- e najwa niejsi s nauczyciele. Polityków, niezale nie
głych wierzchołków kostki dowolnego wymiaru. od opcji, jak prezentuj , trzyma bym w pilnie strze onym
Potem zadanie zaczęło żyć własnym życiem i obra- miejscu, eby nie mogli uciec. Karmi raz dziennie. Lubi
stać w teorię. Czytelnik może się z nią zapoznać na mnie jeden pies z Tulec, rasy beagle .
Zadanie z prądem
Mi c h a Sz u r e k
przykład pod hasłem resistance distance, co bywa tłu- oraz reguły rządzące opornością najprostszych
maczone na język polski jako  metryka elektryczna . typów połączeń oporników. Dla połączeń szerego-
Wygodnie będzie mi posłużyć się pojęciem gra- wych opór zastępczy jest sumą oporów składowych,
fu. To łatwe pojęcie. Grafem jest każdy układ punktów dla połączeń równoległych przepustowość układu
połączony odcinkami albo nawet łukami krzywych. jest równa sumie przepustowości składników. Przez
Definicja. Wyobraz
my sobie, że krawędzie grafu przepustowość układu rozumiemy tu odwrotność
są wykonane z materiału dobrze przewodzącego prąd oporu.
i że dana jest oporność każdej krawędzi. Dla dowol- Równania Kirchhoffa nie są zwykle skompliko-
nych dwóch wierzchołków grafu określamy ich odleg- wane  jest ich jednak dużo. Gdzie tylko można, nale-
łość elektryczną jako opór zastępczy całego układu, ży od nich uciekać, najczęściej odwołując się do geo-
gdy do wierzchołków tych podłączony jest prąd o jed- metrii. Możliwe to jest tam, gdzie układ cechuje pew-
nostkowym napięciu. na symetria. I tak:
Zadanie oczywiście rozwiązuje się algebraicz- 1. Jeżeli z geometrii obwodu wynika, że dwa punkty
nie, korzystając z praw Kirchhoffa: mają te same potencjały, to można te punkty połą-
I prawo Kirchhoffa. Suma algebraiczna natężeń prą- czyć dowolnym opornikiem bądz
wyłączyć z obwo-
dów wpływających do węzła i z niego wypływają- du opornik je łączący, gdyż i tak nie płynie przez
cych jest równa zeru. Inaczej mówiąc, ładunek niego prąd.
elektryczny nie jest gromadzony w węz
le. 2. Jeżeli z geometrii obwodu wynika, że natężenie
II prawo Kirchhoffa. Suma algebraiczna spadków na- jednego z prądów wpływających do węzła jest
pięć na elementach obwodu zamkniętego jest rów- równe natężeniu jednego z prądów wypływających
na zeru. z węzła, to można założyć, że tworzą one jeden
Mamy do dyspozycji też prawo Ohma, osobny przewód, omijający węzeł.
Zobaczmy to na przykładach. Zacznijmy od naj-
U
I =   (przy standardowych oznaczeniach),
46 prostszego.
R
T E K S T A T W Y


Przykład 1. Graf pełny o wierzchołkach A0,
A1,..., An, każdy punkt jest połączony z każdym odcin-
kiem (łukiem) długości 1. Jeżeli napięcie przyłożone Opór ten maleje wykładniczo wraz z wymiarem
jest do A0 i A1, to z symetrii układu wynika, że różnica n. Czy jest to zgodne z naszą intuicją? Powinno być:
napięć między dowolnymi dwoma wierzchołkami ze chociaż odległość między skrajnymi punktami rośnie
zbioru {A2,..., An} wynosi zero, a zatem w żadnej kra- liniowo, to liczba połączeń rośnie wykładniczo.
wędzi łączącej te wierzchołki nie płynie prąd i może- Przykład 3. Interesujące matematycznie jest
my je po prostu pominąć. Otrzymujemy zatem układ zadanie obliczenia oporu zastępczego szkieletu kostki
złożony z n oporników, połączonych równolegle, z któ- n-wymiarowej, gdy z
ródło i ujście znajdują się w są-
rych n 1 ma opór zastępczy 2 � (dwa oporniki jedno- siednich wierzchołkach S0, M0. Przyjmijmy, że kostka
omowe połączone szeregowo), zaś jeden ma opór 1 � ma wierzchołki w punktach o współrzędnych 0 i 1 i że
(ten na krawędzi A0A1). Po krótkich rachunkach otrzy- S0 = (0,0,& ,0), M0 = (1,0,& ,0), Wtedy utożsamić moż-
mujemy wynik: opór zastępczy wynosi na te wierzchołki, które mają tę samą pierwszą współ-
rzędną i tę samą sumę współrzędnych. Przyjmijmy, że
Si reprezentuje punkty o pierwszej współrzędnej rów-
O wiele więcej kłopotu sprawia najbardziej re- nej 0 i mających i jedynek na pozostałych współrzęd-
gularny wielościan  kostka foremna wymiaru n. nych. Analogicznie przez Mi oznaczmy punkty o pierw-
Pisałem o niej tak wiele razy, że uważam, iż Czytel- szej współrzędnej równej 1 i mających i jedynek na
nikom ta bryła jest już dobrze znana. Szkielet cztero- pozostałych współrzędnych. Do obliczenia oporu za-
wymiarowej kostki widzimy na rysunku poniżej (zna- stępczego musimy teraz policzyć liczbę połączeń mię-
czenie liczb jest wyjaśnione w dalszym ciągu tekstu). dzy tymi punktami. I tak liczba połączeń między Si
Taka kostka ma wierzchołki w punktach o współrzęd- a Mi to , zaś liczba połączeń między Si a Si+1,
nych zero albo jeden. a także między Mi a Mi+1 jest równa .
Stosowne dane pokazuje rysunek.
Układ, który otrzymaliśmy, jest (n 1)-krotnym
złożeniem połączenia równoległego. Zastępujemy
Przykład 2. Niech zatem wejście i wyjście (z
ró-  od góry połączenia przez równoległe przez połącze-
dło i ujście prądu) będą przeciwległymi wierzchołka- nia liniowe. Oznaczmy opór zastępczy  pierwszego
mi kostki. Wierzchołki odległe o tyle samo (w sensie od góry oczka przez rn 1, następnego przez rn 2 itd.
odległości  po grafie ) od tych punktów mają te same Wtedy szukanym oporem zastępczym układu będzie
potencjały i oporniki między nimi można zaniedbać, r0. Korzystając z zależności między oporami w połą-
bo nie popłynie nimi prąd. Utożsamienie wszystkich czeniach szeregowych i równoległych, otrzymujemy
wierzchołków tak samo odległych od punktów końco- wzór rekurencyjny,  wsteczny , wyrażający kolejny
wych prowadzi do układu połączonych ze sobą szere- opór w zależności od następnego. Indukcję trzeba za-
gowo n podukładów połączeń równoległych. cząć zatem od ostatniego wyrazu. Mamy jednak rn 1 = 1
Pozostaje określić, ile jest przewodów w każdym (jest jedno połączenie między Sn 1 a Mn 1.
z tych połączeń równoległych. Jeżeli napięcie przyło-
żone jest w (0,0,0,& ,0), a ujście jest w (1,1,1,& ,1), to
wierzchołki są równoważne, gdy mają tę samą sumę
współrzędnych. Proste rozumowanie kombinatoryczne Przez indukcję możemy wyliczyć ogólnie, że opór
pokazuje, że liczba krawędzi wynosi kolejno zastępczy kostki wymiaru n, podłączonej w sąsied-
nich wierzchołkach, jest równy
,
gdzie k = 1,...,n. Na przykład dla sześcianu mamy ko-
lejno 3, 6 i 3 połączenia, dla kostki wymiaru 4 mamy Opór ten maleje wraz ze wzrostem n, ale dość
kolejno 4, 12, 12 i 4 połączenia. Wynika stąd, że opór wolno. Znów możemy się zastanowić, czy jest to zgod-
zastępczy układu jest równy ne z intuicją. 47
ma t e ma t y k a
Najważniejszym mottem artykułu jest to,
że w zadaniu o oporze zastępczym nie trzeba mieć
wyobraz
ni czterowymiarowej, a tylko zdrowy rozsą-
dek. Na rysunku przedstawiającym kostkę czterowy-
miarową możemy po prostu zobaczyć sieć pewnych
połączeń między wierzchołkami  węzłami sieci.
Przeformułujmy więc nasze zadanie, zamieniając je
na problem przepustowości sieci. Rozważę przypadek
n = 4. Ponieważ w dzieciństwie chciałem zostać kon-
duktorem kolejowym, lubię patrzeć na zadania z tego
punktu widzenia. Spójrzmy na diagram oczami dyspo-
zytora kolejowego, który ma wysłać 135 wagonów ze
stacji A do stacji B tak, by znalazły się tam w jak naj-
krótszym czasie. Ma on do dyspozycji sieć stacji po-
średnich K, L, M, P, Q, R. Czarne liczby 1, 3, 6 umiesz- Ułóżmy równania Kirchhoffa i rozwiążmy je. Oto
czone na trasie oznaczają przepustowość danej linii. tablica współczynników. Rozwiąże nam zaś program
Za jednostkę przepustowości wez
miemy czas przejaz- Mathematica.
du jednego wagonu. Przepustowość 3 oznacza zatem,
że w jednostce czasu da się tym odcinkiem linii prze-
słać trzy wagony. Czytelnicy, jeżdżący na nartach,
mogą sobie wyobrazić, że A to podnóże góry, B 
wierzchołek a diagram to sieć wyciągów. Niektóre
z nich są wolniejsze, inne szybsze. Na przykład na
odcinku AB posuwamy się 3 razy wolniej niż na AK
i KR, a sześć razy wolniej niż na KL i QR. Na dole
czeka 96 narciarzy. Jak najszybciej wwiez
ć ich
wszystkich na górę? Liczy się oczywiście czas, po któ-
rym ostatni narciarz wjedzie na górę.
Kto woli, może przyj-
rzeć się zadaniu w interpre-
tacji narciarskiej: 45 narcia-
rzy wjeżdża trasą AB, jeden
po drugim. Zajmuje im to
łącznie 45 minut. Pozosta-
łych 51 w 17 minut osiąga Pierwsze sześć wierszy macierzy to  lewe stro-
K. Tu rozdzielają się, 33 je- ny równań węzłów (pierwsze prawo Kirchhoffa),
dzie do R; przy przepusto- następne cztery to równania oczek (drugie prawo
wości 3 zajmuje im to 11 Kirchhoffa). Na rysunku prądy oznaczone są dużymi
minut. W tym samym czasie literami I, w przedstawionych obliczeniach z progra-
11 minut 15 turystów docie- mu Mathematica to małe litery i. Zgodnie z naturą te-
ra do punktu R trasą KLQR, go zadania otrzymujemy rozwiązanie z dokładnością
a trzech trasą KLMPQR. Po do proporcjonalności. Wyznaczamy napięcie z
ródła
45 minutach wszyscy spoty-
kają się na górze. Wyciągi
pracowały bez przestojów,
zatem jest to najlepszy moż- oraz natężenie prądu wpływającego do układu
liwy czas wykonania zada-
nia. Wyciągi przewiozły zatem 96 turystów w 45 mi-
nut, co daje przepustowość turysty na minu-
Zgodnie z prawem Ohma, opór zastępczy jest
tę. Przepustowość to odwrotność oporu, zadanie roz- ilorazem tych wielkości i wynosi
wiązane.

Przyjrzymy się jeszcze jednemu przypadkowi
zadania o oporze zastępczym. Niech z
ródło i ujście Widać, że algebra jest tu trudna i żmudna obli-
znajdują się w wierzchołkach S0,M0 kostki wymiaru czeniowo. Ale Czytelnik, który przestudiował poprzed-
4, takich, że S0,M0 jest krawędzią ściany wymiaru 2. nie przykłady, z łatwością rozwiąże to zadanie geome-
Jak i przedtem, przyjmiemy wygodne współrzędne trycznie. Potwierdzi się teza, która jest motywem prze-
wierzchołków i założymy, że S0 = (0,0,0,0), M0 = wodnim. Metody geometryczne są ładne, eleganckie,
(1,1,0,0). Wtedy dokonujemy utożsamień, grupując pomysłowe, prostsze niż algebraiczne& ale czasami
punkty w następujące podzbiory (w każdym z nich muszą ustąpić właśnie pod naciskiem algebry i obli-
jest stała odległość  po grafie od obu wierzchołków czeń. W dzisiejszych czasach o ileż łatwiej o oblicze-
(S0,M0): S1 = {(0,0,1,0), (0,0,0,1)}, S2 = {(0,0,1,1)}, nia niż o myślenie! Niektórzy Czytelnicy użyją specja-
M1 = {(1,1,1,0), (1,1,0,1)}, M2 = {(1,1,1,1)}, listycznych programów do obliczeń elektrycznych.
P1 = {(1,0,0,0), (0,1,0,0)}, P2 = {(1,0,1,0), (0,1,1,0), W następnym odcinku: znowu o zadaniach
48 (1,0,0,1), (0,1,0,1)}, P3 = {(1,0,1,1), (0,1,1,1). z prądem.
...na średniowiecznych mapach
Ziemia ma kształt płaskiego lub
podłużnego krążka (orbis terra-
rum). Drogi rysowane są jako pasy
bez uwzględniania zmian ich kie-
runku. Znalez
li się i tacy, którzy nych atomów neutralnych =
rysowali Ziemię w postaci czwo- Energetic Neutral Atoms), jest
rokąta przykrytego kopułą nieba pierwszym satelitą do pomiarów
w kształcie półwalcowatego wie- strumieni energetycznych neutral- fornijskie laboratorium
ka kuferka. Taki rysunek przedsta- nych atomów dochodzących z ca- Theodore a Maimana rozświetlił
wiający Ziemię sporządził mnich łego nieba. IBEX ma rozmiary zbli- pierwszy błysk światła laserowe-
Kosmas Indicopleustes (Kosmas żone do koła autobusowego; krąży go. Już od pierwszych chwil laser
który był w Indiach), umieszczając wokół Ziemi po eliptycznej orbicie i emitowane przez niego wiązki
w środku świata olbrzymią górę (15 000�300 000 km) o czasie światła budziły wielkie zaintereso-
sięgającą do nieba, za którą co obiegu około ośmiu dni. Główna wanie.  Lasery są obecnie stoso-
wieczór kryje się Słońce, by  dzień część jej misji będzie trwała dwa wane w tak wielu dziedzinach, że
mógł ustąpić nocy . lata z możliwością wydłużenia, co często nie zdajemy sobie sprawy
http://mt.com.pl/?id=cwz&i=259 pozwoliłoby poznać dynamikę pro- z faktu używania produktów lub
cesów odpowiedzialnych za po- technologii, które bez nich nie mo-
...niedawno zaobserwowano wstawanie ENA. głyby istnieć  mówi prof. dr hab.
w kosmosie niezwykłą strukturę, http://mt.com.pl/?id=cwz&i=261 Czesław Radzewicz z Narodowe-
gigantyczne pasmo w kształcie go Laboratorium Technologii
niedomkniętego pierścienia. ...pierwsze znane nam ręka- Kwantowych.
Odkrycie to zostało uznane przez wiczki pochodzą ze starożytnej http://mt.com.pl/?id=cwz&i=263
NASA za jedno z najważniejszych Persji. Zamieszkujące to teryto-
w badaniach kosmicznych z 2009 rium ludy hodowały narowiste, ...zbudowane dzięki użyciu
roku. Nazwane Wstęgą pasmo ist- gwałtowne konie, których ujeż- światła laserowego optyczne ze-
nieje na peryferiach Układu dżanie było trudną i cenioną sztu- gary atomowe mylą się mniej niż
Słonecznego. W ostatnich miesią- ką. Aby uprząż nie przecinała skó- sekundę na miliardy lat. Dzięki la-
cach pojawiło się aż sześć propo- ry na dłoniach, ochraniano je skó- serom można przeprowadzić ope-
zycji wyjaśnienia pochodzenia rzanymi pokrowcami. Zawinięte rację chirurgiczną w warunkach
Wstęgi  wszystkie odwoływały na dłoniach kawałki skóry to były idealnej sterylności, korygować
się do zjawisk związanych z po- perskie rękawiczki. Zwyczaj wzrok, leczyć stany zapalne, usu-
lem magnetycznym, zachodzących ochrony dłoni docenili i zaczęli wać blizny i znamiona skóry lub
na granicy heliosfery lub w jej stosować starożytni w Grecji niepotrzebne owłosienie. W prze-
pobliżu. Polscy naukowcy z CBK i Rzymie. Zapewne od rzymskich myśle używa się laserów do cięcia
PAN uważają, że  Wstęga to złu- wojsk rękawiczki przyjęli Galowie, i spawania, w telekomunikacji do
dzenie, efekt geometryczny którzy żyjąc nieco dalej na północy przesyłania informacji za pomocą
wzmocniony przez fakt, że Układ zastosowali je też jako warstwę światłowodów. Lasery działają
Słoneczny porusza się w kierunku ochronną przed chłodem. w pracowniach mikroskopowych
granicy między obłokami  wyja- http://mt.com.pl/?id=cwz&i=262 i spektroskopowych. Potrafią
śnia prof. Grzędzielski. schłodzić substancje do tempera-
http://mt.com.pl/?id=cwz&i=260 ...16 maja upłynęło pół wieku od tur bliskich zeru bezwzględnemu
wynalezienia lasera  urządzenia, lub rozgrzewać do tak wysokich,
...sonda IBEX (Interstellar Boun- które przekształciło światło w uni- że naukowcy pracują nad ich wy-
dary Explorer), wystrzelona przez wersalne narzędzie, zrewolucjoni- korzystaniem do generowania du-
NASA w paz
dzierniku 2008 roku zowało rozwój nauki i techniki żych ilości energii za pomocą kon-
i wyposażona w dwa czułe detek- oraz podniosło standard życia mi- trolowanej fuzji termojądrowej.
tory ENA (strumieni energetycz- liardów ludzi. Pół wieku temu kali- http://mt.com.pl/?id=cwz&i=264 49
j a k t o o d k r y l i
pektakularne zjawiska kwantowe, które od dłuż- Tomasz Sowi ski
szego czasu uporczywie próbujemy zrozumieć, są jest fizykiem na
Sna każdym kroku zaskakujące. Gdy wydaje nam Wydziale Biologii
się, że już je dość dobrze rozumiemy, natychmiast po- i Nauk o rodowis-
jawia się nowe zjawisko, którego poznawanie należy ku UKSW i w Insty-
znów rozpocząć od samego początku. Czasami jest tucie Fizyki PAN.
tak, że najpierw teoretycznie dane zjawisko zostało W 2005 roku sko -
przewidziane, a następnie potwierdzone doświad- czy studia na Wy-
czalnie, a czasami odwrotnie: najpierw jakieś zjawi- dziale Fizyki Uni-
sko odkrywano, a dopiero póz
niej, na gruncie mecha- wersytetu Warszaw-
skiego w zakresie
skiego w zakresie
fizyki teoretycznej, a trzy lata pó niej uzyska tam stopie
fizyki teoretycznej, a trzy lata pó niej uzyska tam stopie
naukowy doktora. Od lat zajmuje si popularyzacj nauk
naukowy doktora. Od lat zajmuje si popularyzacj nauk
przyrodniczych. W roku 2008 otrzyma tytu Mistrza
przyrodniczych. W roku 2008 otrzyma tytu Mistrza
Popularyzacji Nauki  Z oty Umys  w konkursie Prezesa
Popularyzacji Nauki  Z oty Umys  w konkursie Prezesa
Polskiej Akademii Nauk.
Polskiej Akademii Nauk.
Niezwykłe
T o ma s z So wi s k i
przewodnictwo (cz. 1)
niki kwantowej, udawało się je wytłumaczyć. Właśnie Byli oni już wtedy rozpoznawani w naukowym świe-
niki kwantowej, udawało się je wytłumaczyć. Właśnie Byli oni już wtedy rozpoznawani w naukowym świe
taki przypadek zdarzył się na początku poprzedniego cie ze względu na swoje odkrycia w dziedzinie spek-
wieku za sprawą, wtedy już niemłodego, holender- troskopii i niewątpliwie miało to duży wpływ na przy-
skiego fizyka Heike Kamerlingha Onnesa, który w ro- szłość Onnesa. Świadczy o tym choćby fakt, że w ro-
ku 1913 za swoje badania otrzymał Nagrodę Nobla ku 1879 Onnes otrzymał stopień naukowy doktora na
w dziedzinie fizyki. podstawie rozprawy o dowodach na ruch obrotowy
Ziemi, a już w roku 1882 otrzymał posadę profesora
S PE C J AL I S T A OD NI S KI C H T E MPE RAT UR fizyki doświadczalnej na uniwersytecie w Lejdzie.
Tam całkowicie zmienił kierunek swoich naukowych
Krótkie przybliżenie postaci Onnesa należy chy- zainteresowań i zajął się badaniami nad własnościa-
ba rozpocząć od informacji, że był on uczniem kiedyś mi ciał schłodzonych do bardzo niskich temperatur.
nam poznanych (MT 05/2007) Bunsena i Kirchhoffa. Były to badania nowatorskie, które wymagały przede
wszystkim opracowania zupełnie wcześniej niezna-
nych technik schładzania ciał. Sam sposób pomiaru
niskiej temperatury wymagał dużej innowacyjności.
Warto sobie bowiem zdawać sprawę, że jeśli pierw-
szy raz w historii ludzkości osiągamy jakąś niską tem-
peraturę, to nie mamy nawet dobrego termometru,
który mógłby ją dokładnie określić. W pewnym sensie
dopiero osiągnięcie takiej temperatury pozwala na
skonstruowanie termometru, który daje możliwość
jej zmierzenia.
W roku 1904 Onnes założył na swoim uniwersy-
tecie bardzo nowoczesne i chyba największe w tam-
tych czasach laboratorium kriogeniczne, które w za-
mierzeniu miało doprowadzić do osiągnięcia napraw-
dę ekstremalnie niskich temperatur. I rzeczywiście
tak się stało. Już w roku 1908 w laboratorium Onnesa
nastąpił wielki przełom w schładzaniu substancji 
uzyskanie temperatury 4 stopni w skali Kelvina
i zmiana stanu skupienia helu z gazowej na ciekłą!
Poprzednie takie wydarzenie miało miejsce na Uni-
wersytecie Jagiellońskim w roku 1883, kiedy to Zyg-
munt Wróblewski i Karol Olszewski dokonali skrople-
nia tlenu i azotu (temperatury odpowiednio: 90 i 77
stopni w skali Kelvina). Skroplenie helu przyniosło
50 Onnesowi wielką sławę w świecie fizyki eksperymen-
T E K S T R E D N I O T R U D N Y


!
eureka
talnej i wszyscy zaczęli śledzić jego dalsze poczynania. i różne hipotezy. Można sobie przecież dość łatwo
Jednak największe odkrycie przyszło parę lat póz
niej. wyobrazić, że w bardzo niskich temperaturach ujaw-
niają się jakieś zjawiska, które powodują, że opór
ZWI 
ZE K T E MPE RAT URY elektryczny zaczyna rosnąć, choć temperaturę nadal
Z OPORE M E L E KT RYC ZNYM obniżamy. Jeśli zjawiska te w wyższych temperatu-
rach są zdominowane przez rosnące drgania sieci kry-
Znanym powszechnie już w tamtych czasach stalicznej, to przestają mieć znaczenie. Ale przy tem-
faktem była informacja, że opór elektryczny wszyst- peraturach niskich, kiedy drgania sieci są bardzo ma-
kich krystalicznych przewodników rośnie wraz łe, mogą być najważniejsze i całkowicie determino-
ze wzrostem temperatury. Najprostsze wyjaśnienie wać przewodnictwo elektryczne. Ze względu na brak
takiego zjawiska wydaje się bardzo intuicyjne i roz- danych doświadczalnych nie było wiadomo, kto w tym
sądne. Oto ze wzrostem temperatury rosną termiczne teoretycznym sporze ma rację.
drgania sieci krystalicznej przewodnika, a tym samym
elektrony, które uczestniczą w przepływie prądu elek- ODKRYC I E NADPRZE WODNI C T WA
trycznego, są mocniej przez tę sieć rozpraszane.
To oznacza, że znacznie trudniejsze jest utrzymanie To właśnie dlatego zbadaniem tego
uporządkowanego ruchu elektronów w temperatu- zjawiska (zależności oporu elektryczne-
rach wyższych niż w temperaturach niższych. go od temperatury) w niskich tempera-
Uporządkowany ruch elektronów to natomiast nic turach postanowił zająć się Onnes
w swoim supernowoczesnym laborato-
rium kriogenicznym. Jednym
z pierwszych materiałów zbadanych
przez Onnesa musiała być oczywi-
ście rtęć (Hg)  jedyny me-
tal, który w warunkach
naturalnych jest ciekły
(jak dziś już wiemy, jest
to zresztą skutek bar-
dzo spektakularne-
go połączenia zja-
wisk mechaniki
kwantowej i teorii
względności).
Temperatura topnienia
rtęci to dopiero  39�C,
czyli ok. 234 K.
Wyniki, które uzyskał nasz dzisiejszy bohater,
były tak niewiarygodne i spektakularne, że obiegły
cały naukowy świat, a wykres doświadczalnej zależ-
ności oporu badanej próbki rtęci od temperatury prze-
szedł do historii. Wyglądał on tak:
innego jak właśnie przepływ prądu, którego natęże-
nie mierzymy w amperach. Aby podtrzymać ten upo-
rządkowany ruch elektronów, który jest nieustannie
zaburzany przez drgającą chaotycznie sieć krystalicz-
ną, musimy do końców przewodnika przyłożyć napię-
cie elektryczne. Napięcie to musi być tym większe, im
większe natężenie prądu elektrycznego chcemy uzy-
skać. Wielkością, która charakteryzuje dokładnie ten
związek, jest opór elektryczny  wielkość pokazująca,
jak bardzo sieć krystaliczna rozprasza przemieszcza-
jące się elektrony. Im drgania sieci krystalicznej są
większe, tym mniejsze jest natężenie prądu, które
uzyskamy po przyłożeniu danego napięcia. Zatem
tym większy jest opór elektryczny przewodnika. Skoro
natomiast rozpraszające drgania są tym większe, im
większa jest temperatura, to stąd naturalny wniosek,
że wraz z jej wzrostem musi rosnąć i opór elektryczny.
Rozumowanie przedstawione powyżej jest
oczywiście przeprowadzone na podstawie obserwacji
zjawisk, jakie następują w temperaturach dość bli-
skich temperaturze pokojowej. Nie było do końca
jasne, czy prawo wzrostu oporu elektrycznego wraz
z temperaturą jest również słuszne w bardzo niskich
temperaturach. Były różne co do tego przekonania 51
j a k t o o d k r y l i
Z wykresu tego
jasno widać, że gdy
schładzamy rtęć, to jej
opór elektryczny, tak jak
można się spodziewać,
maleje. Ale w momencie
uzyskania temperatury
ok. 4 K (dokładnie 4,2 K)
jej opór spada tak bar-
dzo, że żadne dostępne
Onnesowi urządzenie
nie było w stanie go Warto może w tym miejscu dodać, że przekro-
zmierzyć. Na tej podsta- czenie temperatury krytycznej zupełnie nie zmienia
wie Onnes stwierdził, innych własności fizykochemicznych metalu. Ma on
że dla jego próbki jest to praktycznie tę samą gęstość, tę samą strukturę kry-
na pewno mniej niż 10 5 staliczną. Jedyne, co się zmienia, to fakt, że całkowi-
, bo taką czułość miały cie traci on opór elektryczny. To od razu sugeruje, że
jego omomierze. Przy- przejście do fazy nadprzewodnictwa jest raczej zwią-
pomnijmy, że powyżej zane z własnością samych elektronów niż z budową
tej magicznej tempera- mikroskopową metalu jako całości.
tury opór był w tym przy- Zjawisko nadprzewodnictwa było dla ówczes-
padku rzędu 0,1 . Choć nych fizyków zupełnie niewyjaśnialne. Wybiegając
sam Onnes oczywiście w przyszłość, powiem zresztą, że i dziś nie do końca
nie mógł tego wiedzieć, rozumiemy wszystkie jego aspekty. Ale wtedy, na po-
to dalsze badania pokazały, że ilekroć zwiększano czątku XX wieku, to był naprawdę wielki szok, że mo-
czułość urządzeń pomiarowych, tylekroć przekonywa- że istnieć sytuacja, że prąd płynie w przewodniku bez
no się, że mierzony opór i tak jest niższy. Ostatecznie przyłożonego napięcia. Brzmiało to tak niesamowicie,
uznano, że rzeczywisty opór próbki to najprawdziw- że aż trąciło herezją naukową. To trochę tak, jakby
sze ZERO, a zjawisko nazwano NADPRZEWODNIC- powiedzieć, że istnieje perpetuum mobile.
TWEM. Temperaturę, po przekroczeniu której zwykły
metal staje się nadprzewodnikiem, nazywamy tempe- E F E KT ME I S S NE RA
raturą krytyczną.
Już na pierwszy rzut oka sytuacja wydaje się Ciało znajdujące się w stanie nadprzewodzą-
bardzo nietypowa. Jeśli już, to należałoby spodziewać cym, oprócz tego, że ma zerowy opór elektryczny, ma
się niespodzianki całkowicie odwrotnej. Tak jak już zdumiewające i inne własności, z których najciekaw-
mówiłem, po znacznym wyciszeniu drgań sieci kry- sze to własności magnetyczne. Jedną z nich jest tzw.
stalicznej mogłoby raczej dojść do głosu inne zjawi- efekt Meissnera, który polega na wypychaniu pola
sko, które zwiększałoby opór wraz ze spadkiem tem- magnetycznego z wnętrza nadprzewodnika. Został
peratury. Wyniki Onnesa jakby przekonują, że nie tyl- on po raz pierwszy zauważony i dogłębnie przeanali-
ko żadne dodatkowe mechanizmy nie dochodzą do zowany doświadczalnie przez Meissnera i Ochsend-
głosu, ale nawet dotychczasowy mechanizm rozpra- felda w 1933 roku.
szania elektronów przestaje mieć znaczenie. Wygląda Wyobraz
my sobie, że mamy zwykły metal, któ-
to tak, jakby poniżej pewnej temperatury drgania sie- ry znajduje się w zewnętrznym stałym polu magne-
ci krystalicznej, które niewątpliwie nadal istnieją, tycznym. Pole to wnika do próbki i powoduje, że ma-
przestawały rozpraszać uporządkowany ruch elektro- teriał się w jakiś sposób polaryzuje. Niezależnie, co
nów. Elektrony jakby przestawały zupełnie czuć, się dokładnie dzieje, to jedno jest pewne: we wnętrzu
że drga sieć przewodnika! znajduje się jakieś pole magnetyczne. Jeśli jednak
ochłodzimy ten metal do temperatury niższej niż
temperatura krytyczna, okaże się, że pole magne-
tyczne jest całkowicie z niego wypchane. We wnę-
trzu nadprzewodnika powstają samoistnie takie
prądy elektryczne, aby wytworzone przez nie pole
magnetycznie dokładnie kasowało zewnętrzne pole
magnetyczne.
Efekt Meissnera jest najczęściej demonstrowa-
ny w doświadczeniu lewitującego magnesu. Jeśli
położymy magnes na nadprzewodnik w temperaturze
wyższej od temperatury krytycznej, to zostanie on
do niego przyciągnięty, bo każdy metalowy przedmiot
jest przyciągany przez magnes. Jeśli następnie nad-
przewodnik schłodzimy do temperatury niższej niż
temperatura krytyczna, to na skutek efektu Meissnera
zostaną w nim wyindukowane takie prądy, aby wy-
pchnąć pole magnetyczne od magnesu. To sprawi,
52 że magnes uniesie się i będzie zwisał na takiej wyso-
eureka!
kości, na której działająca na niego siła grawitacji bę- wodzącego materiału do tak dokładnie zmierzone
dzie się równoważyła z siłą oddziaływania pomiędzy doświadczalnie ZERO jak tylko się da!
magnesem a prądami wyindukowanymi w nadprze-
wodniku. Film ilustrujący takie doświadczenie można KRYT YC ZNE POL E MAGNE T YC ZNE
znalez
ć w wielu miejscach, np. na YouTube (http://
www.youtube.com/watch?v=4VGACLNfZ8s). Na zakończenie warto jeszcze podkreślić jedną
To naprawdę wygląda jak czary. własność fazy nadprzewodzącej metali. Jak już wie-
Zaraz po odkryciu efektu Meissnera oczywiście my, pojawia się ona po przekroczeniu pewnej specy-
zaczęto się zastanawiać nad możliwościami jego prak- ficznej dla danego materiału temperatury, nazywanej
tycznego zastosowania. Jeden z takich sposobów moż- temperaturą krytyczną. Poniżej tej temperatury mate-
na zobaczyć na innym bardzo ciekawym filmie przed- riał jest nadprzewodnikiem. Jest tak również wtedy,
stawiającym lewitującą kolejkę (http://www.youtube. gdy umieścimy go w jakimś nie za dużym polu ma-
com/watch?v=GHtAwQXVsuk&feature=related). gnetycznym. Dla każdej temperatury poniżej tempera-
tury krytycznej istnieje jednak takie natężenie pola
WI E C ZNY PR
D magnetycznego (zwanego natężeniem krytycznym),
które niszczy fazę nadprzewodzącą, zamieniając ma-
Warto sobie na zakończenie zadać pytanie, co teriał znów w zwykły przewodnik. Nawet jeśli mate-
to tak naprawdę znaczy, że opór elektryczny nadprze- riał jest poniżej temperatury krytycznej. Można po-
wodnika jest równy zero. Ponieważ nie jest to zbyt in- wiedzieć, że pole magnetyczne jest na tyle silne,
tuicyjne stwierdzenie, nawet najlepsi fizycy starali się że nadprzewodnik nie może go wypchnąć ze swojego
znalez
ć odpowiedz
na to pytanie. Chyba najlepszą wnętrza. Pole wnika do środka i niszczy efekt nadprze-
z nich dali J. File i R.G. Mills w roku 1963. Wykonali wodzenia.
oni dość proste koncepcyjnie doświadczenie z nad-
przewodnikiem w kształcie pierścienia. W temperatu-
rze większej niż temperatura krytyczna umieścili owy
pierścień w zewnętrznym polu magnetycznym, które-
go kierunek był równoległy do osi symetrii pierście-
nia. Pole to oczywiście wnikało do wnętrza materiału.
Następnie schłodzili pierścień do fazy nadprzewodzą-
cej, sprawiając, że ze względu na efekt Meissnera
pole magnetyczne zostało z jego wnętrza wypchnięte
przez prąd elektryczny, który został wyindukowany
w nadprzewodniku. Ze względu na symetrię proble-
mu prąd wyindukowany został w taki sposób, że za-
czął krążyć wzdłuż pierścienia dookoła jego osi syme-
trii. Prąd ten wytwarzał pole magnetyczne w taki spo-
sób, aby pole magnetyczne we wnętrzu było równe
zero. Po wyłączeniu zewnętrznego pola magnetyczne-
go prąd płynący w nadprzewodniku oczywiście pozo-
stał, a File i Mills chcieli sprawdzić, jak długo taki
stan będzie się utrzymywał.
W warunkach normalnych, na skutek istnienia
oporu elektrycznego, prąd taki natychmiast przestał-
by płynąć, a zgromadzona w nim energia zamieniłaby Niszczenie fazy nadprzewodzącej przez silne
się na ciepło i ogrzała materiał. W sytuacji jednak, pole magnetyczne jest całkowicie odwracalne. Jeśli
gdy opór elektryczny materiału (przynajmniej teore- tylko wyłączymy pole lub nawet jeśli tylko zejdziemy
tycznie) jest równy zero, prąd taki powinien płynąć z jego natężeniem poniżej natężenia krytycznego, to
wiecznie. Jest to zatem doskonały test na sprawdze- materiał natychmiast stanie się z powrotem nadprze-
nie, czy przypadkiem opór elektryczny nadprzewodni- wodnikiem. Takie zachowania nadprzewodnika było
ka nie jest, choć bardzo mały, to jednak niezerowy. dodatkową zagadką, którą należało rozwikłać.
Po siedemdziesięciu dniach utrzymywania ma-
teriału w fazie nadprzewodzącej File i Mills przerwali WYZWANI E DL A T E ORE T YKÓW
doświadczenie, nie obserwując żadnej zmiany w na-
tężeniu płynącego w nadprzewodniku prądu. Na pod- Odkrycie nadprzewodnictwa postawiło przed
stawie dokładności przyrządów, którymi dysponowali, fizykami (tym razem teoretykami) bardzo trudny
oszacowali czas, po jakim najwcześniej prąd w nad- orzech do zgryzienia. Należało przede wszystkim zro-
przewodniku zaniknie. Zrobili to po prostu przy za- zumieć, czym na poziomie mikroskopowym jest nad-
łożeniu, że zanikałby on wolniej, niż wynosi dokład- przewodnictwo i dlaczego opór elektryczny spada
ność ich przyrządów, które żadnego zaniku przez te tak drastycznie do zera. No i dlaczego nadprzewodnik
70 dni nie zaobserwowały. Choć może wydawać się wypycha pole magnetyczne ze swojego wnętrza oraz
to zdumiewające, doświadczenie Fila i Millsa prze- dlaczego silne pole niszczy fazę nadprzewodzącą.
konuje ponad wszelką wątpliwość, że jeśli tylko Teoretycy dostali zagadkę, której rozwiązanie było
prąd w nadprzewodniku zaniknie, to stanie się to bardzo trudne, a niektóre jej elementy nie są jeszcze
nie wcześniej niż za 100 000 lat! Chyba nie ma lep- do dziś zupełnie rozwiązane. Ale o tym już następ-
szego uzasadnienia, że opór elektryczny nadprze- nym razem... 53
c h e mi a p r a k t y c z n a
a początek zakładamy wir- Z zawodu chemik. Z pasji  po-
tualny fartuch kucharski, ta- pularyzator nauki. Z charakteru
Nkąż czapkę i zgodnie z obiet- nieugi ty bojownik o prawd .
nicą przystępujemy do wykona- o nierz AK, powstaniec warsza-
nia fotooptycznego deseru. wski. W czasie czynnego ycia
Zaczynamy od szczypty zawodowego kierownik Praco-
historii, od efektownego do- wni Bada Jako ci Pow ok w In-
świadczenia wykonanego na stytucie Mechaniki Precyzyjnej.
początku XIX wieku. I w tym Autor wielu prac naukowych i po-
momencie popatrzmy na rysu- nad 50 ksi ek popularnonauko-
1
nek . Najprostszej konstrukcji wych. Na tych publikacjach wy-
camera obscura na swej tylnej chowa y si ju dwa pokolenia
ścianie odtwarza obraz obiektu chemików. Ju od 1952 roku pi-
znajdującego się na zewnątrz. sze do  M odego Technika . Stefan S kowski
Fotooptyczny
St e f a n S k o ws k i
Zasada została odkryta. Teraz trzeba było tylko
Zasada została odkryta. Teraz trzeba było tylko
pracować nad udoskonaleniem poszczególnych etapów.
pracować nad udoskonaleniem poszczególnych etapów.
NA C ZYM UT RWAL AĆ RYS UNE K?
NA C ZY M UT RWAL AĆ RYS UNE K?
deser
Pierwszą sprawą po odkryciu Ni�pce a było
Pierwszą sprawą po odkryciu Ni�pce a było
Za przełomową datę w historii fotografii uznaje- znalezienie substancji bardziej fotoczułej od asfaltu.
my rok 1822, w którym Francuz Wiktor Ni�pce po raz Po wielu przymiarkach zwrócono uwagę na chlorek
pierwszy otrzymał obraz na płytce szklanej pokrytej srebra.
asfaltem. Epokowym osiągnięciem Ni�pce a było Ten związek ma długi i pokrętny życiorys.
umieszczenie owej bardzo mało czułej żywicy na płyt- Średniowieczni alchemicy wiedzieli, że normalnie bia-
ce, na tylnej ścianie camery obscury. Naświetlanie łe kryształki azotanu srebra albo potarte nimi przed-
było wtedy  dość długie, bo trwało 10 godzin. mioty wystawione na działanie światła, po pewnym
Niewyraz
ny obraz powstały na warstewce asfaltu czasie całkowicie czernieją. Pierwszym człowiekiem,
po kilkunastu następnych godzinach zupełnie zniknął. o którym już ze z
ródeł historycznych wiemy, że zasto-
Na pozór całkowita klapa. W rzeczywistości  nie. sował związki srebra do prymitywnego utrwalenia
Dzięki połączeniu światłoczułej substancji (nawet tak obrazów, był niemiecki lekarz Henryk Schultze.
niedoskonałej jak żywica) z zastosowaniem układu Schultze chciał wynalez
ć substancję, która wystawio-
optycznego camery obscury, jakiego dokonał właśnie na na działanie słońca, mogłaby następnie świecić
Ni�pce, położył on trwały fundament pod przyszły, w ciemności. Wiedział już z własnego doświadczenia,
bardzo już póz
niej szybki rozwój techniki fotograficznej. że związki srebra są szczególnie czułe na działanie
światła i dlatego najbardziej będą się nadawały do
jego celów. W swej pracy Schultze doszedł do zadzi-
wiających, choć wcale niezamierzonych rezultatów.
W 1727 roku, zamiast substancji  magazynu światła,
odkrył związek bardzo szybko i silnie czerniejący na
słońcu. Związkiem tym był właśnie chlorek srebra AgCl.
Oczywiście i my możemy odtworzyć odkrycie
niemieckiego lekarza sprzed 280 lat. Potrzebny nam
tu będzie azotan srebra AgNO3 i sól kamienna, a więc
chlorek sodu NaCl.
W tym momencie trzeba koniecznie przypo-
mnieć i przestrzec:  Trzeba pracować uważnie, z całą
Epokowe odkrycie Niepce a. świadomością, roztwór AgNO3 jest bardzo zdradliwy.
1
54 Na początku bezbarwny, ale gdy wyschnie, od razu
T E K S T R E D N I O T R U D N Y


czernieje. Dlatego palce, ubranie, stół, a może i firan- się, że biały osad zniknie, po prostu się rozpuści.
ki, zwyczajnie wszystko, co znajduje się wtedy w za- I to z tej reakcji skorzystamy, szykując nasz deser.
sięgu rąk, jeżeli tylko zabrudzi się roztworem AgNO3 
sczernieje. I mało tego, niczym się już nie da wywa- WRAC AMY DO DOŚ WI ADC ZE C
S C HUL T ZA
bić. No może wyjątek stanowi tu nasza skóra, której
też nie uda się zmyć, za to po kilku dniach się złusz- Przywołany przez nas z historii Niemiec napeł-
czy. niał butelki mieszaniną chlorku srebra z kredą, od ze-
Teraz możemy się zabrać do pracy. Probówkę wnątrz do szkła przykładał papierowe szablony liter,
napełniamy do połowy wodą destylowaną (a jeżeli ta- a całość wystawiał na działanie słońca. Po kilku minu-
kiej nie mamy, to wodą uzyskaną ze stopienia szronu, tach chlorek czerniał z wyjątkiem miejsc osłoniętych
jaki zawsze pokrywa zamrażalnik domowej lodówki). szablonami. W ten sposób na czarnym tle powstawa-
3
W wodzie rozpuszczamy 2 3 małe kryształki AgNO3. ły wyraz
nie białe litery .
Osobno, w drugiej probówce rozpuszczamy ćwierć Innym ra-
łyżeczki chlorku sodu NaCl. zem zamiast liter
Oba roztwory są bezbarwne i klarowne, niemiecki lekarz
zgadza się? do ścianek butelki
A teraz do roztworu AgNO3 wkraplamy powoli przykładał liście
roztwór NaCl. I co się dzieje? Już dodanie pierwszej albo motyle
kropli NaCl powoduje zmętnienie i wytrącenie się bia- i otrzymywał ich
2
łego serowatego osadu, który powoli opada na dno . jasne sylwetki
na zaczerniałej
powierzchni chlor-
ku srebra. Trudno
taką zabawę, bo
tak traktował sam
wynalazca swoje
odkrycie, nazwać
fotografią.
Efekty ta-
3
kich działań były
Wyniki bada Schultza. oczywiście bardzo
krótkotrwałe, bo
po zdjęciu szablo-
nu biały rysunek utworzony z chlorku srebra pod
wpływem światła szybko czerniał, a tym samym cały
obraz ginął. Czyli dobrze, ale nie bardzo, jak mówili
starzy górale.
2
Roztwór chlorku sodu dodany do roztworu AgNO3 powo- A T E RAZ S C HE E L E I AMONI AK
duje wytr canie si osadu AgCl.
2 1
Następnego,
zresztą bardzo waż-
Roztwór NaCl dodajemy po kropli tak długo, nego kroku, który
aż przestanie się wytwarzać biały osad. jednak niestety po-
Co to jest za osad? Po co go strącamy? szedł na całe lata
Popatrzmy w tym momencie na równanie reakcji: w zapomnienie,
AgNO3 + NaCl   NaNO3 + AgCl dokonał w roku

>
Spróbujmy teraz zapisać to jonowo: 1777 znany chemik
  
Na+ + Cl + Ag+NO3   Na+NO3 + AgCl szwedzki Karol

>
z czego wynika, że w roztworze wodnym anio- Scheele. Zostawił on

ny chloru Cl łączą się z kationami srebra Ag+ i dają opis swojej metody:
nierozpuszczalny osad chlorku srebra AgCl. A skiero-  Na papier
wana do dołu strzałka umieszczona za symbolem pokryty chlorkiem
AgCl informuje, że związek jest nierozpuszczalny srebra kładzie się np.
i w postaci osadu opada na dno naczynia. szablony liter i całość
Warto dobrze zapamiętać tę reakcję strącania wystawia na działa-
się AgCl, ponieważ przeprowadzając ją, można bar- nie słońca. W miej-
dzo szybko i łatwo wykryć obecność kationów srebra scach niekrytych sza-
4
Ag+ i anionów Cl . blonami chlorek sre-
Strąćmy teraz w probówce odrobinę osadu bra czernieje. Kolejny krok nale a
chlorku srebra AgCl. Następnie do Scheelego. Odkry on,
Po chwili, gdy już cały osad opadnie na dno, papier zanurza się e amoniak rozpuszcza AgCl.
zlejmy ostrożnie klarowny roztwór znad osadu i wtedy w roztworze amonia- 1  papier pokryty AgCl
do probówki z osadem AgCl dodajmy 10% wodny roz- ku NH3 aq. Teraz roz- 2  amoniak
twór amoniaku. Mieszamy całość i zaraz przekonamy twór ten rozpuszcza 55
c h e mi a p r a k t y c z n a
tylko niesczerniały chlorek srebra, a więc chlorek bułę nasyconą NH3 aq. Ten związek stosunkowo ła-
z miejsc poprzednio nienaświetlonych. W ten sposób, two roztwarza nienaświetlony AgCl. Po 10 minutach
dzięki usunięciu resztek chlorku srebra, obraz na pa- bibułę usuwamy, karteczki płuczemy dokładnie wodą
pierze zostaje utrwalony, ponieważ przestaje być już i dopiero teraz możemy je dowolnie długo oglądać
4
wrażliwy na działanie światła . na słońcu. Zachodzącą reakcję można zapisać tak:
Niestety, tym genialnym odkryciem, po przed- AgCl + 2NH3 aq   Ag(NH3)2Cl

>
wczesnej śmierci szwedzkiego chemika, nikt się bliżej Powstający związek o wzorze właśnie
nie zajął. Ag(NH3)2Cl nazywamy chlorkiem dwuamonosrebro-
My za to skorzystamy z tego odkrycia. Bez tego wym.
nasz fotochemiczny deser nie powstanie.
Wykonajmy czarnym długopisem rysunek na I DZI E MY Ś L ADAMI NI � PC E  A
przezroczystej folii albo wez
my staromodną żyletkę
5
. Teraz arkusz białego kserograficznego papieru po- Jak już sobie powiedzieliśmy, ten Francuz po
tnijmy na kawałki wielkości pocztówki. W probówce raz pierwszy otrzymał obraz na płytce szklanej pokry-
napełnionej wodą destylowaną rozpuszczamy 0,5 g tej asfaltem. My na szczęście znamy już o wiele bar-
AgNO3, kartkę papieru kładziemy na płytce szklanej dziej czułe związki na światło niż chlorek srebra.
i za pomocą pędzelka zwilżamy całą roztworem I właśnie tym związkiem pokryty kartonik umieścimy
AgNO 3. Gdy tylko to zrobimy, kładziemy na niej bibuł- w naszej camerze obscurze.
kę nasyconą wodnym roztworem NaCl. Od tej chwili W pudełku od butów, w krótszej jego ściance,
nie wolno już pracować przy świetle dziennym. robimy mały otworek. Jego średnica powinna wyno-
Dalsze czynności trzeba obowiązkowo wykonywać sić nie więcej niż 2 mm. Przygotowany znanym już
przy świetle pomarańczowym. sposobem kartonik pokryty chlorkiem srebra i wysu-
Po nałożeniu bibuły nasyconej NaCl na po- szony przy pomarańczowym świetle umieszczamy
wierzchni karteczki papieru zajdzie znana nam już wewnątrz pudełka i przytwierdzamy pinezkami na
reakcja: ściance przeciwległej do tej z otworkiem. Pudełko
AgNO3 + NaCl   NaNO3 + AgCl zamykamy i żeby światło nie wpadało bocznymi

>
Z tym że utworzony AgCl pokrywać będzie cie- szparami, owijamy je starannie czarnym papierem,
niutką równomierną warstewką całą karteczką. Po oczywiście w taki sposób, żeby nasz otworek nie
2 3 minutach bibułkę zdejmujemy, karteczkę odwra- został zakryty.
camy na drugą stronę, kładziemy na płytę szklaną, W słoneczny dzień wynosimy pudełko na dwór
5
przyciskamy mocno i w takich warunkach suszymy . i ustawiamy je w odległości 1 2 m od drzewa, krzaku
I tu trzeba drugi raz podkreślić  musi się to odbywać czy np. metalowej kraty ogrodzeniowej. I pozostawia-
przy świetle pomarańczowym. Światłoczułość, czyli my tak przez 4 6 godzin. Póz
niej, po otwarciu pudeł-
wrażliwość na działanie światła, AgCl wzrasta wraz ka, ale koniecznie przy świetle pomarańczowym, na
z jego wysychaniem. Następnego dnia, dalej przy powierzchni papieru zauważymy, jasne kontury krza-
świetle pomarańczowym, na suchą karteczkę odwró- ka, drzewa lub kraty.
coną stroną pokrytą do góry kładziemy rysunek lub Ale co to, obraz jest odwrócony.
żyletkę. Teraz całość wynosimy na słońce albo A tak. Przy stykowym kopiowaniu rysunku na
umieszczamy pod silną żarówką. Po 5 minutach za- papierze mamy tylko odwrócenie stosunku światło 
uważymy, że tło rysunku i te powierzchnie karteczki, cień. Inaczej w camerze obscurze, bo tak szumnie na-
których nie zakrywała żyletka, silnie ściemniały. zywamy nasze pudełko z otworkiem, tu zajdzie jesz-
Nie zdejmując rysunku lub żyletki, przenosimy całość cze dodatkowo odwrócenie obrazu do góry nogami.
do pomieszczenia z oświetleniem pomarańczowym. Dlaczego tak się dzieje, łatwo jest zrozumieć, patrząc
1
Dopiero teraz możemy zdjąć żyletkę lub kalkę. na rysunek , na którym widać bieg promieni świa-
No i co widzimy? tła w naszym pudełku.
Mniej lub bardziej ostry jasny rysunek albo kon- Ale i to jeszcze nie koniec. Żeby nasz fotoche-
tur żyletki na ciemnym tle. A więc metodą fotoche- miczny deser był trwały, trzeba amoniakiem usunąć
miczną otrzymaliśmy negatyw, czyli obraz o odwróco- niezaciemniałe resztki chlorku srebra. W przeciwnym
nym układzie partii jasnych i ciemnych. Inaczej moż- razie nasz trud pójdzie na marne, bo cała kartka sta-
na powiedzieć, że jasnemu tłu na kalce odpowiada nie się czarna. I wtedy zamiast smacznego deseru
ciemne tło na papierze i odwrotnie  jasne linie rysun- dostaniemy sfermentowany, spleśniały gniot.
ku na papierze zostały zastąpione czarnymi na kalce.
Jednym słowem, zaszło tu odwrócenie układu I C O DAL E J Z C AME R
OBS C UR
?
jasne ciemne. Tylko nie próbujmy jeszcze badać do-
kładnie swojego pierwszego negatywu przy świetle Deser się nam udał. Zafundujmy sobie jeszcze
dziennym, bo go od razu zniszczymy. Jasne linie na porcję dobrych lodów. W przeciwieństwie do po-
rysunku zawdzięczmy przecież temu, że czarne linie przedniego, nie będzie to deser wirtualny, ale rzeczy-
na kalce osłoniły sobą chlorek srebra przed działa- wisty, na który sobie zasłużyliśmy. W 1822 roku po
niem światła. Jeżeli teraz negatyw wyniesiemy na odkryciu przez Niepce a możliwości otrzymywania
światło, to podziała ono natychmiast na biały chlorek obrazu na płytce pokrytej asfaltem i umieszczonej
srebra i spowoduje jego ściemnienie. w camerze obscurze, zainteresowanie tym przyrzą-
A teraz, żeby temu zapobiec, skorzystamy z od- dem optycznym wyraz
nie wzrosło i to od razu dwu-
krycia Scheelego. Zwitek waty moczymy w 10% roz- kierunkowo.
tworze amoniaku NH3 aq i pocieramy nim jasne partie Mechanicy fizycy udoskonalili camerę obscurę,
56 negatywu. Możemy też na cały negatyw położyć bi- poprawiając optykę, żeby obraz projektowany, a więc
5
Do wiadczenie Scheelego 4  suszenie
1  surowce i materia y 5  nak adanie rysunku albo yletki
2  nak adanie na arkusz papieru roztworu AgNO3 6  na wietlanie
3  nak adanie na pokryty AgNO3 papier bibu y nasyconej 7  na papierze ju jest gotowy jasny obraz na ciemnym tle
NaCl 57
c h e mi a p r a k t y c z n a
W rankingu wiat oczu o ci wygra AgI.
6
rzucany na matówkę, był jak najbardziej czytelny.
Artyści rysownicy posługiwali się camerą obscurą
i w ten sposób utrwalali architekturę, okazy biologicz-
ne i ludzkie postacie.
Drugi kierunek, który reprezentowali głównie
chemicy i przyrodnicy z uporem i konsekwencją praw-
dziwych hobbystów, to możliwości łatwego utrwale-
nia obrazu, jakie dawała camera obscura.
To właśnie do tego ostatniego grona należał
francuski lekarz Ludwik Daguerre. Prowadził on swo-
je prace nadzwyczaj systematycznie. Zaczął od bada-
7
nia znanych już w tamtych czasach światłoczułych
związków srebra. Wybrał z nich halogenowe związki Mo e to tylko legenda, a mo e szcz liwy przypadek.
srebra. Konkretnie z rodziny AgCl, AgBr, AgI. Lekarz Faktem bezspornym jest, e Daguerre uznany zosta
nasz wybrał jodek srebra, bo właśnie on najszybciej za odkrywc procesu wywo ywania obrazów.
6
reagował na światło .
Niestety próby umieszczania w camerze obscu-
rze płytek pokrytych jodkiem srebra przez długi czas Wróćmy jednak do doktora Daguerre a. Odkrył
nie dawały pozytywnych rezultatów. Na to, żeby na on bardzo doniosły dla przyszłego rozwoju fotografii
powierzchni jodku powstał wyraz
ny obraz, próbne proces wywoływania. Istota tego procesu polegała
płytki trzeba było naświetlać co najmniej przez kilka na wielokrotnym skróceniu czasu powstawania niewi-
godzin. Aż kiedyś& docznego jeszcze obrazu metodą chemiczną. Żeby na
Daguerre włożył do camery obscury płytkę po- pokrytych warstewką jodku płytkach otrzymać obraz,
krytą jodkiem srebra, ponieważ chciał uzyskać obraz trzeba było naświetlać je wiele godzin. Tymczasem
pobliskiego kościoła. Po kilku minutach słońce zaszło okazało się, że już po kilku minutach naświetlania
za chmury. Z odpowiednimi środkami ostrożności w warstewce jodku srebra zachodzą pewne, gołym
(światło) wyjęta z camery obscury płytka powędro- okiem niewidoczne, przemiany. I dzięki tym przemia-
7
wała do światłoszczelnej szafy z odczynnikami . nom miejsca, poddane uprzednio działaniu światła,
Następnego dnia, kiedy znów świeciło słońce, nabierają teraz zdolności gromadzenia na swojej
nasz nowy znajomy chciał wczorajszą płytkę powtór-
1 2 3
nie umieścić w camerze obscurze, otworzył szafę
8
i oniemiał.  Jego płytka pokryta jodkiem srebra,
naświetlana przecież tylko kilka minut, błyszczała
srebrzystym obrazem kościoła.
Analizując to zjawisko, eksperymentator
stwierdził, że obraz utworzony jest z maleńkich drobi-
nek rtęci. Ale skąd się ona tu wzięła? I okazało się,
że płytka leżała przez kilkanaście godzin w sąsiedz-
twie otwartego naczynia z rtęcią.
My dziś dobrze wiemy, że nawet w temperatu- Serce wynalazku Daguerre a
rze otoczenia rtęć na otwartej przestrzeni paruje, a jej 1  wypolerowana p ytka miedziana
pary są bardzo szkodliwe. Francuz tej wiedzy jeszcze 2  galwanicznie na o ona warstewka srebra
nie miał. Przecież dopiero nie tak dawno wycofano 3  cz steczki jodu osiad e przez sublimacj
z użycia rtęciowe termometry. Rtęć była wtedy uży- na powierzchni srebra
58 wana również jako środek przeczyszczający.
9
Jak powstawa dagerotyp
1  szlifowanie i polerowanie p ytki miedzianej
2  galwaniczne pokrywanie p ytki srebrem
3  na powierzchni srebra osiadaj drobiny sublimuj cego jodu
4  p ytka ze srebrem i jodem umieszczana jest w camerze obscurze
5  po 3 5 minutach na wietlania ukryty obraz wywo ywany jest parami rt ci.
Drobiny rt ci osiadaj i wi si chemicznie tylko z miejscami powierzchni
p ytki, w których wiat o wywo a o rozk ad AgI
6  proces utrwalania. Roztworem tiosiarczanu sodu z powierzchni p ytki
usuwany jest niena wietlony AgI
7  gotowy dagerotyp. Drobiny amalgamatu srebra tworz obraz li cia.
8
powierzchni drobinek rtęci . Pary rtęci, osiadając obrazy zwane dagerotypami. Ta metoda przeżyła
na naświetlonych miejscach, spełniają rolę wywoły- okres dużej, ale krótkiej popularności. A od połowy
wacza, i dzięki ich pomocy powstaje wyraz
ny, meta- XIX wieku do fotografii wkroczyły już błony negaty-
licznie błyszczący obraz. wowe i pozytywowe papiery.
Odkrycie tej metody pozwoliło Daguerre owi A czy w obecnym aparacie fotograficznym są
skrócić czas naświetlania płytek z kilku godzin do kil- jeszcze pozostałości dawnej camery obscury?A jakie
kunastu minut, i właśnie to pozwoliło nadać całemu chemiczne reakcje zachodzą w tym maleńkim pude-
9
procesowi fotografii praktycznego znaczenia . łeczku?
Od roku 1829 Daguerre rozpoczął współpracę Żadne. Sama fizyka, sama elektronika.
z Niepce em, a po jego śmierci z jego synem Następnym razem zajmiemy się już światłoczu-
Izydorem. I w 1835 roku powstały już zupełnie niezłe łymi związkami żelaza. 59
k l u b wy n a l a z c ó w
KLUB WYNALAZCÓW
od różnych uszkodzeń powierzch- by meble ostrym przedmiotem 
niowych zawsze byłyby w jedna- drewno jest danego koloru w całej
kowym kolorze, a tych zadrapań objętości. Innym rozwiązaniem,
nie byłoby widać. Problem jest, choć już zahaczającym o strzelanie
jak widać, niełatwy. z armaty do wróbli, byłaby uprawa
Zobaczmy, jak sobie z nim takiego drzewa, które miałoby
poradzili nasi Czytelnicy. określony kolor drewna już w cza-
Klara Czyżewska z Modlni- sie rośnięcia.
cy (4 pkt.) proponuje rozwiązanie I to jest dobra propozycja.
proste jak jajo Kolumba. Na wstę- Nawiasem mówiąc, o ile uprawa
pie pyta retorycznie:  a czy ko- drzewa o  zadanym kolorze jest
niecznie trzeba meble malować? raczej niewykonalna, to można
Przecież drewniane też są ładne. jednak, przez podlewanie cieczą
Surowe drewno można zabezpie- zawierającą barwnik, uzyskać
czyć lakierem, który naprawdę drewno w niemal dowolnym kolo-
ciężko zdrapać. Można meble dla rze. Rzecz jasna farba, rozpuszczo-
przedszkolaków inaczej ozdobić na w wodzie, nie może być tok-
Szko
Szkoła Wynalazców
ła W
y
na
laz
ców
np. dostępnymi na rynku nalepka- syczna dla drzewa. Wymienionym
Zadaniem Waszym było mi wielokrotnego użytku . Prawda, Kolegom gratuluję, przydzielam
ograniczyć ujemne rezultaty niepo- że kolorowe podoba się dzieciom, punkty i nagrody!
hamowanej energii małych dzieci: jednak czasem jest kiczowate.
Poza tym w dobie trendów ekolo-
Ranking bieżący
 Jak pomalować meble
gicznych naturalne, drewniane
dla przedszkoli, żeby dzieci nie Szkoły Wynalazców:
meble znalazłyby swoich zwolen-
dały rady zniszczyć i podrapać
ników. 1. Michał Turski (11 pkt.)
farby? .
To prawda, ale jak wygląda- 2. Nelliusz Frącek (9 pkt.)
Dzieci, małe przedszkolaki, łyby przedszkola jednolicie drew- 3. Konrad Fajer (7 pkt.)
to prawdziwy wulkan energii, któ- nopodobne? Prowadziłoby to do 4. Agnieszka Stokłosa (5 pkt.)
rą muszą wyładować na dowolnej pewnej monotonii, jednakże jest 5. Michał Wadas (5 pkt.)
aktywności. Ofiarami tej aktywno- to jakieś wyjście! 6. Marek Bielecki (4 pkt.)
ści i ciekawości poznawczej pada- Konrad Fajer (3 pkt.) propo- 7. Klara Czyżewska (4 pkt.)
ją wszystkie zabawki, a lalki cier- nuje metody psychologiczne i pi- 8. Jan Krzanowski (4 pkt.)
pią na  rozdarcie brzucha , bo sze: znając dzieci, myślę, że żadna 9. Daniel Nazaruk (4 pkt.)
przecież maluch musi zobaczyć, farba nie wytrzyma ich ciągłego 10. Przemysław Pijaj (4 pkt.)
co jest w środku! Oczywiście ofia- biegania, uderzania, rozrzucania 11. Sebastian Stojak (4 pkt.)
rami takiej aktywności padają też i stosowania wszystkich innych 12. Leszek Sikora (4 pkt.)
meble przedszkolne i domowe. czasowników kończących się na 13. Kinga Tobała (4 pkt.)
Co dziecko może zrobić z meblem? -ania. Myślę, że dobrze by było 14. Dawid Żurawski (4 pkt.)
Może: wywracać, stawiać jeden zachęcić dzieci do tego, żeby o te 15. Jakub Janusz (3 pkt.)
na drugim, jez
dzić po blatach sa- meble dbały. Mogłyby malować na 16. Kacper Nowak (3 pkt.)
mochodzikami, z których wcze- ławkach, a pod koniec dnia najład-
śniej zdjęło kółka, stukać klockami, niejszy rysunek (oraz najlepiej za- A oto nowy problem:
młotkami i innymi twardymi przed- chowany stolik) dostawałby nagro- Nie tak dawno jeszcze popu-
miotami. Co to oznacza dla np. dę w postaci np. wyboru zabawy larny rosyjski malarz i grafik
producenta mebli przedszkolnych? czy deseru po obiedzie. Może Władimir Faworski miał dość czę-
Ma zasadniczo dwa wyjścia: może i w ten sposób można by uchronić sto kłopot z klientami, zamawiają-
np. pomalować je jakąś niesłycha- ławki przed degradacją? Ha! Może cymi u niego obrazy. Klienci, naj-
nie odporną farbą, np. dwuskładni- by to coś dało. W każdym razie pierw fabrykanci i kupcy, a póz
niej
kową farbą epoksydową, ale tu jest to jakiś pomysł. po rewolucji, sekretarze różnych
wkroczy Sanepid, który określa, Michał Wadas (5 pkt.) pro-  rejkomów , z wysokości swego
jakimi farbami można malować ponuje wtłaczać farbę do drewna konta i stanowiska krytykowali ob-
sprzęty dla dzieci, które m.in. gry- w procesie analogicznym do im- razy i czepiali się nieistotnych dro-
zą meble, a przecież nie mogą się pregnacji ciśnieniowej  jednak biazgów, obrzydzając Faworskie-
zatruć! Cóż więc pozostaje? zamiast impregnatu stosowany mu moment otrzymania honora-
Najlepiej, gdyby meble wykony- byłby barwnik. Drewno byłoby na- rium. Faworski, jako prawdziwy
wać z jakieś tworzywa, barwione- sycone kolorem w całej objętości, człowiek sztuki, nie znosił takich
60 go w masie, a wtedy niezależnie więc nawet jeśli dzieci zadrapały- ludzi i w końcu wpadł na pomysł,
Rozwi zania wysy aj na e-mail: [e-mail]
z dopiskiem w temacie: Klub Wynalazców
żeby pogodzić swobodę wypowie- Wszystkim życzę wczucia ście pełnej analizy resursów  jak
dzi artystycznej z wymaganiami się w artystyczną naturę Fawor- się to mówi w TRIZ i nie dostrze-
dyletanckich klientów. Drobny, skiego, dobrych pomysłów i przy- gliście innych możliwości.
mały chwyt i& święty spokój! pominam o terminie: 31 sierpnia br. To trochę tak jak w bajce 
Faworski postąpił jak  rasowy tri- anegdocie, która opowiada o my-
zowiec , mimo że tej metodyki śliwym, który wybrał się na polo-
Klub W
Klub Wynalazców
y
na
laz
ców
w jego czasach jeszcze nie było. wanie. Wszedł w głęboką puszczę
Co on takiego wymyślił? I to jest Mieliście rozwiązać prawdzi- i nagle dostrzegł najprawdziwszą
właśnie zadanie dla Was: wy techniczny problem: gawrę, a w niej malutkiego niedz
-
wiadka.
 Zaproponować sposób
 Gdzie twój tata  zapytał.  Nie
unikania denerwujących, dyle-  Jak zmierzyć napręże-
żyje  odparł smutnie niedz
wia-
tanckich dyskusji przy odbiorze nie stalowych strun w elemencie
dek.
zamówionego obrazu, krytyko- strunobetonowym, już po zwią-
 A mama?
wanego przez nieznających się zaniu betonu, czyli w gotowym
 Też.
na sztuce klientów . obiekcie? .
 To świetnie! Wezmę cię do
sdomu, będą miały dzieci dobrą
Faworski to malarz i grafik. Zadanie wydaje się niewy- zabawę.
W tej dziedzinie był mistrzem, za- konalne. Większość propozycji sku- To mówiąc, schylił się, żeby
tem jego sposób najprawdopodob- piała się na efekcie zmiany oporno- zabrać niedz
wiadka, ale mały,
niej był z jego podwórka. I więcej ści naprężonego drutu, na podo- przestraszony, zaczął krzyczeć:
już podpowiedzieć nie mogę, liczę bieństwo tensometrów. Te tenso-  Babciu! Babciuuu!
na Waszą wakacyjną fantazję metry okazały się potężnym wek- No właśnie. Poza rodzicami
i mniej pogodne dni, kiedy jest torem inercji, zamykającym oczy była babcia, może i wujkowie&
czas na różne przemyślenia! na inne efekty. Nie przeprowadzili- Naprężony drut zmienia wie-
le swoich parame-
Reprodukcje prac trów i należało rozwa-
Faworskiego. żyć, które mogą się
przydać do pomiaru
jego napięcia. Zanim
więc ujawnię rozwią-
zanie, przyjrzyjmy się
Waszym propozycjom:
Jarosław
Korczyński (2 pkt.)
pisze:  Stalowe stru-
ny, jak każdy element,
charakteryzują się
określoną opornością
elektryczną, która dla
danego materiału jest
znana. Pod wpływem
W lipcowym numerze
Nie przegap!
Elektroniki dla Wszystkich:
Ponadto w numerze:

Old Time Player

Bateria słoneczna
Oryginalny cyfrowy odtwarzacz plików

Podświetlany zegar RGB
muzycznych na bazie komputera PC.
Robot mobilny  krok po kroku
A wszystko to w obudowie... starego lampo-
Płytki drukowane  metoda fotochemiczna

wego odbiornika radiowego Pionier. Kuchnia Konstruktora  Taki zwyczajny

HAS  House s Automated System zasilacz&

Pod lupą  Klocki do budowy wzmacniaczy
Interesujące moduły typu wejście/wyjście
tranzystorowych
o licznych funkcjach i ogromnych możliwoś-

Ośla łączka  Whisper  podsłuchiwacz
ciach, zwłaszcza przy współpracy z telefo-
szeptów
nem.

Podstawy techniki w.cz.

Elektronika dla informatyków  Trans-

Od węgla do krzemu, czyli fascynująca histo-
formator idealny
ria mikrofonu  Mikrofony krzemowe MEMS
Choć zjawiska i problemy występujące

Szkoła Konstruktorów  Układ elektro-
w transformatorach są dość skomplikowane,
niczny dla turysty lub związany z turystyką
przekonaj się, że można podejść do nich ina-
i wypoczynkiem
czej, bardzo prosto.

Szkoła Konstruktorów  Nietypowe wyko-

Rowerowy wyświetlacz widmowy
rzystanie odtwarzacza MP3 lub MP4
Rower nie musi być nudnym dwukołow-
cem! Wykonaj własnoręcznie pełnokolorowy EdW możesz zamówić w sklepie internetowym AVT
wyświetlacz widmowy RGB i zaprogramuj http://www.sklep.avt.com.pl, telefonicznie 22 257 84 50,
swój własny obraz!
fax: [phone], listownie lub za pomocą e-maila:

Sound switch
h
[e-mail]. Do kupienia także w Empikach
a
n
d
l
o
w
y
@
a
v
t
.
c
o
m
.
p
l
Inteligentny przełącznik dz
więkowy z możli-
i wszystkich większych kioskach z prasą.
wością wykrywania różnych rytmów, klaśnięć,
Na wszelkie pytania czeka także Dział Prenumeraty
www.elportal.pl
lokalizujący też położenie z
ródła dz
więku.
tel. [phone], [e-mail].
p
r
e
n
u
m
e
r
a
t
a
@
a
v
t
.
c
o
m
.
p
l
k l u b wy n a l a z c ó w
odkształceń właściwości te ulega- imprez kulturalnych. Potyczki
ją zmianie. Aby zmierzyć napręże- z nimi to prawdziwe majstersztyki
Ranking bieżący
nie strun, należy do ich końców przebiegłości, ale także taktu i kul-
Klubu Wynalazców:
podłączyć omomierze i przepuścić tury negocjatorów. To są jednak
prąd. Prąd będzie zachowywał się 1. Mateusz Kopa (14 pkt.) jednocześnie najprawdziwsze za-
inaczej niż we wzorcowej, niepod- 2. Rafał Czech (9 pkt.) dania trizowskie. Rozwiązuje się
danej naprężeniom strunie. Dzieje 3. Robert Kulas (9 pkt.) lekko łatwo i przyjemnie, ale trze-
się tak na skutek zmian w struktu- 4. Jarosław Korczyński (7 pkt.) ba znać chociaż podstawy tej me-
rze wewnętrznej metalu  naprę- 5. Andrzej Gruszka (5 pkt.) todyki. Wszystkim życzę sukcesu
żona struna rozciąga się, a tym sa- 6. A
ukasz Lis (5 pkt.) i dobrych pomysłów oraz przypo-
mym odległości między atomami 7. Maciej Skrzetuszewski (5 pkt.) minam termin: do końca sierpnia br.
rosną, dzięki czemu prąd łatwiej 8. Radosław Szmyd (5 pkt.)
płynie (opór jest mniejszy). Mierząc 9. Agata Frejlich (4 pkt.)
V
Vademecum
ademecum
różnicę oporów między wartością 10. Piotr Kulik (4 pkt.)
Młodego W
Młodego Wynalazcy
y
nalazcy
dla wzorca a wartością otrzymaną, 11. Leszek Sikora (4 pkt.)
uzyskamy naprężenie strun . 12. Eliza (3 pkt.)
To jest właśnie jest ten ten- 13. Zbigniew Kowalski (3 pkt.) Wszyscy znamy zjawisko
sometryczny kierunek myślenia. podświadomej oceny często krań-
Niby racja, ale w wiązce drutów A oto nowy problem: cowo różnych rzeczy: ludzi, obiek-
nie są one od siebie izolowane. Dla klubowiczów również tów technicznych, artystycznych
One w ogóle nie są izolowane, problem z życia artystów. itp. Ocena taka nie mieści się
a przecież beton bardzo długo Zdarzyło się kiedyś, że na w głowie i nie daje się niczym sen-
trzyma wilgoć i ma zasadowy od- festiwalu w Mediolanie, poświęco- sownym uzasadnić. Fragment arii
czyn, a więc trochę przewodzi nym pamięci Verdiego, mieli wy- ze znanej operetki Emmericha
prąd! Efekt tensometryczny byłby stąpić dwaj dyrygenci: Arturo Kalmana Księżniczka czardasza
więc nikły i zakłócony. Odpadają Toscanini i Pietro Mascagni. Mas- mówi:
również metody naklejania tenso- cagni bardzo zazdrośnie obserwo-  Cóż, że innych są miliony,
metrów przed zabetonowaniem wał wszystko to, co robił Toscanini Gdyś tą jedną urzeczony,
drutów. Przy pracach badawczych i w żadnym wypadku nie dopusz- Obraz jej jak cień,
oczywiście są odpowiednie, ale co czał do tego, żeby gdziekolwiek Idzie za tobą w noc i dzień .
zrobić, gdy leży sobie dowolny ele- potraktowano go gorzej niż znane-
ment i trzeba określić stan naprę- go już wtedy na całym świecie mi- Dlaczego tą jedną? Przecież
żenia jego drutów? strza batuty. Ustalając więc z or-  innych są miliony !
W tym duchu przyszła seria ganizatorami warunki kontraktu, Porzucając ten nieco waka-
pomysłów. Nikt nie zastanowił się oświadczył, że warunkiem jego cyjny wątek, zajrzyjmy do& biura
nad tym, jakie jeszcze zmiany mo- występu będzie honorarium wyż- konstrukcyjnego Henry'ego Forda,
że dać naprężenie drutu. A tym- sze chociaż o jednego lira od hono- który nie dawał sobie rady z od-
czasem drut może być: rarium Toscaniniego. Jednakże czytywaniem rysunków technicz-
 naprężony sprężyście, Toscanini oczywiście dowiedział nych, a już w ogóle nie umiał ich
 naprężony sprężysto-plastycznie. się o warunku Mascagniego i nie sporządzać. Wskutek tego budo-
W każdym z tych stanów był zachwycony perspektywą wał większość swych samocho-
może zmienić niektóre własności otrzymania niższego honorarium. dów na oko. Jakim cudem to
fizyczne, jak np.: Organizatorzy wpadli w popłoch: wszystko jez
dziło i się nie rozlecia-
 częstość drgań własnych, brak dwóch takich znakomitych ło? Legenda Forda mówi, że gdy
 prędkość przewodzenia dz
więku, dyrygentów znacznie obniżyłby już dorobił się biura projektowego
 oczywiście opór elektryczny, rangę festiwalu! Co robić? z inżynierami konstruktorami,
 strukturę krystaliczną, No właśnie! Takie problemy uzbrojonymi w matematykę i oczy-
 przenikalność fal elektromagne- skutecznie załatwia TRIZ i to na wiście umiejącymi zarówno czy-
tycznych, etapie elementarnej znajomości tej tać, jak i sporządzać rysunki tech-
 właściwości magnetyczne. metodyki. Spróbujcie więc: niczne, patrząc na te rysunki (któ-
Dla takich zmian należy do- re rozumiał jednak tylko fragmen-
 Doradzić organizatorom
brać odpowiednią metodę pomia- tarycznie), Ford rzucał np. uwagi:
festiwalu, jak pogodzić sprzecz-
rową, co samo w sobie nie jest  ten wałek wydaje mi się za gru-
ne żądania sławnych dyrygen-
proste, ale określić zasadę pomia- by. Zmniejszcie jego średnicę o 1/4
tów, żeby żadnego nie urazić
ru można dość łatwo. Wydaje się, cala . Inżynierowie oczywiście po-
i zapewnić ich udział w koncer-
że najłatwiej byłoby mierzyć pręd- słusznie zmniejszali i& silnik pra-
cie .
kość przewodzenia dz
więku. Tu cował poprawnie! Dlaczego?
jednak należałoby dobrać często- Malcolm Gladwell w trzeciej
tliwość optymalną ze względu na Wielkie gwiazdy ze świata ze wspomnianych książek (Błysk),
efekt pomiarowy, sposób przekaza- artystycznego znane są na prze- do których Was zachęcałem, opisu-
nia dz
więku na sterczący na ze- strzeni całej historii kultury z roz- je zadziwiający przypadek. W 1983
wnątrz drut i odbioru sygnału na licznych fanaberii, prowadzących roku Muzeum Jeana Paula Getty -
drugim końcu. niekiedy do prawdziwych skanda- ego w Kalifornii otrzymało propo-
Kolegę mimo wszystko wy- li. Są prawdziwym utrapieniem dy- zycję zakupu rzez
by antycznej,
62 różniamy, za dobre chęci. rektorów i organizatorów różnych tzw. kurosa, czyli nagiego mło-
Profesjonalne narz dzia skrawaj ce
do obróbki metalu
dzieńca wyrzez
bionego w posta- tychmiast poczuł do niego nie-  czegokolwiek , jeśli  wygląda
wie stojącej, z lewą nogą wysunię- chęć . Miał wrażenie, że  oddziela właściwie , jest estetyczna i budzi
tą do przodu i opuszczonymi rękami. go od rzez
by tafla szkła . od pierwszego rzutu oka dodatnie
Po dalszych dogłębnych wrażenie  najczęściej jest też pra-
badaniach, w tym także dokumen- widłowa w daleko szerszym zna-
tów towarzyszących kurosowi, czeniu tego słowa.
podczas których wykryto pewne Rodzi się oczywiste pytanie:
anachronizmy, jak np. opatrzenie a więc co, matematyka i wytrzy-
korespondencji z 1952 roku kodem małość, z mechaniką i szeregiem
pocztowym, podczas gdy kody pokrewnych nauk, czy intuicja?
wprowadzono 20 lat póz
niej. A średniowieczne katedry? Nie
Warstwę kalcytu, jak się okazało, znano wtedy statyki budowli, me-
można dość łatwo wytworzyć chaniki gruntów, a stoją do dziś!
sztucznie za pomocą pleśni ziem- Wracając do Forda, zwykło
niaczanej. W całej tej historii istot- się tłumaczyć tę jego intuicję tym,
ne jest to, że kilka osób wydało że wychował się na farmie wśród
prawidłową opinię bez jakichkol- mnogich  konstrukcji przyrody:
wiek badań i analiz, czyli po pro- drzew, kwiatów, krzewów, zwie-
stu intuicyjnie. Dziś, w dobie po- rząt i utrwalił sobie stereotyp pra-
wszechnej racjonalizacji, gdy widłowych proporcji, odpowied-
 szkiełko mędrca i oko ma decy- nich do pełnionej funkcji, jako że
dujący głos w ogromnej większo- w przyrodzie nie ma nieoptymal-
ści spraw, takie intuicyjne wraże- nych konstrukcji,  wykosiła
nia, i co gorsza prawidłowe, je dawno ewolucja.
są czymś zadziwiającym. Może tak, a może nie.
Jak jednak pisze Gladwell, W każdym razie ani Ford, ani wy-
na podstawie licznych badań ame- mienieni eksperci od rzez
b antycz-
rykańskich psychologów, człowiek nych, nie umieli powiedzieć nic
najwyraz
niej posiada coś w rodza- konkretnego, dlaczego ocenili
ju wewnętrznego  komputera , rzecz tak, a nie inaczej. Być może,
działającego poza świadomością, pozostając w kręgu książek
Antyczny kuros. ale skutecznie wpływającego na Gladwella, odgrywa tu rolę reguła
nasze świadome decyzje. Funkcja 10 000. Czyli, jeśli poświęcimy
Rzecz jasna muzeum zleciło naszego mózgu, która realizuje ta- na uprawianie jakiejś dyscypliny
ekspertom zbadanie autentyczno- kie błyskawiczne wnioskowanie, 10 000 godzin, zyskujemy ten szó-
ści rzez
by, która miała kosztować jest nazywana  nieświadomością sty zmysł ułatwiający nam życie.
niebagatelną sumę  10 mln dola- adaptacyjną . Jest ona odpowie- Znane są przecież wyczyny
rów. Badał ją m.in. geolog, który dzialna za błyskawiczną ocenę zja- np. Paganiniego, który potrafił za-
odkrył pod mikroskopem elektro- wisk tak, abyśmy mogli działać ra- grać ą vista koncert z nut odwró-
nowym cienką warstwę kalcytu, cjonalnie, nawet nie mając czasu conych do góry nogami! To samo
powstałą z dolomitu  właściwego i danych, niezbędnych do normal- potrafił zrobić Henryk Wieniawski.
materiału rzez
by  taką, jaka po- nej, logicznej analizy. Amerykań- I nie był to bynajmniej jakiś kon-
wstaje po upływie setek lat. Był to ska psycholog Nalini Lambady po- cert szkolny, tylko rzetelnie trudny
ważny dowód starości rzez
by, kazała studentom trzy dziesięcio- wirtuozowski utwór, w dodatku
a więc częściowo potwierdzał jej sekundowe nagrania z zajęć uni- nie wydrukowany, lecz napisany
autentyczność. Był jednak pewien wersyteckich  z wyłączonym ręcznie, a ściślej nabazgrany! Czy
problem: kuros  nie wyglądał jak dz
więkiem  i stwierdziła, że bez mieli szanse  opracować interpre-
należy . Pierwszy zauważył to trudu ocenili skuteczność nauczy- tację , rozważyć subtelności wy-
Federico Zeros, włoski historyk cieli, których nigdy przedtem na konawcze, a chociażby dobrać
sztuki, który po obejrzeniu rzez
by oczy ni widzieli. Potem skróciła na- optymalną palcówkę? Takie efekty
orzekł, że z paznokciami jest  coś grania do 5 sekund i stwierdziła, daje po prostu ciężka, systema-
nie tak , ale nie umiał powiedzieć że oceny się nie zmieniły. Również tyczna praca, właśnie w czasie
co. Podobnie zareagowała na kuro- dwie sekundy okazały się czasem tych 10 000 godzin. Pozostaje  tyl-
sa Evelyn Harrisom, znawczyni wystarczającym do prawidłowej ko wybrać kierunek, w który war-
greckiego rzez
biarstwa, która nie oceny wykładowców. I nie tylko to te 10 000 godzin zainwestować!
potrafiła wyjaśnić, co konkretnie wykładowców, także nowo pozna- Wtedy można mieć szanse na suk-
się jej w rzez
bie nie podoba, ale nej dziewczyny czy chłopca, a tak- ces na poziomie światowym!
zakwestionowała jej autentycz- że przy ocenie nowej maszyny,
ność. Dyrektor Ateńskiego Towa- snowej rzez
by i obrazu. Prezes Klubu Wynalazców
rzystwa Archeologicznego po obej- Nie jest to jednakże takie Mgr inż. Jan Boratyński
rzeniu kurosa powiedział, że  na- rzadkie zjawisko. Konstrukcja
Kochani Klubowicze. Zadania ze  Szko y Wynalazców (o czym wielokrotnie przypomina em) s przeznaczone dla
osób, które NIE uko czy y 15. roku ycia. Bawi si mo emy wszyscy, ale nagrody rzeczowe otrzymaj tylko M odzi
Wynalazcy. Dlatego uczestników konkursu  Szko a Wynalazców prosimy o przes anie o wiadczenia, e mieszcz si 63
w tej grupie wiekowej, ile maj lat i do której szko y ucz szczaj . Niezale nie od wieku nagrodzimy wszystkich
uczestników  Klubu Wynalazców .
Szkolny szybowiec
zdalnie sterowany
JS  MICHAA
EK
Pa we De j n a k , J a n Se we r n i a k
ploatacyjnych, co ma również
Wielu Czytelników wci prosi Redakcj  M odego Technika
wyraz
ne odniesienie w zastoso-
o modele zdalnie sterowane  szczególnie te lataj ce. Wakacje
wanych rozwiązaniach. Do jego
pomyślnego zbudowania trzeba
szczególnie sprzyjaj takim projektom, st d dzi postaramy si
mieć już jednak opanowane pod-
spe ni ich yczenia.
stawowe umiejętności warsztato-
O PROJ E KC I E
Na samym początku należy
się Czytelnikom informacja, że
choć dzisiaj prezentowany model
wywodzi się z zapewne znanych
już młodym technikom modelarni
MDK im. Kopernika we Wrocławiu,
to jednak tym razem tak projekt,
jak i prototyp modelu jest dziełem
2
Widok na spodni cz szkieletu centrop ata. Widoczne wype nienia pomi dzy
ebrami nadkad ubowymi i (jeszcze na tym etapie niewklejone) rodniki d wiga-
ra  prosz zwróci uwag na kierunek w ókien wype nie . Aby eberka lepiej
trzyma y si w listwie sp ywu, nale y wykona niewielkie wpusty w tej ostatniej 
pomini cie tego znacznie os abia skrzyd o.
instruktora Jana Sewerniaka (stąd we, uzyskane choćby przy budo-
1
i inicjały  JS przed nazwą projek- wie latających modeli szybowców
Na tym zdj ciu warto zwróci uwag tu i jego udział w tworzeniu tego konstrukcyjnych typu Jaskółka.
na wype nienia pomi dzy ebrami artykułu). Prototyp modelu został
nadkad ubowymi, dolnym i górnym opracowany, wykonany i oblatany MAT E RI AA
Y I NARZ
DZI A
d wigarem, a tak e w naro ach przy w roku 2004, a przez kolejne lata
nasadzie uszu (zewn trznych, pod- potwierdzał swoją użyteczność Do zbudowania modelu
niesionych ko cówek p ata). w wielu udanych lotach, w najróż- potrzebne będą:
Numeracja eberek przy rozbieraniu niejszych warunkach.  deseczki balsowe 2 mm, 3 mm,
bloku to równie dobry sposób na Projekt ten powstał głównie 4 mm
doskona e skrzyd o. z myślą o młodych modelarzach  modelarskie listewki sosnowe
64 i raczej trudnych warunkach eks- 2�4, 3�7
 balsowa listwa spływu 5�25
 lekka sklejka 3 mm
 sklejka lotnicza 0,3 0,6 mm i 3 mm
 rurka z laminatu węglowego
średnicy min. 8 10 mm lub
sztywna końcówka wędziska
o podobnych wymiarach
 bowden modelarski długości 1,5 m,
akcesoria modelarskie (hak, or-
czyki, śruby i nakrętki M2 M3)
 klej do drewna typu wikolowego
(np. Ponal-Express), żywica
dwuskładnikowa, cyjano-akryl
 papier japoński (gruby na skrzy-
dła, cienki na kadłub i usterze-
nie), nitrocellon (rozpuszczalnik
nitro, ewentualnie aceton, które-
go dodatek do nitrocellonu wią-
3
że wodę i zapobiega białym prze-
barwieniem przy impregnacji) Widok na lew stron usterzenia  widoczny wylot i zako czenie bowdenu
 dowolna, w miarę współczesna oraz popychacza steru kierunku.
dwukanałowa aparatura RC
z dwoma miniserwami (po ok. natarcia i dz
wigarów  z dwojga US T E RZE NI A
17 g) złego lepiej odrobinę za małe niż
Z narzędzi potrzebne będą trochę za duże& Umiejętne wyko- Wykonanie stateczników
przede wszystkim: modelarska de- nanie tego etapu prac wymaga i sterów nie powinno sprawić
ska montażowa, nożyk modelarski, staranności. większych kłopotów  w porówna-
szczypce uniwersalne, wkrętaki, Po przygotowaniu wszyst- niu z pozostałymi elementami to
wiertarka elektryczna, pędzel z na- kich żeberek i trójkątnej listwy zwykle najprzyjemniejsze do wy-
turalnego włosia, szprychy 2 mm, spływu przystępujemy do monta- konania części płatowca. Nie zwal-
słoiczki jednorazowe z PE. żu skrzydła na równej desce mon- nia to jednak od starannego przy-
tażowej. Płat składa się z centro- gotowania i klejenia poszczegól-
DOKUME NT AC J A płata i dwóch uniesionych końcó- nych połączeń listew o odpowied-
WYKONAWC ZA wek  tak zwanych uszu. nim ułożeniu włókien. Podobnie
Wszystkie montujemy najpierw na jak w przypadku skrzydeł, również
Jeszcze przed przygotowa- płasko jako jedną całość (metrowe i tu bardzo ważna jest odpowied-
niem materiałów i rozpoczęciem listwy przecięte zostaną dopiero nia impregnacja i sezonowanie
prac należy zapoznać się dokład- po wyschnięciu skrzydła). Należy poszycia przy jednoczesnym odpo-
nie z całą dokumentacją modelu zwrócić szczególną uwagę na że- wiednim jego usztywnieniu. Pod-
A
. W tym celu należy również wy- berka na załamaniach płata  te stawą do działań na tym etapie
drukować i złożyć w jeden arkusz będą pochylone dokładnie o 10�. będą rysunki wykonawcze i foto-
3 4
rysunki wykonawcze w skali 1:1, Do końcówek skrzydeł doklejane grafie modelu  szczególnie , .
które będą dołączone do kolejnego są profilowane nakładki z klejonej
numeru  Młodego Technika na balsy lub pianki 8 10 mm. Nie na-
B
płycie CD . Ponadto należy przy- leży również zapomnieć o łączni-
gotować miejsce do dłuższej pracy kach i wypełnieniach z balsy 2 mm
i przechowywania prefabrykatów. o właściwie ułożonych włóknach
drewna (pionowo w dz
wigarach,
S KRZYDA
A poprzecznie między środkowymi
żebrami, po przeciwprostokątnej
Bezpośrednie prace polecam w trójkątach narożnych).
rozpocząć od przygotowania sza- Na poszycie zalecamy trady-
blonów żeber, a następnie odryso- cyjny papier japoński  mimo wie-
wania ich na balsie 2 mm i ich wy- lu nowych materiałów, starsza
cięcia z zapasem 1 2 mm. technologia pozwala na lepsze
Poszczególnie formatki żeber nale- usztywnienie skrzydła. Przy impre-
ży odpowiednio złączyć w blok za gnacji nie należy dążyć do uzyska-
4
pomocą długich śrub lub szprych, nia zbyt gładkiego poszycia  me-
by szlifując je razem, uzyskać jed- chate poszycie powoduje turbu- Mocowanie usterzenia poziomego
nakowe profile. Na tym etapie lentny opływ, co  przy tych pręd- do belki ogonowej w widoku z do u.
warto przewidzieć wykonanie kil- kościach przelotowych  zmniejsza ruby mocuj ce wykorzystane s
ku zapasowych żeberek. Po zakoń- opory. Zaimpregnowany kilkakrot- równie do zamocowania p ozy ogo-
czeniu profilowania żeberek, pilni- nie płat powinien pozostać w unie- nowej. Na zdj ciu widoczny te cz-
kami igłowymi przygotowujemy ruchomieniu przez co najmniej nik obu po ówek steru wysoko ci.
wpusty dla listew profilujących, 2 tygodnie. 65
KADA
UB
Nie bez powodu kadłub zo-
stawiliśmy na koniec. To nie mniej
trudny do wykonania element mo-
delu niż wcześniej wykonane
skrzydła. Ważne jest tu zachowa-
nie prawidłowej geometrii całości,
w tym szczególnie kątów zaklino-
wania skrzydeł i belki ogonowej.
5
W podskrzyd owej cz ci kad uba mieszcz si serwa w uk adzie tandem (jed-
Plany w skali 1:1, w wersji do wydru- no za drugim). W prototypie wykorzystano siedemnastogramowe tanie serwo-
kowania, znajd si na p ycie CD do- mechanizmy  doskonale sprawdzaj si w tej roli.
czonej do MT 8/2010.
6
Mocowanie haka do startów z holu i wyrzutni gumowej powinno mie mo li-
wo pewnej regulacji przód ty . Po prawej stronie wida otwór bardzo przydat-
8 10
ny przy wyrzutach z r ki (vide sekwencja zdj  oraz film zawarty
na do czonej do tego wydania p ycie CD).
Ta ostatnia powinna być możliwie niu po lotach) oraz wyloty bowde-
sztywna, lekka i pewnie osadzona nów, prowadzących popychacze
w tylnej części gondoli kadłubo- sterów. Usterzenie pionowe moco-
wej. Nie zalecam stosowania in- wane jest do belki ogonowej na
nych niż laminatowo-węglowych stałe za pomocą obustronnych na-
3 4
belek ze względu na ich zbyt małą kładek balsowych  vide fot. , .
sztywność  w tym i na skręcanie. Do wycięcia burt kadłuba
Na jej końcu powinna znalez
ć z balsy 3 4 mm najlepiej posłuży
miejsce podkładka wraz ze śruba- nam szablon z tektury. W modelu
mi do mocowania usterzenia po- przedstawionym na ilustracjach
ziomego (rzecz niezwykle przydat- wewnątrz burt kadłubowych znaj-
na w transporcie i przechowywa- duje się dodatkowa sklejka lotni-
66
7
Ca y (cho szcz tkowy) kad ub wraz z limuzynk z lewej strony. Do pewniejsze-
go uchwytu przy wyrzucie z r ki s u obustronne nak adki z papieru ciernego
gradacji ok. 80. Poniewa prowadzenie anteny odbiornika RC w w glowej bel-
ce ogonowej (cho techniczne wykonalne) wi za oby si ze znacznym zmniej-
szeniem skutecznego zasi gu, w tym egzemplarzu wyprowadzono j z lewej
strony kad uba, by pó niej prowadzi j nad skrzyd em do górnej cz ci sta-
tecznika pionowego (mocowanie poprzez gumk recepturk do wbitej w bals
szpilki krawieckiej).
cza 0,4 mm. To rozwiązanie wyraz
- tecznie nawet gumek recepturek 
nie zwiększa odporność kadłuba byle minimum kilkunastu) jest wy-
na  przyziemne uszkodzenia, jed- konany jako jeden element z pręta
nak nie jest niezbędna dla normal- bukowego średnicy 6 mm (może
nej eksploatacji. Równie ważna to również być bambus). Dla za-
jest rola listew balsowych o prze- bezpieczenia poszycia skrzydeł
kroju trójkątnym, które wzmacniają w transporcie (jak każdy modelarz
połączenia poszczególnych płasz- wie, to właśnie w transporcie zda-
czyzn kadłuba. Także kierunek rza się najwięcej modelarsko-lotni-
włókien okładzin podłogowej i gór- czych wypadków) kołek mocowa-
nej ma znaczenie  tu włókna bal- nia skrzydeł jest montowany
sy powinny być koniecznie usta- w otworach kadłuba na wcisk
wione poprzecznie. i demontowany do transportu.
Większość wręg kadłuba Wyposażenie elektroniczne
można wykonać z lekkiej sklejki należy montować według ustalo-
3 mm (tzw. cytrusówki), jednak do nych w takich wypadkach zasad 
mocowania samej belki ogonowej licząc od dziobu: balast, zasilanie,
warto zastosować wielowarstwo- odbiornik, serwomechanizmy.
wą sklejkę lotniczą o znacznie Szczegółowe rozmieszczenie po-
większej wytrzymałości. szczególnych elementów zależy
Dziób modelu, podobnie jak od posiadanego wyposażenia i nie
wypełnienie tylnej części, wykona- jest rozrysowane w dokumentacji
ny jest z klejonki balsowej, a na-  należy posiłkować się ilustracja-
8 10
stępnie oszlifowany do oczekiwa- mi  .
nego kształtu. W dziobie można Hak do startów z holu
dodatkowo wykonać komorę bala- w prototypie został wykonany
stową, można go też zrobić, jako z blachy duralowej grubości 2
odrębny element z elastycznego mm, ugięty pod kątem prostym,
tworzywa  na przykład z gumy a następnie przykręcony do
porowatej (używa się takiej w pa- wzmocnionej w tym miejscu pod-
cach do fugowania i można ją ku- łogi kadłuba. Element ten można
pić w małych arkuszach w skle- również wykonać z wykorzysta-
pach budowlanych)  również kle- niem dostępnych w sklepach
jąc wiele warstw. Takie rozwiąza- i zestawach modelarskich haków
nie może ochronić model przed holowniczych lub też wyciąć po-
 kretami , ale główny cel takiej dobny z kątownika aluminiowe-
modyfikacji to zabezpieczenie ew. go, jaki za kilka złotych można
 ludzkich przeszkód przed bliż- nabyć w sklepie budowlanym.
szym a gwałtownym spotkaniem Ponieważ dokładne ustawienie
z lecącym modelem, bo choć do lo- haka jest ostatecznie wynikiem
tów zazwyczaj wybiera się wylud- zachowanie konkretnego modelu,
nione miejsca, to jednak ostrożno- sposobu startu i preferencji użyt-
ści nigdy nie jest za wiele& kownika, należy przewidzieć
Kołek do mocowania skrzy- możliwość jego przestawiania
deł za pomocą pasm gumy (osta- w zakresie ą 10 mm. 67
6
Gniazdo do wyrzutów , podob-
nie jak doklejone do obu stron kadłuba
przeciwpoślizgowych nakładek z papieru
7
ściernego nie są wyposażeniem obo-
wiązkowym, jednak bywa niezwykle
przydatne, kiedy startujemy, rzucając mo-
del z ręki (na przykład w lotach na zbo-
czu), papier ścierny przyda się też przy
startach z wyrzutni gumowej  10 m linki
gumowej średnicy 4 6 mm i 50 m holu).
Balsowe elementy kadłuba pokry-
8
wamy cienką japonką i dwukrotnie im-
Micha (dawniej Micha ek  pilotuj cy szybowiec opisany w artykule), nada po- pregnujemy przed malowaniem docelo-
darowanemu przez swojego dziadka modelowi, w asn  odpowiedniejsz jego wym kolorem, co pozwoli uzyskać lepszą
zdaniem dla prawdziwego  fightera  nazw : Tornado! Sekwencja startu wyko- powierzchnię przy mniejszym chłonięciu
nana latem 2006 na  parkowym lotnisku : przygotowanie... komenda do startu... farby (inaczej niż w przypadku skrzydeł,
tu zależy nam na docelowo gładkiej
powierzchni).
L OT Y
Przed każdym lotem należy spraw-
dzić poprawność działania wszystkich
urządzeń, położenie środka ciężkości oraz
symetrię montażu powierzchni nośnych.
Do mocowania skrzydeł używamy odpo-
wiedniej ilości pasm gumy. Co oznacza
 odpowiednia ilość ? To dokładnie tyle,
ile potrzeba, by skrzydła nie  machały
przy gwałtowniejszym przechylaniu mo-
delu, jednocześnie nie za dużo, aby miały
możliwość  odejścia bez uszkadzania
kadłuba przy uderzeniu o ziemię (na przy-
kład przy tzw. cyrklu). To właśnie ta moż-
9
liwość powoduje, że to proste połączenie
& solidny zamach& silny wyrzut& skrzydło kadłub do dziś są najczęściej
stosowanym rozwiązaniem w modelach
przeznaczonych dla początkujących mo-
& i zdalnie sterowany lot! Specjalnie do celów tego uj cia pilot  przydusi  mo- delarzy.
del nieco wcze niej (na nieco ni szym pu apie)  dzi ki temu uda o si ca o Do pierwszych lotów warto wybrać
jako tako pomie ci w kadrze (normalnie wyrzuty ko czy y sie wyra nie wy ej niewielkie wzniesienie i dużą polankę do
i w warunkach atermicznych trwa y zykle ponad minut ). lądowania. Na początek należy opanować
loty na wprost i miękkie lądowanie. Do
korygowania ustawień modelu prócz try-
10
merów będących częścią wyposażenia
RC należy również używać podkładek
3 4
pod statecznik poziomy i . Kolejno
trzeba ćwiczyć łagodne zakręty i coraz
mocniejsze rzuty. Po kilkudziesięciu tego
typu lotach można przejść do lotów z ho-
lu lub zboczowych. Tu jeszcze bardziej
przydałby się bardziej doświadczony mo-
delarz, aczkolwiek trening na komputero-
wych symulatorach modelarskich (nawet
najprostszych  dostępnych bezpłatnie
w Internecie  choćby FMS-ie: http://
www.flying-model-simulator.com/) jest
dziś już niemal obowiązkowy przed
prawdziwymi lotami.
Na zakończenie tradycyjnie życzy-
my wszystkim wiele radości z eksploata-
cji udanych modeli i czekamy na naszym
internetowym forum na zdjęcia i filmy to
opisujące. Zatem, do zobaczenia!
68
Kolory to
fascynująca sprawa
Ad a m o wi c k i
Pierwszy do badania kolorów zabra si Izaak Newton.
Jego eksperyment odby si w zaciemnionej komnacie
oko o 300 lat temu.
Czerwony, zielony i niebieski to bar-
wy podstawowe; zmieszane razem
tworz bia y.
nić, że światło białe składa się
z różnych barw. Rezultaty badań
opublikował w książce Optyka
z 1704 roku. Naukowcy odkryli
potem, że wszystkie kolory można
uzyskać jedynie za pomocą trzech
barw podstawowych. Są to: czer-
wona, zielona i niebieska. Z nich
to tworzą się miliony kolorów.
Trzeba wiedzieć, że kolory podsta-
wowe zmieszane ze sobą tworzą
światło białe. Zróżnicowanie ilości
Model maszyny do badania miesza-
nia si kolorów. Materia y do kupienia w sklepie:
drut miedziany i zamki magnetyczne.
ewton ustawił szklany pry-
zmat na drodze smugi słonecz-
Nnego światła wpadającego
do komnaty przez szparę. Zobaczył
ze zdumieniem, że światło, prze-
chodząc przez szkło, załamuje się
i rozszczepia, tworząc barwną tę-
czę. To było zachwycające zjawi-
sko. Każdy zadowoliłby się tym
efektem, ale nie on. Newton się-
gnął po drugi pryzmat i ustawił go
w powstałym widmie. Promienie
świetlne połączyły się i z powro-
tem utworzyły białe światło.
Newtonowi udało się w ten
w końcu prosty sposób udowod- 69
każdej z barw podstawowych daje
wszystkie inne barwy. Barwy pod-
stawowe mieszane ze sobą parami
dają tak zwane barwy dopełniają-
ce, czyli żółtą, magentę i cyjan.
Takie mieszanie się barw nazywa
się mieszaniem addytywnym.
Gdybyśmy chcieli zrobić doświad-
czenie tego dowodzące, to potrze-
bowalibyśmy trzech rzutników,
z których każdy rzucałby na biały
ekran jeden z trzech podstawo-
wych kolorów. W miejscu, gdzie
wszystkie trzy kręgi: zielony, czer-
wony i niebieski, będą padać na
siebie, czyli zmieszają się ze sobą
trzy barwy podstawowe, powsta-
nie światło białe. Widzimy to na
poglądowym rysunku.
My także zmienimy tęczowe
Podstawa silnika, o z patyczka od szasz yka, ko eczek na komutator, kolory w biel. Nie będziemy jednak
oraz zupe nie nieobrobiony jeszcze klocek wirnika. posługiwać się pryzmatami i rzut-
nikami z kolorowymi filtrami, ale
pójdziemy inną drogą i zbudujemy
alternatywny przyrząd godny na-
szego laboratorium. Przyrząd ten
będzie miał wymienne barwne tar-
cze, na których będziemy ekspery-
mentować. Wykorzystując zjawi-
sko bezwładności naszego wzroku,
kolory będziemy mieszali ze sobą
za pomocą szybko wirującej tarczy.
Mimochodem powstanie też czę-
ściowo drewniany silnik elektrycz-
ny na prąd stały napędzający
przedmiot naszych badań, czyli
tarcze. Pracę zaczniemy od przygo-
towania tarcz barwnych.
Barwne tarcze. Zrobimy
je z kartonu z bloku technicznego.
Koła widoczne na zdjęciu mają
po 80 milimetrów średnicy.
Wykonamy od razu kilka wymien-
nych tarcz do badań nad miesza-
niem barw. Widzimy je na kolej-
Przygotowanie elementów do zrobienia wirnika. nych rysunkach. Poszczególne wy-
cinki kół pomalujemy farbą plaka-
Tarcza ó to-magentowa. Tarcza ó to-niebieska. Tarcza siedmiokolorowa.
70
Zdj ci a wykonanych prac wysy aj na e-mai l :
act i vereader@mt . com. pl z dopi ski em w t emaci e: Na warszt aci e
tową lub akrylową według za- go suportu wirnika a pozostałe
mieszczonego w piśmie wzoru lub cztery to miejsca, gdzie wkrętami
lepiej koła od razu wykreujemy do drewna przymocujemy szczot-
w komputerze. Najtrudniejsza jest ki komutatora. Na zdjęciu widać
pierwsza tarcza. Składa się z sied- ich położenie na płaszczyz
nie
miu pól. Kreski dzielące koło na podstawy.
równe części muszą być wzglę- Suport wirnika. Składa się
dem siebie obrócone od osi po 51 z dwóch jednakowych elementów
stopni i 42 sekundy. Inne barwne wygiętych z drutu w kształt wi-
koła są łatwiejsze do zrobienia, bo doczny na zdjęciu. Każdy z odcin-
dzielą koło tylko na dwie lub trzy ków miękkiego drutu o średnicy
części. Z przeciwnej strony tarcze 1 milimetra ma 150 milimetrów
mają przyklejone po cztery kawał- długości. Pętelki znajdujące się
ki rzepa. Rzep ten będzie mocował w środku długości odcinka drutu
barwne kartonowe tarcze do koła zwiniemy bez kłopotu specjalnymi
zamachowego naszego silnika, szczypcami do kształtowania dru-
czyli urządzenia obracającego tar- tu. Szczypce takie mają specjalnie
cze. Oczywiście barwne tarcze wydłużone końce. Jeśli nie posia-
możemy przymocować choćby do damy szczypiec do drutu, możemy Do wywiercenia prostopad ego otwo-
osi wentylatora, koła roweru albo posłużyć się zwykłymi kombiner- ru w klocku przysz ego wirnika warto
nawet zrobić sobie z nich zwyczaj- kami monterskimi, a oczka na dru- u y wiertarki kolumnowej.
ne bączki. Efektem ma być możli- cie zawinąć, na przykład na wier-
wość obserwowania, jak wygląda- tle o średnicy 4 milimetrów.
ją, podczas szybkiego obracania Suporty wklejamy klejem z glu-
się, mieszające się ze sobą barwne townicy w otwory podstawy, a na-
plamy. Pewnie rozwiązań na wpro- stępnie wyginamy tak, by oś wir-
wadzenie tarcz w ruch obrotowy nika włożona w pętelki była rów-
jest wiele, ale nie musimy iść na noległa względem podstawy.
łatwiznę i zbudujemy własny na- Wirnik. Składa się z prosto-
pęd tarczy, czyli silnik elektryczny. padłościennego klocka o wymia-
Materiały do budowy urzą- rach 40�20�20 milimetrów. Klocek
dzenia. Deseczka na podstawę, jest przewiercony wzdłużnie, osio-
płaska listewka, miedziany drut wo wiertłem o średnicy 3,5 milime-
nawojowy o średnicy 0,45 o długo- tra. Taką, a właściwie trochę mniej-
ści kilku metrów, drut miedziany szą średnicę ma patyczek odszasz-
1 milimetr średnicy, pokrywka od łyka. Warto tu posłużyć się wier-
słoja po ogórkach, dwa zamki ma- tarką kolumnową, a to dlatego,
gnetyczne, patyczek od szaszłyka, że łatwiej za jej pomocą utrzymać
bateria 9 V, przewód izolowany, potrzebne równoległości. Osią wir-
klocek prostokątny, kołeczek nika jest zwykły prosty patyczek
o średnicy 10 milimetrów, karton, od szaszłyka. Przewiercony klocek Suporty wirnika wygi te z drutu
farby plakatowe lub akrylowe, nawlekamy na patyk, mocując go 1-milimetrowej rednicy.
rzep krawiecki, pasek o długości klejem, mniej więcej pośrodku
25 centymetrów. Podpowiem jesz- patyczka.
cze, że rzep jest do kupienia w pa- Uzwojenie
smanterii, a zamki magnetyczne silnika. Uzwojenie
w sklepie narzędziowym. wirnika naszego
Narzędzia. Potrzebujemy silnika wykonamy
noża graficznego, kombinerek, z cienkiego 0,45-
wkrętaka, wiertarki z wiertłem -milimetrowej śred-
3,5 milimetra, kleju na gorąco nicy drutu miedzia-
z glutownicy, kleju wikolowego, nego. Powinniśmy
pędzelka do farb, kątomierza albo wykonać około 50
komputera z prostym programem zwojów dookoła
graficznym. Komputer z drukarką klocka. Końce drutu
pozwoli nam na proste zaprojekto- powinny sięgać
wanie i wydrukowanie barwnych okrągłego kołeczka
tarcz do eksperymentów. konektora. Pamię-
Podstawa silnika. Wycinamy tajmy, by przed zło-
ją z deseczki o wymiarach 150 na żeniem silnika
70 milimetrów. Grubość deseczki w całość odizolo-
wynosi 15 milimetrów. W deseczce wać końcówki dru-
od razu nawiercimy wiertłem 3-mi- tu nawojowego, Kolorowe ko a z drukarki i elementy do ko a
limetrowym odpowiednie otwory. czyli oczyścić drut zamachowego.
Cztery z nich są na nóżki druciane- z emalii za pomocą 71
Przygotowanie ko a zamachowego. Rzep przylepiamy do
kartonowego kr ka, a okr g y klocek centralnie do spodu Ko a barwne wycinamy z atwo ci no em graficznym,
pokrywki ale mo na te no yczkami.
Podstawa z wywierconymi otworami na nó ki suportów
Spody kó barwnych oblepione mi kkimi kosmatymi ka- wirnika i otworkami pod wkr ty do drewna, które zamocu-
wa kami rzepa krawieckiego. j szczotki.
drobnoziarnistego papieru ścierne- Magnesy. Potrzebujemy cześnie wraz z każdą połową obro-
go. Drut musi przewodzić prąd do dwóch jednakowych magnesów, tu wirnika synchronicznie zmienia
blaszek komutatora. które pozyskamy z rozebranych kierunek prądu w jego uzwojeniu.
Wsporniki magnesów. To zamków magnetycznych. Komutator zbudowany jest z drew-
dwie jednakowe odcinki listewki Kombinerkami usuniemy blokujące nianego walca, nałożonego na oś
o wymiarach 60�30�4 milimetry plastikowe poprzeczki obudowy wirnika, czyli patyka od szaszłyka.
każda. Do ich górnej części przy- i po chwili wyłuskamy z nich po Na powierzchni walca umieszczo-
kleimy magnesy, a części dolne jednym bardzo ładnym prostopa- ne są wzdłużnie dwie niestykające
przymocujemy do podstawy silnika. dłościennym małym magnesiku się blaszki z puszki po napoju.
ferrytowym. Magnesy Do nich podłączone są końcówki
umieścimy na drewnia- uzwojenia wirnika. Komutator zro-
nych wsporniczkach w po- bimy z kołka o średnicy 8 milime-
bliżu klocka z uzwojeniem. trów i długości 15 milimetrów.
Przykleimy je tam klejem Kołek także jest przewiercony osio-
z glutownicy, ale najpierw wo wiertłem o średnicy 3,5 milime-
musimy określić ich biegu- tra. Wirnik i kołeczek nanizany na
nowość. Zbliżone do siebie szaszłykowy patyk osi przyklejamy
magnesy powinny się od- klejem wikolowym.
pychać, a nie przyciągać. Blaszki komutatora. Wytnie-
W takim odpychającym my je z cienkiej blaszki na przy-
układzie przytwierdzimy kład z puszki po napojach. Należy
je klejem z glutownicy nadać im półokrągły kształt dosto-
do wsporników. sowany do kształtu komutatora.
Komutator. Jest to Jeśli nie da się końcówek drutu
Blaszka komutatora i szczotka wygi ta element, który umożliwia do nich przylutować, należy cienki
z miedzianego drutu. przepływ prądu elektrycz- drut uzwojenia mocno okręcić
72 nego do wirnika. Jedno- wkoło końca blaszki, tak by prze-
wodził prąd. Blaszki przyklejamy klejem z glutownicy
do kołka komutatora naprzeciw siebie tak, by się ze sobą
nie stykały.
Szczotki. Wygniemy je z 1-milimetrowej grubości
drutu miedzianego. Jeden z końców zaginamy w kształt
litery U, a drugi koniec w kształt 8. Pamiętajmy, by przed-
tem papierem ściernym odizolować końce drutu z emalii.
Kształt szczotki widzimy na zdjęciu.
Zasilanie. Prąd z baterii 9-woltowej do silnika do-
prowadzimy przewodami, które połączymy ze szczotka-
mi silnika.
Tarcza zamachowa. Wykonamy ją z kartonu,
rzepa, pokrywki od słoja po ogórkach i odcinka listwy.
Zaczniemy od narysowania okręgu o średnicy 80 milime-
trów na kawałku kartonu. Zaznaczmy środek okręgu
czarnym flamastrem, a następnie całą powierzchnie koła
oklejmy rzepem krawieckim. Do kartonu przykleimy tę
cześć rzepa, która ma sztywne haczyki. Rzep może wy-
stawać za powierzchnię okręgu, a gdy klej wyschnie,
wycinamy koło, obcinając także zbędne, wystające poza
obrys kawałki rzepa. Tak przygotowane koło przykleja-
my centralnie do metalowej pokrywki. Od spodu, także
centralnie, przyklejamy drewniany element w kształcie
walca o średnicy 30 milimetrów, grubości 20 milimetrów.
Środek pokrywki wyznacza nam zaznaczony środek
w kręgu z rzepem. W tym też miejscu, po uprzednim Widok przygotowanej siedmiobarwnej tarczy,
napunktowaniu, wiercimy na wylot otwór o średnicy któr b dziemy bada .
3,5 milimetra, pamiętając, żeby był prostopadły do po-
wierzchni pokrywki.
Montaż silnika. W otwory podstawy wkładamy
suporty stojana. Mocujemy je klejem z glutownicy.
Wkładamy na miejsce wirnik. Do jego końca mocujemy
tarczę obrotową, będącą jednocześnie kołem zamacho-
wym. Magnesy na swoich drewnianych wspornikach
przyklejamy do deseczki podstawy tak, by były jak naj-
bliżej zwojów wirnika. Klej na gorąco da nam chwilę
na prawidłowe ustawienie tychże podstaw. Sprawdz
my,
by magnesy nie zaczepiały o druty nawojowe obracają-
cego się wirnika. Szczotki mocujemy dwoma drewnow-
krętami, do których potem jeszcze dołączamy przewody
doprowadzające prąd z baterii. Druty szczotek musimy
wygiąć tak, by delikatnie dotykały blaszek komutatora.
Gdy to się stanie, silnik po podłączeniu baterii bez pro-
blemów powinien ruszyć. W powstały obwód elektrycz-
ny możemy także dodać jakiś prosty włącznik, który uła-
twi nam sterowanie.
Badania naukowe zaczniemy od tarczy siedmio-
barwnej. Tęczowe kolory na tarczy, po wprowadzeniu jej
w obroty, zleją się ze sobą, a powierzchnia powinna wy-
glądać na białą. Teoretycznie, bo w praktyce nie jest bia-
ła, ale jasnoszarawa i jakby trochę niebieskawa. Ale
przecież od czego badania. Można zaprojektować nową,
też siedmiobarwną, ale na której powierzchnia kolorów
niebieskiego i fioletowego będzie nieco mniejsza.
Naszą siedmiobarwną tarczę możemy wymieniać
na inne, złożone z na przykład dwu kolorów podstawo-
wych albo dopełniających. Możemy też przygotować tar-
czę składającą się z trzech kolorów podstawowych albo
samych dopełniających. Jeśli mamy fantazję iść dalej
w badaniach, to fajny może być wzór z czarno-białą spi-
ralą albo elementami w postaci kropek, czyli rastra.
Tarcza będzie robić się szara i można badać wtedy natę-
żenia szarości. Wreszcie syci naukowych eksperymen-
tów i wrażeń możemy odłożyć swoje notatki i spokojnie Pracuj cy model.
jechać na zasłużone wakacje. 73
j a k p o my l a , t a k z r o b i
ames Mitchener był korespon-
dentem wojennym na pokładzie
Jamerykańskich lotniskowców
w czasie wojny w Korei. Jeden
z najpoczytniejszych pisarzy ame-
rykańskich okresu powojennego
rozpoczynał właśnie swoją karierę
literacką i napisał w tym czasie
wiele opowiadań oraz książkę
Mosty na Toko-Ri. Fikcyjny wątek
fabularny łączy w tej powieści
wiele autentycznych wydarzeń za-
notowanych przez autora i tak np.
tytułowe mosty istniały naprawdę,
tyle tylko że znajdowały się w Ma-
jon-ni i Changnim-Ni w Korei Pół-
nocnej. Mitchener był gościem na
lotniskowcach USS  Essex i USS
 Valley Forge w okresie, w którym
Pierwszy typ ameryka skiego samolotu pok adowego, Vought VE7, tutaj akurat wysyłano samoloty bombardujące
w wersji dla lotnictwa l dowego. te mosty, misja ratunkowa opisana
w wersji dla lotnictwa l dowego. te mosty, misja ratunkowa opisana
Sztukas Pacyfiku
Al Ha
Al v a r H n s e n
w książce jest również bliska praw-
dzie, tyle tylko że zestrzeleni piloci
nie zginęli, a zostali ujęci przez żoł-
nierzy północnokoreańskich.
Bohaterami Mitchenera są
piloci marynarki, latający wówczas
na pierwszej generacji pokłado-
wych samolotów odrzutowych,
przede wszystkim maszynach typu
Grumman F9F Panther, jego repor-
taże i książka mają jednak i  blasza-
nych bohaterów drugiego planu ,
czyli samoloty śmigłowe i śmigłow-
ce. Mosty na Toko-Ri kończy wspo-
mniana już, nieudana akcja, w któ-
rej poderwane interwencyjnie sa-
moloty śmigłowe zapewniają osłonę
z powietrza, podczas gdy do rejonu
zestrzelenia spieszy śmigłowiec
ze specjalnego okrętu-bazy zacumo-
wanego jak najbliżej rejonu działań.
Wspomniane samoloty to Chance
Vought F4U Corsair i Douglas A-1
Skyraider, a jedną z najciekawszych
Pierwszy  pirat firmy Vought, UO-1 Corsair w niezwyk ej roli  samolotu pok a- dla mnie scen z książki nie jest by-
dowego sterowca ameryka skiej marynarki ZR 3  Los Angeles . Skuteczno najmniej ta dotycząca skompliko-
niemieckich sterowców jako maszyn patrolowych w czasie I wojny wiatowej wanej operacji ratunkowej, ale inna,
spowodowa a, e marynarka ameryka ska rozpocz a powa ne próby ze ste- mało zauważalna, w której autor mi-
rowcami. Mia y ogromny zasi g i mog y pozostawa w powietrzu przez dni i ty- mowolnie odnotował rzeczywisty
godnie, a wysy anie w asnego samolotu z takiego odchylanego  trapezu po- stosunek floty i dowódców do nie-
74 zwala o rozszerzy promie rozpoznania i u atwia o komunikacj z w asnymi docenianego lotnictwa śmigłowego.
okr tami i l dem.
T E K S T A T W Y



Dwa lata po SBU 1, czyli w 1936 roku pojawi si bombo-
wiec nurkuj cy Vought SBU 2 Vindicator, czyli, co za
ZR 3 by zbudowany po wojnie w zak adach Zeppelina we zaskoczenie, ju nie kolejny  korsarz a  obro ca .
Friedrichshafen jako klasyczny komunikacyjny sterowiec Chodzi o by mo e o odró nianie si nazw od konku-
wodorowy (LZ 126) i przej ty przez USA w ramach odszko- rencyjnej firmy Douglas, cho ich nowy TBD Devastator
dowa wojennych. Amerykanie wymienili wodór na bez- (niszczyciel) by akurat samolotem torpedowym. SBU 2
pieczny, ale niezwykle jeszcze wtedy rzadki i niebotycznie wyprodukowano w skromnej liczbie 170 sztuk, w chwili
drogi hel, a mieli go wówczas (zreszt jako jedyni na wie- wybuchu II wojny by y to ju maszyny przestarza e, ale
cie) tylko tyle, e dla nape nienia ZR 3 trzeba by o opró ni i tak znajdowa y si na wyposa eniu trzech marynarek
inne sterowce. Hel jest ponadto ci szy od wodoru, wi c (ameryka skiej, francuskiej i brytyjskiej), wzi y aktywny
sterowiec straci sporo no no ci, US Navy odci y a kolo- udzia w dzia aniach wojennych, a Vindicatory ameryka -
sa, wypruwaj c ca e eleganckie wn trze zainstalowane skiego lotnictwa piechoty morskiej atakowa y okr ty ja-
przez Niemców, zabudowano te powierzchniowe skrapla- po skie jeszcze w czasie bitwy o Midway w 1942 roku.
cze wody  helu nie mo na by o ot, tak sobie wypu ci , by
zmniejszy wyporno , podchodz c do l dowania, a z ko-
lei utracony przy starcie balast trzeba by o jako odzyska Równie ma o nowoczesny co SBU 2, a przecie jeden
 w a nie z powietrza. Pr dko sterowca by a na tyle du- z bardziej znanych samolotów firmy Vought, oblatany
a, e podwieszony pod kad ubem samolot wyczepia si w 1938 roku wodnosamolot pok adowy O2SU Kingfisher,
do samodzielnego lotu i zaczepia , wracaj c bez najmniej- tutaj w czasie podnoszenia z wody na pok ad pancernika
szej ró nicy pr dko ci. USS  Missouri w 1944 roku.
w wojsku to bunt, samoloty zosta-
ją ustawione, silniki przegrzewają
się i... myślę sobie, że sam Mitche-
ner by tego nie wymyślił.
GNI AZDO KORS ARZY
Lewis & Vought Corporation
Zespó dwup atowych SBU 1  Corsair (1934), czyli kolejni  piraci Voughta . powstała już w 1917 roku, w 1922
Archaiczne ju w chwili swojego debiutu maszyny by y jednak dobrze przysto- roku jeden z jej założycieli, Chance
sowane do operacji z lotniskowców  wszystkie, czyli dwie (US Navy i Royal Vought, przejął całość i dał firmie
Navy) marynarki wiatowe dysponuj ce w tym okresie znacz c liczb lotni- swoje imię i nazwisko jako nazwę.
skowców niech tnie patrzy y na zbyt szybkie, niesprawdzone i skomplikowane Vought był głównym inżynierem
jednop aty. Wright Company, czyli fabryki lot-
niczej braci Wright, a w ciągu 13
Wchodzący do portu (w Ja- ale przede wszystkim mechaników lat od założenia wytwórni aż do
ponii?) lotniskowiec jest odpycha- lotniczych, bo kręcenie silnikami śmierci w 1930 roku zaprojektował
ny od kei przez silny wiatr mimo w stojących maszynach oznacza szereg maszyn dla Marynarki
wysiłków słabych holowników. potem długie dni wymontowywa- Wojennej USA. Vought VE 7 Blue-
Dowódca okrętu nakazuje ustawie- nia wielkich gwiazdowych silni- bird był pierwszym w ogóle samo-
nie szeregu samolotów w poprzek ków i wymieniania wypalonych lotem, jaki wystartował z pierw-
pokładu lotniczego i  podepchnię- zaworów i cylindrów, zwłaszcza szego amerykańskiego lotniskow-
cie okrętu ciągiem śmigieł, co tych z drugiej, niedostatecznie ca USS  Langley , a wśród kolej-
spotyka się z protestem pilotów, chłodzonej gwiazdy. Protest nych był rozpoznawczy Vought 75
j a k p o my l a , t a k z r o b i
Nowy, wielki silnik,
ogromne mig o,
najwi ksza mo li-
wa szybko i za-
si g, a wszystko
razem ma potem
powolutku l dowa
i oczywi cie sk a-
da si na szero-
ko niewiele wi ksz od rozstawu podwozia. Poszycie mie-
szane, a dok adniej poszycie najstarszego i najnowszego
typu starannie wymieszane, kad ub z blach magnezowych
zgrzewany punktowo do wr g, górne zewn trzne poszycie
skrzyde , statecznik pionowy i stery szmaciane. Pierwszy
prototyp XF4U-1 z 1940 roku mia znakomite osi gi i d ug Próby na pok adzie lotniskowca ujawni y kolejne niemi e
list wad, któr ... cechy, jak np. sk onno do robienia pot nych  kangu-
rów przy l dowaniu. Postanowiono zatem, e do czasu
usuni cia usterek podstawowym my liwcem pok ado-
...po blisko trzech latach uda o si znacznie skróci , lecz wym US Navy pozostanie  przej ciowy F6F Hellcat,
niestety nie wyeliminowa . F4U-1 z 1943 roku jeszcze ze wielka, ale prostsza maszyna z prostym, r cznie sk ada-
star , nisk kabin z licznymi listwami na os onie (st d przy- nym skrzyd em.
domek  bird cage , czyli klatka na ptaki), ale ju po innych
poprawkach, w tym tak zasadniczych, jak wbudowanie
g ównego zbiornika paliwa w miejscu, w którym poprzednio
by a kabina, po
wyd u eniu kad u-
ba o 40 cm, prze-
instalowaniu
i wzmocnieniu
uzbrojenia, zabu-
dowaniu opance-
rzenia, rozszerze-
niu lotek kosztem
klap, wymianie
tych ostatnich na
bardziej skutecz-
ny typ itd.
O2U Corsair (1926)  zbieżność Vindicator był już
nazw nieprzypadkowa  wyprodu- maszyną jedno- Korsarz znalaz natomiast wdzi cznych u ytkowników
kowany w ogromnej jak na tamte płatową, wolno- w pilotach ameryka skiej piechoty morskiej. By o to
czasy liczbie 580 sztuk. Maszyna nośną i z chowa- o tyle zrozumia e, e podstawowym zadaniem lotnictwa
była używana w wersji z podwo- nym podwoziem, USMC by a os ona, ale i wspieranie dzia a piechoty
ziem kołowym, na pływakach, ale najbardziej morskiej z powietrza. Poprzednia maszyna my liwska
w wersji amfibijnej, z otwartą i za- charakterystycz- marines, czyli F4F Wildcat, przenosi a dwie skromne
mkniętą kabiną, a w chwili wybu- nym, znanym, bombki po 45 kg, podczas gdy pod F4U-1 mo na by o
chu wojny z Japonią w służbie przedwojennym podwiesi dwie bomby po 450 kg. Ta wersja ma ju pod-
amerykańskiej marynarki pozosta- projektem Chance wy szon kabin z now owiewk i os on , wida te ,
wało jeszcze sto kilkadziesiąt Vought Corpo- jak nietypowy uk ad skrzyd a wp ywa korzystnie na wi-
dwupłatowych O2U. ration był zbudo- doczno ziemi przed samolotem.
Kolejnym Korsarzem w histo- wany w znaczą-
rii wytwórni był dwupłatowy, ale cych liczbach
już całkowicie metalowy bombo- (1500 sztuk) wodnosamolot OS2U nowej generacji jedno- i dwusilni-
wiec nurkujący SBU 1 Corsair Kingfisher. Zbudowano go przede kowych pokładowych maszyn
(1934), maszyna, która powstała wszystkim jako maszynę rozpo- myśliwskich. Żądano największej
z rozwinięcia prototypu dwumiej- znawczą katapultowaną z amery- możliwej prędkości poziomej przy
scowego myśliwca F3U 1. Była to kańskich pancerników i krążowni- niskiej prędkości lądowania oraz
swoista mieszanka starego z no- ków i w roli tej przesłużyła ona ca- zasięgu 1600 km. Chance Vought
wym, tak charakterystyczna dla łą II wojne światową, ale latała miał ogromne doświadczenie
samolotów z przełomu lat trzydzie- także z baz lądowych i była na w budowaniu samolotów dla ma-
stych, bo samolot miał zamkniętą wyposażeniu lotnictwa morskiego rynarki i w chwili przystąpienia do
kabinę, okapotowany silnik i na- Wielkiej Brytanii, Australii i ZSRR. konkursu postanowiono ambitnie
stawne śmigło, ale jednocześnie O2SU został oblatany zaprojektować maszynę nowej ge-
stałe podwozie. Oblatany w dwa w 1938 roku i w tym samym roku neracji, wybierając do jej napędu
76 lata po SBU 1, nowy SB2U US Navy ogłosiła wymagania dla najsilniejszy z dostępnych wów-
czas silników, osiemnastocylindro- F4U-1 ostrzeliwuje pozycje ja-
wy Pratt & Whitney R-2800 po skie na Okinawie pe n sal-
w układzie podwójnej gwiazdy w rakiet HVAR. High Velocity
o mocy 2000 KM. Było to dwa razy Aircraft Rocket by y najpow-
tyle co moc silników wchodzących szechniej stosowanymi amery-
wówczas do służby F2A Buffalo ka skimi lotniczymi pociskami
(1939, 940 KM) czy F4F Wildcat rakietowymi w czasie II wojny
(1940, 1200 KM). wiatowej, osi ga y pr dko
do ok. 0,4 km/s, mia y zasi g
PI RAT RADYKAA
ok. 4,5 km i przenosi y dwu-
dziestokilogramow g owic
Wybór ten miał poważne bojow . Mia y nieoficjalne prze-
konsekwencje przy projektowaniu zwisko  Holy Moses , co jest
płatowca, bowiem dla skuteczne- odpowiednikiem polskiego
go odbierania mocy od potężnego  O Jezu!!! lub innego, podob-
silnika trzeba było zainstalować nego wykrzyknika.
śmigło o średnicy ponad 4 metrów,
Pi lat pó niej, inna, pó niejsza wersja
samolotu (F4U-4B), inne malowanie
i kolejna wielka wojna, cho daleko od
Europy. Jedno z najs ynniejszych zdj
z wojny korea skiej, a ostrym t em dla
nieostrej sylwetki Corsaira jest flota in-
wazyjna w czasie desantu pod Inchon,
na po udniowym kra cu Pó wyspu
Korea skiego w 1950 roku. By to po-
cz tek alianckiej kontrofensywy, który
doprowadzi do zaj cia sporego obsza-
ru Korei Pó nocnej, co doprowadzi o
z kolei do interwencji Chin i kontrofen-
sywy z udzia em pó miliona  ochotni-
ków chi skich. G ównodowodz cy
wojsk alianckich, genera McArthur,
zareagowa na to daniem dost pu
do broni atomowej, by zbombardowa
Pó noc, Pekin i ca e Chiny na dodatek,
a sprzeciw jego prze o onego, prezy-
denta Trumana, spowodowa mier
polityczn tego ostatniego, czyli utrat
szans na reelekcj . Krzywe ko o historii.
a to  odpychało kadłub klasycz- Zapewniało ono czysty opływ stru- strukcyjnych, np. w konstrukcji
nie projektowanego samolotu dale- mienia zaśmigłowego  w żad- kadłuba pokrycia ze stopu magne-
ko od ziemi, wydłużając podwozie, nym z samolotów US Navy tego zowego mocowano do podłużnic
a to z kolei komplikowało problem okresu nie użyto nawet najskrom- dopiero co wymyśloną techniką
składania go, musiało by być ono niejszych osłon stosowanych zwy- zgrzewania punktowego. Jedno-
również dostatecznie mocne, więc czajowo w  całej reszcie świata cześnie wiele powierzchni no-
i ciężkie. Zdecydowano się na ra- łącznie z amerykańskimi siłami śnych nieprzenoszących dużych
dykalne rozwiązanie, wykorzystu- powietrznymi armii (USAAF). obciążeń mechanicznych, jak po-
jąc znany już w okresie międzywo- Załamane skrzydło było wierzchnia zewnętrznych części
jennym układ skrzydeł w kształcie trudniejsze do wyprodukowania skrzydeł za dz
wigarem głównym
litery W, stosowany np. w nie- niż tradycyjne, musiało być też czy poszycie lotek i sterów, było
mieckich Ju 87 Stuka, jednak cięższe, tym bardziej że dla utrzy- zrobionych z płótna.
w przypadku samolotu amerykań- mania dużej rozpiętości między Prototyp nowego myśliwca
skiego był on jeszcze bardziej ko- prędkością maksymalną i przeloto- otrzymał oznaczenie XF4U 1, zo-
rzystny, bo skracając długość go- wą a prędkością lądowania musia- stał oblatany w maju 1940 roku,
leni podwozia do minimum, osią- ło być wyposażone w rozbudowa- a w paz
dzierniku osiągnął rekordo-
gano jednocześnie czyste przej- ną mechanizację, musiało się także wą dla maszyn amerykańskich
ście skrzydło kadłub. Płat łączył składać do hangarowania. Zespół średnią prędkość przelotową 652
się z okrągłym kadłubem (silnik konstruktorów Chance Vought do- km/h. Miał znakomitą prędkość
gwiazdowy) pod kątem prostym, kładał starań, by masa maszyny wznoszenia, a w próbach nurko-
a takie rozwiązanie zastosowano nie wzrastała ponad miarę i dlate- wania osiągnął 890 km/h, niszcząc
już w obu wspomnianych, nowych go zastosował ciekawą mieszankę sobie przy tej okazji częściowo
myśliwcach marynarki. nowych i starych materiałów kon- poszycie skrzydeł i gubiąc kilka 77
Po kilkunastu miesi cach wielkich ofensyw i kontrofen-
syw front w Korei ugrz z gdzie w okolicach pó niejszej
Korea skiej Strefy Zdemilitaryzowanej, czyli dzisiejszej 15 lat pó niej i kolejna wojna tu za korea sk miedz ,
granicy pomi dzy obydwoma pa stwami. Zdj cie zrobio- bo w Wietnamie. Inny lotniskowiec, inny, stalowy pok ad,
ne w 1952 roku na USS  Essex w czasie przygotowywa- zupe nie inne maszyny i inne kolory, ale... ci sami produ-
nia samolotów do kolejnej misji szturmowej  takie obraz- cenci i nawet nazwa jednego z samolotów pozosta a bez
ki obserwowa i opisywa goszcz cy na pok adzie tego zmian  na drugim planie Douglas A-4C Skyhawk,
lotniskowca James Mitchener. na pierwszym Vought A-7B Corsair.
paneli inspekcyjnych. Samolot miał ków paliwa. Zmieniająca się masa
także szereg wad, z których naj- paliwa nie może zaburzać wywa-
groz
niejszą było trudne wyprowa- żenia samolotu, więc nowy, 900-li-
dzenie z korkociągu, bo cień aero- trowy zbiornik umieszczono nad
dynamiczny wygiętych skrzydeł skrzydłem przed kabiną pilota, od-
przesłaniał całkowicie ogon. suwając tę ostatnią o 90 cm w tył
Wielkie śmigło i potężny moment i wydłużając kadłub. Konsekwen-
obrotowy silnika powodowały też cją takiej zmiany była gorsza niż
zachowania  asymetryczne , np. poprzednio, czytaj fatalna, widocz-
przy niewielkich prędkościach ność z kabiny pilota na ziemi,
charakterystycznych dla lądowań bo długi nos i skrzydła zasłaniały
na lotniskowcu prawe skrzydło wszystko z przodu, a lotniskowiec
przepadało nagle i bez ostrzeże- nie jest miejscem, gdzie można ko-
nia, lewe z kolei przy gwałtownym łować wężykiem. Próby prowadzo-
dodaniu gazu. Rozwiązywanie ne przez marynarkę ujawniły sze-
tych i innych problemów spowo- reg kolejnych wad, np. system hy-
dowało opóz
nienia we wprowa- draulicznego napędu klapek chło-
dzeniu typu do produkcji, ale już dzących na osłonie silnika zachla-
w czerwcu 1941 roku marynarka pywał owiewkę olejem, a charak-
amerykańska zamówiła blisko 600 terystyka amortyzatorów podwo-
nowych myśliwców. zia powodowała niebezpieczne
Pierwszy model produkcyj-  kangury przy lądowaniu.
ny, F4U 1 Corsair, różnił się znacz- Pierwsza z wymienionych, wyda-
Wojenny krajobraz Korei  pi kne nie od prototypu. Uzbrojenie skła- wałoby się drobna, a przecież po-
góry w tle oraz dym i wybuchy dało się z sześciu wukaemów kal. tencjalnie bardzo niebezpieczna
bomb  nad nimi wida male k 0,5 cala umieszczonych w ze- usterka była łatwa do naprawie-
sylwetk Corsaira. wnętrznych częściach skrzydeł, co nia, na początek zablokowano gór-
wymusiło z kolei usunięcie zbiorni- ne klapki, a potem zastąpiono je
stałą pokrywą. Inne wymagały
dłuższej pracy, a tymczasem woj-
na na Pacyfiku toczyła się pełną
parą więc marynarka zdecydowa-
ła, że na pokłady lotniskowców
trafią tańsze w produkcji, prostsze
w obsłudze i łatwiejsze w pilotażu
Grumman F6F Hellcaty.
Przyszłość nowego  super-
myśliwca wydawała się zagrożo-
Kolejny rok wojny i wszystko wygl da
podobnie  kolejny start, jeden z F4U-
4 rozk ada w a nie skrzyd a, samolot
na pierwszym planie to projektowany
jeszcze w czasie II wojny nast pca
78 TBM Avengera  Douglas AD (A-1)
Skyraider.
Pude ko by o akurat Revella, ale starzy modelarze bez By o atwo, wi c autor JPTZ przyjrza si zdj ciom, szcze-
trudu rozpoznaj znakomity model Italeri, dost pny gólnie temu na ko cu artyku u i utrudni sobie robot , czyli
obecnie w ofertach obu firm, w wersji niemieckiej z ram- wymy li pierwsz w historii naszego serialu scenk z samo-
k z radarem na skrzydle (ale kalkomanii do nocnego lotem w locie. Kabina pomalowana, ó te ko cówki opat
my liwca ju nie ma), we w oskiej s bomby i rakiety. sta y si ó te po dwukrotnym malowaniu. mig o otrzyma o
W obu przypadkach jest to pó na, powojenna wersja now , d ug stalow o , bo skoro samolot ma lecie , to po-
F4U-4 z ca kowicie ju metalowymi skrzyd ami i inn winno si kr ci i to szybko. Odcinanie klap nie by o trud-
os on silnika z charakterystycznym wlotem (wlotami), ne, polistyren jest mi kki, skalpel ostry, wystarczy troch
wi c zwolennicy II wojny musz poszuka w katalogach cierpliwo ci.
innych producentów, szkoda te , e Italeri wybra o wy-
cznie ameryka skie oznaczenia, bo pami tam starsze
pude ko z kalkomaniami do francuskich Corsairów.
Roboty przy modelu na razie tyle co nic, ot, wycina
i skleja , przy malowaniu b dzie nieco trudniej  ten
ciemnoniebieski plastik, a np. ko cówki p atów i statecz-
nika pionowego maj by czerwone.
na, ale na szczęście dla Chance Vought okazało się,
że samolotem zainteresowane jest lotnictwo piecho-
ty morskiej. Piloci US Marine Corps potrzebowali pil-
nie lepszego myśliwca niż F4F Wildcat, a ponadto
latali głównie z baz lądowych, więc nie przejmowali
się dalekimi od doskonałych charakterystykami lądo-
wania nowej maszyny. Decyzja o używaniu F4U 1
z baz lądowych okazała się ze wszech miar słuszna,
bo chociaż producent usunął w końcu większość
usterek i kolejne wersje maszyny trafiły w 1944 roku
na pokłady lotniskowców, to statystyki strat w cza-
sie wojny wykazują, że niemal dwukrotnie więcej Odci te klapy trzeba by o podzieli i uzupe ni braki kawa -
maszyn stracono w wypadkach niż w czasie działań kami polistyrenu.
bojowych. Jedna z ważniejszych zmian, które wpro-
wadzono w F4U 1 już w produkcji, a które umożliwi-
ły jako tako bezpieczne używanie na lotniskowcach,
było przebudowanie kabiny polegające na podnie-
sieniu siedzenia pilota o 18 cm i zainstalowanie no-
wego, prostszego i wyższego oszklenia kabiny.
KORS ARS KI E WOJ NY
Corsairy weszły do służby w 1943 roku
i wkrótce już sprawdziły się zarówno w walkach
powietrznych, jak i w misjach szturmowych. Mogły
dyktować warunki starcia, walcząc z niemal wszyst-
kimi typami japońskich myśliwców i przewyższając
je prędkością wznoszenia, nurkowania, prędkością
poziomą czy zwrotnością przy dużych prędkościach, Odwa y em si na tak radykaln nowo , jak samolot
czyli  ...jeśli walczyłeś z Zero, to unikałeś wolnego z za og , tylko dlatego, e mia em znakomitych pilotów,
latania . Nowy wielki myśliwiec okazał się także jacy zostali mi z nocnego my liwca (Ju-88 G6) rosyjskiej
znakomitym samolotem szturmowym, w swojej póz
- Zwiezdy. Sam model znakomity, a piloci godni modelu
nej wersji o udz
wigu znacznie przekraczającym i warci ceny ca o ci. Po pierwszej przymiarce do Corsaira
możliwości F6F Hellcata czy TBM Avengera. okaza o si , e grubo polistyrenowych cianek kabiny
Sprawiające początkowo tyle problemów wygięte zmusi a mnie do brutalnego zabiegu  przeszczepienia
skrzydła okazały się w tej roli bardzo korzystne, bo samych r k i g owy do najchudszego korpusu, jaki znala-
umożliwiały dużo lepszą, krytyczną dla ataków z po- z em w pude ku z drobiazgami  pilot Matchboksu z jedne-
wietrza obserwację  w przód i w bok niż skrzydła go ze wznowie w katalogu Revella.
proste. 79
P yn zmi kczaj cy tro-
ch pomóg , a ostatnia
nadzieja w podmalowa-
niu kolejn rzadk war-
stw pó matowego la-
kieru. Nadesz a chwila
czynów m nych, roz-
grzany nad zapalniczk
drut od spinacza zosta
brutalnie wtopiony
w skrzyd o, zalepiony
Dalej znowu mechanicznie  pod- klejem kontaktowym i pomalowany na ciemnogranatowo. Standardowa
wierci , dopasowa , wklei . adne, w JPTZ, cho nieco grubsza podstawka sk ada si z kilku warstw tektury,
cho oczywi cie zbyt p ytkie wn ki by drut znalaz odpowiednio solidne zakotwiczenie.  G bia Pacyfiku to niebie-
podwozia, wewn trzny detal po- ski papier i  kolejkowa folia, udaj ca wod , pomalowana mieszank transpa-
kryw. Model ma komplet zaczepów rentnej zieleni i niebieskiego Tamiyi.
do rakiet, niektóre wersje F4U4 mia-
y te cztery dzia ka kal. 20 mm,
zamiast sze ciu wukaemów.
Pocz tek malowania, czyli najpierw
bia y podk ad, potem czerwie 
równie z lekkim nadmiarem, potem
maskowanie samych ko cówek,
gruby kij wetkni ty w rozwiercon
dziur z przodu i (prawie) ca y mo-
del na jeden kolor.
Wi kszo zdj gotowych modeli JPTZ robi na dachu 11-pi trowego budyn-
ku, a tam prawie zawsze wieje, nawet zbyt silnie, wi c osadzone na metalowej
osi mig o kr ci si jak oszala e. Drogim Czytelnikom, którzy nie dysponuj
 gwarantowanym wiatrem , polecam skorzystanie z przeno nego wentylatora
lub cho by suszarki do w osów  dmuchanie nie jest dobrym pomys em.
Zdj cia trzeba robi z jakiej w miar stabilnej pozycji, bo i czas na wietlania
powinien by relatywnie d ugi  1/60 sekundy lub d u szy.
Charles Lindbergh pracował perymentalne , zupełnie nielegal-
wówczas jako cywilny doradca ne, ale odbywające się z cichym
techniczny United Aircraft Corpo- przyzwoleniem generała McArthu-
ration (Vought należał do korpora- ra misje szturmowe, bombardując
cji od 1929 roku), w ramach swo- japońskie pozycje na Wyspach
ich obowiązków latał na wyspach Marshalla.
Stara em si powycina cz pod- Pacyfiku na różnych typach samo- F4U miał może trudne po-
k adu z kalkomanii, ale przy mniej- lotów i oblatywał m.in. F4U Cor- czątki i nie był samolotem wyba-
szych napisach nie by em ju taki saira, startując na nim z obciąże- czającym błędy przy lądowaniu,
odwa ny. niem 1800 kg bomb. Lindbergh ale miał również bardzo długą
80 wyruszał również na F4U na  eks- i udaną karierę. Pozostawał w pro-
j a k p o my l a , t a k z r o b i
dukcji przez 12 lat (F6F Hellcat był
produkowany tylko przez 3, choć
w zbliżonej łącznej liczbie) i w tym
czasie powstało blisko 12 600 eg-
zemplarzy w 16 wersjach. Wszedł
na wyposażenie amerykańskich,
angielskich, nowozelandzkich
i francuskich morskich sił po-
wietrznych i uczestniczył w dwóch
wielkich i kilku zapomnianych woj-
nach. Po zakończeniu działań na
Pacyfiku w 1945 roku wrócił tam
w czasie wspomnianej na wstępie
wojny koreańskiej (1950 53), a od
1952 roku Francuzi używali blisko
100 maszyn w póz
nej wersji F4U 7
 po sąsiedzku , w czasie pierw-
szej wojny indochińskiej (1946 54).
Francuskie lotnictwo latało na F4U
7 także w czasie wojny algierskiej
(1955 61) i kryzysu sueskiego
(1956), ale najdziwniejszą i najpóz
-
niejszą wojną, w jakiej brały udział
Corsairy, była stugodzinna wojna
futbolowa, która wybuchła 14 lipca
1969 roku pomiędzy Salwadorem
i Hondurasem.
Rzeczywistą przyczyną woj-
ny była atmosfera wrogości pomię-
dzy dwoma państwami podsycana
przez media obu stron. Wynikała
ona z dążenia Hondurasu do wy-
pędzenia ze swojej strefy przygra-
nicznej salwadorskich rolników,
co mogło spowodować niepokoje
społeczne w Salwadorze i destabi-
lizację polityczną. Iskrą zapalną
konfliktu stały się zamieszki po
przegranym przez Honduras elimi-
nacyjnym meczu do IX Mistrzostw
Świata w Piłce Nożnej, a w konflik-
cie, jaki wybuchł w dwa tygodnie
potem, wzięły udział liczące po
20 000 30 000 ludzi armie obu
państw i mobilizowane naprędce
nieliczne siły powietrzne. Doszło
wówczas do walk powietrznych
pomiędzy honduraskimi Corsairami
oraz salwadorskimi Corsairami
i P-51D pilotowanymi przez amery-
kańskich najemników.
81
My le jak Edison
Michael J. Gelb, Sarah Miller Caldicott
Chcesz odnie sukces? Wystarczy prze ledzi i na ladowa sposób post powania Edisona.
Na przestrzeni ca ych dziejów cz owieka y o wielu wspania ych wynalazców. Ale tylko nielicz-
ni z nich odnie li sukces komercyjny. Edison nie tylko tworzy nowe przedmioty, ale równie
wielokrotnie odnosi sukcesy finansowe i marketingowe. Wynika o to nie z przypadku, ale ze
sposobu my lenia Edisona, jego trybu pracy, konsekwencji i jeszcze kilku innych istotnych ele-
mentów. Ksi ka My le jak Edison pokazuje w zarysie ycie Edisona, jego najwi ksze osi -
gni cia i ludzi, którzy go inspirowali albo z nim konkurowali. Na kartach ksi ki mo na ledzi
post py wynalazcy i jego b dy. Krok po kroku obserwowa rozwój innowacyjno ci i efektyw-
nej, bogac cej si firmy. A w dodatku to wszystko zosta o napisane w porywaj cy, wci gaj -
cy sposób. Nie wieje nud , wr cz przeciwnie!
Dom Wydawniczy Rebis
Zoologia Fantastyczna uzupe niona
(uzupe niona)
Jan Gondowicz
Ksi ka jest pierwszym oryginalnym pol-
skim bestiariuszem  zbiorem opisów
zwierz t fantastycznych. Jej osobliwy ty-
tu bierze si st d, e ksi ga ta stanowi ho d z o ony twórczo ci wielkiego argenty skiego pisa-
rza i wspania ego erudyty, Jorge Luisa Borgesa, a w szczególno ci jego Ksi dze istot zmy lo-
nych, która po polsku ukaza a si w roku 1983 jako Zoologia fantastyczna. Ksi ka Gondowicza
zawiera wy cznie charakterystyki zwierz t fantastycznych, jakie w ksi ce Borgesa si nie po-
jawi y. A e jest to wydanie drugie, mamy wi c uzupe nienie uzupe nienia, a przy okazji i sam
tytu sygnalizuje, e nie jest to pozycja ca kiem powa na. Pierwsze wydanie liczy o 133  bestie ,
drugie wydanie opisuje 188 potworow, wszak obszar fantastyki zoologicznej wci si rozsze-
rza. Jednak z bestiariusza zosta y usuni te wszystkie istoty pozaziemskie, te bowiem na od-
miennych nieco zasadach przynale do fantastycznej egzobiologii. Jan Gondowicz traktuje
wszystkie opisywane stwory z komiczn , ale nale n im powag .
Wydawnictwo CIS
Joomla!
Budowa i modyfikacja szablonów
Pawe Frankowski
Joomla! to jeden z najpopularniejszych systemów zarz dzania tre ci , wykorzystywany na ca ym
wiecie jako baza do tworzenia stron internetowych. Jednak sam CMS nie wystarczy  trzeba
jeszcze wiedzie , jak si nim pos ugiwa , by dobrze skomponowa i perfekcyjnie zbudowa swój
serwis WWW. Projektowanie i wprowadzanie w ycie w asnych wizji dotycz cych witryny wy-
datnie u atwiaj ró ne rodzaje szablonów  tych gotowych do wype nienia tre ci i tych, które
warto wcze niej nieco  podrasowa  , by idealnie spe nia y oczekiwania twórcy oraz u ytkowni-
ków. O tym w a nie traktuje ta ksi ka. Znajduj si tu informacje na temat budowy i u ywania
szablonów (w tym szablonów mobilnych), ich instalacji i aktywacji, mo liwo ci dostosowywania
do w asnych potrzeb, a tak e przydatnych rozszerze , zwi kszaj cych funkcjonalno serwisu in-
ternetowego. Ponadto w ksi ce zamieszczono informacje na temat ciekawych dodatków dla
przegl darki Firefox, ch tnie wykorzystywanych przez wielu twórców stron; informacje o opty-
malnym doborze i u yciu fontów w serwisie, a ponadto wiedz w kwestii ochrony prawnej sza-
blonów i dost pno ci strony dla osób niepe nosprawnych.
82 Helion SA
co instalowa ?
co czyta ?
Prenumerata
e-wydania
M ODEGO TECHNIKA
mo esz czyta
na monitorze
swego komputera
w postaci identycznej
z wydaniem papierowym!
A ponadto e-wydanie ma swoje bezcenne zalety:
wbudowane linki  klikasz i jeste na odpowiedniej stronie WWW
hipertekstowy spis tre ci i wyszukiwarka  od razu znajdziesz to, czego szukasz
wygodne archiwum  czyli poprzednie wydania pod r k
E-prenumerat mo na zamawia (na www.mt.com.pl/eprenumerata
lub www.avt.pl/eprenumerata) na 6, 12 lub 24 wydania
w cenie odpowiednio 4 z , 3,50 z , i 3 z za wydanie (patrz str. 89).
GRATIS: Prenumeratorzy wydania papierowego otrzymuj za darmo
równie e-prenumerat
Wype nienie i wys anie kuponu oznacza zgod na przetwarzanie danych osobowych zawartych w formularzu osobowym przez AVT
Korporacja sp. z o.o. - wydawc miesiecznika M ody Technik, b dacego administratorem tych danych w rozumieniu Ustawy z dnia
29.08.1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926 - t.j. z pó n. zm.). Dane osobowe s przetwarzane w ce-
lach zwi zanych z konkursami oraz statystyk . Osoba, której dane osobowe dotycz , ma prawo dost pu do tre ci swoich danych oraz
do ich poprawiania. Zgoda obejmuje równie przetwarzanie danych w przysz o ci, w celach okre lonych wy ej.
Mini-Quiz Czytam, wi c wiem
Celem tego quizu jest sprawdzenie jak uwa nie przeczytali cie tek-
sty publikowane w tym numerze MT. Na zako czenie niektórych ar-
tyku ów stawiamy pytania sprawdzaj ce wraz z kilkoma wariantami ............................................................................................................................
odpowiedzi. W ród Czytelników, którzy nade l poprawne odpo- imi i nazwisko wiek
wiedzi rozlosujemy cenne nagrody ksi kowe. Lista nagrodzonych
b dzie opublikowana w M odym Techniku.
Podaj prawid owe odpowiedzi na pytania
............................................................................................................................
postawione na stronach:
ulica nr domu, nr mieszk.
a b c
str. 25
a b c
............................................................................................................................
kod miejscowo
str. 45
G osowanie na  Pomys miesi ca :
Mój numer prenumeratora: ..................
Oddaj g os na pomys nr ........
Jolka z has em
str. 84
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17
prze lij na adres:
z dopiskiem  Konkursy
Kupon MT 7/2010
ul. Leszczynowa 11, 03-197 Warszawa
lub elektronicznie ze strony www.mt.com.pl/kupon
AVT-Korporacja M ody Technik
j o l k a z h a s e m
O O
10
O O
5 2
O
9
Z O
15
Z Z Z
Z O O
17
Z O
4
3
O Z Z
12 6
O
11 8
O Z
14 7
O O
16
O O
13 1
W diagramie ujawniono po o enie wszystkich wyst pie liter Z i O.
guzdrała nych jarzyn lub owoców przetartych przegląd, pokaz, zwłaszcza mody;
ponowne wystąpienie czegoś, po- przez sito lub ugniecionych na mia- przegląd wojska, parada wojskowa
nowne zrobienie czegoś; powrót, zgę (z franc.) wyszukane określenie, zwrot bez
powtórzenie się okoliczność, zdarzenie, czynnik za- głębszej treści, slogan
palące się lub tlące polano, chęcający do działania; podnieta, wyróżnienie honorowe, zwykle w pos-
lub rękojeść miecza zachęta, pobudka taci gwiazdy, krzyża lub medalu
w Szwajcarii: kraj wchodzący flaga podnoszona na statku, będąca z rakietkami używana do gry
w skład republiki związkowej znakiem jego przynależności pań- w badmintona
nadwyżka rozchodu nad przycho- stwowej komiczna postać dawnej pantomi-
dem i powstały stąd brak pokrycia pieczeń z lędz
wiowej (tylnej) części my francuskiej (zapożyczona z ko-
wydatków; niedobór wołu medii włoskiej dell arte), występują-
brat Romulusa pierwiastek chemiczny, o liczbie ca w białym kostiumie z ubieloną
słodki smak atomowej 36, należący do grupy he- twarzą
brzęk, szczęknięcie lowców powtarzający się po każdej zwrotce
niewielki ptak o upierzeniu czar- jedna z dwóch jam w czaszce poni- odcinek melodii i tekstu
nym, połyskliwym, w zimie szaro- żej części czołowej, w której mieści pierwiastek chemiczny z podgrupy
czarnym, naśladuje głosy innych się gałka oczna miedziowców, liczba atomowa 47,
ptaków, owadożerny, na zimę odla- Fringilla, ptak z rodziny łuszczaków, metal szlachetny
tuje na południe, w Polsce chronio- żyjący w Eurazji i płn. Afryce, mają- błona surowicza składająca się
ny cy barwne upierzenie i bardzo melo- z cienkiej warstwy tkanki łącznej,
osłona od deszczu lub słońca dyjny głos okrywająca płuca i wyściełająca
na nim stają medaliści dzień wolny od pracy wnętrze klatki piersiowej
w starożytności miasto w Grecji, soczewka na jedno oko, wkładana pot. ktoś zajmujący wysokie stano-
na Peloponezie do oczodołu, używana szczególnie wisko, wybitna, znana osobistość;
dorosły jeleń samiec w XIX w. dygnitarz, figura, gruba ryba
koniec, kres, granica; krawędz
, dwuletnia roślina z rodziny baldasz- uczucie beznadziejności, bezsilno-
brzeg, skraj kowatych, o drobnych białych kwia- ści, spowodowane utratą nadziei,
perkusyjny instrument muzyczny tach zebranych w baldachy; upra- nieszczęściem; desperacja
składający się z dwu okrągłych płyt wiana ze względu na owoce mające przestarz. osada zamieszkana przez
(talerzy) zastosowanie w przemyśle spożyw- ludność rolniczą, wieś, osiedle wiej-
potrawa z gotowanych kartofli, in- czym i w lecznictwie skie
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17
84
s t r e f a ł a m a n i a g ł o w y
Aby odczyta has o, nale y wpisa do diagramu na dole strony litery z pól oznaczonych
liczbami. Has o mo na wys a do redakcji na kuponie (str. 83) lub elektronicznie ze strony
www.mt.com.pl/kupon. Spo ród prawid owych rozwi za wylosujemy pi , które zostan
nagrodzone ksi kami z ksi garni technicznej margines.pl.
s u d o k u s u d o k u
W tym miesiącu
do rozwiązania dla Was:
1 8 4 2 2 3 5
5 2 8 8 5 4
2 3 5 9 7 7 9 1 6 8 3
4 7 6 9 2
7 3 2 5 7
5 6 9 4 3 2 4 5 9
4 1 2 7 5 9 6 7 4 3 8
6 5 2 8 9 7
7 2 4 1 1 3 6
Poziom łatwy Poziom łatwy
8 2 1 5 1 3 9
9 3 4 5 8 3
1 9 6 2 1 5 7
A
amigłówka skła-
da się z kwadratu
2 1 8 8 5 9 7
9 na 9, który do-
datkowo podzielo-
5 6 2 3 4 2
ny jest na mniejsze
kwadraty (3x3).
3 5 2 4 5 7 4
W polach kwadra-
tu znajdują się już
7 5 9 1 9 3 8
cyfry. Całość na-
leży uzupełnić cy-
4 8 7 8 4 7
frami od 1 do 9,
tak aby w każdym
5 9 6 4 5 8 1
wierszu, kolumnie
i w małym kwa-
Poziom średni Poziom średni
dracie cyfry się nie
powtarzały.
Rozwiązując su-
4 5 4 5 3
doku zamieszczo-
ne obok, pamię-
5 3 1 8 7
taj o kilku waż-
nych zasadach.
7 2 3
1. Do określo-
6 5 3 1 9
nego miejsca
pasuje tylko
4 8 9 6 3 8
jedna jedyna
cyfra.
3 7 9 6 7
2. Nie wpisuj żad-
9 5 8
nej cyfry, jeśli
nie masz stu-
1 6 7 1 8 5
procentowej
pewności, że
4 8 7 2 9
jest to jedyne
możliwe miej-
Poziom trudny Poziom trudny
sce.
85
SUDOKU
a c t i v e r e a d e r
Active Reader
Active Reader to ranking osób regularnie czytaj cych M odego Technika
i uczestnicz cych w akcjach oraz konkursach og aszanych na amach MT.
ZASADY:
 Za nades ane rozwi zania zada , oprócz bie cych na-  W przypadku nades ania kilku wersji jednego zadania
gród, ka dy uczestnik otrzymuje punkty, przyznawane w danym miesi cu, punkty naliczamy jednokrotnie.
wg  cennika zamieszczonego poni ej w tabelce.  Bie ce wyniki s publikowane zarówno na stronie
 Rozwi zania zada z bie cego wydania MT nale y internetowej www.mt.com.pl (pe na lista), jak równie
nadsy a do ko ca miesi ca tego wydania. Liczy si na amach MT (pierwsza setka uczestników).
data stempla pocztowego. Listy i kupony nades ane  Ranking jest rozstrzygany w cyklu pó rocznym,
po tym terminie nie b d uwzgl dniane w punktacji. czyli punkty gromadzone s za zadania od stycznia
Wyj tkiem jest konkurs  Na Warsztacie i  Klub Wyna- do czerwca oraz od lipca do grudnia.
lazców).  Wyniki rankingu pó rocznego publikowane s odpo-
 Zdj cia modeli wykonanych wed ug projektów z dzia u wiednio w miesi cach: luty i sierpie
 Na Warsztacie (tylko publikowanych w bie cym cyklu  Po up ywie pó roku, w zale no ci od ilo ci zebranych
Active Reader) mo na przesy a w czasie ca ego, aktu- punktów i miejsca zaj tego na li cie rankingowej,
alnie trwaj cego cyklu AR. uczestnicy konkursu otrzymuj specjalne nagrody
 Czas na rozwi zanie zada KW to 2 miesi ce od daty (lista nagród poni ej).
publikacji.  Wype nienie kuponu lub przes anie rozwi zania zadania
 Punktowane b d tylko prace i rozwi zania podpisane jest jednoznaczne ze zgod na przetwarzanie danych oso-
imieniem i nazwiskiem. bowych na potrzeby konkursów.
NAGRODY X EDYCJI:
Szczególnie ciekawa wspó praca pomi dzy czytelnikiem
i redakcj zostanie uhonorowana listem gratulacyjnym
dla HONOROWEGO WSPÓ PRACOWNIKA M ODEGO
TECHNIKA.
Czo owa pi tka rankingu pó rocznego otrzymuje tytu
ACTIVE READER.
zaj te
nagroda
miejsce
1 Rower z kaskiem  marki Wheeler
2 Wykrywacz metalu BOUNTY HUNTER  Land Star

modele do sklejania + aparat fotograficzny:
3 Messerschmitt Bf 110C-7  Dragon + aparat
Holga 120 GCFN
4 Spitfire Mk. IIb 1/32  Hasegawa + aparat
Holga 120 GCFN
5 7 aparaty fotograficzne Holga 120 CFN
CENNIK:
8 modele do sklejania:
ilo ci punktów, jakie mo na otrzyma
Junkers Ju-88 A-1  Bitwa o Angli   REVELL
9 M10 tank destroyer  AVF club
w klasyfikacji  Active Reader
10 Nieuport 11 'French Aces'  Special Hobby
100 pkt.  (raz na pó roku) dla prenumeratora MT  czyta- 11 Mercedes Benz 300 SL Cabrio  Italeri
j c MT systematycznie ju si jest aktywnym! 12 Nakajima Ki-43-II Hayabusa  Hasegawa
(wystarczy poda swój numer prenumeratora 13 JEEP WILLYS MB with Cal.50 M2 Machine gun
na kuponie konkursowym).  Hasegawa
30 pkt.  ka dy list do redakcji (minimum 350 znaków). 14 Francuska fregata  Acheron  Zvezda
150 pkt.  list do redakcji opublikowany na amach MT. 15 LASER sailing boat trailer  REVELL
200 pkt.  zdj cie Waszej pracy wykonanej na podstawie audiobooki od Storybox.pl:
artyku ów z dzia u  Na Warsztacie . 16  Potop Henryka Sienkiewicza cz. I, II, III
150 pkt.  zdj cia uznane przez red.  Na Warsztacie 17 25  Lalka Boles awa Prusa cz. I i II
za zdj cia najstaranniej wykonanych prac kursy j zykowe na CD od Edgarda
50 pkt.  rozwi zanie zadania Klubu Wynalazców 26 30 Szwedzki  kurs podstawowy
50 pkt.  rozwi zanie zadania Szko y Wynalazców. 31 33 Chi ski  kurs podstawowy
150 pkt.  rozwi zanie zadania Klubu Wynalazców 34 38 Fi ski  kurs podstawowy
lub Szko y Wynalazców opublikowane na a- 39 40 Czeski  kurs podstawowy
mach MT. 41 47 Niderlandzki  kurs podstawowy
80 pkt.   Pomys y genialne, zwariowane i takie sobie . 48 50 Angielski (Technology & Science)
50 pkt.  rozwi zanie krzy ówki. 51 54 Angielski (Discover USA)
30 pkt.  rozwi zania Mini Quiz   Czytam wi c wiem . ka dy, kto zebra co najmniej 550 pkt. mo e zamówi
10 pkt.   Pomys miesi ca . e-prenumerat MT na pó roku gratis
86
s t r e f a ł a m a n i a g ł o w y
a c t i v e r e a d e r
Active Reader X
(suma punktów za konkursy
od stycznia do maja)
miesi c 5
7 Gabriel Pytel 300
77
78
7 Gromski Tomasz 300
7 Kulas Robert 300
79
39 Knefel Jaros aw 520 80 Bonikowski Tomasz 270
39
40
40 P askoci ska Anna 490 81 Forczek Maciej 270
41 Cezary Olszewski 480 82 Kozik Dominik 270
41
42 Liniejewicz Joanna 480 83 Michalski Maksymilian 270
1 Toba a Kinga 3400 43 Borowicz Pawe 450 84 Otto Krzysztof 270
2 Turski Micha 2020 44 Ciepielewska Karolina 450 85 Pichitko Iwona 270
3 Fr cek Nelliusz 1950 45 Fugel Zbigniew 450 86 Pichitko Piotr 270
4 Fajer Konrad 1720 46 Ha as Zbigniew 450 87 Sk adowski Przemys aw 270
5 Kulik S awomir 1460 47 Kopniak Daniel 450 88 S ota Barbara 270
6 Redwak Alek 1430 48 Markocki Grzegorz 450 89 Sobczak Jolanta 270
7 Stojak Sebastian 1400 49 Matuszak Piotr 450 90 Wróbel Szymon 270
8 Czy ewska Klara 1340 50 Mosor Jaros aw 450 91 Czaboryk Roman 260
9 Korczy ski Jaros aw 1260 51 Musia owska Joanna 450 92 D browska Agnieszka 260
10 Kopa Mateusz 1150 52 Nowak Agnieszka 450 93 Grodzicki Mieszko 250
11 Krzanowski Jan 1110 53 Nowak Barbara 450 94 Solarz Tymoteusz 220
12 Skrobot Jakub 1070 54 Onisowski Bartek 450 95 Solarz Wojciech 220
13 Schneider Krzysztof 1050 55 Osma ski Marek 450 96 Strza ka Filip 220
14 Kowalski Zbigniew 1020 56 Piecuch Krzysztof 450 97 Pietrzyk Marek 210
15 Gruszka Andrzej 970 57 Przyborska Zofia 450 98 Pijaj Przemys aw 200
16 Skrzetuszewski Maciej 960 58 Salamonik Janusz 450 99 Szmyd Rados aw 200
17 Bielecki Marek 930 59 Stro ek Piotr 450 100 Barbara 190
18 Nazaruk Damian 900 60 Kierzog Micha 420
19 Stok osa Agnieszka 890 61 Konieczny Jacek 420
20 Bielska Anita 870 62 Chrupczalski Karol 410
21 Nowak Mariusz 870 63 Kocot Micha 410
22 Zagna ski Marcin 870 64 Drz szcz Krzysztof 370
24 Gryglicki ukasz 850 65 Borowicz Marcin 360
25 Sosnowski Andrzej 810 66 Dybalski Radoslaw 360
26 Kazek 790 67 Krasi ski Jaros aw 360
27 Kulik Piotr 750 68 Markocki ukasz 360
28 Tarnawa Grzegorz 730 69 Markocki Stanis aw 360
29 Dubiel Nikodem 640 70 Robak Stanis aw 360
30 Nahowski Jan 630 71 Szustek S awomir 360
31 Syzyf 560 72 Szreter Adam 340
32 Sikora Leszek 550 73 Lis ukasz 330
33 Bo ek Zygmunt 530 74 Dubiel Mateusz 320
34 Koper Katarzyna 530 75 Bednarek Maciej 300
35 Pasymski Jerzy 530 76 Burszewski Rafa 300
36 Walukiewicz Miko aj 530
37 Widacka Anna 530
38 Esterek Mateusz 520
87
s t r e f a ł a m a n i a g ł o w y
O WIETLENIE DLA SZKÓ
Polecamy efekty niezb dne do o wietlenia dyskoteki,
balu na koniec roku szkolnego.
VDLL300TS
ASTRO TWIN SCANNER
Dla szkó rabat 10%
370,00 PLN
VDPL300D
ASTAR  DERBY 90 LED RGB DMX
344,00 PLN
VDPL300MF5
LED COPERNICUS III 158 LED RGB+W
560,00 PLN
VDPL300DD
ASTAR II  DOUBLE DERBY  3 x 3W LED DMX
395,00 PLN
VDPLPPS
LISTWA Z REFLEKTORAMI LED + STATYW
1296,00 PLN
Ponadto oferujemy zestawy nag o nienia oraz o wietlenie i akcesoria.
Na yczenie wysy amy katalog. Podane ceny zawieraj podatek VAT 22%
Sprzeda wysy kowa i na miejscu w siedzibie AVT
Osoby zainteresowane prosimy o kontakt
z Dzia em Handlowym AVT, ul. Leszczynowa 11, 03-197 Warszawa,
tel.: [phone], faks: 22 257 84 55
3 miesi ce próbnej prenumeraty MT gratis!
Zero ryzyka. W czasie 75 dni od rozpocz cia gratisowej prenumeraty
mo na zrezygnowa . AVT zwraca ca wp acon kwot !
6 sposobów, aby zosta prenumeratorem MT
zadzwoni do AVT: 022 257 84 25
AVT Ko r po r ac j a Sp. z o . o.
wys a fax do AVT: 022 257 84 00
Leszczynowa 11, 03- 197 War s zawa
wys a e-mail do AVT: [e-mail]
9 7 1 6 0 0 1 0 6 8 0 0 0 3 0 1 0 3 0 3 0 5 5 1 5 3
wys a list do AVT (adres na kuponie)
10 7 , 80
wys a zamówienie ze strony www.avt.pl
s t o s i e d e m z ł 8 0 g r
wys a SMS do AVT o tre ci PREN
J an K owa l s ki 93 540 A
ódz

pod nr 0663889884, a AVT oddzwoni
u l. Ko s mo na u t ó w 8 / 1 4 6
i przyjmie zamówienie.
Roc z na pr e n ume r a t a MT od n r
Nast pnie nale y wype ni druk przekazu
0 8 / 1 0
na poczcie lub w banku wg wzoru obok
FORTIS BANK 97 1600 1068 0003 0103 0305 5153
lub zap aci kart p atnicz na stronie:
www.avt.com.pl
Prenumerata Prenumerata
dla szkó , dotowana indywidualna
przez Ministerstwo
Nauki i Szkolnictwa 12 miesi cy 107,80 z
Wy szego
24 miesi ce 205,80 z
Rok 2010
e-prenumerata MT:
47 z
6 miesi cy 24 z
12 miesi cy 42 z
24 miesi ce 72 z
Pami taj! Tylko prenumeratorzy otrzymuj gratis
równoleg prenumerat e-wyda (patrz str. 83)
Prenumerata  M odego Technika
Zamawiam
prenumerat MT do stycznia 2011 roku, w tym od sierpnia 2010 do pa dziernika 2010 r. bezp atnie,
a nast pne 3 numery (11/10 01/11) w cenie 29,40 z , z mo liwo ci rezygnacji przed 16.10.2010 r.
i zwrotu ca ej wp aconej kwoty (tylko dla nowych Prenumeratorów);
roczn prenumerat MT w cenie 107,80 z ;
dwuletni prenumerat MT w cenie 205,80 z .
Zamawiam e-prenumerat MT:
6 wyda w cenie 24 z ; 12 wyda w cenie 42 z ;
24 wydania w cenie 72 z ; zaprenumerowa em papierow wersj MT,
zamawiam e-prenumerat bezp atn .
Wybieram nast puj c form p atno ci:
prenumerat op ac przed 1 sierpnia 2010 r. przelewem bankowym, przekazem pocztowym na konto:
Fortis Bank 97 1600 1068 0003 0103 0305 5153 lub kart p atnicz w Internecie (na stronie www.avt.com.pl)
prenumerat op ac za pobraniem pocztowym (przy odbiorze pierwszego numeru M odego Technika)
prenumerata ju zosta a przeze mnie op acona
Wyra am zgod na prze-
twarzanie moich danych
osobowych w bazie prenu-
..................................................................................................................................................................................................................
meratorów Wydawnictwa
imi i nazwisko e-mail
AVT-Korporacja Sp. z o.o.
Dane s chronione zgodnie
..................................................................................................................................................................................................................
z ustaw o ochronie da-
ulica, nr domu i mieszkania, miejscowo
nych osobowych (Dz. U.
Nr 133 poz. 883). O wiad-
..................................................................................................................................................................................................................
czam, e wiem o moim
kod pocztowy poczta
prawie do wgl du i popra-
wiania moich danych oso-
..................................................................................................................................................................................................................
bowych.
data czytelny podpis
ZAMÓWIENIE
prosimy przes a przed ko cem lipca br.

poczt na adres
AVT-Korporacja Sp. z o.o., ul. Leszczynowa 11, 03-197 Warszawa

faksem pod numer
022 676 89 86
lub
022 257 84 00

mailem:
[e-mail]
(tylko tekst)

POMYSA
Y GENIALNE,
Nieustannie czekamy na Wasze
Nagrod za pomys
pomys y ulepsze , innowacji,
zmian. Swoje propozycje nadsy- miesi ca tym razem jest
ajcie na adres redakcji z dopi-  Multimedialna
skiem  Pomys y lub na e-mail: Encyklopedia Powszechna
[e-mail]. PWN .
Pomys y tu publikowane nagra-
dzamy ró nymi grami na PC  Pomys y nie s ju wo aniem
TopWare. na puszczy! Komentujemy, oceniamy
Zach camy Was równie do g osowania
i staramy si wyrazi nasz szczery podziw
na  Pomys miesi ca . Je eli spo ród prezento-
i uznanie dla pomys owo ci Czytelników.
wanych pomys ów jeden spodoba Wam si
Gor co zach camy wszystkich do prezento-
szczególnie, mo ecie na niego odda g os,
wania swoich koncepcji, nawet tych najbar-
wype niaj c kupon znajduj cy si na str. 83.
dziej zwariowanych! Wszystkie maj warto ,
Wystarczy poda numer wybranego pomys u.
nawet te z pozoru niedorzeczne, bo ich kry-
Ten, który zbierze najwi cej g osów, zdobywa ty-
tyka mo e sta si twórczym zaczynem cze-
tu  Pomys u miesi ca i b dzie dodatkowo na-
go ciekawego!
grodzony i przypomniany w kolejnym numerze.
A oto plon ostatniego miesi ca:
1.
1. Nelliusz Frącek proponuje wypo- szansę odzyskać pływalność. pomysł musi jeszcze trochę pocze-
sażyć okna w system, dzięki któ- Koncepcja atrakcyjna, ale wymaga kać. Tłumaczenie musiałoby iść
remu będzie można nimi zdalnie analizy rachunkowej. Chodzi synchronicznie z muzyką, a o to
sterować, np. za pomocą pilota. w sumie o to, ile ton tej pianki może być bardzo trudno, głównie
W ostatnich czasach tyle słyszy w stanie płynnym musiałby statek z uwagi na gramatykę inną prze-
się o tragediach. O tym, że jakieś wozić, żeby wystarczyło jej w ra- cież niż nasza.
dziecko otworzyło okno i z niego zie awarii. Obawiamy się, że wcho-
wypadło. Dzięki takiemu systemo- dziłyby tu w rachubę tysiące ton! 7. Jarosław Korczyński z Rybczewic
7.
wi byłoby to niemożliwe. Ułatwi- uważa, że telefony komórkowe
łoby to także życie niepełnospraw- Agnieszka Dąbrowska nadesłała oprócz standardowego zasilania
nym, którym przecież trudno się dwa pomysły: w akumulatorek litowo-jonowy
poruszać. A tu pstryk... okno uchy- 4. Proponuje zaopatrzenie wodood- powinny mieć również miejsce
4.
lone. Idzie burza... kilka kliknięć pornych obiektywów w lustrzan- na jedną baterię typu AAA.
i wszystkie okna pozamykane. kach w wycieraczki, żeby uspraw- Byłoby to przydatne w przypadku,
Dobry pomysł i w zasadzie już nić robienie reportaży w deszczu. gdy telefon nam się rozładował
w niektórych krajach& do kupie- 5. Zegarki na prawą rękę z obróconą i nie mamy możliwości naładowa-
5.
nia! Postęp techniczny gna coraz o 90� tarczą tak, aby linia łącząca nia go, a musimy wykonać ważną
prędzej i już coraz trudniej wymy- godzinę 12 z 6 biegła równolegle rozmowę lub czekamy na telefon
ślić coś całkiem nowego! do linii łokieć nadgarstek. Efekt? do nas. Wówczas wystarczyłoby
Z takim zegarkiem, pracując tylko kupić w najbliższym kiosku
2.
2. Nikodem Dubiel proponuje stwo- z myszką komputerową, od razu baterię i na pewien czas problem
rzyć pewnego rodzaju  drukarkę widzimy godzinę bez konieczno- zasilania zostałby rozwiązany.
telewizyjną . Chodziłoby o to, że ści obracania ręki. Ciekawy i praktyczny pomysł.
przyciskiem na pilocie robiłoby się Z wycieraczkami może być trudno, Wydaje się jednak, że lepiej byłoby
zapis obrazu z telewizora, następ- bo obiektywy pokrywane są deli- zaopatrzyć komórkę w pojemnik
nie drukowało obraz. Bardzo przy- katną warstwą przeciwodblas- na odpowiednią liczbę baterii,
datne byłoby to przy zapamięta- kową, której nie można drapać. z kabelkiem wtykanym w gniazd-
niu długich przepisów z różnorod- Może więc emulsje powodujące ko do ładowania.
nych programów kulinarnych. Nie spływanie wody z obiektywu?
trzeba by ich przepisywać, tylko Drugi pomysł w zasadzie niezły,
Pomysł z numeru majowego
zrobić  zdjęcie pilotem i szybko ale Agnieszka zapomniała, że ze-
wyróżniony przez Czytelników
wydrukować. gar ma na ekranie komputera!
Autor przyjrzał się podpórkom,
Au
t
o
r
Owszem dobry pomysł i w zasa-
których używają ludzie ze scho-
dzie do realizacji od zaraz. Ułatwi- 6. Marcin Koralewski ze Słupska
6.
rzeniami narządów ruchu: la-
łoby to nie tylko zapamiętywanie przysłał pomysł niemal XXII-
skom inwalidzkim, balkonikom
przepisów kuchennych, ale wiele -wieczny! W stacjonarnych od-
itp. Zwykle chory ma sprawną
innych rzeczy: reprodukcji dzieł twarzaczach MP3 można zamon-
rękę i może nią manipulować.
sztuki, zabytków architektury itp. tować urządzenie, które w trakcie
Taką laskę można zaopatrzyć
odtwarzania zagranicznej piosen-
w przyssawkę. Można by było
3.
3. Mariusz Nowak z Ćmielowa pro- ki, wyświetlałby na ścianie, za po-
przytwierdzać laskę do wypole-
ponuje zastosowanie pianki, po- mocą lasera, tłumaczenie tej pio-
rowanej powierzchni za pomocą
dobnej do znanych pianek monta- senki. Byłoby to doskonałe wyj-
nacisku w rączce. To powodowa-
żowych  do zabezpieczenia stat- ście dla osób uczących się obcego
łoby, że kontakt laski z posadzką
ków przed utonięciem. W razie języka.
będzie pewniejszy i wyeliminuje
awarii do pomieszczeń zalewa- Wydaje się, że mimo błyskawicz-
poślizg. Naciska się dz
wignię 
nych wodą wtryskiwałoby się nego postępu wszelkich spraw
ssawka się przytwierdza, opusz-
90 piankę i wtedy statek miałby elektroniczno-komputerowych ten
cza  laska jest uwolniona.
I TAKIE
SOBIE
ANE
ARIOW
ZW
par cali, nasycone na ko cach mie- j cych s owach opisywa ów uczony cze przyklejonych do wn trza z g ów-
szanin z chloranu potasu i siarki. n dz tych ludzi wyniszczonych, któ- kami wystawionemi, a cz sto wychy-
Drewienka owe zanurzano we flaszce rzy umieraj ze znu enia w ród pól lonych do po owy. Po najwi kszej
z kwasem siarkowym, a przy wyci ga- nienadaj cych si do uprawy i te ko- cz ci zara a si najpierw podeszwa
niu ich z flaszeczki, otrzymywano p o- biety, walcz ce ze mierci o dziatw u nogi, jako najbardziej wystawiona
mie z ma ym wybuchem. Dopiero swoj , w t ju od urodzenia. na zetkni cie z ziemi , zanieczyszczo-
w r. 1833 ukaza y si zapa ki, wynale- Rewelacje Stiles a przyj to wówczas n przez mikroby. Obliczaj dot d pra-
zione przez Jana Fryderyka Kammerera. z niedowierzaniem, a wielu uczonych wie na 2 miljony ofiary tego pasorzyta.
2 lipca 1910 szydzi o z rozpaczliwych obrazów, ja- 8 lipca 1910
kie odmalowa ten znakomity higjeni-
Donios y wynalazek sta; nie da on jednak za wygran , lecz TYGODNIK
Wa n bardzo rol maj w medycy- po dalszych siedmiu latach nowych ILUSTROWANY
nie przyrz dy, pomagaj ce lekarzowi bada , potwierdzi niedawno swoje
do badania pacyenta. W ostatnim dawniejsze spostrze enia. W istocie O panowanie w powietrzu
w a nie czasie znaczn ilo tych przy- odkrycie jego znajduje potwierdzenie Na polu Mokotowskiem tysi ce osób.
rz dów wzbogaci dr. Karol Herzell w kilku faktach, zauwa onych w wie- Po nieudanych dotychczas wzlotach
S DZIWY
z Bremy nowym wynalazkiem, który ku XVIII-ym; i tak w roku 1782 pe- warszawskich pragniemy nareszcie
nazwa oftalmodyafanoskopem. Sama wien niemiecki ksi dz przyrodnik, na- obaczy w asnemi oczami, uwierzy
TECHNIK
nazwa pozwala si domy la , e przy- zwiskiem Goeze, odkry we wn trzu w to, o czem czytamy ci gle, e nie
rz d nowo wynaleziony przeznaczo- borsuka drobniutkiego pasorzyta jak tylko wznie si mo na, ale i kilka,
ny g ównie do bada oczu, ale posia- w osek. W siedm lat pó niej inny zoo- kilkana cie, czy nawet kilkadziesi t
Lipiec 1910
da on inne, nie mniej wa ne, zastoso- log niemiecki znalaz podobnego mi- minut bezkarnie kr y w powietrzu.
wanie. Wiadomo, e zwierciad o kroba we wn trzu lisa; w roku 1843- Czy to konkurs? I tak, i nie. Tak 
oczne Helmholtza by o pierwszym im uczony Medjola czyk, Dubini, w zamierzeniu urz dzaj cych, nie 
BIESIADA LITERACKA przyrz dem, który umo liwi dok ad- mówi o pasorzycie ludzkim, który w istotnym przebiegu. Bo ten tydzie
ne badanie oczu i który przez to mia sprawia anemi u strycharzy awiatyczny nale a oby w a ciwie na-
Dawne krzesiwa wprowadzi okulistyk na nowe tory. i innych biednych robotników z okoli- zwa tygodniem popisów Utoczkina.
Zapa ki istniej dopiero od lat o m- Przyrz d d-ra Herzella nie ruguje kla- cy. W roku 1879-ym wielkiej wrzawy Nie dawa on poprostu przyj do
dziesi ciu; przed wynalazkiem ich, sycznego wynalazku Helmholtza, lecz w wiecie uczonym narobi a  choro- wzlotu innym. Gorissen spad i rozbi
rozniecenie ognia przychodzi o s u y do uzupe nienia bada , doko- ba tunelowa , która poch on a wiele na szcz tki aeroplan, zadowolony, e
z pewn trudno ci . Zwykle pos ugi- nywanych przez to zwierciad o, ofiar z pomi dzy robotników, przebi- sam uszed ca o; bar. de Caters o mie-
wano si kawa kiem stali, krzesiwem a w pewnych wypadkach mo na je jaj cych tunel w. Gotharda; badania li si dopiero ku ko cowi wzlotów;
i hubk . Potem wymy lono przyrz d nim zast pi . Zwierciad o Helmholtza wykaza y, e zaraza zosta a spowodo- o lotnikach polskich niema prawie co
skomplikowany tego rodzaju: w na- rzuca wiat o przez renic w g b wana tak niedbalstwem samych e ro- wspomina : jeden pan Supniewski la-
czyniu szklanem, o mocnych cian- oka, tam si odbija i wpada do oka botników, jak i z ymi warunkami hi- ta  i to krótko. Mówi , e Utoczkin
kach, wytwarza si wodór, przez za- badaj cego lekarza, przyczem zw asz- gjenicznymi, i e ziemia by a formal- jest znakomitym pilotem. Niew tpli-
nurzenie cynku w rozcie czonym cza ró nice w kolorze daj si spo- nie zasiana jajkami i poczwarkami pa- wie, ale nie tylko to. Mia aparat do-
kwasie siarczanym. Gaz wydostawa strzedz bardzo atwo. Dr. Herzell sorzyta, który zara a wszystkich, co skona y, precyzyjny. Tymczasem in-
si z naczynia przez otwór w korku, wprowadza w g b jamy ustnej aparat dotykali tej ziemi. W roku 1881 radzi ni& Os awiona inicyatywa rajchma-
zamykany misternym kranikiem; na silnie o wietlaj cy tak, e g b oka Bozzolo z Turynu u ywa tymolu na nowska tak mocno wszczepi a w g o-
wierzchu korka znajdowa a si g bka znajduje si pomi dzy ród em owe- wyniszczenie tego pasorzyta, a i do wy ludzi, e Warszawa jest krajem
platynowa, któr wodór roz arza go wiat a a okiem lekarza. Ró nic dzisiaj jest to powszechnie zalecane tandety tak e aeroplanowej, i wszy-
i sam si zapala ma ym p omykiem, w kolorach i tym sposobem mo na lekarstwo. Wypadki zarazy obserwo- scy przybywali z maszynami ladaja-
od którego z kolei zapalano fidybusy, zauwa y , lecz nie tak wyra nie, jak wano w Kalkucie, Tunisie, Egipcie kiemi, aby zby . I naturalnie spadali,
wiórki i patyczki. Przyrz d ten jednak, przy u yciu zwierciad a Helmholtza; i w Ameryce, a roznosili j emigranci albo  co dla nich lepsza, a dla pu-
b d c kosztownym, wymagaj cym natomiast najmniejsza zmiana strycharze; dzi wi c niema w tpliwo- bliczno ci gorsza  nie latali zgo a.
delikatnego i uwa nego obchodzenia w przezroczysto ci g bi ocznej wyst - ci, i s uszno jest po stronie dokto- W Utoczkinie uderza nies ychana a-
si z nim, nie móg doczeka si szer- puje bardzo dok adnie. Aparat o wie- ra Stiles a, który nazwa tego pasorzy- two i prostota wzlotów i zlotów.
szego rozpowszechnienia. Utrzymy- tlaj cy Herzella daje wiat o o sile 80 ta necator americanus (zabójca ame- W jego r ku aeroplan  to prawie po-
wa y si tedy w dalszym ci gu p ytki wiec; poniewa przy takiej sile wia- ryka ski). Otó ten  zabójca czyni wóz czy samochód, zaje d aj cy do
stalowe, krzesiwka i hubki, noszone t a wywi zuje si znaczna ilo ciep a, ogromne spustoszenia mi dzy bied- dworu po go ci. Wzbudza tak ufno
w eleganckich torebkach skórzanych. przeto aparat jest odpowiednio och a- nymi pracownikami po udniowych i pewno , e tylko z pocz tku impo-
P óciennych lub jedwabnych, mniej dzany, za pomoc rezerwuaru wod- Stanów-Zjednoczonych, którzy yj nowali mia kowie, którzy puszczali
lub wi cej ozdobnych; w osobnych nego. Nowy aparat mo e by zastoso- w kra cowym niedostatku i s geofa- si z nim, jako pasa erowie. Potem 
skrzyneczkach noszono wi zki pa- wany o badania gard a, nosa, szcz k, gami, jedz cymi nie tylko ziemi , lecz sta o si to udzia em atwym i banal-
tyczków, które si od wykrzesanej krtani i w ogóle do badania ciemnych tak e nawet sadz z komina; nie- nym wszystkich  nawet niewiast 
iskry zapala y. Potem wymy lono t. z. wn trzy organizmu. szcz liwcy ci wyn dzniali i chudzi którzy sto rubli wy o y mogli. Sensa-
 szkatu ki ogniowe . By y to drewnia- 9 lipca 1910 budz niezmiern lito . Pasorzyt, cy wzbudzali ju tylko wielopudowi
ne pude eczka z dwiema przegródka- który yje w ich wn trzu i tam si pasa erowie, pod którymi aeroplan
mi: w jednej mie ci a si p ytka stalo- ZIARNO okrywa b on , robi ich powoli nie- dysza ci ko i lata bardzo krótko.
wa i krzesiwko, w drugiej hubka i pa- zdolnymi do najmniejszej czynno ci; W tem poczuciu atwo ci i naturalno-
tyczki drzewa smolnego. W XVIII stu- Bakterje znu enia samiczka, maj ca tak jak i samiec wy- ci lotnictwa tkwi najtrwalsze wra e-
leciu zjawi y si krzesiwka w kszta cie Dr Karol Wardell Stiles, naczelnik od- gl d brudnej nitki, sk ada tysi cami nie ostatnich popisów. Na zasadzie
pistoletów: iskra, wykrzesana za po- dzia u zoologicznego w us ugach ma- jajka w miejscu, gdzie si znajduje, wie ci zdaleka  wierzyli my tylko, e
moc stalowego kurka, uderzaj cego rynarki ameryka skiej, oznajmi na a wysz e z nich zarodki roz a si po mo na szybowa w powietrzu niby
o kamie , zapala a siarkowan nitk . kongresie higjenicznym, ogólno-ame- ca ej tkance. Male kie te robaczki ptakami olbrzymimi i potwornymi.
W r. 1806 wynalazek Bertholleta po- ryka skim w roku 1902, e odkry przyklejaj si do wewn trznych cian Dzi  wiemy, e tak jest istotnie.
zwoli uczyni krok naprzód. Uczony u ludzi pasorzyta, który powoduje przewodu pokarmowego i dziurawi Zawdzi czamy to Utoczkinowi, by-
ten doszed , e chloran potasu, pod niezwyk e znu enie, a co za tem b on luzow , aby mia y któr dy ssa najmniej nie wiadomej woli organi-
dzia aniem kwasu siarkowego, wy- idzie, lenistwo, w a ciwe szczególnie krew. Dr. Sandwith, angielski lekarz, zatorów, którzy ca y konkurs urz dzili
twarza ciep o, dostateczne do zapale- bia ym mieszka com z okolic suchych znalaz przy sekcji w jednym cz owie- do niedbale.
nia atwo p on cych cia . Strugano i piaszczystych po udniowej cz ci ku 250 robaczków i 575 otworów; 9 lipca 1910
wi c drewienka sosnowe, d ugie na Stanów Zjednoczonych. W rozdziera- u innego 863, z których 217 by o jesz- Zebra a Magda Michalska