Język polski








Język polski:
Geneza "Pana Tadeusza" Adama Mickiewicza

 






Pierwsze księgi powstały w Paryżu w latach 1832 - 1834 w atmosferze nadziei na odzyskanie niepodległości - liczono na Wojnę Narodów. Początkowo zamiarem poety nie było pisanie eposu, ale wraz ze zmianą sytuacji politycznej, zmieniły się również zamiary poety. "Pan Tadeusz" powstawał także w żałobie po upadku powstania listopadowego, co autor przedstawił w epilogu. Poeta odkrył, że tylko w krainie lat dziecinnych Polak może uzyskać trochę szczęścia. Mickiewiczowi nie podobał się świat Zachodu, traktował tą kulturę jako zmaterializowaną, niszczącą więzi międzyludzkie. Czuł się tam wyalienowany, zagubiony. "Pan Tadeusz" wyrasta z tęsknoty za ojczyzną, czasami młodości. Mickiewicz w epilogu wyraził pogląd, że Rzeczpospolita powinna się odrodzić w dawnych, piastowskich granicach, świadomy był także, że jego dzieło będzie elementem kultury narodowej. "Pan Tadeusz" jest epopeją gdyż :

-ukazuje dzieje zbiorowości szlacheckiej, jej reprezentatywnych przedstawicieli w szczególnym momencie historycznym,

-odchodzą w przeszłość dawne, sarmackie obyczaje,

-ukazuje rzeczywistość w ostatnim momencie jej istnienia,

-rolę bogów antycznych zastępuje przyroda,

-występuje trzecioosobowy narrator wszechwiedzący, mający rysy autorskie, spoglądający na przedstawiany świat z dystansem humorysty,

-zawiera liczne apostrofy,

-zawiera inwokację o charakterze maryjnym,

-zawiera elementy stylu charakterystyczne dla eposu - porównania homeryckie, peryfrazy, szeregi epitetów, heksametr wyrażony jest 13 - zgłoskowcem.

Kreacja bohatera.

Jacek Soplica w 1792 r. zabił Stolnika Horeszkę. Magnaci polscy założyli Konfederację Targowicką - najazd Moskali na obrońców konstytucji. Horeszko był patriotą, obrońcą konstytucji, człowiekiem godnym, walczącym o dobro ojczyzny. Moskale najeżdżają na zamek Stolnika, Jacek zabija go z rosyjskiego karabinu. Rząd Targowicki przejmuje dobra Horeszków i nadaje je Soplicom. Jacek został okrzyknięty zdrajcą, choć Horeszko przed śmiercią wybacza mu winę, kreśląc znak krzyża - zemsta Gerwazego nie ma powodów moralnych, jest aktem nieposłuszeństwa wobec swego pana. Jacek ucieka do Rzymu - staje się symbolem Polaków walczących o wolność ojczyzny. Związuje się z Legionami Dąbrowskiego, spłaca swe winy w bitwach pod Hochenlinden i Jeną. W 1807 obecny przy oblężeniu Gdańska, w 1808 uczestniczy w ataku na Samosierrę. Następnie wstępuje do zakonu bernardynów, przyjmuje imię Robak i zostaje kwestarzem - emisariuszem napoleońskim działającym na terenach zaborów. W 1811 powraca do Soplicowa by przygotować powstanie. Nie udało mu się postawić swej rodziny na jego czele, by tym samym mogli zmyć hańbę ze swego nazwiska. Umiera jesienią 1811 osłaniając przed kulą Horeszkę, odznaczony pośmiertnie Legią Honorową.

Przemiana Soplicy to symboliczny kierunek przemian, który musi się dokonać w świecie szlacheckim, aby Polska mogła odzyskać niepodległość. Nie ma takiej słabości, której nie da się przezwyciężyć siłą ducha.

Adama Mickiewicza inspirowały kreacje europejskich bohaterów literackich. Literatura romantyczna wykreowała bardzo swoisty typ bohatera - jest to jednostka nieprzeciętna, poszukująca sensu istnienia, piękna świata. We wczesnej młodości u wieszcza widzimy bohatera werterowskiego - Gustawa oraz bajronicznego - Wallenroda. Obaj są indywidualistami, obaj nie akceptują praw świata. Gustaw to bohater nieszczęśliwej miłości, Konrad - ofiarnej zdrady. Istotę ewolucji dobrze ukazuje scena prologu III części "Dziadów" - Gustaw przemienia się w Konrada, bojownika o wolność. Mickiewicz nie tworzy wrażliwego poety, lecz kogoś, kto przezwyciężył własny egoizm. Będąc indywidualistą wykraczającym poza przeciętność staje się bohater mickiewiczowski jednostką w pełni świadomą swej ofiary - bohaterem prometejskim. Drugim rodzajem bohatera mickiewiczowskiego jest prorok, w którym duszę romantyczną zastępuje pokora - ksiądz Piotr.

W "Panu Tadeuszu" dokonuje się negacja postaw bohatera romantycznego. Po przemianie moralnej jest on bohaterem pokory rezygnującym z indywidualizmu. Kreacja bohatera mickiewiczowskiego to powolne odchodzenie od wartości romantycznych.

Szlachta w "Panu Tadeuszu"

W zbiorowości szlacheckiej można wyodrębnić kilka grup. Tradycjonalistami, obrońcami dawnych ideałów szlacheckich są Sędzia i Podkomorzy. Dom Sędziego to tradycyjny, szlachecki, polski dom. Sędzia jest dobrym gospodarzem, prekursorem kapitalizmu - ludzie znajdują tam opiekę i zarobek, jest ludzki dla chłopów. Drugą taką postacią jest Podkomorzy - w 1812 roku został przez szlachtę obrany marszałkiem konfederackim powiatu nowogrodzkiego. Drugie miejsce w poemacie zajmują drobnoszlacheccy oryginałowie - Gerwazy Rębajło - biedny szlachcic służący u Horeszków. Brał udział w konfederacji barskiej, jest mściwy, okrutny, nie respektował aktu miłosierdzia swego pana, morduje kogo i gdzie się da. Wojski (Hreczecha) - szlachcic, całkiem bogaty, przyjaciel i daleki krewny Sędziego. Był mistrzem polowania, znakomitym kucharzem. Rejent Bolesta - urzędnik sądowy, Asesor - służy każdemu kto lepiej zapłaci, wstąpi do policji powiatowej, to on sprowadził Moskali. Woźny Protazy Brzechalski - pracował przy trybunale w Grodnie, później poszedł na chleb do Sopliców. Trzecią grupą jest szlachta dobrzyńska - zaściankowa - prowadzi żywot chłopski. Przybyła na Litwę z ziemi dobrzyńskiej uchodząc przed Krzyżakami. Patriarchą rodu jest Maciej - dojrzały patriota, obywatel, świadek historii - brał udział w konfederacji barskiej, w wojnie 1792 r., powstaniu kościuszkowskim. On wyraża refleksje polityczne poety. Bartek Prusak - przedsiębiorczy kupiec, Maciej Chrziciel, Bartek Brzytewka - dzielni żołnierze, obrońcy ojczyzny, ludzie prości. Na marginesie Mickiewicz wspomina o szlachcie tubylczej.

Nowe wartości wprowadza Tadeusz - uwłaszczenie chłopów oraz żołnierze napoleońscy - postacie autentyczne - generałowie Dąbrowski, Kniaziewicz, Małachowski, Grabowski.

Ocena świata szlacheckiego.

Gdyby obraz był realistyczny mógłby wydać się ponury - ludzie uwikłani w konflikty, pogrążeni w prywacie, mściwi, niekiedy okrutni. Ale Mickiewicz spogląda na ten świat z humorystycznym dystansem - wady ulegają minimalizacji, a zalety wyeksponowaniu - siła więzi zbiorowej, waleczność, zdolność do poświęcenia, miłowanie ojczyzny, poszanowanie tradycji.

Motywy napoleońskie.

Mickiewicz ukazał przemarsz wojsk napoleońskich przez ziemie polskie. Ówcześni Polacy wiązali z Napoleonem nadzieje na odzyskanie niepodległości. Poeta charakteryzuje rok 1812 jako rok nadziei na odzyskanie niepodległości. Przemarsz wojsk był jutrzenką nadziei. Jednak poeta włożył w usta Maćka krytykę Napoleona - armia napoleońska zachowuje się jak okupanci - rabuje, gwałci, morduje. Stanowisko pisarza w tej kwestii nie jest jasne - uwielbienie w księdze 11, krytyka w 12.

Świat przyrody w "Panu Tadeuszu"

3/4 utworu zajmują opisy przyrody. Jest ona bohaterem dzieła. Ukazana została zgodnie z duchem filozofii romantycznej jako byt uduchowiony. W rozmowie Hrabiego z Tadeuszem w księdze IV autor ukazując bogactwo przyrody polskiej wyraża refleksję, że krajobraz właściwy dla danej krainy jest materialnym obrazem ducha jej mieszkańców. Przyroda jest świadkiem historii danego narodu oraz jego kultury. Petryfikuje w sobie najistotniejsze elementy tradycji danego narodu.









Autor : Tomasz Wasiak