1. Barwa gleb (od czego zależy, praktyczne znaczenie barwy)
Jedną z ważniejszych cech morfologicznych gleby jest jej zabarwienie, a dokładnie zabarwienie poszczególnych
poziomów genetycznych. Od bardzo dawna gleby określano według ich barwy np. czarnoziemy, lessy, bielice,
czerwonoziemy itp.
Barwa gleby zależy od wielu czynników, a głównie od: rodzaju skały macierzystej, kierunków i intensywności
procesów glebowych, ukształtowania terenu, oświetlenia, poziomu wód gruntowych. W glebach młodych
uzależniona od skały macierzystej, w glebach starych uzależniona od zawartości humusu. Im ciemniejsza gleba
tym więcej humusu.
Podczas obserwacji poziomów genetycznych możemy stwierdzić barwę gleby silnie zróżnicowaną, kontrastową.
Zasadnicze barwy gleb to: czarna, brunatna, rdzawa, żółta, płowa, zielonkawa, biała oraz cała gama kolorów
pośrednich oraz ciemnych plam, smug i zacieków. Wrażenie barwy może być subiektywne, dlatego dla
prawidłowego określenia tej cechy stosuje się tabele barw wzorcowych.
Barwa świadczy o zawartości różnych związków (o składzie) oraz o właściwościach fizycznych i wodorotlenku
glinu, krzemionki, węglanu wapnia i gipsu)
-barwa czarna- pochodzi od związków humusowych, dwutlenku manganu oraz magnetytu
-barwa czerwona- dzięki tlenkowi żelaza (im więcej wody w składzie wodorotlenku żelaza tym bardziej żółta)
-brunatno-szara- wskazuje na dostateczną przewiewność
-smoliście czarna- na niedostatek tlenu
2. Bonitacja gruntów ornych
Podział gleb na klasy bonitacyjne jest odzwierciedleniem ich wartości rolniczej. Podstawą zaliczania gleb do
danej klasy bonitacyjnej są przede wszystkim ich właściwości i warunki przyrodnicze terenu, decydujące o ich
urodzajności.
Klasy bonitacyjne są ustalane oddzielnie dla gruntów ornych i użytków zielonych.
Do gleb ornych zalicza się gleby będący trwale w uprawie podłużnej. Bonitacja gleb ornych oparta jest na głównie
na takich kryteriach jak:
·ð SkÅ‚ad granulometryczny
·ð Miąższość poziomu próchnicznego i zawartość w nim próchnicy
·ð Struktura
·ð WÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci wodne
·ð Odczyn i obecność wÄ™glanu wapnia
·ð UksztaÅ‚towanie terenu itp.
Gleby orne podzielono na 9 klas bonitacyjnych, które oznaczono symbolami: I, II, IIIa, IIIb, IVa, IVb, V, VI, VIIRz.
o Gleby klasy I - gleby orne najlepsze. Są to: czarnoziemy, rędziny kredowe, gleby brunatne (tylko te bogate w
próchnicę), mady. Są to gleby najbardziej zasobne w składniki pokarmowe, łatwe do uprawy (przewiewne,
ciepłe, nie zaskorupiające się).
o Gleby klasy II - gleby orne bardzo dobre. Mają skład i właściwości podobne (lub nieco grosze) jak gleby klasy
I, jednak położone są w mniej korzystnych warunkach terenowych co powoduje, że plony roślin uprawianych
na tej klasie gleb, mogą być niższe niż na glebach klasy I.
o Gleby klasy III (a i b) gleby orne średnio dobre - Gleby brunatne, gleby bielicowe. W porównaniu do gleb klas
I i II, posiadają gorsze właściwości fizyczne i chemiczne. Odznaczają się dużym wahaniem poziomu wody w
zależności od opadów atmosferycznych. Na glebach tej klasy można już zaobserwować procesy ich
degradacji.
o Gleby klasy IV (a i b) - gleby orne średnie. Plony roślin uprawianych na tych glebach są wyraz
nie niższe niż
na glebach klas wyższych, nawet gdy utrzymywane są one w dobrej kulturze rolnej. Gleby te są bardzo
podatne na wahania poziomu wód gruntowych.
o Gleby klasy V - gleby orne słabe. Do tej klasy należą gleby kamieniste lub piaszczyste o niskim poziomie
próchnicy. Są ubogie w substancje organiczne. Do tej klasy zaliczmy również gleby orne słabe położone na
terenach nie zmeliorowanych albo takich które do melioracji się nie nadają.
o Gleby klasy VI - gleby orne najsłabsze. W praktyce nadają się tylko do zalesienia. Posiadają bardzo niski
poziom próchnicy. Próba uprawy roślin na glebach tej klasy niesie ze sobą duże ryzyko uzyskania bardzo
niskich plonów.
3. Charakterystyka powierzchniowych poziomów diagnostycznych gleb
MOLLIC  poziom miękki, miękkość wynika z obecności próchnicy, musi być co najmniej 2,5% węgla
organicznego, do 20 cm minimalna miąższość : 10cm, gdy zalega na skale litej, 20 cm i więcej  skały osadowe
okruchowe luz
ne, uziarnienie grubsze niż piasek słabo gliniasty, struktura guzełkowata trwała, barwa  istotna
(podane sÄ… kryteria wg skali Munsella) szara, ciemnoszara, brunatno szara
ANTHRIC - podobny do p. mollie pod względem zawartości materii organicznej, barwy, struktury, tworzy się w
wyniku długotrwałego nawożenia gleb obornikiem (ale nie tylko), kompostem poziom sztucznie wytworzony przez
człowieka
UMBRIC  podobny do wyżej wymienionych pod wzg. właściwości (barwa zawart. mat. org. zawartość fosforu,
struktura) ale stopień nasycenia < 50%
MELANIC  (ciemny, czarny), poziom murszasty a zatem w stosunku do poprzednich różni się charakterem
połączeń próchnicznych z mineralną częścią gleby, miąższość <15%, skł. granulometryczny: piaski słabo
gliniaste i piaski luz
ne, (słabo zmineralizowana substancja organiczna)
HISTIC  poziom, który w strukturze ma wyraz
ne ślady tkanki roślinnej, zbudowany jest z torfu, mułu, gytii (osad
na dnie zbiorników wodnych  mineralno  organiczny)
OCHRIC  z gr. ohros  blady, nie spełnia kryteriów żadnego z wyżej omówionych, gdyż jest za suchy, zawiera
za mało materii organicznej, zbyt mała miąższość, lżejszy skład granulometryczny  następuje rozkład materii
org., nie powstają zwązki próchniczne
1
4. Charakterystyka podpowierzchniowych poziomów diagnostycznych gleb
CAMBIC  poziom intensywnych przemian materiału glebowego charakterystyczny dla gleb o okładzie pgm i
drobniejszych, w poziome tym następuje rozpad minerałów pierwotnych i pows. minerałów wtórnych (minerałów
ilastych) w wyniku rozkładu następuje uwolnienie półtora tlenków żelaza i glinu oraz powstawanie trwałych
połączeń próchniczno-mineralno-ilastych, poziom typowy dla gleb brunatnych
SIDERIC  ma cechy analogiczne do poziomu cambic, występuje w materiale piaszczystym PS i pl nie zawiera
węglanów, odczyn kwaśny pH 4-5, V poniżej 30% - stopień nasycenia, mało frkcji ilastej, mało kompleksów
próchniczno-ilastych, głównie wysycony żelazem, glinem oraz wodorem, prawie brak struktury  słaba lub b.
słaba struktura agregatowa
typowy poziom dla gleb rdzawych
ARGILLIC -( poziom diagnostyczny)- nagromadzona tutaj została substancja ilasta. Tworzą się poniżej poziomu
eluwialnego- np. gleby płowe. (pod poziomem Luvic)
NATRIC - nagromadzona substancja ilasta, większe wysycenie sodem wymiennym (Na+) który powoduje że
warstwa jest zbita.
SPODIC - poziom iluwialnej akumulacji półtora tlenków żelaza i glinu oraz próchnicy. Ma zróżnicowaną barwę w
zależności od proporcji między tymi półtora tlenkami a zawartością próchnicy. Poziom bardziej zwięzły od
poziomu eluwialnego( w glebach bielicowych i bielicach). Na pewno wstępuje w glebach leśnych a w glebach
uprawnych może być wymieszany z poziomem próchnicznym i eluwialnym.
AGRIC - poziom iluwialny bezpośrednio występujący pod poziomem próchnicznym. Powstaje na skutek
długotrwałej, intensywnej uprawy rolniczej. Występuje nagromadzenie próchnicy, frakcji pyłowych oraz ilastych,
wynoszonych z poziomu uprawnego.
ALBIC - poziom eluwialny, gdzie w sposób selektywny przy udziale próchnicy- niektórych frakcji zostały wymyte
głównie związki żelaza i glinu. W konsekwencji ten poziom  wzbogacił się w SiO2, a zatem zyskał
charakterystyczne wybielenie. Występuje nad poziomem Spodic (poziom iluwialny), który właśnie jest
wzbogacony w wymyte zwiÄ…zki i przyjmujÄ… barwÄ™ kawowo-brunatnÄ…, rdzawÄ….
LUVIC -(Lubic to znaczy wypłukiwać) Poziom pozbawiony pierwotnych węglanów oraz zubożony w minerały
ilaste, które zostały przemieszczone bez rozkładu do poziomu Argillic-> występuje bezpośrednio pod Luvic. Od
nazwy Luvic pochodzi nazwa gleby Luvisolc.( staje siÄ™ mniej przepuszczalny)
GLEJOSPODIC - musi mieć nagromadzone związki żelaza i glinu oraz związki próchniczne, ale również
pozostaje pod silnym wpływem wód gruntowych, w których rozpuszczone są związki żelaza i które to związki
ulegają procesom oksydacyjno - redukcyjnym (gleby w obniżeniu terenowym przy zmieniającym się poziomie wód
gruntowych).
CALCIC - wtórne nagromadzenie węglanu wapnia oraz magnezu w poziomie C czy też Molic, Argillic i Natric.
Występuje w postaci białych wytrąceń wapiennych- konkrecji bądz
białych warstewek Występuje w glebach w
których jest wysoki poziom wód gruntowych zasobnych w węglany.
5. Charakterystyka iłów jako skały macierzystej.
Iły są skałami pochodzenia wodnego powstałymi przez osadzanie wysortowanych, drobnych frakcji. Składają się
z minerałów ilastych wypłukiwanych przez wodę z innych skał, drobnych domieszek kwarcu, minerałów cieżkich,
amfiboli, minerałów z grupy mik.
Są silnie plastyczne na mokro, pękają i zaskorupiają się po wyschnięciu. Zasobne w składniki pokarmowe, ale
mało czynne biologicznie z powodu braku krążenia powietrza i wody.
6. Czarne ziemie - geneza, podział, budowa, rodzaje, właściwości, przydatność rolnicza,
użytkowanie .
Powstanie czarnych ziem wiąże się z akumulacją materii organicznej w warunkach dużej wilgotności w
mineralnych utworach glebowych, zasobnych w węglan wapnia i części ilaste. W utworach tych zachodzi proces
łączenia się związków humusowych wysyconych wapniem z iłem koloidalnym w próchniczne związki organiczno-
mineralne, nadające tym glebom charakterystyczną gruzełkowatą strukturę i czarną barwę. Poziomem
diagnostycznym tych gleb jest poziom mollic.
Zawartość materii organicznej w czarnych ziemiach wynosi 2  6%.
Jest to próchnica nasycona zasadami, o wąskim stosunku C:N, najczęściej 6  9.
Miąższość poziomu próchnicznego wynosi 30 50 cm.
Zawartość węglanu wapnia, bardzo zróżnicowana (0 15%), w skrajnych przypadkach dochodzi do 20%.
Odczyn jest obojętny lub alkaliczny.
Większość czarnych ziem występuje na utworach mineralnych o uziarnieniu glin, utworów pyłowych i iłów.
Spotyka się również czarne ziemie wytworzone z piasków gliniastych o niższym pH.
W rzędzie czarnych ziem wyróżnia się jeden typ  czarne ziemie, którego charakterystykę podano wyżej. W
typie tym występują następujące podtypy:
a) czarne ziemie glejowe,
b) czarne ziemie właściwe,
c) czarne ziemie zbrunatniałe,
d) czarne ziemie wyługowane,
e) czarne ziemie zdegradowane (szare),
f) czarne ziemie murszaste.
a. Czarne ziemie glejowe
Gleby te powstają w naturalnych siedliskach leśnych lub łąkowych okresowo zabagnionych. Niekiedy są to
nie zmeliorowane gleby orne, z oglejeniem powierzchniowym w okresach wiosennych. W profilu tych gleb
występują następujące poziomy: w glebach leśnych: O-Aa-G, w glebach uprawnych: Ap-Aa-G.
2
Siedliska łąkowe tych gleb to grądy od właściwych do podmokłych, natomiast leśne  lasy wilgotne i silnie
wilgotne.
b. Czarne ziemie właściwe
Genezę i ewolucję tych gleb można przedstawić w następującym schemacie:
gleby mułowe właściwe -> czarne ziemie właściwe -> czarne ziemie zdegradowane
PowstajÄ… w wyniku umiarkowanego odwodnienia czarnych ziem glejowych wskutek ich zdrenowania. ZawierajÄ…
najczęściej 3  6% materii organicznej w poziomie próchnicznym o miąższości do 40  50 cm. W poziomie tym
wyróżnia się poziom uprawny Ap o jednolitej jaśniejszej barwie oraz poziom Aa o ciemniejszej barwie.
Profil: Ap-Aa-Cca-G.
Czarne ziemie właściwe są zwykle w dużym stopniu wysycone kationami zasadowymi, charakteryzują się w
całym profilu najczęściej odczynem obojętnym lub zasadowym, rzadziej słabo kwaśnym  w poziomie A . Są to
t
gleby eutroficzne, biologicznie czynne, odznaczające się dużą zawartością łatwo dostępnych dla roślin
składników pokarmowych. Gleby te mogą być położone także na płaskowyżach lub wzniesieniach i być
wytworzone z marglistych utworów, z drugiej zaś strony mogą być położone na terenach płaskich, nie objętych
jednak procesem bagiennym  w warunkach dużej, lecz nie nadmiernej wilgotności. Cechy oglejenia, które
występują w tych glebach już na głębokości około 50 cm wskazują na okresowe podnoszenie się wody gruntowej
do tej głębokości.
Czarne ziemie właściwe użytkowane jako grunty orne, wymagają melioracji, które nie zawsze są łatwe do
przeprowadzenia ze względu na położenie ich często w depresjach terenowych.
Właściwości fizyczne tych gleb zależą w dużym stopniu od składu granulometrycznego skały macierzystej:
wytworzone z ciężkich glin zwałowych, a również z iłów, w porównaniu z glebami wytworzonymi z glin zwałowych
średnich lub lekkich oraz z niektórych utworów pyłowych, charakteryzują się mniejszą porowatością i mniejszą
pojemnością powietrzną. Wymagają one poprawy stosunków wodno-powietrznych, na co wskazuje ich
pojemność powietrzna przy nasyceniu kapilarnym znacznie mniejsza od norm przewidzianych przez Kopecky'ego
dla gleb o wysokiej kulturze. W wierzchnich warstwach tych gleb pojemność powietrzna wg Kopecky'ego waha
siÄ™ w granicach 3-8%.
Wartość rolnicza tych gleb zależy również w dużym stopniu od składu granulometrycznego wierzchnich i
głębszych warstw.
Czarne ziemie właściwe wytworzone z marglistych glin zwałowych średnich, o miąższości poziomu
akumulacyjnego przekraczajÄ…cej 50 cm, bez cech oglejenia i nie wymagajÄ…ce melioracji lub zmeliorowane
stanowią 1 kompleks użytkowania rolniczego (klasy bonitacyjne I lub II). Na glebach tych uzyskuje się bardzo
duże plony buraków cukrowych, pszenicy, jęczmienia, rzepaku, lucerny, koniczyny czerwonej oraz warzyw.
Czarne ziemie wytworzone z glin zwałowych ciężkich lub z iłów zasobnych w węglany zalicza się  ze względu
na wadliwe właściwości fizyczne do 2 kompleksu pszennego dobrego (klasy bonitacyjne IIIb lub IVa) lub 8
kompleksu zbożowo-pastewnego mocnego (klasy bonitacyjne
Wytworzone z utworów gliniastych, pyłowych lub pylastych  głębokich lub zawierających piasek poniżej
120 cm, są po wykonaniu melioracji gruntami ornymi wysokiej klasy (kompleksy przydatności rolniczej l, 2, lasy
bonitacyjne II-III). W przypadku nie uregulowanych stosunków wodnych gleby te są zaliczane do 8 kompleksu
przydatności rolniczej, zbożowo-pastewnego mocnego i klas bonitacjnych IIIb, IVa lub
Czarne ziemie właściwe wytworzone z lżejszych utworów  piasków słabo gliniastych lub piasków
gliniastych stanowią zazwyczaj grunty orne zaliczane nawet po wykonaniu melioracji do słabszych klas
bonitacyjnych IIIb, IVa (kompleksy przydatności rolniczej 4, 5). Ogólnie z punktu widzenia rolniczego gleby te
można określić jako nadające się pod uprawę roślin zbożowych i okopowych po wykonaniu melioracji. Są to
ponadto gleby nadające się pod uprawę różnych warzyw.
Czarne ziemie właściwe o wysokim zwierciadle wody gruntowej są użytkowane jako łąki lub pastwiska i
zaliczane zwykle do wysokich lub średnich klas I, II, III, rzadziej do niższych klas bonitacyjnych IV i V.
c. Czarne ziemie zbrunatniałe
Występują przeważnie na wysoczyznach o skałach macierzystych zasobnych w glinokrzemiany, z których
 w wyniku przemian wietrzeniowych - powstaje poziom cambic Bbr. Poziom próchniczny tych gleb różnicuje się
morfologicznie na Ap i A, co nie znajduje odbicia w zawartości materii organicznej, której zwykle jest więcej w
podpoziomie Ap. Pod poziomem próchnicznym zaznacza się poziom przejściowy AB miąższości około 10 om.
Niżej leżący poziom Bbr ma barwę ciemnobrunatną, zwięzły układ i wyraz
ne przejście do poziomu calcic. Poziom
ten jest podobny jak w czarnych ziemiach właściwych. W omawianym podtypie nie często spotyka się plamy
oglejenia w poziomie C. Morfologia profilu tego podtypu jest następująca: Ap-Aa-AB-Bbr-Cca lub Cca-G. Gleby te
z reguły są w uprawie polowej.
d. Czarne ziemie wyługowane
Podtyp czarne ziemie wyługowane ma uproszczoną budowę profilu A-C. Cechą charakterystyczną dla tych
gleb jest poziom mollic podobny jak w czarnych ziemiach zbrunatniałych oraz brak poziomu calcic i poziomu
cambic. W profilu tych gleb pod stopniowo zanikającym poziomem mollic występuje poziom C o barwie szarej nie
wzbogacony we frakcję ilastą. Gleby te mają jednak odczyn zbliżony do obojętnego. Występują one wśród
czarnych ziem zbrunatniałych w obniżeniach z intensywniejszym przesiąkaniem wód opadowych. Dlatego w
niewęglanowym poziomie C tych gleb zaznaczają się plamy oglejenia, nasilające się w głębszych warstwach
skały macierzystej. Profile tych gleb są zbudowane następująco: Ap-Aa-AC-G.
e. Czarne ziemie zdegradowane (szare)
Występują w terenach dawno i dość intensywnie odwodnionych, gdzie na skutek długotrwałej mineralizacji
zawartość materii organicznej w poziomie próchnicznym mollic znacznie się obniżyła. Ponadto wyługowany z nich
został CaCO , co powoduje zmianę odczynu do słabo kwaśnego pH 5  6 oraz zmniejszenie wysycenia
3
zasadami kompleksu sorpcyjnego. Może w nich występować poziom brunatnienia (cambic) z pewnym
wzbogaceniem we frakcje ilaste. Spotyka się także czarne ziemie zdegradowane, znacznie uboższe w materię
3
organiczną, zwane szarymi ziemiami, z poziomem cambic. Budowa profilu tych gleb może być następująca: Aa-
Bbr-C.
Czarne ziemie zdegradowane występują często w formie gleb o luz
niejszym składzie granulometrycznym,
są wtedy podatne na przesuszenie i procesy mineralizacji próchnicy. Zwykle usytuowane są na terenach wyżej
położonych. Są to najczęściej grunty orne, czasem użytki zielone na grądach właściwych.
f. Czarne ziemie murszaste
Powstają w wyniku odwodnienia czarnych ziem glejowych o znacznej zawartości materii organicznej w
poziomie próchnicznym. Mogą tworzyć się również w wyniku przeobrażenia się w warunkach intensywnej
mineralizacji gleb mineralno-murszowych na utworach zasobnych w węglan wapnia. Zawierają zwykle ponad 6%
materii organicznej. Cechą charakterystyczną tego poziomu jest występowanie w nim cząstek skondensowanej,
stwardniałej próchnicy. Gleby te zawierają zwykle węglan wapnia, często w postaci muszelek. Czasem występują
jako pozostałość po całkowicie zmineralizowanych glebach torfowo-murszowych podścielonych zasobnymi w
węglan wapnia skałami, z których tworzą się czarne ziemie. Gleby te charakteryzuje budowa profilu o układzie
poziomów: Ae-Cca-G. Są one przeważnie użytkowane rolniczo, ale występują także pod użytkami zielonymi w
grÄ…dach pobagiennych.
Uwaga: Ze względu na małe spopularyzowanie, w obecnym wydaniu Systematyki gleb nie wydzielono w
osobne jednostki czarnych ziem z poziomem argillic, ale opisano czarne ziemie wykazujÄ…ce cechy podobne do
smolnic
7. Gleby bielicowe - geneza, podział, budowa, rodzaje, właściwości, przydatność rolnicza,
użytkowanie .
Klasycznie wykształcone gleby bielicowe mają profil o następującej sekwencji poziomów genetycznych: O-
A-Ees-Bhfe-C, zaÅ› w glebach uprawnych: Ap-Bhfe-C lub Ap-Ees-Bhfe-C.
Naturalną roślinnością dla gleb bielicowych są bory. W terenach nizinnych są to zbiorowiska borów świeżych
lub borów mieszanych świeżych. W warunkach nadmorskich spotyka się nierzadko bór bażyn owy. W terenach
wyżynnych naturalną roślinnością dla gleb bielicowych są bory jodłowe. W obszarach górskich, w zależności od
piętra bioklimatycznego, naturalną roślinnością dla opisywanych gleb są: w reglu dolnym  bory jodłowo-
świerkowe , a w reglu górnym  górnoreglowe bory świerkowe  karpacki bór świerkowy i sudecki bór
świerkowy.
Omawiane gleby charakteryzują się próchnicą typu mor lub moder-mor z poziomem O o miąższości
dochodzącej do kilkunastu centymetrów i wyraz
nie wykształconym poziomem próchnicznym  A. Poziom ten o
miąższości nie przekraczającej zwykle 10 cm, zawiera głównie próchnicę powstałą in situ z rozkładu korzeni
roślin runa. Przechodzi on stopniowo w szarobiały lub jasnopopielaty poziom eluwialny (Ees) o strukturze
rozdzielnoziarnistej. Miąższość tego poziomu, zwanego też poziomem albic, bywa różna w zależności od
zawartości wolnych tlenków Al i Fe w materiale macierzystym i od intensywności procesu bielicowania.
Występujący niżej poziom Bhfe odpowiada kryteriom diagnostycznego poziomu iluwialnego (spodic). Morfolo-
gicznie poziom ten dzieli się często na dwa podpoziomy  Bh o zabarwieniu kawowobrunatnym i Bfe o
zabarwieniu żółtobrunatnym lub pomarańczowobrunatnym. Poziom Bhfe wykazuje zwykle pewien stopień sce-
mentowania.
M e c h a n i z m b i e l i c o w a n i a  polega głównie na tworzeniu się łatwo rozpuszczalnych związków
kompleksowych próchniczno-mineralnych, które przemieszczają się z poziomów wierzchnich do iluwialnego
poziomu B i tam dopiero w wyniku utlenienia lub wzrostu pH ulegają częściowo polimeryzacji i strąceniu.
Wskaz
nik przemieszczenia (W i) ma w glebach bielicowych wartości dodatnie.
Gleby bielicowe odznaczają się małą zasobnością w składniki odżywcze. Powstają najczęściej z ubogich,
kwarcowych piasków luz
nych, rzadziej z piasków słabogliniastych. Są to z reguły silnie przesortowane i często
eolicznie przemodelowane piaski sandrowe dalekiego transportu, piaski wydm nadmorskich i śródlądowych oraz
pradolin i dolin wielkich rzek. W terenach górskich skałami macierzystymi gleb bielicowych są granity, gnejsy,
kwarcyty, piaskowce kwarcytowe i piaskowce bezwęglanowe o słabym stopniu zwietrzenia chemicznego.
Gleby bielicowe charakteryzują się silnym zakwaszeniem; pH górnych poziomów wynosi najczęściej 3,0
H2O
 4,5. Stopień wysycenia kompleksu sorpcyjnego kationami o charakterze zasadowym (V) jest zwykle mniejszy
od 20%. Stosunek C: N jest szeroki. W poziomie O (wyłączając podpoziom Ol) waha się on najczęściej w
przedziale 20-30:1.
Gleby bielicowe właściwe wzięte pod uprawę rolniczą są u nas wytworzone głównie z piasków słabo
gliniastych lub piasków gliniastych lekkich różnego pochodzenia geologicznego.
Typowe gleby bielicowe nie tworzą się w Polsce z glin zwałowych ciężkich i średnich, z iłów, z głębokich utworów
pyłowych wodnego pochodzenia i z lessów. Natomiast z silnie spłaszczonych glin zwałowych, z płytkich utworów
pyłowych, podścielonych piaskiem, jak również z piasków gliniastych mocnych, tworzą się często stadia pośred-
nie między glebami płowymi a bielicowymi, tzw. gleby płowe bielicowane, które wykazują słabo zaakcentowane
pewne cechy zbielicowania. Gleby bielicowe wytworzone z piasków luz
nych nie są najczęściej uprawiane. Pod
względem rolniczym gleby bielicowe właściwe występujące na terenach nizinnych i wyżynnych są na ogół słabymi
glebami żytnio-ziemniaczanymi lub żytnio-łubinowymi. W glebach uprawnych poziomy genetyczne są często
zatarte w wyniku głębokiej uprawy i nawożenia.
Gleby bielicowe wytworzone z głębokich piasków słabo gliniastych są glebami o wadliwych stosunkach
wodnych: zbyt suchymi w przypadku niskiego poziomu wody gruntowej lub okresowo suchymi w przypadku
dość wysokiego zwierciadła wody gruntowej. Możliwości produkcyjne na tych glebach są bardzo ograniczone.
Gleby bielicowe wytworzone z piasków słabo gliniastych charakteryzują się na ogół w swych wierzchnich
warstwach małą zawartością przyswajalnych składników pokarmowych, dużą kwasowością, brakiem
zwięzłości oraz małą pojemnością wodną. Przy zastosowaniu na tych glebach nawożenia organicznego i
mineralnego można uzyskiwać średnie plony żyta i ziemniaków. Z roślin motylkowych uprawia się łubin, który
wzbogaca glebę w próchnicę
4
W typie gleb bielicowych wyróżnia się obecnie tylko jeden podtyp  gleby bielicowe właściwe, którego
charakterystyka odpowiada opisowi gleb bielicowych.
8. Gleby brunatne właściwe  geneza, podział, budowa, rodzaje, właściwości, przydatność rolnicza,
użytkowanie .
Gleby brunatne właściwe powstają z różnych utworów macierzystych bogatych w zasady. Charakteryzują
się one wymyciem węglanów do głębokości na ogół nie większej niż 60  80 cm oraz brakiem przemieszczania
lub słabym przemieszczaniem frakcji ilastej, wolnego żelaza i glinu. Są to gleby eutroficzne i mezotroficzne.
Zasadnicza budowa profilu gleb brunatnych właściwych jest następująca w naturalnych siedliskach gleb leśnych:
0-A-Bbr-Cca, w glebach uprawnych: Ap-Bbr-Cca.
Pod poziomem cienkiej warstwy dobrze rozkładającej się ściółki liściastej występuje dobrze rozwinięty i
strukturalny poziom próchniczny. Ma przeważnie cechy poziomu ochric, rzadziej mollic, a w glebach leśnych 
ochric lub umbric o miąższości od 15 do 30 cm. Typ próchnicy mull. Poziomem diagnostycznym tych gleb jest
poziom cambic. Poziom Bbr występujący pod poziomem A charakteryzuje się barwą brunatną oraz strukturą
gruzełkową; w porównaniu z głębiej zalegającym poziomem C jest on wzbogacony, w wyniku intensywniej-
Ca
szego wietrzenia, w minerały ilaste. Poziom skały macierzystej C zalega na różnej głębokości, w zależności od
stopnia zwietrzenia utworu macierzystego oraz od jego składu mineralnego można w nim wyróżnić poszczególne
podpoziomy.
Gleby brunatne właściwe są w wysokim stopniu  zwykle powyżej 70%  wysycone zasadami w poziomie
A. Odczyn wierzchnich warstw jest zbliżony do obojętnego, a w pewnych przypadkach słabo zasadowy. Węglany
występują najczęściej niezbyt głęboko; małe ich ilości lub ślady mogą niekiedy występować w poziomach
wierzchnich. Stopień wysycenia kationami zasadowymi wzrasta zazwyczaj w głąb profilu.
Gleby brunatne właściwe zajmują w Polsce małe obszary. Ich wartość rolnicza zależy od całokształtu
właściwości fizykochemicznych substratu glebowego, uwarunkowanych w dużym stopniu rodzajem skały
macierzystej i stosunkami wodnymi.
Gleby brunatne właściwe, wytworzone z lessów odznaczają się zarówno dużą przepuszczalnością, jak i
kapilarnoscią oraz strukturalnością i dużą pojemnością wodną w wierzchnich warstwach. Zawierają one w
poziomie akumulacyjnym próchnicę wysyconą wapniem oraz znaczną ilość łatwo dostępnych dla roślin
składników pokarmowych. Gleby te na terenie falistym podlegają erozji i wymagają zabiegów przeciwerozyjnych.
Gleby brunatne właściwe, wytworzone z lessów uznać należy na ogół za bardzo produktywne; uzyskuje się na
nich bardzo wysokie plony wszystkich roślin zbożowych, a szczególnie pszenicy, okopowych, a przede wszystkim
buraków cukrowych, rzepaku, koniczyn, lucerny i najbardziej wymagających warzyw. Gleby brunatne właściwe,
wytworzone z głęboko zalegających utworów pyłowych różnej genezy (z wyjątkiem lessów) odznaczają się nieco
gorszymi właściwościami fizycznymi od gleb brunatnych właściwych, wytworzonych z lessów: gorszą niekiedy
przepuszczalnością, słabszą kapilarnoscią oraz skłonnością do zaskorupiania się w wierzchnich warstwach.
Gleby te wymagają często melioracji, po których wykonaniu uzyskać można bardzo wysokie plony wszystkich
roślin uprawnych. Gleby brunatne właściwe, wytworzone z płytkich utworów pyłowych, podścielonych piaskiem
są dobrymi glebami żytnio-ziemniaczanymi, a nie pszenno-buraczanymi.
Gleby brunatne właściwe, wytworzone z glin zwałowych średnich lub lekkich, nie wymagające melioracji lub
zmeliorowane są bardzo dobrymi lub dobrymi glebami pszenno-buraczanymi, na których uzyskać można wysokie
plony buraków cukrowych, rzepaku, koniczyn, lucerny i warzyw.
Gleby brunatne właściwe, wytworzone z ciężkich glin zwałowych i iłów  mimo dużej zasobności w
składniki pokarmowe roślin  wykazują wadliwe właściwości fizyczne: słabą przepuszczalność i słabą
przewiewność. Wymagają one specjalnych zabiegów melioracyjnych. Na glebach tych można uzyskać w
sprzyjających warunkach atmosferycznych wysokie plony buraków cukrowych, pszenicy, rzepaku, koniczyn,
lucerny i innych roślin uprawnych, plony te jednak  jeżeli stosunki wodne są nieuregulowane  zawodzą w
latach zbyt wilgotnych; ponadto są one bardzo ciężkie do uprawy.
W podtypach gleb brunatnych właściwych wyróżnia się następujące rodzaje:
 wytworzone z piasków różnego pochodzenia geologicznego (głównie piasków gliniastych): klasy III-IVa- IVb,
kompleksy przydatności rolniczej 2, 3, 4, 5;
 wytworzone z glin różnego pochodzenia geologicznego: klasy I-II-III-IV, kompleksy 1, 2, 3, 8;
 wytworzone z iłów różnego pochodzenia geologicznego: klasy I-II-III-IV, kompleksy 1, 2, 8;
 wytworzone z utworów pyłowych różnej genezy (z wyjątkiem lessów) : klasy I-II-III-IV, kompleksy 1, 2, 3, 4, 8;
 wytworzone z lessowi utworów lessowatych: klasy I-II-III, kompleksy 1, 2, 8;
 wytworzone z niektórych skał metamorficznych: klasy III-IV-V, kompleksy 3, 4, 5, 7, 8;
 gleby wytworzone ze skał osadowych zwartych o spoiwie węglanowym, nie zawierających węglanów w
warstwach wierzchnich: klasy II-III--IV-V, kompleksy 2, 3, 4, 5,
W typie gleb brunatnych właściwych wydzielono następujące podtypy:
a) gleby brunatne typowe,
b) gleby szarobrunatne,
c) gleby brunatne oglejone,
d) gleby brunatne wyługowane.
a. Gleby brunatne typowe
Jednostka ta stanowi główny podtyp gleb brunatnych. Budowa ich profilu jest następująca: 0-A- lub Ap-Bbr-
Cca. Ich profil wyróżniają następujące cechy: do głębokości 70 cm mają one uziarnienie piasków gliniastych, glin,
utworów pyłowych, iłów; zawierają węglany w profilu do głębokości l m; wysycenie kompleksu sorpcyjnego
kationami o charakterze zasadowym jest większe od 60% na głębokości od 25 do 75 cm; gleby te nie mają
poziomu argillic, ale mogą wykazywać słabe ślady przemieszczenia frakcji ilastej; do głębokości l m nie występują
plamy oglejenia; nie zawierają w całym profilu odłamków skał wapiennych; nie mają w podłożu litej skały do
głębokości 50 cm; typowym poziomem próchnicznym tych gleb jest poziom ochric; nie wykazują wyraz
nych cech
przemieszczenia wolnego żelaza i glinu.
5
Wyróżniona jednostka tworzy siedlisko lasów świeżych, niekiedy lasów wilgotnych (gleby brunatne typowe
gliniasto-ilaste i ilaste). Na terenach nizinno-wyżynnych gleby te tworzą siedliska żyz
niejszych podzespołów
grądowych, np. grądów niskich, w górach  żyzne siedliska lasu górskiego, tj. żyz
niejszych podzespołów lasu
bukowo-jodłowego z żywcem gruczołowatym, a niekiedy z czosnkiem niedz
wiedzim.
b. Gleby szarobrunatne
Gleby szarobrunatne mają podstawowe cechy charakterystyczne dla gleb brunatnych, ale różnią się od nich
dobrze wykształconym poziomem próchnicznym o miąższości 20  30 cm. Ten ostatni ma cechy poziomu mollic.
Gleby te posiadają następującą budowę profilu: 0-A-ABbr-Bbr-Cca, a w glebach uprawnych Ap-ABbr-Bbr-Cca.
Na niżu tworzą one siedliska wilgotne, tj. siedliska żyz
niejszych podzespołów gradowych, niekiedy żyzne
siedlisko łęgu wiązowego; w terenach górskich  najbogatsze siedlisko lasu górskiego z podzespołami
żyz
niejszych lasów bukowo-jodłowych oraz spotykanego na mniejszą skalę na złomach skalnych lasu
jaworowego z języcznikiem zwyczajnym
c. Gleby brunatne oglejone
Gleby brunatne oglejone mają główne cechy charakterystyczne dla gleb brunatnych, a różnią się od nich
tym, że występują w warunkach nadmiernej wilgotności oraz wykazują oglejenie w dolnej części profilu nie głębiej
niż 100 cm. Gleby te mają następujący profil: O-A-Bbrg-Gca, a jeśli są uprawiane: Ap-Bbrg-Ccag.
Na terenach nizinnych omawiane gleby tworzą siedlisko lasów wilgotnych, np. siedlisko wilgotniejszych
podzespołów grądowych z barwinkiem pospolitym czy z świerząbkiem gajowym. W terenach górskich gleby te
tworzą siedlisko lasu bukowo-jodłowego z większym udziałem jaworu i jesionu
d. Gleby brunatne wyługowane
Gleby brunatne wyługowane charakteryzują się budową profilu: 0-A-Bbr(t.fe)-Bbr-C-Cca, a jeśli są
uprawiane: Ap-Bbr(tJe)-Bbr-C-Cca.
Profil ten w porównaniu z glebami brunatnymi właściwymi jest bardziej zróżnicowany. Można w nim wyróżnić
przejściowe poziomy genetyczne. Proces humifikacji świeżej substancji organicznej  w porównaniu z glebami
brunatnymi właściwymi  przebiega nieco wolniej.
Pod poziomem O występuje poziom próchniczny A o barwie w górnej części szaro-brunatnej i o miąższości
wahającej się w granicach 10-30 cm. W dolnej części tego poziomu zaznacza się przejaśnienie, maskowane
często przez próchnicę; wskazuje ono na początkową fazę ługowania niektórych związków do niżej leżącego
poziomu Bbr(t.fe). Poziom Bbr(t.fe) odznacza się w porównaniu zarówno z poziomem A jak i z poziomem C,
pewnym wzbogaceniem w części ilaste. Wskazuje to z jednej strony na intensywne wietrzenie poziomu Bbr(t.fe z
drugiej zaś  na stosunkowo nieznaczne przemieszczenie do niego części ilastych z poziomu A bez ich
rozkładu.
Pod względem fizykochemicznym gleby brunatne wyługowane charakteryzują się ługowaniem z wierzchnich
warstw łatwo rozpuszczalnych związków, które, jak węglany (w formie łatwo rozpuszczalnych kwaśnych
węglanów) przechodzą w tych glebach na głębokość zwykle poniżej 100 cm. Związki żelaza w glebach
brunatnych wyługowanych przemieszczają się z wierzchnich warstw do głębszych w znacznie mniejszym stopniu
niż w glebach płowych i bielicowych. Stopień wysycenia zasadami gleb brunatnych wyługowanych, w porównaniu
z właściwymi jest na ogół niższy (poniżej 70%  zazwyczaj 30-70%) w poziomie A, a odczyn wierzchnich warstw
słabo kwaśny, niekiedy kwaśny.
Gleby brunatne wyługowane zajmują w Polsce, w porównaniu z właściwymi, znaczniejsze obszary. Powstały
one z różnych skał macierzystych i występują w różnych regionach. Pod względem wydajności rolniczej, gleby te
różnią się znacznie między sobą w zależności od skały macierzystej, stosunków wodnych i stopnia kultury.
Produkcyjność ich jest zwykle niewiele niższa od produkcyjności gleb brunatnych właściwych, wymagają one
jednak większego nakładu pracy.
Wartość rolnicza gleb brunatnych wyługowanych jest, w porównaniu z glebami brunatnymi właściwymi, na
ogół niższa ze względu na wyługowanie w pewnym stopniu związków zasadowych z wierzchnich warstw, a
między innymi, węglanów. Należy jednak podkreślić, że to wyługowanie jest w tych glebach  w porównaniu z
glebami płowymi  na ogół nieduże. Zastosowanie na glebach brunatnych wyługowanych odpowiednich
zabiegów agrotechnicznych: wapnowania, dość intensywnego nawożenia organicznego i mineralnego oraz
starannej uprawy, stwarza warunki odpowiednie do uzyskania wysokich lub średnich plonów większości roślin
uprawnych.
Najwyższe plony uzyskuje się przy odpowiednim nawożeniu i uprawie na glebach brunatnych
wyługowanych, wytworzonych z lessów, z głębokich utworów pyłowych i z glin zwałowych średnich
zmeliorowanych. Gleby brunatne wyługowane wytworzone z ciężkich glin zwałowych i iłów są żyzne, lecz
zawodne, wymagają intensywnego nawożenia organicznego w celu poprawy struktury oraz zabiegów
melioracyjnych.
Gleby brunatne wyługowane, wytworzone z piasków gliniastych są glebami najczęściej okresowo suchymi
ze względu na dużą przepuszczalność i słabą kapilarność. Na niektórych odmianach tych gleb udaje się w latach
sprzyjających uprawa pszenicy, wymagająca jednak intensywnego nawożenia mineralnego.
Na niżu gleby te tworzą mezotroficzne siedliska lasów liściastych i mieszanych, głównie grądów niskich, a w
górach  siedliska mezotroficznych buczyn karpackich (Fagetum carpaticum typicum) i sudeckich (Dentario
enneaphyllidis-Fagetum).
9. Gleby inicjalne , krótka charakterystyka.
Typ - Gleby inicjalne skaliste (litosole)
Do tego typu zaliczono gleby wytworzone in situ z różnych słabo chemicznie zwietrzałych niewapiennych
skał masywnych. Są to gleby bardzo płytkie, charakteryzujące się pod względem morfologicznym budową AC -C,
o miąższości materiału zwietrzałego nie przekraczającej zazwyczaj 10 cm. Pod poziomem AC, zawierającym
odłamki skały macierzystej i bardzo małe ilości próchnicy, zalega bezpośrednio lita skała. Gleby te zawdzięczają
6
swoje powstanie albo intensywnej erozji i występują wtedy w terenie silnie zróżnicowanym pod względem
morfologicznym, albo tworzÄ… siÄ™ w warunkach klimatu bardzo zimnego lub pustynnego.
Gleby te są wytworzone z różnych skał masywnych bezwęglanowych: granitów, gnejsów, niektórych
piaskowców i innych, w miejscach odsłonięcia przez erozję litej skały. Występują one głównie na terenach
górskich i wyżynnych, o dużych nachyleniach powierzchni. Porośnięte są one roślinnością naskalną lub
murawową, a w miarę ich rozwoju roślinnością drzewiastą. Na obszarze Polski można wyróżnić dwa podtypy tych
gleb:
 gleby inicjalne skaliste erozyjne (litosole bezwęglanowe erozyjne),
 gleby inicjalne skaliste poligonalne (litosole bezwęglanowe poligonalne
a. Gleby inicjalne skaliste erozyjne
Występują one w terenach górskich i wyżynnych, w miejscach gdzie lita skała została odsłonięta przez
erozję. Należą tu również gleby tworzące się na kamienistym rumoszu skalnym przemieszczanym z górnych
części stoków. Gleby inicjalne skaliste erozyjne nie są najczęściej użytkowane rolniczo. Wyjątek pod tym
względem stanowią gleby inicjalne wytworzone z niektórych bezwęglanowych iłołupków oraz z bazaltów,
porośnięte często roślinnością trawiastą (najczęstszy 3 kompleks użytków zielonych, klasy bonitacyjne V i VI).
b. Gleby inicjalne skaliste poligonalne (strukturowe)
Tworzą się w klimacie zimnym, pod wpływem skąpej roślinności arktycznej. Gleby te rozmarzają tylko w
okresie póz
nowiosennym lub letnim, kiedy temperatura przekracza 0°C. Gleby te wystÄ™pujÄ… w Polsce lokalnie w
wyższych partiach niektórych pasm górskich o mniejszych spadkach, ponad górną granicą lasu (np. w Sudetach
w okolicach Śnieżki).
IA2.
Typ - Gleby inicjalne luz
ne (regosole)
Do tego typu zalicza siÄ™ gleby o budowie profilu (A)/C-C, reprezentujÄ…ce poczÄ…tkowe stadium procesu
glebotwórczego. Są one wytworzone z różnych osadów klastycznych nie zlepionych lepiszczem. Do tej jednostki
zaliczane są również tzw. piarżyska skał kwarcowo-krzemianowych (z przewagą żwiru i piasku), niekiedy o dużej
miąższości (ponad 100 cm), występujące w terenach górskich.
Poziom A i C nie przekraczający 10 cm zawiera bardzo małe ilości zhumifikowanej materii organicznej.
Właściwości chemiczne tych gleb zależą w dużym stopniu od pochodzenia geologicznego skały macierzystej, a
możliwości ich użytkowania są bardzo ograniczone.
W typie gleb inicjalnych luz
nych wyróżniono dwa podtypy: a) erozyjne i b) eoliczne.
a. Gleby inicjalne luz
ne erozyjne
Występują one w terenie morfologicznie zróżnicowanym, w miejscach odsłoniętych wskutek erozji.
Wytworzone są z utworów kwarcowo-krzemianowych (żwirów, piasków) i nie przedstawiają, z punktu widzenia
rolniczego, większej wartości.
Profil tych gleb jest słabo zróżnicowany. Pod poziomem próchniczym (A)/C o grubości nieprzekraczającej
zazwyczaj 10 cm i zawierającym bardzo małe ilości próchnicy, zalega bezpośrednio niescementowana skała
macierzysta C.
Z punktu widzenia użytkowania rolniczego tych gleb, największą rolę odgrywa sam substrat glebowy, jak
również ukształtowanie terenu.
Ze żwirów i piasków tworzą się na stokach w wyniku erozji gleby inicjalne, które charakteryzują się zbyt dużą
przesiąkliwością i przewiewnością oraz słabym powiązaniem próchnicy z częściami mineralnymi. Gleby te
powinny być utrwalone roślinnością trawiastą lub leśną. W przypadku ich rolniczego użytkowania wymagają
intensywnego nawożenia organicznego, a przede wszystkim stosowania nawozów zielonych w celu zwiększenia
w nich zawartości próchnicy. Gleby te stanowią klasę bonitacyjną VI.
Gleby inicjalne wytworzone z piasków aluwialnych, osadzonych blisko koryta rzeki również nie są
użytkowane rolniczo. Wyjątek pod tym względem stanowi uprawa na nich niekiedy wikliny. Gleby te ulegają
często rozwydmieniu.
b. Gleby inicjalne luz
ne eoliczne
Wytworzone są z reguły z piasków wydmowych i charakteryzują się bardzo słabo wykształconym poziomem
próchnicznym, w którym próchnica nie jest związana z materiałem mineralnym. Gleby te, nie utrwalone przez
roślinność, ulegają ponownemu zwydmieniu i nie nadają się pod uprawę. Są one siedliskiem np. dla
wydmuchrzycy i piaskownicy.
Gleby inicjalne, wytworzone z piasków wydmowych, zwane również regosolami eolicznymi nie nadają się
pod uprawÄ™ rolniczÄ….
IA3.
Typ - Gleby inicjalne ilaste (pelosole)
Do tego typu zalicza się gleby ze słabo zróżnicowanym profilem, o budowie AC-C, wytworzone ze zwięzłych
skał macierzystych - glin, iłów oraz z pyłów.
Wyróżnia się dwa podtypy gleb inicjalnych ilastych (pelosoli):
a) pelosole erozyjne b) pelosole deluwialne
Pelosole tworzą się na obszarach zdenudowanych (np. z odsłoniętych iłów trzeciorzędowych i warwowych)
(pelosole erozyjne), albo w wyniku akumulacji zdenudowanych materiałów ilastych w obniżonych partiach terenu (
pelosole deluwialne). W obydwu przypadkach proces glebotwórczy zaznacza się w nich słabo.
Przy odpowiednich zabiegach przeciwerozyjnych i stosowaniu intensywnego nawożenia organicznego, a
przede wszystkim nawozów zielonych, gleby te nadają się pod uprawę roślin pastewnych i zbożowych oraz
niektórych okopowych. Klasyfikowane są one najczęściej do klasy bonitacyjnej IV i do kompleksów użytkowania
rolniczego 3-5.
7
Pelosole erozyjne wytworzone z różnych utworów pyłowych, a między innymi z lessów, charakteryzują się
wadliwymi właściwościami fizycznymi. Utwory pyłowe ze względu na swój skład granulometryczny  dużą zawar-
tość pyłu, są szczególnie podatne na erozję wodną. Gleby, które tworzą się na odsłoniętych w wyniku erozji
utworach pyłowych, wymagają zabiegów przeciwerozyjnych, a między innymi  stosowania uprawy w poprzek
stoków i utrwalania roślinnością trawiastą. Pelosole erozyjne wytworzone z pyłów są, w porównaniu z pelosolami
wytworzonymi z ciężkich glin i iłów, bardziej przepuszczalne, ale słabo na ogół magazynują wodę. Są to gleby
najczęściej klasy bonitacyjnej IVa i IVb , zaliczane do 3-5 kompleksów użytkowania rolniczego. Właściwości ich
fizyczne ulegają pod wpływem odpowiedniego nawożenia organicznego znacznej poprawie.
Ewolucja pelosoli nie narażonych na erozję ( deluwialnych) może przebiegać w różnych kierunkach, w
zależności od składu mineralnego materiału glebowego. Pelosole, wytworzone z utworów zasobnych w związki
zasadowe, mogą  w wyniku przemian minerałów ilastych i gromadzenia się próchnicy  przejść przez gleby
słabo wykształcone ku glebom bogatym w próchnicę. Pelosole, wytworzone z utworów uboższych w związki
zasadowe, majÄ… tendencjÄ™ do przechodzenia w gleby opadowo-glejowe lub brunatne.
10. Gleby organiczne, występowanie, podział, krótka charakterystyka, przydatność, użytkowanie.
11. Gleby płowe - geneza, podział, budowa, rodzaje, właściwości, przydatność rolnicza, użytkowanie
Gleby płowe, znane również pod nazwą gleb lessives*, tworzą się najczęściej w warunkach klimatu
umiarkowanego o znacznej ilości opadów atmosferycznych. Gleby płowe kształtują się przy udziale roślinności
lasu liściastego (dąbrowa lub dąbrowo-buczyna), rzadziej lasu mieszanego. Ich cechą charakterystyczną jest
wymycie węglanów, a następnie pionowe przemieszczenie minerałów ilastych (zwłaszcza frakcji najdrobniejszej <
0,2 um) oraz częściowo wodorotlenków żelaza i glinu, jak również niektórych form zdyspergowanych związków
próchnicznych. W efekcie tych procesów powierzchniowe poziomy (A, E) ulegają zubożeniu we frakcje ilaste.
Frakcje te osadzają się w poziomach głębszych, tworząc poziom wmycia (Bt). W ten sposób powstaje gleba o
budowie: O-A-Eet-Bt-C, niekiedy Cca.
Gleby płowe charakteryzują się następującymi poziomami diagnostycznymi i towarzyszącymi: luvic-E,
argillic-Bt oraz powierzchniowym poziomem ochric. Pod względem morfologicznym gleby te charakteryzują się
następującą budową
O  o miąższości 0-5 cm, składa się głównie ze ściółki liściastej, rzadziej iglasto-liściastej dość
dobrze rozkładającej się,
A  o miąższości zazwyczaj nie przekraczającej w glebach leśnych 20 cm, barwy szarej
Eet  o miąższości różnej  w zależności od stopnia wyługowania związków zasadowych i części
ilastych, nie przekraczającej zwykle 30 cm, oraz charakterystycznej barwie płowej. Poziom ten jest
na ogół słabo strukturalny.
B  określany jako poziom teksturalny jest bardziej zasobny w części ilaste w porównaniu zarówno
t
z poziomem A , jak i z poziomem C; charakteryzuje siÄ™ on strukturÄ… orzechowÄ… lub pryzmatycznÄ…
3
oraz barwą brunatną lub rdzawą. W poziomie tym frakcja iłu koloidalnego powstała nie tylko w wyniku
wietrzenia, ale również i przemieszczenia mechanicznego z wierzchnich poziomów. W porównaniu z
poziomami A i A poziom B jest wzbogacony w uwolnione formy związków żelaza.
t 3 t
C  poziom skały macierzystej zalega na różnej głębokości, najczęściej jednak występuje w glebach
wytworzonych ze skał okruchowych luz
nych poniżej 100 cm.
Z punktu widzenia biologicznego i fizykochemicznego gleby płowe tworzą się przy udziale roślinności leśnej
w warunkach odczynu umiarkowanie kwaśnego. Próchnica jest w porównaniu z glebami brunatnymi
wyługowanymi uboższa w związki zasadowe. W glebach płowych substancja organiczna ze względu na
zasobność w azot, ulega dość silnej mineralizacji. W wyniku procesu ługowania, uwarunkowanego znaczną
ilością opadów oraz przepuszczalnością skały macierzystej, przemieszczają się z poziomów wierzchnich do
poziomu B łatwo rozpuszczalne sole, a przede wszystkim węglany, jak również razem z częściami ilastym lub
t
osobno związki żelaza. Części ilaste przemieszczają się do poziomu B mechanicznie, proces ten jest względnie
t
powolny. Stopień wysycenia kationami zasadowymi w poziomach próchnicznych gleb płowych zależy w dużym
stopniu od skały macierzystej i często w glebach leśnych przekracza 20%. W glebach ornych może być on
znacznie wyższy i przekracza w pewnych przypadkach 50%.
Proces przemywania jest uwarunkowany również w dużym stopniu właściwościami skały macierzystej,
przebiega on najintensywniej w glebach wytworzonych ze skał osadowych okruchowych  głębokich i
porowatych, dość, ale nie nadmiernie przepuszczalnych (lessy, utwory pyłowe wodnego pochodzenia, piaski
gliniaste, gliny lekkie). Procesowi temu towarzyszy proces odgórnego oglejenia, jeżeli wierzchnie warstwy
spoczywają na cięższym podłożu. W glebach wytworzonych z glin zwałowych spiaszczenie wierzchnich warstw
jest często wynikiem nie tylko współczesnego procesu ługowania frakcji iłu, ale również może być powodowane
okresowymi zjawiskami zamarzania i rozmarzania w warunkach peryglacjalnych. Proces przemywania  w
szerokim ujęciu tego terminu  może przebiegać w glebach w różnych warunkach ekologicznych i w zależności
od stopnia jego zaawansowania oraz nakładania się innych procesów tworzą się różne podtypy i rodzaje gleb
płowych.
W pierwszej kolejności należy stwierdzić, że w glebach, charakteryzujących się odczynem słabo kwaśnym
lub zbliżonym do obojętnego  o wartości pH przekraczającej 5  ił i żelazo przemieszczają się głównie mecha-
nicznie. Przemieszczone w głąb profilu części ilaste z żelazem tworzą poziom ilasty B , zwany również poziomem
t
teksturalnym o pojemności wymiennej przekraczającej zazwyczaj 25 me i stopniem wysycenia zasadami
przekraczajÄ…cym 50%.
Gleby te zbliżone są pod względem właściwości fizykochemicznych do gleb brunatnych wyługowanych,
różnią się jednak od nich wyraz
nym wykształceniem poziomu przemywania  Eet, głębszym nieco
wyługowaniem węglanów i najczęściej nieco mniejszym stopniem wysycenia kationami zasadowymi w warstwach
8
wierzchnich. Tworzą się one najczęściej ze średnio zasobnych w związki zasadowe: lessów, utworów pyłowych
wodnego pochodzenia i z niektórych glin zwałowych. Gleby te charakteryzują się ponadto dobrymi na ogół
właściwościami wodno-powietrznymi, dobrą aeracją i dość niskim zwierciadłem wody gruntowej.
Proces przemywania przebiega inaczej w glebach odznaczających się  w porównaniu z glebami wyżej
scharakteryzowanymi  większym nieco zakwaszeniem i zatrzymywaniem w wierzchnich warstwach wody
opadowej. W glebach tych żelazo może przemieszczać się częściowo w formie związków dwuwartościowych,
związanych z łatwo rozpuszczalnymi formami związków próchnicznych. Ił przemieszcza się głównie
mechanicznie i tylko w niektórych przypadkach występują w poziomie B B pewne ilości glinu wolnego, wskazujące
t
na rozpoczynający się już proces rozpadu substancji ilastej
W glebach tych ponadto wody opadowe są często zatrzymywane okresowo w wierzchnich warstwach.
Proces odpowierzchniowego oglejenia nakłada się w tym przypadku na właściwy proces przemywania. Tworzą
się gleby płowe odgórnie oglejone. W profilach tych gleb zaznaczają się wtedy charakterystyczne poziomy AEtg i
B g. Gleby płowe kształtujące się w tych warunkach charakteryzują się dużym stopniem wyługowania w głąb
t
profilu kationów zasadowych. Stopień wysycenia zasadami w wierzchnich warstwach tych gleb jest zazwyczaj
mniejszy od 50%. Tworzą się one z różnych utworów, których wierzchnie warstwy zostały w wyniku procesu
ługowania łatwo rozpuszczalnych soli zubożone w pewnym stopniu w związki zasadowe. Gleby płowe wyżej
scharakteryzowane i odznaczające się w zależności od skały macierzystej mniejszym lub większym stopniem
wysycenia zasadami, różnią się całokształtem właściwości biologicznych i fizykochemicznych zarówno od gleb
brunatnych wyługowanych, jak i od gleb bielicowych. W specyficznych warunkach ekologicznych tworzą się
stadia pośrednie między glebami płowymi a bielicowanymi, tzw. gleby płowe bielicowane. Należy tu podkreślić, że
klimat Polski umiarkowanie chłodny i umiarkowanie wilgotny (z wyłączeniem obszarów wysokogórskich) sprzyja
na ogół tworzeniu się gleb płowych, a nie bielicowych z takich utworów pyłowych i gliniastych, które nie zawierają
zbyt dużej ilości części ilastych i które są wyługowane w różnym stopniu i na różną głębokość ze związków
zasadowych.
W typie gleb płowych wyróżnia się następujące podtypy: a) gleby płowe typowe, b) gleby płowe
zbrunatniałe, c) gleby płowe bielicowane, d) gleby płowe opadowo-glejowe, e) gleby płowe gruntowo-glejowe, f)
gleby płowe z poziomem agric, g) gleby płowe zaciekowe (glossic).
a. Gleby płowe typowe
Gleby płowe typowe są podtypem wiodącym w typie gleb płowych. Mają one ogólne cechy
charakterystyczne dla tego typu, a ponadto: uziarnienie utworów pyłowych eolicznych lub pyłów innej genezy, glin
różnego pochodzenia, iłów i piasków gliniastych; są to gleby głębokie wytworzone z utworów jednorodnych lub
niejednorodnych, lecz nie o kontrastowym uziarnieniu w profilu; tworzÄ… siÄ™ one w dobrych warunkach
powietrznych; są to gleby wyługowane z węglanu wapnia do znacznych głębokości, chociaż niekiedy ślady
węglanów mogą występować w dolnej części poziomu Bt;
W glebach naturalnych pod zbiorowiskami leśnymi mają one poziom ochric o miąższości 10 20 cm,
zalegający na płowym poziomie luvic, który stopniowo przechodzi w poziom argillic ze stropową częścią na
głębokości 35  50 cm; w przypadku gleb uprawnych na skutek orki poziom E może ulec zniszczeniu i wówczas
poziom Ap zalega bezpośrednio na poziomie Bt; gleby te mają próchnicę typu mull lub mull-moder; stopień
wysycenia kationami o charakterze zasadowym wynosi w poziomach mineralnych od 40 do 60%, a w poziomie Bt
powyżej 70%; nie wykazują one oglejenia w całym profilu; przemieszczanie wolnego żelaza jest słabe; nie ma
również przemieszczania wolnych kwasów fulwowych. Ich profil ma następującą budowę: 0-A-Eet-Bt-C lub Cca, a
w glebach uprawnych Ap-Eet-Bt-C albo Cca.
b. Gleby płowe zbrunatniałe
Gleby płowe zbrunatniałe różnią się od gleb płowych typowych następującymi cechami; poziom płowy luvic
w tych glebach jest silnie rozwinięty i ma znaczną miąższość (60  70 cm); w stropie poziomu luvic (E) zaznacza
się intensywne wietrzenie, wyrażające się morfologicznie brunatnym zabarwieniem wtórnie kształtowanego
poziomu cambic. Profil tej gleby ma następującą budowę: O-A-Bbr-Eet-Bt-C, a w glebach uprawnych Ap-Bbr-Eet-
Bt-C.
c. Gleby płowe bielicowane
Gleby płowe bielicowane różnią się od gleb płowych typowych następująco: charakteryzują się próchnicą
typu moder-mor, a niekiedy mor, wykształconą pod drzewostanami iglastymi, niekiedy sztucznie wprowadzonymi;
poziom luvic ma cechy zbliżone do poziomu wymycia gleb bielicoziemnych na skutek rozwoju procesu
bielicowania; granica między poziomami luvic i argillic jest poprzerywana zaciekami; gleby te mają poziom
wymycia (luvic) większej miąższości niż gleby płowe typowe; poziom wmycia argillic ma w stropie obok
powłoczek ilastych również powłoczki humusowo-żelaziste lub żelaziste, częściowo cementujące agregaty;
stopień wysycenia kompleksu sorpcyjnego kationami o charakterze zasadowym wynosi od 20 do 40% w
poziomach powierzchniowych oraz od 40 do 70% w poziomach wmycia i głębszych. Gleby mają następującą
budowÄ™ profilu: O-A-Eet, ef-Bt,fe-Bt-C, .a w glebach uprawnych Ap-Eetef-Bt, fe-Bt-C.
d. Gleby płowe opadowo-glejowe
Gleby płowe opadowo-glejowe różnią się od gleb płowych typowych: kontrastowym uziarnieniem pomiędzy
poziomem eluwialnym a iluwialnym, warunkujÄ…cym okresowe stagnowanie wody na poziomie argillic (woda
zawieszona); oglejeniem spągu poziomu eluwialnego oraz plamami i językami oglejenia w poziomie iluwialnym, a
w okresach suchych cechami świadczącymi o okresowym oglejeniu (pieprzowe konkrecje, warstewki żelaziste
itp.). Budowa profilu jest następująca: O-A-Eet, g-Btg-Cg, a w glebach uprawnych: Ap-Eet,g-Btg-Cg.
W skale macierzystej nie zawsze występuje oglejenie odgórne.
e. Gleby płowe gruntowo-glejowe
Gleby płowe gruntowo-glejowe różnią się od gleb płowych typowych następującymi cechami: występują w
warunkach nadmiernej naturalnej wilgotności; wykazują oglejenie ciągłe na głębokości powyżej l m lub  w przy-
9
padku obniżenia się zwierciadła wód gruntowych  cechy świadczące o oglejeniu; mają zwykle poziom ochric o
większej zawartości próchnicy niż gleby płowe typowe, a niekiedy mogą mieć poziom mollic lub w środowisku
zubożałym w zasady  umbric. Ich profil ma następującą budowę: 0-A-Eet-Btgg-" Cgg, a w glebach uprawnych:
Ap-Eet-Btgg-Cgg. Nie zawsze oglejenie występuje w poziomie Bt.
f. Gleby płowe z poziomem agric
Gleby płowe z poziomem agric są podobne do gleb płowych typowych, jednak różnią się od nich
następującymi cechami: mają dobrze rozwinięty poziom agric leżący pod poziomem uprawnym, charakteryzujący
się wymyciem do poziomu eluwialnego materiałów próchnicznych oraz głównie frakcji pyłowej; materiał iluwialny
stanowi więcej niż 5% objętości poziomu eluwialnego; często w glebach tych nad poziomem agric występuje
powierzchniowy poziom anthropic lub inny do niego zbliżony; powstają z gleb płowych wskutek długotrwałego
(ponad 500 lat) intensywnego użytkowania rolniczego; występują w dobrych warunkach wodno-powietrznych.
Profil tych gleb ma następującą budowę: Ap-E/agric/-Eet-Bt-C
.
g. Gleby płowe zaciekowe (glossic)
Gleby te są podobne do gleb płowych typowych, jednak różnią się od nich następująco: mają poziom
iluwialny poprzerywany, zwłaszcza w części stropowej; w całym poziomie Bt spotyka się materiał poziomu
eluwialnego w postaci nieregularnych języków, plam, zacieków; nie spotyka się w nich ciągłych warstw ani
poziomów zbitych utwardzonych; gleby te wytworzyły się głównie na obszarze starszych zlodowaceń. Mają one
następującą budowę: O-A-Eet-E/B-Bt-C, a w glebach uprawnych: Ap-Eet-E/B-Bt-C.
P o d w z g l ę d e m r o l n i c z y m gleby płowe są bliższe glebom brunatnym wyługowanym niż
bielicowym, przy czym porównywać z sobą można tylko gleby wytworzone z tego samego materiału. Gleby te, w
porównaniu z glebami brunatnymi, jako na ogół kwaśniejsze, wymagają często wapnowania i stosowania
większej ilości nawozów mineralnych oraz organicznych.
W poszczególnych podtypach gleb płowych można wyróżnić następujące rodzaje, które w Polsce
najczęściej występują:
W y t w o r z o n e z p i a s k ó w r ó ż n e j g e n e z y : klasy bonitacyjne IIIb, IV, V, kompleksy przydatności
rolniczej 4,5. Gleby te są wytworzone najczęściej z piasków gliniastych lub słabo gliniastych różnej genezy,
często podścielonych w głębszych warstwach piaskiem luz
nym. W porównaniu z glebami bielicowymi są
zazwyczaj  podobnie jak gleby brunatne wyługowane  bogatsze pod względem składu mineralnego,
zawierają bowiem obok kwarcu  który przeważa, większą domieszkę minerałów grupy glinokrzemianowej.
W porównaniu z glebami brunatnymi wyługowanymi są one zwykle kwaśniejsze w wierzchnich warstwach,
charakteryzują się mniejszym stopniem wysycenia kationami zasadowymi. Są to gleby żytnio-ziemniaczane
bardzo dobre lub dobre, na których uprawa innych roślin jest uwarunkowana intensywnym nawożeniem
mineralnym i organicznym, a również zmianą odczynu. W tym ostatnim przypadku stosuje się  ze względu na
małe własności buforowe tych gleb  nawozy wapienne i wapienno--magnezowe w mniejszych jednorazowo
dawkach i wolniej działające, jak mielone wapienie i margle, mielone dolomity, wapno defekacyjne i wapno
Å‚Ä…kowe.
Gleby płowe wytworzone z piasków są w Polsce na znacznych powierzchniach porośnięte roślinnością
leśną; stanowią one siedlisko boru mieszanego.
W y t w o r z o n e z g l i n z w a Å‚ o w y c h : klasy II, III, IV, kompleksy 2, 3, 4.
Gleby te są wytworzone z glin zwałowych lekkich i średnich i w porównaniu z glebami brunatnymi wyługowanymi
uboższe w wierzchnich warstwach w związki zasadowe oraz odznaczające się mniej trwałą strukturą. Wykazują
one ponadto najczęściej cechy odgórnego oglejenia nakładające się na cechy przemywania. Są to gleby, które
ogólnie scharakteryzować można w pewnych przypadkach jako pszenno-buraczane lub w innych przypadkach
jako żytnio-ziemniaczane. Wysokie plony buraków cukrowych, pszenicy, innych roślin zbożowych, rzepaku oraz
koniczyn, uzyskać można na tych glebach tylko przez wykonanie odpowiednich zabiegów agrotechnicznych:
melioracji, wapnowania i intensywnego nawożenia mineralnego i organicznego. W odróżnieniu od gleb płowych,
wytworzonych z piasków, stosuje się na tych glebach nawozy wapniowe silniej działające w formie wapna
palonego. W niektórych przypadkach gleby płowe wytworzone z glin zwałowych, położone na stokach
scharakteryzować można jako gleby pszenne wadliwe (kompleks 3).
W y t w o r z o n e z u t w o r ó w p y ł o w y c h r ó ż n e j g e n e z y (z wyjątkiem lessów): klasy II, III, IV,
kompleksy 2, 3,4. Gleby te są zbliżone pod względem właściwości rolniczych do gleb płowych wytworzonych z
glin zwałowych. Są to również w pewnych przypadkach (głęboko zalegające utwory pyłowe) gleby pszenno-
buraczane, w innych natomiast przypadkach (utwór pyłowy podścielony piaskiem średnio głęboko) bardzo dobre
gleby żytnio--ziemniaczane, zwane również glebami pszenno-żytnimi. Położone na stokach, są glebami suchymi;
zalicza sieje w tym przypadku do gleb pszennych wadliwych (kompleks 3). Gleby płowe wytworzone z tych
utworów wykazują zazwyczaj skłonność do tworzenia skorupy. Poprawę ich właściwości fizykochemicznych
uzyskać można przez stosowanie wapnowania i odpowiedniego nawożenia mineralnego i organicznego. Na
glebach tych otrzymuje się na ogół dość wysokie plony wszystkich roślin uprawnych.
W y t w o r z o n e z l e s s ó w : klasy II, III, kompleksy 1, 2. Gleby te ze względu na dobre właściwości
fizyczne materiału lessowego: dobrą przepuszczalność i przewiewność, a zarazem dobrą kapilarność, można
ogólnie scharakteryzować jako pszenno-buraczane dobre, a niekiedy bardzo dobre, na których uzyskać można
wysokie plony wszystkich roślin uprawnych. Odczyn tych gleb w wierzchnich warstwach słabo kwaśny lub
zbliżony do obojętnego wskazuje na wyługowanie związków zasadowych, a przede wszystkim węglanów na
mniejszą lub większą głębokość. Części ilaste i żelazo zostały przemieszczone z wierzchnich warstw do poziomu
B wyłącznie mechanicznie. Cechy odgórnego oglejenia zaznaczają się w tych glebach  ze względu na dobrą
t
przepuszczalność materiału lessowego tylko w niektórych przypadkach i na ogół słabiej w porównaniu z glebami
płowymi, wytworzonymi z glin zwałowych. Wyjątek pod tym względem stanowią gleby wytworzone z lessów
ilastych, które zalicza się już niekiedy do typu gleb pseudoglejowych.
Rośliny uprawiane na glebach płowych, wytworzonych z lessów w porównaniu z glebami brunatnymi
wyługowanymi, wymagają intensywniejszego nawożenia mineralnego i organicznego, a nawet wapnowania.
10
Gleby te po zastosowaniu odpowiednich zabiegów agrotechnicznych uzyskują stosunkowo szybko pełną
sprawność i wydajność.
W y t w o r z o n e z e s k a Å‚ o s a d o w y c h z w a r t y c h o s p o i w i e n i e w Ä™ g l a n o w y m : klasy III,
IV, V, kompleksy 2, 3,4, 5. Gleby te są głównie wytworzone z niektórych piaskowców, nie zawierających
węglanów. Odznaczają się one wyługowaniem z wierzchnich warstw związków zasadowych, na mniejszą lub
większą głębokość, oraz przemieszczeniem części ilastych i żelaza do poziomu B .
t
Wartość rolnicza w zależności od składu mineralnego materiału, stopnia wyługowania związków zasadowych,
stopnia zwietrzenia skały macierzystej oraz położenia gleb na równych powierzchniach lub na stokach, jest
bardzo różna. Są to gleby w niektórych tylko przypadkach pszenne dobre, natomiast częściej żytnio-
ziemniaczane. Dużą rolę odgrywa stopień wykształcenia: miąższość profilu i szkieletowość wierzchnich warstw.
Rośliny uprawiane na tych glebach wymagają intensywnego nawożenia mineralnego i organicznego. Nawozy
organiczne stosowane na tych glebach nie tylko powiększają ich zasobność w poszczególne składniki pokar-
mowe roślin, ale polepszają jednocześnie ich właściwości fizyczne.
12. Gleby rdzawe - geneza, podział, budowa, rodzaje, właściwości, przydatność rolnicza,
użytkowanie .
Profil gleb rdzawych ma następującą budowę: 0-ABv-Bv-C. Są to gleby, które albo nie wykazują
morfologicznych cech zbielicowania, albo je wykazują w bardzo małym stopniu, lecz są zbliżone do gleb
bielicowych pod względem właściwości chemicznych, fizycznych i biologicznych
W glebach rdzawych leśnych miąższość poziomu organicznego wynosi zwykle kilka centymetrów.
Najczęstszym typem próchnicy w tych glebach jest moder, niekiedy z przejściami do próchnicy mor.
Skałami macierzystymi gleb rdzawych mogą być piaski zwałowe, piaski sandrowe bliskiego transportu oraz
inne utwory piaszczyste słabo przesortowane i mało przemyte. Częste są też znaczne domieszki frakcji szkieleto-
wych i stosunkowo duży udział glinokrzemianów stanowiących istotną rezerwę składników odżywczych. Minerały
wykazują dość silny stopień zwietrzenia (częste są ślady wietrzenia w warunkach peryglacjalnych).
Odczyn gleb rdzawych jest kwaśny; pH w górnej części profilu mieści się najczęściej w granicach 3,5 
H2O
5,0. Stopień wysycenia kompleksu sorpcyjnego kationami o charakterze zasadowym (V) nie przekracza
zazwyczaj 30%; stosunek C:N w poziomie ABv mieści się przeważnie w przedziale 15-20:1.
Gleby rdzawe tworzą się w wyniku p r o c e s u r d z a w i e n i a . Wyróżniającą cechą tego procesu jest
powstawanie w utworach piaskowych nieruchliwych kompleksów próchnicy z półtoratlenkami. Kompleksy te, wraz
z pewną ilością wolnych tlenków Fe i Al nie związanych z próchnicą, tworzą rdzawe otoczki na ziarnach
mineralnych. Nieruchliwość półtoratlenków, charakterystyczna dla typowych gleb rdzawych, wiąże się ze
stosunkowo znacznym nagromadzeniem niekrzernianowych form R O (w wyniku wietrzenia krzemianów) i małą
2 3
produkcją rozpuszczalnych frakcji kwasów próchnicznych (głównie fulwowych). Stosunek molowy węgla
organicznego do sumy glinu i żelaza oznaczonych w wyciągu pirofosforanowym, w poziomach ABv i Bv nie
przekracza wartości 25:
W glebach rdzawych właściwych i w glebach bielicowo-rdzwych , wytworzonych z piasków  w porównaniu
z bielicami  zaznaczają się w wierzchnich warstwach znacznie większe ilości żelaza wolnego, które wpływają
stabilizująco na jego połączenia z kwasami fulwowymi. Uruchomienie tych połączeń i przemieszczenie ich z
wierzchnich warstw do poziomu iluwialnego w glebach bielicowych lub ich strącanie w glebach rdzawych zależą
od przemian substancji organicznej. W glebach rdzawych w warunkach klimatu glebowego suchego zwiÄ…zki glinu
i żelaza są albo nieuruchamiane  gleby rdzawe właściwe, albo uruchamiane bardzo słabo  gleby bielicowo-
rdzawe. Duży wpływ na uruchomienia tych połączeń wywiera z jednej strony duża ilość opadów atmosferycznych,
z drugiej zaś strony właściwości fizykochemiczne gleb a przede wszystkim niskie pH.
Gleby rdzawe w większości porośnięte są roślinnością leśną  borów mieszanych lub lasów mieszanych,
niekiedy tzw. świetlistych dąbrów. Około 1/3 ich powierzchni znajduje się w uprawie rolnej. W a r t o ś ć
r o l n i c z a gleb rdzawych jest na ogół mała ze względu na słabe ich uwilgotnienie. Są to albo typowe gleby
żytnie, rzadziej żytnio-ziemniaczane, zaliczane do kompleksów użytkowania rolniczego 5 i 6, do IV i V klasy
bonitacyjnej, albo gleby żytnio--łubinowe, słabo nadające się do użytkowania rolniczego i przeznaczone często
pod zalesienia  7 kompleks użytkowania rolniczego, klasy bonitacyjnej VI. Należy tu podkreślić, że bogatszy
nieco skład mineralny substratu glebowego gleb rdzawych, zwłaszcza wytworzonych z piasków zwałowych, nie
wpływa decydująco na wyższe plony uprawianych na tych glebach roślin, ponieważ odczuwają one brak wody w
okresie póz
nowiosennym i letnim. W celu zwiększenia pojemności wodnej i użytkowania tych gleb, stosuje się
przy uprawie roślin zbożowych nawozy zielone (łubin, seradela), a przy uprawie ziemniaków intensywne
nawożenie obornikiem oraz kompostowanie.
W celu odkwaszenia gleb rdzawych, stosuje się  ze względu na słabe ich własności regulujące  nawozy
wapniowe wyłącznie typu węglanowego.
Typ gleb rdzawych dzieli się na trzy podtypy: a) gleby rdzawe właściwe, b) gleby brunatno-rdzawe, c) gleby
bielicowo-rdzawe.
a. Gleby rdzawe właściwe
Układ poziomów genetycznych w profilu gleby rdzawej właściwej jest następujący: O-ABv-Bv-C, a w
glebach uprawnych: ApBv-Bv-C. W leśnych glebach rdzawych właściwych występuje najczęściej próchnica typu
moder lub moder-mor. Miąższość poziomu organicznego wynosi kilka centymetrów. Pod poziomem O w glebach
leśnych występuje rdzawoszary poziom ABv, który łagodnie przechodzi w poziom Bv. W glebach uprawnych na
skutek orki granica pomiędzy tymi poziomami jest ostra. Poziomem diagnostycznym dla gleb rdzawych
właściwych jest poziom rdzawy (sideric)  Bv.
Gleby rdzawe właściwe mają odczyn kwaśny; pH w górnych poziomach profilu wynosi najczęściej 3,5 
H2O
5,0. Nasycenie kompleksu sorpcyjnego kationami o charakterze zasadowym jest niewielkie (V< 30%). Stosunek
C:N w poziomie ABv waha siÄ™ w przedziale od 15 do 20:1. Wskaz
nik przemieszczenia (Wi)* wykazuje wartości
ujemne.
11
Naturalną roślinnością omawianych gleb są acidofilne zbiorowiska boru mieszanego (Pino-Quercetum\
niekiedy acidofilno-mezofilne zbiorowiska lasu mieszanego, np., uboższe podzespoły lasów gradowych (Tilio-
Carpinetum), zbiorowiska przejściowe (Pino-Quercetum/Tilio-Carpinetum), świetliste dąbrowy (Potentillo albae 
Quercetum).
b. Gleby brunatno-rdzawe
Gleby brunatno-rdzawe stanowią przejście między glebami brunatnymi wytworzonymi z piasków a glebami
rdzawymi. Budowa profilu tych gleb jest następująca: 0-ABbrBv-Bv-C. Przeważającym typem próchnicy w
glebach brunatno-rdzawych jest moder, niekiedy z przejściami do typu mull.
Naturalną roślinnością w tych warunkach są bory mieszane sosnowo-dębowe (Pino-Quercetum), a w Polsce
północno-zachodniej sosnowo-dębowe z udziałem brzóz (Betulo-Quercetum roboris); spotyka się także uboższe
odmiany lasu mieszanego, np. kwaśną buczynę pomorską (Luzulo-Fagetum), a także uboższe podzespoły
grądów (Querco-Carpinetum) i zachodniopomorskie acidofilne zespoły lasu bukowo-dębowego (Fago-Quercetum
petraeae).
Gleby brunatno-rdzawe w porównaniu z glebami rdzawymi właściwymi odznaczają się nieco mniejszym
zakwaszeniem, wyższym stopniem wysycenia kompleksu sorpcyjnego kationami o charakterze zasadowym i
węższym stosunkiem C:N. Od gleb brunatnych różnią się zdecydowanie mniejszą zawartością frakcji ilastej,
mniejszymi zasobami składników odżywczych dla roślin, mniejszą aktywnością biologiczną i mniejszą
odpornością na czynniki degradacji. W glebach brunatno-rdzawych może się ujawnić niezbyt trwała struktura
agregatowa.
Gleby brunatno-rdzawe powstają w wyniku nakładania się na profil gleby rdzawej pewnych oznak procesu
brunatnienia. Wyróżnianie tego podtypu w terenie ułatwiają kryteria ekologiczne wartości siedliska.
c. Gleby bielicowo-rdzawe
Wyraz
nie wykształcony profil gleby bielicowo-rdzawej ma następującą budowę: O-AEes-BfeBv-C.
Gleby te tworzą siedliska boru mieszanego świeżego (Pino-Quercetum) a niekiedy lasu mieszanego, tzw.
kwaśnej buczyny pomorskiej (Luzulo-Fagetum). Charakterystycznym typem próchnicy jest moder-mor lub mor.
Gleby bielicowo-rdzawe są w porównaniu z glebami rdzawymi właściwymi zwykle uboższe w składniki odżywcze i
silniej zakwaszone, a często także nieco wilgotniejsze (płytkie obniżenia terenowe itp.).
Proces bielicowania gleb bielicowo-rdzawych może przebiegać wyłącznie pod roślinnością leśną. Wiąże się
on zazwyczaj ze zwiększoną produkcją rozpuszczalnych frakcji kwasów humusowych albo mniejszą ilością
półtoratlenków w materiale mineralnym, albo też z łącznym działaniem obydwu czynników. Przy słabym natężeniu
procesu bielicowania rdzawy odcień poziomu AEes jest zachowany, ponieważ uruchamiane zostają w pierwszej
kolejności wolne tlenki glinu nie posiadające właściwości barwiących. Przemieszczanie glinu daje się stwierdzić
jedynie analizami chemicznymi. Dlatego też gleby rdzawe znajdujące się w tym stadium bielicowania bywają
nazywane skrytobielicowymi.
Większe nasilenie lub dłuższe działanie procesu bielicowania powoduje uruchamianie także wolnych
tlenków żelaza. W poziomie AEes widoczne są
wtedy białe ziarna kwarcu pozbawione otoczek żelazistych. Niekiedy, zwłaszcza na granicy z poziomem O,
występują jasnopopielate plamy lub nieciągłe warstewki tworzące zaczątek samodzielnego poziomu Ees.
W glebach bielicowo-rdzawych wskaz
nik przemieszczenia (Wi) ma niewysokie wartości dodatnie lub oscyluje w
pobliżu zera.
13. Gleby słabo wykształcone  krótka charakterystyka
Typ - Gleby słabo wykształcone ze skał luz
nych (arenosole)
Gleby słabo wykształcone luz
ne stanowiÄ… dalsze stadium rozwojowe gleb inicjalnych luz
nych (regosolów),
od których różnią się pod względem morfologicznym lepiej wykształconym poziomem próchnicznym ( ochric) o
miąższości 10-30 cm. Oprócz poziomu próchnicznego A nie zaznaczają się w arenosolach inne poziomy
genetyczne.
Są one wytworzone z ubogich w związki zasadowe piasków lub żwirów. Gleby te  przy udziale roślinności
borowej przekształcają się stopniowo w gleby bielicowe. Wzięte pod uprawę stanowią gleby żytnio--łubinowe
klasy V lub VI, zaliczane są do 7 kompleksu przydatności rolniczej, rzadziej gleby żytnio-ziemniaczane klasy IVb
(5 lub 6 kompleks przydatności rolniczej). Wartość rolnicza gleb słabo wykształconych luz
nych, wahajÄ…ca siÄ™ w
znacznych granicach, zależy w dużym stopniu od panujących w nich stosunków wodnych, które z kolei
uwarunkowane są nie tylko poziomem występującej w glebach wody gruntowej, ale również ich składem
granulometrycznym oraz zawartością w nich próchnicy.
W typie tym wyróżnia się podtyp arenosole właściwe o budowie profilu A/C-C lub A-C.
Arenosole właściwe spotyka się najczęściej na terenach uprawnych. Bezpośrednio pod poziomem ornym (Ap)
występuje piasek, nie wykazujący cech poziomu iluwialnego, poziomu rdzawienia lub brunatnienia
14. Gleby strefowe, podział, krótka charakterystyka, powierzchnia, rozmieszczenie.
Gley strefowe: rozwijająe się na różnych skałach macierzystych i w różnych warunkach ukształtowania terenu,
głównie pod wpływem klimatu i roślinności.
a) gleby tundrowe- klimat subpolarny, płytkie, słabo wykształcone, uprawiane rzadko (płn. Europa, Azja,
Ameryka PÅ‚n.);
b) bielice- klimat umiarkowany chłodny (strefa lasów iglastych), dobrze rozwinięte, wysoka kultura rolna
(Europa Åšr., PÅ‚n., Niz
. Wsch-europejska, Kanada, płn. część USA);
c) g. brunatne- klimat umiarkowany morski (strefa lasów mieszanych i liściastych) dają wysokie plony
(Europa zach., Azja, Afryka Płd. Wsch. Część Australii, płn.-wsch. cz. USA);
12
d) czarnoziemy- klimat umiarkowany na lessach przy znacznym udziale roślinności trawiastej , bogaty
poziom próchniczy, dużo składników odżywczych, bardzo żyzne (płd.- wsch. Australia, Ukraina, pampa
argentyńska, prerie Płn. Ameryki)
e) gleby kasztanowe  obszary ciepłe, suche stepy, odpowiednie nawodnienie dają bardzo wysokie plony
(prerie w USA, płd. Argentyna, Europa, Azja  na płn. od M. Kaspijskiego i J. Auelskiego, Mongolia, płd. 
zach. Australia na płn. od Kalachari)
f) czarnoziemy pustynne  niski poziom próchniczy i szybki jej rozkład, szarawe zabarwienie, brak roślinności
i niedobór wody, brak na obszarach pustynnych po dłuższym nawodnieniu i odsoleniu mogą się nadawać do
uprawy (Sahara, pustynie Azji i Australii)
g) czerwonoziemy  obszar okołorównikowy, czerwona barwa, duża zawartość związków żelaza, ubogie w
próchnicę, mało żyzne, trudne do uprawy (Amazonia, Ameryka Śr., Afryka Równikowa, płn. Australia)
15. Jak poznajemy właściwości gleby.
- badania mikroskopowe
- analiza zdjęć lotniczych
- analiza obrazów satelitarnych
- obserwacja
16. Jak stwierdzić, że gleby leśne były uprawiane?
Gleby, które były użytkowane rolniczo są mniej kwaśne. W profilu zwiększona ilość węgla organicznego? (orka 28
cm?)
17. Jakie gleby i dlaczego należy objąć ochroną?
Ochrona gleb obejmuje szereg działań mających na celu ochronę ilościową i jakościową, a także zachowanie ich
jak najmniej przekształconych, głównie dla celów naukowych. Można w tym celu wyznaczyć specjalne parki czy
rezerwaty w celu lepszego poznania procesów glebowych. Należy chronić gleby o najwyższych wartościach
użytkowych, gleby wysoko produkcyjne. Najsłabsze użytki rolne powinny być przeznaczane pod zalesienie.
Głównym problemem dotyczącym ochrony gleb jest zapobieganie ich zakwaszeniu. W tym celu stosuje się m.in.
wapniowanie.
18. Jakimi właściwościami odznaczają się gleby o dużej zawartości części spławianych.
1. przepuszczalność - mała
2. podsiąkalność  duża
3. pojemność wodna  duża
4. ilość wody dostępnej dla roślin  duża
5. lepkość  duża
6. plastyczność  duża
7. zwięzłość  duża
8. trudności w uprawie  duże
9. pokrycie potrzeb tlenowych  małe
10. porowatość  duża
11. zasobność w składniki pokarmowe  duża
12. (odporność na) właściwości buforowe  duże  szybka degradacja, zakwaszenie
13. pojemność sorpcyjna  zdolność gromadzenia jonów na powierzchni  duża (jedynie najdrobniejsze
frakcje mają tą zdolność)
14. zdolność tworzenia struktury gruzełkowatej
19. Jakimi właściwościami odznaczają się gleby o dużej zawartości piasku?
1. przepuszczalność - duża
2. podsiąkalność  mała
3. pojemność wodna  mała
4. ilość wody dostępnej dla roślin  mała
5. lepkość  mała
6. plastyczność  mała
7. zwięzłość  mała
8. trudności w uprawie  małe
9. pokrycie potrzeb tlenowych  duże
10. porowatość  mała
11. zasobność w składniki pokarmowe  mała
12. (odporność na) właściwości buforowe  małe  szybka degradacja, zakwaszenie
13. pojemność sorpcyjna  zdolność gromadzenia jonów na powierzchni  mała (jedynie najdrobniejsze
frakcje mają tą zdolność)
20. Kategorie stosunków wodnych  krótka charakterystyka
(6 kategorii!)
1  gleby o właściwym uwilgotnieniu - gleby położone w terenie płaskim o dobrym odpływie, średnio zwięzłe, o
właściwym poziomie wody gruntowej dla danego rodzaju gleby.
1a  gleby okresowo nadmiernie uwilgotnione
Występuje w warstwach wierzchnich i powodowane jest stagnowaniem wody opadowej na leżącej głębiej
warstwie o zwięz
lejszym składzie granulometrycznym. Towarzyszy mu oglejenie górne (opadowe). Są to w
większości gleby wytworzone z piasków i pyłów na glinach i iłach lub z glin spiaszczonych.
2  gleby okresowo podmokłe
13
3  gleby trwale podmokłe
Przyczyną nadmiernej wilgotności nie jest woda gruntowa ?
Wysoki poziom wody gruntowej jest w większości przypadków przyczyną wadliwości gleb  nadmiernej
wilgotności, w kategorii 2,3.
4  gleby okresowo nadmiernie suche
5  glebyy trwale zbyt suche
W kategorii 4 i 5 niedostatek wody wynika ze zbyt małej pojemności wodnej gleby, przy jednoczesnym głębokim
zaleganiu gleby gruntowej luz z nadmiernego spływu powierzchniowego, np. na glebach leżących na stokach.
Przyczyną niedoborów jest bardzo lekki skład granulometryczny (gleby bardzo lekkie, o małej pojemności wodnej,
niekiedy położone na stoku, z głębokim poziomem wody gruntowej.
W glebach użytków zielonych ocena jest trudniejsza, gdyż występują tu gleby mineralne i organiczne,
wymagające wyższego (łąki) i niższego (pastwiska) położenia zwierciadła wody gruntowej. Część z nich jest
okresowo zalewana wodami powierzchniowymi. Wyróżnia się tu 5 kategorii, bez 1a.
21. Kompleks sorpcyjny, skład, właściwości.
Kompleks sorpcyjny to silnie rozdrobniona mineralna lub organiczna, jak również mineralno  organiczna stała
faza gleby, mająca zdolność sorbowania. KS złożony jest z koloidów, które mają ogromną zewnętrzną i często
też wewnętrzną powierzchnię właściwą. Właściwości kompleksu sorpcyjnego są różne i zależą przede wszystkim
od stosunku koloidów organicznych do mineralnych, ich struktury, odczynu i właściwości.
Skład:
Organiczna część kompleksu składa się z mieszaniny różnych związków o właściwościach koloidów
hydrofilowych, przy czym największe znacznie mają tu różne związki próchnicze.
Część organiczna KS ma od 15 do 36 razy silniejsze właściwości sorpcyjne niż część mineralna. Część
mineralna jednak mniej trwale wiąże zasorbowane kationy.
Mineralna część KS składa się przede wszystkim z minerałów ilastych, które wchodzą głównie w skład frakcji iłu
koloidalnego. Wśród minerałów tych najważniejsze są 3 podgrupy: kaolinitu, montmorylonitu i illitu. W skład tej
części wchodzą też silnie rozdrobnione glinokrzemiany, koloidalna krzemionka, żele Fe(OH) i AL(OH) .
3 3
Organiczno  mineralna część składa się z różnych połączeń próchniczno  mineralnych, jak kompleksy żelazisto
 próchniczo  ilaste, ilasto  próchnicze.
KS składa się, gólnie mówiąc, z mieszaniny różnych koloidów występujących przeważnie w stanie żeli.
W zależności od pH KS może wykazywać zarówno ładunek ujemny jak i dodatni, w związku z tym może
sorbować z roztworów aniony i kationy. W naszych warunkach klimatycznych ma głównie ładunek ujemny 
sorbowane sÄ… kationy.
22. Kwasowość gleb  podział, charakterystyka.
Taki stan roztworów glebowych, gdzie stężenie jonów H+ > OH-.
Rozróżniamy kwasowość:
- czynną - o kwasowości czynnej decydują wolne jony wodorowe występujące w roztworze glebowym.
Kwasowość tą oznaczamy w wodzie destylowanej. Te wolne jony wodorowe pojawiają się w roztworach
glebowych na skutek elektrolitycznej dysocjacji kwasu węglowego, słabych kwasów organicznych i ich soli,
dysocjacji i hydrolizy soli glinowych oraz w wyniku stosowania chemicznie czy fizjonomicznie kwaśnych nawozów.
Wskaz
nikiem kwasowości czynnej jest odczyn roztworu glebowego. Odczyn gleb w Polsce jest głównie kwaśny.
(pH 3 - 6,8)
(pH w KCl)
gleby bardzo silnie kwaśne <4,5
gleby kwaśne 4,6  5,5
gleby lekko kwaśne 5,6  6,5
gleby o odczynie obojętnym 6,6  7,2
gleby o odczynie zasadowym >7,2
- potencjalnÄ…  spowodowana przez wymienne jony wodoru i glinu zasorbowane przez koloidy glebowe.
Kwasowość potencjalna dzieli się na wymienną i hydrolityczną.
- wymienna  ujawnia się w wyniku działania na KS roztworami soli obojętnych, np. KCl, NH Cl. O KW
4
decydują jony wodorowe jak i jony glinu. (w glebach silnie kwaśnych o KW decydują głównie jony glinu, natomiast
w glebach o pH>5 KW wywołana jest głównie przez jony wodorowe kompleksu sorpcyjnego.
- hydrolityczna  ujawnia się pod wpływem działania na glebę roztworów soli hydrolizujących zasadowo,
np. octan sodu lub wapnia; Wypierane z KS jony H+ są natychmiast zobojętniane przez jony OH- hydrolizującego
octanu, a w roztworze pozostaje słabo zdysocjowany kwas octowy, którego ilość jest miernikiem KH.
Na podstawie całkowitej KH oblicza się dawki wapna potrzebne do wapniowania gleb kwaśnych.
23. Mady rzeczne - geneza, podział, budowa, rodzaje, właściwości, przydatność rolnicza,
użytkowanie
CharakterystycznÄ… cechÄ… mad rzecznych jest ich warstwowa budowa. Wierzchnie warstwy odznaczajÄ… siÄ™
dobrymi na ogół stosunkami wodno  powietrznymi, które warunkują szybką mineralizację substancji organicznej.
Znaczne wahania poziomu wody gruntowej w ciągu roku oraz jej zasobność w tlen wpływają na ogół na szybki
obieg w tych glebach składników pokarmowych roślin. Bardzo dużą rolę przy powstawaniu tych gleb, tworzących
się niemal na naszych oczach, odgrywa jakość niesionego przez wody rzeczne materiału składającego się nie
tylko z rozdrobnionych części skalnychale też organicznych. Skład mineralny i granulometryczny mad rzecznych,
decydujący o ich wartości użytkowej, zależny jest głównie od współczesnych procesów aluwialnych, które mogą
14
przebiegać z różnym natężeniem w zależności od warunków klimatycznych, a przede wszystkim opadów
atmosferycznych. Duży wpływ na przebieg wietrzenia fizycznego i chemicznego osadów aluwialnych odgrywa
materiał niesiony przez rzeki. Podział mad rzecznych na podtypy jest zależny od stopnia i kierunku rozwoju w
nich procesów glebotwórczych.
Wyróżniamy:
- właściwe  profil AC-C lub D; poziom próchniczy ok 10cm. Proces geologiczny polegający na osadzaniu
materiału rzecznego, przeważa nad procesem glebotwórczym. W zagłębieniach dolin rzek mogą występować
pewne cechy oglejenia. Występują na obszarach, które podlegają stałym, rokrocznym lub częstym zalewom
rzecznym i namulaniu. Ich wartość rolnicza może być różna, w zależności od składu granulometrycznego i
mineralnego poszczególnych warstw, ich miąższości oraz stosunków wodnych. Bardzo dużą rolę, decydującą o
wartości użytkowej tych mad odgrywa zabezpieczenie współczesnej doliny od zbyt częstych zalewów przez
budowę wałów ochronnych. Charakteryzują się odczynem obojętnym lub słabo alkaicznym.
- próchnicze  tworzą się w tej części tarasu rzecznego, w której zwierciadło wody jest dosyć wysokie, pomimo
wahania się w poszczególnych porach roku;. Tworzą się przy współudziale roślinności łąkowej lub roślinności
olsów. Poziom próchniczy przekraczający 30 cm oraz płycej zalegający poziom oglejony  znajdujący się w
zasięgu wody gruntowej. Gleby te są najczęściej użytkowane jako łąki, pastwiska lub grunty orne , rzadziej jako
grunty leśne.
- brunatne  położone są w tej części tarasu rzecznego, która nie podlega stałym zalewom. Tworzą się one pod
wpływem roślinności lasów liściastych. Występuje tu poziom brunatnienia  cecha rozpoznawcza. Są użytkowane
jako gleby leśne na stosunkowo niewielkich obszarach, częściej znajdują się pod uprawą roślin zbożowych.
24. Od jakich czynników zależy klasa bonitacyjna gleb  uzasadnić
- żyzność  to zdolność zaspokajania potrzeb roślin, które mogą być zapewnione przez samą naturę gleby i jej
najbliższego otoczenia. Będą to składniki pokarmowe, woda, tlen w strefie korzeniowej, łatwość przenikania
korzeni. (Jeżeli dołącza się wpływ czynników zewnętrznych, takich jak: światło i temperatura, mówimy o żyzności
siedliska). Podział siedlisk glebowych i ich klasyfikacja ma większe znaczenie w przypadku gleb leśnych, w
których na razie udział czynników naturalnych w końcowym wyniku produkcyjnym jest większy niż w glebach
gruntów ornych.
- produktywność  zdolność wytwarzania masy biologicznej i mierzy się ilością suchej masy organicznej
wytworzonej na jednostce powierzchni; ma sens czysto biologiczny;
- urodzajność  jest pojęciem użytkowym. Mierzy się ilością wyprodukowanej użytecznej masy roślinnej ( przy
ocenie gleby nie można opierać się tylko na 1 czynniku!)
Podstawowa zasada bonitacji gleb: urodzajność gleby rozpatrywana w ścisłej zależności z właściwościami samej
gleby i siedliska glebowego.
25. Od jakich czynników zależy przydatność rolnicza gleb  uzasadnić
Punktem wyjścia do opracowania podziału na kompleksy przydatności rolniczej było poznanie i
scharakteryzowanie wymagań glebowych roślin uprawnych. Poza składem i właściwościami samej gleby, jak typ,
podtyp, skała macierzysta, skład granulometryczny, właściwości fizyczne i chemiczne, stopień kultury gleby, przy
kwalifikowaniu gleby uwzględnia się:
- warunki klimatyczne
- geomorfologiczne
- wodne gleby
Klasa bonitacyjna, choć stanowi ważne kryterium praktyczne, to w tym układzie kryteriów jest cechą wtórną (bo
jak wiemy, wynika z wyżej wymienionych właściwości).
26. Oglejenie  powstawanie, rodzaje, występowanie w zależności od typu gleby,
Proces będący wynikiem procesów redukcyjnych w części mineralnej gleb.
Polega on na przesyceniu gleby wodÄ… i wyparciu z niej powietrza. Gleby ulegajÄ…ce procesowi oglejenia to gleby
mało żyzne i podmokłe (czasami bagna). Do gleb oglejonych zaliczamy m.in. glebę tundrową. Efektem
morfologicznych procesów glejowych zachodzących w glebie jest występowanie barwy w odcieniu niebiesko-
zielonym.
Wyróżnia sie następujące formy oglejenia:
·ð plamiste - charakteryzujÄ…ce siÄ™ wystÄ™powaniem sporadycznych plam na tle zasadniczej barwy gleby
·ð zaciekowe - najczęściej powstaje wzdÅ‚uż kanałów pokorzeniowych i uwidacznia sie w postaci pionowych
smug i zacieków
·ð marmurkowate - jest efektem dalszego rozwoju oglejenia plamistego i zaciekowego. Plamy i zacieki
Å‚Ä…czÄ… siÄ™ ze sobÄ…
·ð caÅ‚kowite - obejmuje caÅ‚y poziom.
27. Omów pojemność wodną gleb.
Jest to zdolność do zatrzymywania pewnych określonych ilości wody. Rozpatrywać ją należy w nawiązaniu do
porowatości ogólnej i średnic przestworów glebowych. Wyróżnia się pojemność wodną:
- maksymalną  odpowiada takiemu stanowi, w którym wszystkie przestwory glebowe, kapilarne i niekapilarne
wypełnione są wodą. Spotykana w niższych poziomach gleb bagiennych w innych glebach bezpośrednio po
ulewnych deszczach
- kapilarną  odpowiada takiemu stanowi, w którym wszystkie przestwory kapilarne są wypełnione wodą.
Przestwory niekapialrne wypełnione są powietrzem.
- polowÄ…  (najlepszy wskaz
nik zawartości w glebie wody przysfajalnej dla roślin, gdyż woda pozostaje tu w
porach bardzo małych, a woda w przestworach większych dostępna jest dla roślin tylko przez ok.3 dni )
15
odpowiada tej ilości wody, jaką gleba jest w stanie utrzymać siłami kapilarnymi, osmotycznymi i elektrycznymi
poza zasięgiem wznoszenia kapilarnego.
Obecność próchnicy zwiększa pojemność wodną polową., najwyraz
niej w piaskach. Również zawartość frakcji
pyłu ponad 40% zwiększa PWP.
- higroskopowa  odpowiada maksymalnej zawartości wody higroskopowej w glebie.
pojemność wodna polowa = współczynnik a *ð pojemność kapilarna
współczynnik a zależy od ilości części spławialnych, od poziomu gleby (próchniczny lub podpróchniczny)
28. Omów przyczyny zakwaszania gleb.
- dwutlenek węgla  nasycający silnie wodę w okresach stosunkowo niskiej temperatury, zwłaszcza jesienią i na
przedwiośniu, powoduje częściową hydrolizę soli metali alkaicznych. Produkty tej hydrolizy w znacznej ilości
wypłukiwane są do głębszych warstw, wskutek czego gleba staje się coraz kwaśniejsza. (dlatego gleby kwaśne
występują w strefach wilgotnych). Niemałą rolę odgrywa równiez dwutlenek węgla wydzielany przez korzenie
roślin.
- kwasy organiczne, jak masłowy, szczawiowy, walerianowy, powstałe w wyniku rozkładu materii organicznej
przez organizmy glebowe. Tworzą się w małych ilościach, jednak w odpowiednich warunkach mogą się
gromadzić w większych ilościach.
- kwasy fulwowe, które powstają w wyniku humifikacji substancji organicznej
- wprowadzanie nawozów fizjologicznie kwaśnych, np. siarczanu amonu.
- związki glinu, a w glebach torfowych związki żelaza
- kwasy lub ich tlenki, które dostają się do gleby wraz z opadami
- kwasy organiczne powstające podczas rozkładu ściółki leśnej. Bardziej zakwaszające dla gleb są ściółki drzew
iglastych
29. Omów strukturę gleb.
Struktura gleby  stan gleby, gdy poszczególne ziarna glebowe złączone są w agregaty o określonych
kształtach i wymiarach.
Cechą dobrej struktury jest jej trwałość. Mierzymy to poprzez wodoodporność agregatów.
Struktura:
- naturalna
- nabyta (wskutek upraw, nawożenia, zmianowania roślin; występuje w poziomach płytszych  powierzchniowych)
Do struktury przyczynia siÄ™:
-koloidy organiczne  najważniejsze! Połączone z 1,5 tlenkami żelaza i kationami wapnia
- mikroorganizmy glebowe
- korzenie roślin
- świat zwierzęcy
- czynniki fizyczne  zamarzanie, rozmarzanie, uwilgotnienie, przesuszenie.
Wpływ na powstanie struktury mają:
- koloidy próchniczne
- koloidy mineralne
- tlenki żelaza
- kationy Ca, Mg
- mechaniczna uprawa (np. orka przedzimowa)
- racjonalne nawożenie mineralne i organiczne
- zmianowanie roślin
StrukturÄ™ niszczÄ…:
- deszcz
- zasolenie gleb (kationy sodu działają ujemnie)
- zakwaszenie gleb
- ciężkie maszyny, narzędzia rolnicze  ugniatanie gleby
- ługujące działanie wody  wymywanie Ca
Gleby w dobrej strukturze lepiej plonują nawet w gorszych warunkach. Struktura reguluje właściwości wodne,
powietrzne i cieplne gleb a więc wpływa na procesy biologiczne i uruchomienie składników trudnodostępnych.
Uprawa gleb strukturalnych wymaga mniejszych nakładów pracy. Rośliny łatwiej zakorzeniają się, zwłaszcza w
glebach cięższych. Gleby strukturalne są bardziej odporne na procesy erozyjne  lepsze wykorzystanie wody
przez rośliny  występowanie mezoporów. = warunki tlenowe są znacznie korzystniejsze.
Do następnych 4 pytań znalazłam tylko takie informacje, nie wiem czy chodzi o to, by omówić właściwości gleb
wytworzonych z tych skał to po prostu omówić właściwości gleb bielicowych czy brunatnych np. A
oczja fink?
30. Omów właściwości gleb wytworzonych z glin zwałowych.
Gleby wytworzone z gliny zwałowej lekkiej  są to gleby płowe, ich wartość użytkowa jest średnia.
Gleby wytworzone z glin zwałowych średnich i ciężkich to gleby brunatne i opadowo-glejowe. Wartość użytkowa:
średnia i wysoka.
31. Omów właściwości gleb wytworzonych z lessów.
Gleby wytworzone z lessów to gleby płowe, brunatne i czarnoziemy. Ich wartość użytkowa jest wysoka.
32. Omów właściwości gleb wytworzonych z piasków wodnolodowcowych.
Gleby wytworzone z piasków wodnolodowcowych to bielice i gleby rdzawe. Ich wartość użytkowa jest mała.
16
33. Omów właściwości podpowierzchniowych poziomów diagnostycznych
(endopedony)
CAMBIC  poziom intensywnych przemian materiału glebowego charakterystyczny dla gleb o okładzie pgm i
drobniejszych, w poziome tym następuje rozpad minerałów pierwotnych i pows. minerałów wtórnych (minerałów
ilastych) w wyniku rozkładu następuje uwolnienie półtora tlenków żelaza i glinu oraz powstawanie trwałych
połączeń próchniczno-mineralno-ilastych, poziom typowy dla gleb brunatnych
SIDENIC  ma cechy analogiczne do poziomu cambic, występuje w materiale piaszczystym PS i pl nie zawiera
węglanów, odczyn kwaśny pH 4-5, V poniżej 30% - stopień nasycenia, mało frkcji ilastej, mało kompleksów
próchniczno-ilastych, głównie wysycony żelazem, glinem oraz wodorem, prawie brak struktury  słaba lub b.
słaba struktura agregatowa
typowy poziom dla gleb rdzawych
ARGILLIC-( poziom diagnostyczny)- nagromadzona tutaj została substancja ilasta. Tworzą się poniżej poziomu
eluwialnego- np. gleby płowe. (pod poziomem Luvic)
NATRIC- nagromadzona substancja ilasta, większe wysycenie sodem wymiennym (Na+) który powoduje że
warstwa jest zbita.
SPODIC- poziom iluwialnej akumulacji półtora tlenków żelaza i glinu oraz próchnicy. Ma zróżnicowaną barwę w
zależności od proporcji między tymi półtora tlenkami a zawartością próchnicy. Poziom bardziej zwięzły od
poziomu eluwialnego( w glebach bielicowych i bielicach). Na pewno wstępuje w glebach leśnych a w glebach
uprawnych może być wymieszany z poziomem próchnicznym i eluwialnym.
AGRIC- poziom iluwialny bezpośrednio występujący pod poziomem próchnicznym. Powstaje na skutek
długotrwałej, intensywnej uprawy rolniczej. Występuje nagromadzenie próchnicy, frakcji pyłowych oraz ilastych,
wynoszonych z poziomu uprawnego.
ALBIC- poziom eluwialny, gdzie w sposób selektywny przy udziale próchnicy- niektórych frakcji zostały wymyte
głównie związki żelaza i glinu. W konsekwencji ten poziom  wzbogacił się w SiO2, a zatem zyskał
charakterystyczne wybielenie. Występuje nad poziomem Spodic (poziom iluwialny), który właśnie jest
wzbogacony w wymyte zwiÄ…zki i przyjmujÄ… barwÄ™ kawowo-brunatnÄ…, rdzawÄ….
LUVIC-(Lubic to znaczy wypłukiwać) Poziom pozbawiony pierwotnych węglanów oraz zubożony w minerały
ilaste, które zostały przemieszczone bez rozkładu do poziomu Argillic-> występuje bezpośrednio pod Luvic. Od
nazwy Luvic pochodzi nazwa gleby Luvisolc.( staje siÄ™ mniej przepuszczalny)
Silne oglejenie może być powodem do wyróżnienia podtypu gleb opadowo-glejowych.
GLEJOSPODIC- musi mieć nagromadzone związki żelaza i glinu oraz związki próchniczne, ale również
pozostaje pod silnym wpływem wód gruntowych, w których rozpuszczone są związki żelaza i które to związki
ulegają procesom oksydacyjno- redukcyjnym.( Gleby w obniżeniu terenowym przy zmieniającym się poziomie
wód gruntowych).
CALCIT- wtórne nagromadzenie węglanu wapnia oraz magnezu w poziomie C czy też Molic, Argillic i Natric.
Występuje w postaci białych wytrąceń wapiennych- konkrecji bądz
białych warstewek Występuje w glebach w
których jest wysoki poziom wód gruntowych zasobnych w węglany.
34. Omów właściwości powierzchniowych poziomów diagnostycznych
(epipedony)
MOLLIE  poziom miękki, miękkość wynika z obecności próchnicy, musi być co najmniej 2,5% węgla
organicznego, do 20 cm minimalna miąższość : 10cm, gdy zalega na skale litej, 20 cm i więcej  skały osadowe
okruchowe luz
ne, uziarnienie grubsze niż piasek słabo gliniasty, struktura guzełkowata trwała, barwa  istotna
(podane sÄ… kryteria wg skali Munssela) szara, ciemnoszara, brunatno szara
AUTHRIC - podobny do p. mollie pod względem zawartości materii organicznej, barwy, struktury, tworzy się w
wyniku długotrwałego nawożenia gleb obornikiem (ale nie tylko), kompostem poziom sztucznie wytworzony przez
człowieka
UMBRIC  podobny do wyżej wymienionych pod wzg. właściwości (barwa zawart. mat. org. zawartość fosforu,
struktura) ale stopień nasycenia > 50%
MELANIC  (ciemny, czarny), poziom murszasty a zatem w stosunku do poprzednich różni się charakterem
połączeń próchnicznych z mineralną częścią gleby, miąższość <15%, skł. granulometryczny: piaski słabo
gliniaste i piaski luz
ne, (słabo zmineralizowana substancja organiczna)
HISTIC  poziom, który w strukturze ma wyraz
ne ślady tkanki roślinnej, zbudowany jest z torfu, mułu, gytii (osad
na dnie zbiorników wodnych  mineralno  organiczny)
OCHRIC  z gr. ohros  blady, nie spełnia kryteriów żadnego z wyżej omówionych, gdyż jest za suchy, zawiera
za mało materii organicznej, zbyt mała miąższość, lżejszy skład granulometryczny  następuje rozkład materii
org., nie powstają zwązki próchniczne
35. Omów właściwości poziomów diagnostycznych gleb czarnoziemnych
Są to gleby, w których morfologii dominuje poziom próchniczny A o barwie ciemnoszarej i miąższości ponad 30
cm, a często znacznie więcej. Pod poziomem próchnicznym występuje less, najczęściej o barwie żółtej.
Poziomy podpowierzchniowe:
chemie (głęboki poziom próchniczny w czarnoziemach),
36. Omów poziomy diagnostyczne gleb płowych
Gleby te mają dobrze wykształcony, czyli zróżnicowany na poziomy genetyczne, profil.
Pod poziomem próchnicznym A, występuje poziom diagnostyczny luvic, wyraz
nie jaśniejszy i mniej zwięzły w
porównaniu z głębiej leżącym poziomem diagnostycznym argic. Poziom argic jest wyraz
nie ciemniejszy w barwie
i bardziej zwięzły w porównaniu z poziomami, leżącymi pod i nad nim, zawiera on co najmniej 3% więcej iłu
koloidalnego niż poziom leżący nad nim.
17
W glebach z nieciągłością litologiczną stosunek ilości drobnych frakcji (poniżej 0,02 mm) do ilości frakcji iłu
(poniżej 0,002 mm) w poziomie argic jest większy niż ten stosunek w poziomach zalegających nad i pod nim.
podpowierzchniowy:
uvic (poziom przemywania w glebach płowych),
argic (poziom wzbogacenia w glebach płowych),
powierzchniowy:
ochric (zubożona próchnica mullowa obecna w glebach o przeciętnej żyzności, np. płowych, uboższych
brunatnych).
37. Omów wpływ człowieka na jakość gleb.
Człowiek przez swoją działalność gospodarczą wnika głęboko w przebieg zmian fizycznych, chemicznych i
biologicznych zachodzących w glebie. Zaznacza się to szczególnie w glebach uprawnych i występujących w
okręgach przemysłowych. Wpływ człowieka może być różnorodny, dodatni lub ujemny.
pozytywy
Najbardziej typowym zjawiskiem jest oddziaływanie człowieka na glebę poprzez silne nawożenie, głęboką uprawę
roli, drenowanie, nawadnianie, iłowanie, stosowanie chemicznych środków ochrony roślin itd. Zabiegi uprawowe
(wapnowanie, nawożenie mineralno-organiczne) wpływają na zmianę właściwości fizycznych, chemicznych,
fizykochemicznych i biologicznych gleb oraz mogą wywołać zmianę procesu glebotwórczego (np. zahamować
proces bielicowania). Takie gleby mogą przekształcić się w gleby brunatne, a nawet czarnoziemne. (płowe w
brunatne). Tworzą się hortisole  gleby o głębokim poziomie próchnicznym (przypominające budową
czarnoziemy).
Najbardziej jaskrawym przykładem jest melioracja torfowisk, na których występują gleby bagienne. W jej wyniku
następuje zahamowanie procesów bagiennych i rozpoczęcie cyklu, w którym efekcie końcowym powstają czarne
ziemie pobagienne.
negatywy
Bezplanowa, niszczycielska gospodarka  polegająca na np. wycinaniu lasów (zwłaszcza na glebach
wytworzonych z piasków luz
nych lub słabo gliniastych) nieraz prowadzi do powstania nieużytków rolnych lub gleb
o słabej przydatności rolniczej, Wylesione gleby piaskowe ulegają łatwo erozji eolicznej i wodnej, w wyniku której
powstają gleby o niewykształconym lub słabo wykształconym profilu. Całkowite osuszenie gleb bagiennych
(torfowych) bez równoczesnego nawadniania może prowadzić do powstanie nieużytków łąkowych.
W wyniku działalności przemysłowej pewna część gleb ulega przekształceniom geomechanicznym (wykopy,
nasypy) oraz znaczna część gleb ulega przekształceniom typu chemicznego (zakwaszanie, alkalizacja,
nadmierne stężenie metali ciężkich itp.)
Rozwój urbanizacji, budownictwa osiedlowego, przemysłowego(zwłaszcza chemiczny, petrochemiczny, tworzyw
sztucznych, cementowo-wapienniczy, wydobywczy) i komunikacyjnego (budowa dróg, z której ciężko wyłączyć
gleby o dobrej jakości oraz zanieczyszczenia ze spalin silników, głównie ołów) oraz eksploatacja surowców
naturalnych pochłaniają coraz większe powierzchnie gleb użytkowanych rolniczo lub znajdujących się pod lasami.
Jakość gleb pogarsza się również w związku z chemizacją i intensyfikacją rolnictwa.
38. Omów wpływ nawożenia na właściwości gleb.
stosowanie nawozów celem utrzymania lub zwiększenia zawartości w glebie składników pokarmowych
potrzebnych roślinom (głównie azot, potas, fosfor) oraz poprawienia właściwości chemicznych, takich jak odczyn
gleby, fizykochemicznych, np. zwiększenie zdolności sorpcyjnych, fizycznych, do których należy polepszenie
struktury gleby oraz zwiększenie pojemności wodnej, biologicznych poprzez wpływ nawozów na występowanie
pożytecznej mikroflory, z którą wiąże się prawidłowy rozkład resztek pożniwnych.
Nawożenie zapobiega obniżaniu się żyzności gleby, która jest skutkiem wywożenia plonów poza gospodarstwo
rolne, a więc i składników mineralnych, z których się te plony składają, procesów erozyjnych, czy wypłukiwania
składników w głąb gleby, np. w czasie obfitych opadów.
39. Omów wpływ odczynu na pobieranie składników pokarmowych przez rośliny.
Odczyn wpływa na rozwój roślin wyższych i niższych, wpływa na ich aktywność (mikroorganizmy glebowe).
Istotny jest wpływ na rozwój roślin wyższych.
Wysokie pH lubią: lucerna, jęczmień, buraki cukrowe, pszenica, koniczyna, sałata, cebula. Są to głównie rośliny
gleb dobrych i bardzo dobrych, czyli muszą mieć wyższe pH. dobre gleby pszenno  buraczane; II i III kompleks
przydatności rolniczej.
Niskie pH  kwaśny (łubin żółty) i lekko kwaśny (rzepak, owies, ziemniaki, żyto) odczyn
Zmiana odczynów o jednostkę powoduje spadek glonów o 20%.
W bardzo niskim pH  obniżenie przyswajalności fosforu, bo powstają trudno rozpuszczalne związki żelaza i
glinu. Glin w środowisku silnie kwaśnym blokuje pobieranie składników zasadowych i amonu.
Odczyn bardzo zasadowy nie jest korzystny dla rozwoju roślin.
Najlepsze warunki dla rozwoju  odczyn lekko kwaśny, obojętny, zasadowy.
40. Omów wpływ odczynu na właściwości fizyczne gleb.
Jeśli gleba jest silnie kwaśna to w kompleksie sorpcyjnym osadzają się kationy wodoru i glinu, a gdy zasadowa 
wapń, potas, magnez i sód.
Wraz z zakwaszeniem pogarsza się struktura gleby, zmniejsza się jej przepuszczalność.
W miarę spadku pH w kompleksie sorpcyjnym maleje ilość wapna i magnezu.
41. Omów zasady waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej
Ocena punktowa agroklimatu, bonitacja rzez
by terenu, warunków wodnych i wycena właściwości samej gleby
pozwoliły na ocenę  waloryzację warunków przyrodniczych rolnictwa dla poszczególnych regionów oraz całego
kraju.
18
Metoda punktowa- oceniane są 4 składniki:
gleby  wyceniono wg doświadczalnych wyników wysokości plonów, w skali punktowej zależnie od klas
bonitacyjnych i kompleksów przydatności rolniczej:
klasa ilość kompleksy ilość
punktów punktów
Grunty orne
I 100 1 94
2 80
3 61
II 92 4 70
IIIa 83 5 52
6 30
IIIb 70 7 18
8 64
IVa 57 9 33
10 75
IVb 40 11 61
12 33
V 30 13 18
VI 18
Użytki zielone
I 90 1z 80
II 80
III 65 2z 50
IV 45
V 28 3z 20
VI 15
agroklimat  wyceniono oddzielnie dla każdej z 9 podstawowych roślin uprawnych i po uwzględnieniu struktury
zasiewów syntetycznie dla obszaru. Wskaz
nik syntetyczny wyrażony został w jednostkach zbożowych plonu
przeliczeniowego. Dane z
ródłowe stanowiła wysokość plonów i ich zależność od udokumentowanych różnic
klimatycznych. Wskaz
nik syntetyczny przeliczono na 15 punktowÄ… skalÄ™ bonitacji (1-15)
rzez
ba terenu  oceniona w skali10 punktowej, zależnie od typu form terenu, wahania wysokości i wielkości
spadków. Ponieważ jednak rzez
ba terenu uwzględniona jest już przy kwalifikowaniu gleby do klasy bonitacyjnej i
kompleksu przydatności rolniczej, do wyceny ostatecznej środowiska wlicza się tylko połowę punktów.
warunki wodne  skala 10 punktowa. Podobnie jak rzez
ba terenu, uwzględniane już były przy kwalifikacji gleby
do klasy i kompleksu, dlatego do wyceny wlicza się połowę punktów.
kategoria warunków wodnych ocena w punktach
tereny z przewagÄ… gleb:
o częstym i długotrwałym nadmiarze wody 2,5
o okresowym nadmiarze wody 6,0
o względnie optymalnej ilości wody 10,0
o okresowym niedoborze wody 4,0
o stałym niedoborze wody 1,0
Wycenę ostateczną (waloryzację) otrzymuje się przez zsumowanie punktów za wymienione 4 czynniki.
Najmniejszymi ocenianymi jednostkami powierzchni były dawne powiaty.
Okej, teraz mogłabym wam z książki podać co za obszar dostał maksa itd. ale to chyba dooosyć dawne
wyliczenia i są nowsze, więc po tym, co przepisałam z książki dodaje to, co znalazłam w necie :)
Do podobnej oceny można dojść wykonując ją nie w granicach administracyjnych, a dzieląc obszar na małe
kwadraty. Wg przygotowanych programów na maszyny cyfrowe, można dokonywać kombinacji rachunkowych, w
różnych wariantach proporcji skal bonitacyjnych i otrzymać wydruki komputerowe map z oceną. Prowadzenie
rachunków w granicach jednostek administracyjnych ma tę zaletę, że pozwala stosować dane statystyczne, które
jako dane wyjściowe są dokładniejsze niż informacje uzyskane z interpretacji map.
Inną metodę oceny środowiska rolniczego proponuje M. Strzemski:
P=A pod pierwiastkiem: ps pc pr pa
P- ogólna ocena środowiska
A-współczynnik agrotechniczny
ps-ocena gleby (solum)
pc  ocena klimatu
pr  ocena rzez
by terenu
pa  ocena stosunków hydrologicznych
Ocena uwarunkowań przyrodniczych dla rolnictwa jest zadaniem bardzo złożonym i trudnym. Wymaga ona
bowiem szczegółowych klasyfikacji nie tylko poszczególnych komponentów środowiska przyrodniczego, ale także
ich ujęcia syntetycznego.
Przy rozpatrywaniu warunków środowiska pod kątem ich wpływu na rolnictwo bierzemy z reguły pod uwagę,
następujące elementy: glebę, klimat, rzez
bę oraz warunki wodne terenu. Jest rzeczą oczywistą, że między
poszczególnymi czynnikami przyrodniczymi istnieje współdziałanie, w wyniku którego tworzyć się mogą różne
układy, mniej lub bardziej korzystne dla rozwoju roślin. Chów zwierząt gospodarskich na ogół nie wykazuje
ścisłych zależności podczas rozwoju od poszczególnych komponentów, dlatego przede wszystkim mówimy tu o
19
korzyściach z punktu widzenia możliwości rozwoju produkcji roślinnej. Natomiast głównie o uwarunkowaniach
środowiska dla hodowli zwierząt decydują warunki klimatyczne, a następnie wodno-glebowe, ze względu na
potrzeby paszowe.
Na wyodrębnionych konkretnych obszarach poszczególne czynniki środowiska mogą wywierać wpływ
ograniczający produktywność w różnym nasileniu. Mówimy wówczas, że na danym obszarze jedne spośród
wymienionych czynników są ważniejsze, podczas gdy inne nie mają większego znaczenia. W celu porównania
poszczególnych gmin w aspekcie przydatności ich środowiska przyrodniczego dla potrzeb rolnictwa utworzono
syntetyczny wskaz
nik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej, który uwzględniając jakość gleb, agroklimat,
warunki wodne oraz rzez
bę terenu, przeliczył je na wartość punktową. Według tego opracowania każda gmina
mogła otrzymać maksymalnie 125 pkt. Najwięcej punktów gminy mogły otrzymać za jakość i przydatność rolniczą
gleb (skala 100 pkt) oraz agroklimat (skala 15 pkt). Warunki wodne i rzez
bÄ™ terenu oceniono zaledwie w skali 5
pkt, gdyż brane były już one pośrednio pod uwagę przy ocenie jakości gleb, jako ściśle z nimi związane.
Na tej podstawie za gminÄ™ stwarzajÄ…cÄ… potencjalnie najlepsze warunki dla potrzeb rolnictwa uznano w Polsce
gminę Żórawina (powiat wrocławski), która uzyskała 108,6 pkt, a za najsłabsze pod tym względem gminy
Zakopane, Poronin i Kościelisko (zaledwie po 31,0 pkt). Wartość średnia dla Polski obliczona w ten sposób
wyniosła 66,6 pkt. Biorąc pod uwagę wartości średnie dla województw, najlepiej wypadają województwa: opolskie
(81,5 pkt), dolnośląskie (85,0 pkt) i lubelskie (74,2 pkt).
42. Podział gleb pod względem przydatności rolniczej.
siedliska odpowiednie do produkcji pszenicy i roślin towarzyszących określają:
·ð kompleks 1 - pszenny bardzo dobry,
·ð kompleks 2 - pszenny dobry,
·ð kompleks 3 - pszenny wadliwy;
siedliska odpowiednie do produkcji żyta i roślin towarzyszących to:
·ð kompleks 4 - żytni bardzo dobry,
·ð kompleks 5 - żytni dobry,
·ð kompleks 6 - żytni sÅ‚aby,
·ð kompleks 7 - żytni najsÅ‚abszy;
siedliska odpowiednie do produkcji zbóż i roślin pastewnych:
·ð kompleks 8 - zbożowo-pastewny,
·ð kompleks 9 - zbożowo-pastewny sÅ‚aby;
kompleksy użytków zielonych:
·ð kompleks 2z - użytki zielone Å›rednie,
·ð kompleks 3z - użytki zielone sÅ‚abe i bardzo sÅ‚abe.
Kompleks 1 - zalicza się do niego gleby brunatne oraz czarne ziemie wytworzone z glin i pyłów ilastych. Są to
najlepsze gleby województwa, zasobne w składniki pokarmowe, utrzymane w bardzo dobrej kulturze, o głębokim
poziomie orno-próchnicznym i uregulowanych stosunkach powietrzno-wodnych. Na glebach tego kompleksu nie
ogranicza się doboru roślin, gdyż zapewniają one wysokie plony.
Kompleks 2 - należą do niego gleby brunatne, pseudobielicowe i czarne ziemie, wytworzone z glin lub pyłów na
glinach i iłach. Mają nieco gorsze własności niż gleby zaliczone do kompleksu 1. Na ogół są to gleby żyzne,
średnio ciężkie do uprawy i o dobrym stopniu kultury. Przy dobrej agrotechnice nadają się do uprawy wszystkich
roślin, zwłaszcza pszenicy i buraków cukrowych. Gleby kompleksu 2 zaliczane są do klasy IIIa i IIIb.
Kompleks 3 - gleby wadliwe ze względu na okresowy niedobór wody. Większość tych gleb należy do gleb
brunatnych wytworzonych z glin. Najlepsze rezultaty daje uprawa pszenicy ozimej, jęczmienia, kukurydzy i
lucerny. Gleby kompleksu 3 zaliczane sÄ… do klasy IVa i IVb, czasem do IIIb.
Kompleks 4 - zalicza się do niego najlepsze gleby lekkie, które charakteryzują się mniej trwałą strukturą, są
gÅ‚Ä™biej wyÅ‚ugowane z wÄ™glanów i uboższe w makroelementy niż gleby kompleksów 1żÿ3. W wiÄ™kszoÅ›ci sÄ… to
gleby pseudobielicowe. Przy zachowaniu wysokiego stopnia kultury i stosowaniu właściwych zabiegów
agrotechnicznych można uprawiać na nich wszystkie rośliny uprawne.
Kompleks 5 - obejmuje gleby wytworzone z piasków gliniastych lekkich podścielonych piaskiem słabogliniastym
lub piasków głęboko zalegających na glinach. Zaliczane są tu gleby brunatne i pseudobielicowe oraz czarne
ziemie i mady. Gleby te są lekko kwaśne i ubogie w przyswajalne dla roślin składniki pokarmowe, okresowo
suche. Wymagają systematycznego nawożenia. Roślinami wskaz
nikowymi tego kompleksu są żyto, jęczmień i
ziemniaki. Sporadycznie można uprawiać mniej wymagające odmiany pszenicy. Wysokość plonów zależy
głównie od ilości opadów.
Kompleks 6 - należą do niego gleby bardzo lekkie wykształcone z piasków głębokich, głównie gleby brunatne i
pseudobielicowe, bardzo rzadko mady i gleby murszowate. Gleby te charakteryzują się bardzo małą zdolnością
zatrzymywania składników pokarmowych i wodnych. Są bardzo skłonne do przesychania. Stanowią słabe
siedliska dla upraw polowych. Wysokość plonów żyta, ziemniaków, łubinu i seradeli uzależniona jest od ilości
opadów, miąższości poziomu orno-próchnicznego, zawartości próchnicy, odczynu i nawożenia.
Kompleks 7 - gleby najlżejsze, wykształcone przeważnie z płytkich piasków słabo gliniastych przechodzących w
piaski luz
ne. Należą głównie do gleb brunatnych (wyługowanych lub kwaśnych) albo silnie przesuszonych
piasków murszowatych. Wykazują zdecydowanie niekorzystne właściwości dla produkcji rolnej. Poziom próchnicy
jest bardzo płytki, o bardzo małej zawartości próchnicy, odczyn przeważnie kwaśny. Uprawia się na nich żyto i
łubin żółty. Zaliczane są głównie do klasy VI, wyjątkowo do V.
Kompleks 8 - większość gleb tego kompleksu to czarne ziemie, reszta to mady. Są to gleby średnio zwięzłe,
zasobne w składniki pokarmowe, o dużej zdolności zatrzymywania wody. Po uregulowaniu stosunków
powietrzno-wodnych mogą przejść do kompleksu 2 lub 4. Zalicza się tu gleby klasy IVa i IIIb.
Kompleks 9 - zalicza się do niego gleby lekkie i bardzo lekkie, położone w obniżeniach terenu lub o słabym
20
odpływie wód powierzchniowych. Gleby tego kompleksu to przeważnie gleby pseudobielicowe, czarne ziemie,
mady oraz murszowe i murszowate. Odznaczają się bardzo małą zdolnością zatrzymywania wody i składników
pokarmowych. Są okresowo lub stale podmokłe. Do kompleksu zalicza się gleby klasy IVb i V.
Kompleks 2z - stanowiÄ… go gleby torfowe, murszowe, murszowate, mady i czarne ziemie.
Kompleks 3z - obejmuje gleby najniższej jakości i o niskim stopniu kultury. Do tego kompleksu zalicza się gleby
torfowe, mułowo-torfowe i murszowate wytworzone z piasków luz
nych lub słabo gliniastych. Użytki te nie mają
uregulowanych stosunków wodnych, a ich położenie wiąże się z częstym zalewaniem i podtapianiem.
43. Podział i charakterystyka piasków jako skały macierzystej.
(skały osadowe)
* piaski wodnolodowcowe
Mogą być zróżnicowane pod względem składu granulometrycznego, składu mineralnego i form terenu.
W niedużej odległości od strefy wymywania  30% części szkieletowych, kwarc mniejszy niż 60%, rzez
ba terenu
lekko falista. Węglan wapnia w zasięgu profilu glebowego. Substrat gleb leśnych, dla gleb rolniczych zbyt suche.
W odległości paru km od strefy wymywania skład granulometryczny wyrównuje się na korzyść piasku (od90%),
wyraz
na przewaga kwarcu, teren płaski, węglan wapnia poza profilem glebowym. Klasyczne pole sandrowe.
(Równina Mazurska, Augustowska, Bory Tucholskie, mniejsze pola rozsypane po Polsce środkowej i północnej)
Małowartościowa skała dla gleb rolnych.
W końcowych częściach pól sandrowych zwiększa się domieszka pyłu, co poprawia pojemność wodną, teren
płaski, brak odpływu, woda gruntowa zbyt płytko. Gleby mają specjalnie suchy mikroklimat.
* piaski zwałowe
Osadzone w morenach czołowych, dennych lub produkt częściowego przeobrażenia glin zwałowych. Najczęściej
piaski gliniaste. Urozmaicony skład mineralny, zawierają węglan wapnia (zlodowacenie bałtyckie  na
powierzchni, starsze  środek profilu). Wartościowa skała glebotwórcza dla gleb leśnych, dla rolnych ze względu
na dużą przepuszczalność i pagórkowatą rzez
bÄ™ terenu mniej.
? piaski aluwialne starych tarasów akumulacyjnych
osadzone w pradolinach w okresach zlodowaceń. Przeważa frakcja piasku, lokalne domieszki pyłu.
Mineralogicznie ubogie. Zwartość kwarcu może przekraczać 90%. Węglan wapnia z reguły nie występuje. WW
holocenie duże obszary plejstoceńskich tarasów akumulacyjnych zostały zwydmione. Wydmy sąsiadują z
bagnami. Rozległe tarasy położone są w pradolinach Wisły, Bugu, Noteci i innych rzek. Mało wartościowa skała
glebotwórcza zarówno dla gleb leśnych jak i rolnych.
? piaski aluwialne współczesnych tarasów rzecznych
Osadzane we współczesnych dolinach rzek. Warstwowane, równoziarniste w granicach jednej warstwy,
przedzielane materiałem drobniejszym. Wartość glebotwórcza zależy od charakteru zlewni i poziomu wody
gruntowej, okresowo mogą być za suche. Zasobność w składniki pokarmowe  średnia jeśli przewarstwowienia
materiałem zwięz
lejszym występują nie głębiej niż 30-50cm.
? piaski wydmowe
Większość wydm na terenie Polski wytworzyła się na tarasach akumulacyjnych i w ich sąsiedztwie oraz na
niektórych sandrach. Skład granulometryczny i mineralny zależy od charakteru podłoża. Przeważa frakcja piasku
(ponad 90%), w składzie mineralnym kwarc ok. 95%. Może występować węglan wapnia (zlodowacenie bałtyckie).
Małowartościowa skała glebotwórcza (nieprzydatne rolniczo i trudne do zagospodarowania leśnego).
Występowanie: Puszcza Kampinoska, Kotlina Płocka, Bydgoska, dolina Noteci, Równina Kurpiowska, wybrzeże.
piaski morskie
Podobne do piasków wydmowych, zajmują niewielkie powierzchnie.
Gleby wytworzone z piasków mają małą wartość użytkową.
Głównie gleby rdzawe, brunatne (piaski zwałowe) i bielice (piaski wodnolodowcowe).
44. Podział i charakterystyka pyłów jako skały macierzystej.
Utwory pyłowe różnej genezy (oprócz lessów) stanowią grupę skał, których warunki powstawannia nie ś a
jednoznacznie wyjaśnione. Mogą to być utwory wietrzeniowe powstałe na miejscu, albo osadzone przez wodę lub
przez wiatr. na wszystkich mapach gleb Polski utwory pyłowe które nie są lessami, znaczono prawie zawsze jako
pyły wodnego pochodzenia. Największą grupę wśród nich stanowią pyły zwykłe (pokrywy o grubości 30-100 cm)
zalegające na glinie zwałowej lub na piaskach. Na granicy między pyłem i gliną występuje nagromadzenie
kamieni w formie "bruku", co dowodzi rozmycia górnej warstwy gliny. Powierzchnia zerodowana pokryta
kamieniami przykryta została następnie warstwą pyłu. Niektóre pyły mogą być naniesione przez wiatr do
zbiorników wodnych. Część pyłu powstała z pewnościa na miejscu w wynikiu wietrzenia mrozowego w strefie
peryglacjalnej.
W składzie mineralnym przewaz kwarc, węglanu wapnia nie zawierają. Zasobność w składniki
pokramowe podnosi występowanie gliny w podłożu. Pyły te stanowią korzystną skałe macierzystą gleb.
Mniejsze znaczenie wśród pyłów różnej genezy mają utwory sedymentacji wodnej i pyły wietrzeniowe
powstałe ze skał scementowanych.
45. Próchnica i jej wpływ na właściwości gleb.
- rozłożona część organiczna w wyniku mineralizacji, humifikacji
- o jej właściwościach decydują warunki siedliskowe
- różny skład ma próchnica pól uprawnych, gleb łąkowych, torfowych, leśnych
Podział wg stopnia i charakteru wysycenia:
1. Próchnica kwaśna  gdy przeważają kationy glinu i wodoru
2. Próchnica słodka  wapń +, magnez +, struktura gruzełkowata
3. Próchnica słona  pierwiastek hydrofilny, rozbija strukturę gruzełkowatą
21
Czynniki od których zależy zawartość próchnicy w glebie:
ż Skład granulometryczny
ż Skład mineralny i chemiczny
ż Odczyn gleby
ż Właściwości fiz i chem
ż Właściwości powietrzno  wodne
Uwaga: właściwości gleb które zawierają dużo piasku  dużo powietrza, mało wody, - szybka mineralizacja, ale
nie postępuje humifikacja
W glebach lekkich i b. lekkich : próchnica ulega szybkiemu rozkładowi
W glebach zwięz
lejszych : gromadzi się dużo próchnicy, prowadzi to do zatorfienia
Zawartość próchnicy w glebach mineralnych terenów nizinnych, równinnych, wyżynnych : 0,6-6%
Wyrażanie próchnicy: zawartość próchnicy, zawartość węgla organicznego  jest go mniej
Najmniej próchnicy zawierają gleby bielicowe, płowe, rdzawe wytworzone z piasków
Gleby pyłowe i brunatne wytworzone z glin zwałowych utworów pyłowych pochodzenia wodnego i lessu zawierają
1-2,5% próchnicy
Najwięcej próchnicy 4-6% :
ż Czarnoziemy niezdegradowane (wytworzone z lessów)
ż Czarne ziemie właściwe (zasobne w węglan wapnia)
ż Rędziny próchniczne
ż Mady
Właściwości próchnicy i jej znaczenie:
Ø Najistotniejszy wskaz
nik jakości gleby
Ø Substancja koloidalna nie wykazuje budowy krystalicznej
Ø Bardzo duża powierzchnia wÅ‚aÅ›ciwa
Ø Pojemność sorbcyjna 150-300 me/100g gleby
Ø Duża higroskopijność (1g może pochÅ‚onąć 80-90% swojej wagi)
Ø 15-20% minerałów ilastych
Ø MaÅ‚a plastyczność i przyczepność
Ø Przyczynia siÄ™ do tworzenia struktury gruzeÅ‚kowatej  tworzy z mineraÅ‚ami ilastymi, kationami żelaza,
glinu, wapnia, i magnezu trwałe połączenia próchniczo-mineralno-ilaste, czyli trwałą strukturę
gruzełkowatą
Ø Spulchnia gleby zwiÄ™zÅ‚e
Ø ZwiÄ™ksza spójność gleb lekkich
Ø Próchnica kwaÅ›na nie sprzyja tworzeniu struktury gruzeÅ‚kowatej
Ø Nadaje ciemne zabarwienie glebom
Ø y
ródło ładunków ujemnych
Ø ZwiÄ™ksza kwasowość gleb
Ø ZwiÄ™ksza przyswajalność pierwiastków zasadowych (Ca,Mg)
Ø ZwiÄ™ksza desorpcjÄ™ fosforu
Ø W próchnicy znajduje siÄ™ wiele skÅ‚adników pokarmowych, w tym mikroelementów
Ø NiezbÄ™dna jej obecność w glebie  życie
46. Rędziny- geneza, podział, budowa, rodzaje, właściwości, przydatność rolnicza, użytkowanie.
Gleby te obejmują 0,75% powierzchni Polski. Dwie grupy litologiczne: rędziny węglanowe, wytworzone ze skał
wapiennych i rędziny siarczanowe, wytworzone ze skał siarczanowych (gipsów. Rędziny zarówno węglanowe, jak i
siarczanowe sa glebami międzystrefowymi, tworzacymi sie pod wpływem dominującego czynnika skały macierzystej.
węglan wapnia wpływa hamująco na ich wietrzenie chemiczne. Węglany aktywne wpływaja z kolei czynnie na
humanifikacje substancji organicznej świeżej, która przebiega w srodowisku zasadowym przy udziale odpowiednich
bakterii.
Są to gleby rozwijajace się przede wszystkim pod wpływem skały skały macierzystej i opierajace się w pewnym stopniu
wpływowi klimatu. Ewolucja tych gleb- w porównaniu z glebami strefowymi- przebiega na ogół bardzo powoli.
Redziny wytworzone wylącznie ze zwietrzeliny skały węglanowej lub siarczanowej tzw. redziny czyste sa najczesciej
płytsze od tzw redzin mieszanych, wytworzonych z tych skal przy współudziale obcego materiału. Miąższośc redzin
czystych rzadko przekracza 50 cm, natomiast mieszanych przekracza niekiedy 100cm. redziny o miąższości do 25 cm
określamy jako płytkie, 25-50 cm-jako średnio głeboki, 50-100cm-jako głebokie, o miąższości powyżej 100cm. W
zależności od zawartości szkieletu(części >1 mm)w wierzchniej warstwie gleby wyróżnia sie:
-rędziny silnie szkieletowe, zawierajace ponad 50% czesci szkieletowych
-redziny srednio szkieletowe, zawierajace 10-50 czesci szkieletowych
-redziny słabo szkieletowe, zawierajace ponizej 10% czesci szkieletowych
W typie rędzin wyróżnia sie podtypy :
redziny inicjalne, redziny wlasciwe, redziny czarnoziemne, redziny brunatne, redziny prochnicze gorskie, redziny
butniowe gorskie.
47. Sorpcja- definicje rodzaje, znaczenie dla rolnictwa.
-apolarna  zjawiska zachodzące na granicy dwóch faz, polegające na gromadzeniu się niedysocjujących
cząsteczek związków na powierzchni (tzw. adsorpcja oraz wewnętrzna sorbenta (absorpcja)
22
-polarna (jonowymienna)  sorpcja kationów lub anionów przez kompleks sorpcyjny
Co w glebie może być sorbowane? (ogólnie, nie w sorpcji właściwej)
-zawiesiny
-mikroorganizmy
-czÄ…steczki
-jony
KOMPLEKS SORPCYJNY:
- organiczna, mineralna i organiczno-mineralna część gleby
- nie powstaje z piasku
- im gleba bardziej drobnoziarnista tym bardziej rozbudowany kompleks sorpcyjny
Zdolność chłonna  co najbardziej sorbowane: H O (para wodna), CO , O , N
2 2 2 2
Zjawiska te sÄ… zjawiskami odwracalnymi.
Rodzaj gleby = rodzaj skały macierzystej ( ze skały wynika rodzaj składu granulometrycznego)
Żeby było napowietrzenie gleby potrzeba co najmniej 10% porów kapilarnych.
Im mniejsze ziarno tym powierzchnia zawr. większa.
Sorpcja wymienna  polega na wymianie jonów między kompleksem sorpcyjnym a roztworem glebowym, przy
czym reakcje zachodzą w ilościach równoważnikowych.
I tutaj wzorek którego moje możliwości nie sa w stanie przemalowac& :)
ogolnie bez tych kationow wokół KS:
KS + NH CL ß Ä… KS + MgCl + NaCl + KCl + HCl + AlCl
4 2 3
wyparcie przesz NH kationów do roztworu
4
Ma duże znaczenie w rolnictwie w procesie nawożenia gleb (te składniki są magazynowane w glebie a nie
wymywane); właściwości gleb i kształtowanie procesów glebowych.
Kationy wchodzą do kompleksu sorpcyjnego z dużą energią. Największą energię wejścia ma kation wodoru,
zanim kationy trójwartościowe a następnie dwuwartościowe. Gdy ta sama wartościowość  to ta o większej masie
czÄ…steczkowej wchodzi energetycznej.
W miarę jak zmniejsza się stopień dysocjacji kwasu, zmniejsza się energia wejścia kationów wodoru do
kompleksu sorpcyjnego.
Energia wejścia jest tym większa, im większe jest stężenie roztworu glebowego.
KS + nKClÄ…
Częste i w dużych ilościach stosowanie KCl może prowadzić do zubożenia gleba w kationy zasadowe i
zakwaszenia gleby. Tylko bogaty może pozwolić sobie na nawożenie gleb wysokimi dawkami potasu.
Kationy bardziej uwodnione trudniej wchodzÄ… do kompleksu sorpcyjnego i trudniej wychodzÄ….
Kationy, które łatwiej wchodzą do KS, trudniej są z niego wypierane.
Sorpcja wymienna anionów na ogół w naszych glebach nie zachodzi.
Jakie zwiÄ…zki sÄ… w kompleksie sorpcyjnym i jakie sorpcje?
O pojemności sorpcyjnej KS decyduje zawartość próchnicy, rodzaj próchnicy, ilość i rodzaj minerałów ilastych.
Kompleks sorpcyjny ma Å‚adunek ujemny, a zatem gromadzi na powierzchni lub wewnÄ…trz struktury jony
kationowe (dodatnie).
Skąd się biorą ładunki  rodzaje ładunków
- trwałe  występują głównie w minerałach ilastych, niezależnie od pH
- zależne od pH występują głównie w kwasach próchnicznych
KS sorbuje gł. kationy.
Rodzaje sorpcji:
- mechaniczna
- fizyczna
- chemiczna
- wymienna
- biologiczna
S. mechaniczna  mechaniczne zatrzymywanie drobnych zawiesin oraz drobnoustrojów w roztworach
kapilarnych, zależy od składu granulometrycznego i struktury gleby, wzrasta wraz ze zwiększeniem się części
koloidalnych w glebie; może wpływać na powstawanie w glebie warstw słabo przepuszczalnych, które mogą
wywołać pogorszenie stosunków powietrzno-wodnych gleby.
Sorpcja  zdolność fazy stałej do zatrzymywania gazów, par, zawiesin, cząsteczek i drobnoustrojów na swej
powierzchni (adsorpcja) lub wewnÄ…trz struktur (absorpcja).
23
Sorbowane substancje nie są wiązane chemicznie z cząsteczkami gleby, natomiast wiązane są siłami
molekularnymi (między różnymi cząsteczkami gleb).
Od czego zależy wielkość sorpcji fizycznej:
Od wielkości energii powierzchniowej, a ta równa się iloczynowi powierzchni całkowitej fazy stałej i napięcia
powierzchniowego, a zatem im bardziej rozdrobniona faza stała, tym większa energia powierzchniowa i tym
większa sorpcja fizyczna.
Utwory drobnoziarniste (dużo frakcji koloidalnej) będą miały dużą sorpcję fizyczną.
Sorpcja par i gazów  zależy od rodzaju (rodzaj zależy od skały macierzystej, ze skały macierzystej wynika
często skład granulometryczny gleby) i właściwości gleb a zwłaszcza od porowatości, struktury, sumarycznej
powierzchni cząstek, a to wszystko w dużej mierze zależy od składu granulometrycznego, następnie od rodzaju
gazów i par, ciśnienia i temperatury, wilgotności.
W kolejności od najbardziej sorbowanych do najmniej
H 0 (w największym stopniu sorbowane), CO , O , N (najmniej sorbowane)
2 2 2 2
Zjawiska te sÄ… zjawiskami odwracalnymi.
Gleba jest napowietrzona, gdy posiada co najmniej 10% porów niekapilarnych.
Sorpcja wymienna  polega na wymianie jonów między kompleksem sorpcyjnym a roztworem glebowym, przy
czym reakcje zachodzą w ilościach równoważnikowych.
Reakcja wygląda tak: (mam nadzieję, że przy tworzeniu tego nie wkradł mi się jakiś błąd ;) ):
Sorpcja wymienna ma duże znaczenie w rolnictwie w procesie nawożenia gleb. Dostarczać można składniki
pokarmowe, które zostaną zmagazynowane a nie wypłukane z gleby. Wpływa na właściwości gleb i kształt
stosunków glebowych.
Kationy wchodzą do kompleksu sorpcyjnego z różną energią. Największą energię wejścia ma kation wodoru,
póz
niej trójwartościowe (np. Al+++), następnie kationy dwuwartościowe. Kationy o większej masie cząsteczkowej
wchodzÄ… energiczniej.
W miarę jak zmniejsza się stopień dysocjacji kwasu zmniejsza się energia wejścia kationów wodoru do
kompleksu sorpcyjnego.
Energia wejścia jest tym większa, im większe jest stężenie roztworu glebowego.
Częste i w dużych ilościach nawożenie KCl (chlorek potasu) może prowadzić do zubożenia gleby (przez
zakwaszenie).
 Tylko bogaty może pozwolić sobie na stosowanie dużych dawek chlorku potasu  mówił by zapisać ;))
Kationy bardziej uwodnione trudniej wchodzÄ… i wychodzÄ… z kompleksu sorpcyjnego.
Kationy, które łatwiej wchodzą do kompleksu sorpcyjnego trudniej są z niego wypierane.
Sorpcja wymienna na ogół w naszych glebach nie zachodzi. W praktyce oznacza to, że możemy w rolnictwie
stosować nawozy zawierające grupę NH (zostanie w kompleksie sorpcyjnym) oraz NO
4+ 3- (będzie wymywane,
przechodzi do wód podziemnych, powoduje eutrofizację rzek i jezior).
Sorpcja chemiczna  pod tym pojęciem rozumiemy powstawanie nierozpuszczalnych osadów w skutek reakcji
zachodzących pomiędzy jonami zawartymi w roztworze glebowym i kompleksie sorpcyjnym. Największe
znaczenie ma sorpcja chemiczna anionów kwasów: fosforowego, węglowego i siarkowego. Sorpcja kwasu
fosforowego  dużo jonów glinu i żelaza (środowisko kwaśne)  tworzą nierozpuszczalne formy. W środowisku
zasadowym  dużo Ca i Mg: sorpcja fosforanu  powstają nierozpuszczalne fosforany wapnia:
Ca++(H PO
2 4-)
2
AlPO
4
FePO
4
Ca (PO4)
3 2
24
Sorpcja biologiczna  proces gromadzenia różnych składników mineralnych gleby w postaci żywych i
obumarłych organizmów przez rośliny i organizmy wyższego rzędu. Najwyższą rolę pełnią heteroficzne bakterie.
Sorpcja biologiczna ma dodatnie i ujemne strony.
Pojemność sorpcyjna  jest to zdolność gromadzenia określonej ilości kationów. Pojemność sorpcyjna jest
różna, mniejsza w glebach mineralnych, większa w organicznych (nawet do 200 me/100g gleby). Im więcej części
koloidalnych tym większa pojemność sorpcyjna (najważniejsze są koloidy organiczne). Ważny jest też rodzaj
koloidów:
dla montmorylonitów (tu nie zdążyłem ;( )
dla illitów 20  40
dla kaolinitów 5  15
wodorotlenki żelaza też mogą sorbować
Gleba jest pewnym rodzajem buforu. Innymi słowy spowalnia działanie kwasów lub zasad. Dobre właściwości
buforowe posiadają gleby o dużej zawartości próchnicy, zwięzłe, posiadające dużo węglanu wapnia, związków
próchniczych (próchnica słodka).
Gleby luz
ne szybciej ulegają zakwaszeniu (w szybszym tempie będą z gleby wymywane składniki o charakterze
zasadowym).
48. Węglan wapnia- rola, zawartość i rozmieszczenie w glebach Polski.
Występowanie węglanu wapnia (CaCO ) w glebach przeciwdziała ich zakwaszaniu. Dlatego też gleby, w
3
których znajdują się chociażby śladowe ilości węglanów poza kompleksem sorpcyjnym, maja odczyn obojętny
lub zasadowy. W niektórych glebach, poza węglanem wapnia, może występować węglan magnezowy (MgCO ), a
3
rzadziej węglany innych pierwiastków.
W wierzchnich  ornych poziomach naszych gleb węglany występują rzadko, częściej można je spotkać w
głębszych poziomach, leżących poniżej 80- l00 cm od powierzchni. Jak wynika z badań przeprowadzonych przez
stacje chemiczno-rolnicze, około 70% naszych gleb wykazuje odczyn kwaśny w powierzchniowych warstwach i
wymaga wapnowania. Gleby powstałe ze skał wapiennych, dolomitowych i siarczanowych zawierają z reguły
węglany w całym profilu. Również większe prawdopodobieństwo występowania węglanów w całym profilu
glebowym istnieje na terenach najmłodszego zlodowacenia bałtyckiego. Ponadto niektóre gleby brunatne,
czarnoziemy i czarne ziemie wykazują zawartość CaCO w całym profilu.
3
Gleby zawierające węglan wapnia nie wymagają wapnowania przez długie lata. Ponadto gleby ciężkie, w
których występuje CaCO wykazują znacznie lepsze, z punktu widzenia rolniczego, właściwości fizyczne, np. lepszą
3
przepuszczalność, penetrację powietrza, stan zgruz
lenia.
Węglan wapnia stosunkowo słabo rozpuszcza się w wodzie; jednak jego rozpuszczalność wzrasta w wodzie
zakwaszonej CO .Wówczas przechodzi on w kwaśny węglan wapnia, który może w warunkach klimatu
2
umiarkowanego ulegać stopniowemu wymywaniu z warstwy ornej w głąb profilu glebowego. Proces ten przebiega
według następującej reakcji
CaCO +H O +CO = Ca(HCO3)2
3 2 2
Obecność węglanów w poszczególnych poziomach genetycznych profilu glebowego łatwo jest wykryć w
warunkach polowych za pomocą 10% kwasu_ solnego. Próbkę gleby polewamy kwasem solnym z
kroplomierza i w przypadku obecności węglanów następuje mniej lub bardziej wyraz
ne burzenie siÄ™ masy
glebowej, co jest wynikiem uwalniania się dwutlenku węgla.
49. Właściwości wodne gleb- krótka charakterystyka
Właściwości wodne gleb
- woda decyduje o przebiegu procesów biologicznych
- indykuje jakość i wielkość plonów
- umożliwia rozpuszczanie składników mineralnych w glebie
Postać występowania wody w glebie może być stała, płynna lub gazowa.
Woda krystaliczna  woda, która zamarzła. Sprzyja powstawaniu struktury gruzełkowatej
Woda chemiczna  występuje w minerałach
Para wodna  zależy od wilgotności gleby, stężenia roztworu glebowego, temperatury, zawartości części
koloidalnych, struktury gleby.
Woda związana z siłami molekularnymi: higroskopowa (przylegająca do cząstek gleby) oraz błonkowata
(tworzÄ…ca powierzchniÄ™ czÄ…stek gleby).
Im większy stopień rozdrobnienia gleby, im więcej próchnicy, tym więcej wody higroskopowej.
Woda higroskopowa  zwyczajna i maksymalna:
- zwyczajna  w glebie powietrznie suchej
- maksymalna  ilość wody, którą gleba może pochłonąć
Wodę higroskopową można odparować w temp. 105oC.
Woda błonkowata otacza wodę higroskopową. W niewielkim stopniu może przenosić się z miejsc bardziej
nasyconych do mniej nasyconych. Ilość wody błonkowatej  od 1% w piaskach luz
nych do kilkunastu w iłach.
Woda kapilarna  wypełnia przestwory kapilarne  mezopory i makropory. W kapilarach poniżej 0,2 mikrona nie
jest dostępna dla roślin.
Jak wysoko może podsiąkać woda w różnych utworach:
- grube żwiry  wcale
- grube piaski  kilka cm
- średnie piaski  ok. 25 cm
25
- drobne piaski  do 60 cm
- gliny  2-3 m
Im drobniejszy materiał tym większa podsiąkalność. W glebach organicznych podsiąkalność jest większa.
Woda grawitacyjna  TU MI BRAKUJE znów (!) :\
Przez krótki okres czasu dostępna jest dla roślin
Woda gruntowa  gromadzi się na nieprzepuszczalnych warstwach, pochodzi z opadów atmosferycznych,
podsiąków bocznych, opadów atmosferycznych, z warstw wodonośnych, strumieni i potoków podziemnych.
Dla łąk  płytko
Dla gleb ornych lekkich  70 cm
Dla gleb ciężkich  mniej niż 20 cm
Dla gleb bardzo ciężkich  ok. 2m
Woda gruntowa  limituje budownictwo i infrastrukturę (zagrożenie związane z małą głębokością wód
gruntowych  przesiąki boczne w piwnicach, zagrożenia fundamentów etc.)
Woda w glebie wiązana jest różnymi siłami. Siły te występują bezpośrednio na powierzchni fazy stałej:
- siły przyciągania międzycząsteczkowego
- siły dyfuzyjne pochodzące od naładowanej powierzchni (o określonym ładunku ujemnym)
- siły kapilarne
Wszystkie te siły sprawiają, że woda występująca w glebie jest mniej lub bardziej albo w ogóle niedostępna dla
roślin.
Do wyparcia wody z kapilar (przestworów glebowych), prócz podgrzewania gleby do temp. 105oC (patrzta:
poprzedni wykład ;) ) można użyć ciśnienia.
Jakie ciśnienie należy wytworzyć do wyparcia wody zależy od średnicy kapilar. Im drobniejsze, tym ciśnienie musi
być wyższe. Jeśli średnica osiąga 0,2 mikrometra (na poprzednim wykładzie podawał mikrona... nie wiem ocb,
jakby co poprawcie J ) potrzebne jest 15 atmosfer.
Dzięki tej metodzie określić można pojemność wodną w poszczególnych grupach kapilar oraz tzw. porowatość
dyferencyjnÄ….
50. Wpływ rzez
by terenu na kształtowanie się gleb, ich jakość i przydatność rolniczą.
Rzeżba ternu wpływa na kształtowanie sie gleby poprzez erozje, modyfikacje mikroklimatu i tym samym
modyfikacje rozilnnosci, poprzez obieg wody w glebie.
W wynikiu erozji profil gleby na stoku jest ciągle skracany od góry. Na powierzchnie wydostaja sie pozimy glębsze
mniej zasobne w próchnicę, w składniki pokarmowe roślin i mniej aktywne biologiczne. Gleba traci na żyzniczne ości.
Procesy glebotwórcze zachodza w warstwach wychodzących na powierzchnię, profil gleby nie jest nigdy w pełni
wykształcony, gleba jest zawsze odmładzana.
Wymywane przez wodę drobne cząstki glebowe osadzane są w wiekszości u podnóża stoku i w obniżeniach między
pagórkami, częściowo unoszone sa do rzek i dalej do morza. Nagromadzenie się osadów zmywanych ze zbocza
nazywane sÄ… procesami deluwialnymi, a gleby wytworzone na tych osadach glebami deluwialnymi.
Temeratura gleby na stokach północnych może być o 10"C niższa na stoku południowym. Na stokach północnych
nagromadza się wiecej próchnicy, poziomy wierchnie są bardziej są wilgotniejsze i bardziej zakwaszone. Na stokach
południowych aktywność mokroorganizmów może być osłabiona sterylizującym działamniem promieniowania
nadfioletowego.
w glebach leśnych na północnych stokach wydm powstaja bielice z dobrze wykształconym profilem, podczas gdy na
stokach południowych tych samych wydm, w warunkach suchszego klimatu glebowego, występują gleby o słabo
wykształconym profilu lub gleby rdzawe.
Obieg wody w glebie zalezy nie tylko od struktury i zwięzłości samej masy glebowej, ale rowniez od rzeżby
terenu.Na stokach zachodzą duże straty wody opadowej wskutek spływu powierzchniowego. Tereny płaskie i obniżenia
na skałach o mniejszej przepuszczalności narażone sa na stałe lub okresowe nadmierne uwilgotnienie, wywołuja
procesy redulcyjne w glebie. Na obszarach niżowych prawie każda zmiana rzezby terenu powoduje zmiane stosunków
wodnych i zmianę gleby. Gleby, których powstanie i budowa nazwane są glebami t o p o m o r f i c z n y m i, a ciąg
gleb, w których ich kolejność związana jest ściśle z forma toposekwencja(kateną glebową). Na przykład na płaskowyżu
zbudowanym z lessów nawapieniowych wystepuja gleby płowe , na stokach na odsłonietym wapieniu- rędziny o róznym
stopniu wykształcenia profilu, u podnóża stoku - gleby deluwialne, a w dolinie potoku gleby hydrmorficzne.
51. Wpływ skały macierzystej na kształtowanie się gleb, ich jakość i przydatność rolniczą.
Z punktu widzenia procesów glebotwórczych i właściwości gleb ważne sa następujące właściwości skał:
-podatność skał masywnych na wietrzenie uwarunkowujące głębokość tworzących się gleb;
-zwięzłość skał luznych i produktów wietrzenia skał masywnych, od której zalezy łatwość przenikania
korzenni roślin, przesiąkalnośc wody, pojemnośc wodna itp,; w przybliżeniu utożsamia się to ze składem
granulometrycznym;
-skład chemiczny skały i produktów wietrzenia, a w szczególnosci:proporcja składników pokarmowych do składników
jałowych, udział kationów zasadowych.
-typ mineralów ilastych powstających w wniku wietrzenia skały,
-podatność na erozje wietrzna i wodna
-w przypadku niejednorodności litologicznej układ warstw do głębokości ok 5m
Uwzględniajac wymienione tu właściwości można podzielić skały glebotwórcze na jednorodne grupy.
52. Wpływ składu granulometrycznego na kształtowanie się właściwości gleb.
26
53. Wpływ warunków wodnych na kształtowanie się gleb, ich jakość i przydatność rolniczą.
Woda glebowa wpływa na przebieg procesów fizjologicznych w roślnie, na skład chemiczny masy organicznej, na
anatomiczna i morfologiczna budowe rosliny. Jest waznym czynnikiem kształtujacym właściwosci i typ genetyczny
gleby.
Woda, bedac rozpuszczalnikiem soli mineralnych, daje roztwor przemiszczajacy skaladniki pokarmowe w glebie, a
nastepnie z gleby do rosliny.
Woda rozpuszcza rozne zwiazki mineralne i organiczne, przemieszcza je w profilu glebeowym. Zdolnosc
rozpuszczajaca wody zalezy od jej odczynu i temperatury. Jest wieksza przy wiekszym zakwaszeniu i przy wyzszej
temeraturze. Woda przemiescza ponadto mechanicznie w dol najdrobniejsze frakcje mineralnej czesci gleby i
substancje organiczna. Zmiana stezenia roztworu glebeowego prowadzi do powstania wytracen, konkrecji, wykwitow
roznych zwiazkow. Stosunki wodno-powietrzne wspódecyduja o wytworzaniu sie okreslonego rodzaju prochnicy.
Wspoldecyduja ponadto o skladzie gatunkowym roslinnosci i przez to posrednio wplywaja na przebieg procesow
glebotworczych i na powstanie okreslonych typow gleb. Ze stosunkami wodnymi wiaza sie nieodłacznie procesy
oglejenia.
54. Wymień główne funkcje gleby.
- produkcja biomasy przez rolnictwo i leśnictwo  najważniejsza!
- gromadzenie składników pokarmowych
- transport tych składników
- magazynowanie wody
- zatrzymywanie innych substancji, często szkodliwych (f. ekologiczna), nie wszystko dostaje się do wód
gruntowych
- zbiornik biologicznej różnorodności genów
Funkcje techniczne:
- przestrzeń technicznej, przemysłowej i socjoekonomicznej struktury
- z
ródło surowców naturalnych (glina, żwir, piasek...)
- kryje w sobie historiÄ™ ziemi
55. Wymień i opisz główne przyczyny degradacji gleb.
To ogół procesów i zjawisk, które poprzez pogorszenie właściwości fizycznych (zniszczenie struktury),
biologicznych (zmniejszenie ilości i jakości próchnicy) i/lub chemicznych (np. zakwaszenie przez wymywania
kationów zasadowych wapnia, magnezu, potasu) gleby istotnych dla roślin, wpływają ujemnie na jej żyzność, a
więc i zasobność.
Degradacja gleby obejmuje te zmiany zachodzące w glebie, które znacznie obniżają jej możliwości produkcyjne,
uniemożliwiając uzyskanie maksymalnych, stabilnych i pełnowartościowych plonów nie tylko w rolnictwie, ale
także np. w leśnictwie.
Najbardziej narażone na degradację są lekkie gleby piaszczyste, o cienkiej warstwie próchnicznej.
Degradację gleby powoduje głównie człowiek w sposób bezpośredni, zniekształcając procesy glebotwórcze czy
likwidując wierzchnią pokrywę glebową, czyli warstwę próchniczną. Działania pośrednie takie jak
wielkopowierzchniowe wycinki lasów (prowadzące do stepowienia), nadmierna intensyfikacja produkcji rolnej,
emisja zanieczyszczeń pyłowych i gazowych przez przemysł, transport, gospodarkę komunalną, czy też
obniżenie poziomu wód gruntowych wskutek nadmiernego ich eksploatowania również powodują degradację
gleb.
Za degradację gleby odpowiedzialne mogą być także czynniki naturalne, głównie erozja gleby oraz zmiany
klimatyczne.
Stosując odpowiednie metody i zabiegi agrotechniczne można częściowo lub całkowicie powstrzymać, zapobiec
lub odwrócić degradację gleby. Do takich zabiegów należą m.in.: nawożenie organiczne odbudowujące warstwę
próchniczną, fitomelioracje, śródpolne zadrzewienia, przebudowa monokulturowych drzewostanów iglastych
(nadmiernie zakwaszających próchnicę) itp.
56. Zasady bonitacji gleb uzytków zielonych.
Zasady klasyfikacji bonitacyjnej gruntów trwałych użytków zielonych ( gleb darniowych łąkowo pastwiskowych)
opierają sie na właściwościach gleby, składzie gatunkowym rośliności, zadarnieniu, wartości produkcyjnej i
wysokości plonów siana. Ponadto uwzględnia się dodatkowe czynniki: ukształtownie powierzchni, kamienistość
ternu, zakrzewienie, itp. Czynniki te rozpatruje się w ich wzajemnym powiązaniu. Prawidłowa bonitacja gleb
trwałych użytków zielonych musi być konfrontowana z podziałem typologiczno-siedliskowym oraz system norm
dla siania łąkowego. Przy bonitacji gleb trwałych użytków zielonych wydziela się 6 klas oznaczonych symbolami:
I,II,III,IV,V,VI
27
57. Znaczenie glebotwórcze skał macierzystych.
Gleboznawstwo zajmuje sie tylko skałami, występującymi na powierzchni ziemi lub blisko powierzchni, z których
pod wpływem energii słonecznej wytworzyć się mogą gleby. Nazwane są one skałami glebotwórczymi.
Z punktu widzenia procesów glebotwórczych i właściwości gleb ważne są następujące właściwości gleb ważne są
następujące właściwości skał:
·ð podatność skaÅ‚ masywnych na wietrzenie warunkowujÄ…ce gÅ‚Ä™bokość tworzÄ…cych siÄ™ gleb;
·ð zwiÄ™zÅ‚ość skaÅ‚ lużnych i produktów wietrzenia skaÅ‚ masywnych, od której zależy Å‚atwość przenikanaia
korzeni roślin, przesiąkalność wody, pojemność wodna itp.; w przybliżeniu utożsamia się to ze składem
granulometrycznym;
·ð skÅ‚ad chemiczny skaÅ‚y i produktów wietrzenia, a w szczególnoÅ›ci: proporcja skÅ‚adników pokarmowych
do składników jałowych, udział kationów zasadowych,
·ð typ minerałów ilastych powstajacych w wyniku wietrzenia skaÅ‚y
·ð podatność na erozjÄ™ wodnÄ… i wietrznÄ…
·ð w przypadku niejednorodnoÅ›ci litologicznej ukÅ‚ad warstw do gÅ‚Ä™bokoÅ›ci ok 5m.
Uwzględniając wymienione tu właściwości można podzielić skały glebotwórcze na jednorodne grupy. Próbę
takiego podziału podamy po zaznajomieniu się z klasyfikacją skał stosowaną w petrografii.
28