N Beh ST
W 12
18.01.2011
Modulowanie agresji
Regulacja nastroju;
Mózgowy układ nagrody;
Depresja;
Dr n. med. Agata Przyborska
1
jądra ciała migdałowatego
podstawne przyśrodkowe centralne
substancja P
środkowe boczne
glutaminian
GABA
podwzgórze podwzgórze
glutaminian
enkefaliny
PAG
Neuroprzekaz
niki
w modulowaniu
agresji
agresja emocjonalna agresja  chłodna 
(wściekłość) łowcza, drapie\
cza2
Noradrenalina i dopamina pobudzają, a
serotonina hamuje agresję emocjonalną
" Receptory: D2  dopaminergiczne, alfa 2  adrenergiczne,
5-HT-1 - serotoninergiczne
środkowe
+ +
boczne D, PAG
podwzgórze
podwzgórze NA 5HT-1
D2 alfa2
-
D, +
NA
serotonina
systemy
noradrenericzne
i dopaminergiczne
3
mózgu
Pobudzaanie i hamowanie agresji (i strachu)
" Układ adrenergiczny pobudza reakcje agresywne.
" Podwy\
szony poziom adrenaliny i noradrenaliny w
sytuacjach emocjonalnie pobudzających zwiększa
plastyczność hipokampa i ciała migdałowatego  tłumaczy
to istnienie tzw. pamięci błyskowej, przywoływanej jako
epizod, o fotograficznej dokładności
4
Pobudzaanie i hamowanie agresji (i strachu)
" Układ serotoninergiczny  hamowanie agresji i strachu
stwierdzono DEFICYT serotoniny u samobójców (patologiczna autoagresja
emocjonalna)
ssaki dominujące  wy\
szy poziom serotoniny w mózgu
agresję u zwierząt mo\
na wywołać obni\
ając (farmakologicznie) poziom
serotoniny
u małp agoniści serotoniny zwiększają, a antagoniści obni\
ają poziom
zachowań agresywnych
" Układ serotoninergiczny jest w du\
ej mierze kontrolowany genetycznie
" Jego aktywność mo\
e być zale\
na od diety: tryptofan, prekursor
serotoniny, zawarty jest głównie w produktach pochodzenia
zwierzęcego;
agresywność, ale tak\
e inne cechy związane z silna interakcją ze
środowiskiem, jak zachowania seksualne i postawy ekstrawertyczne mogą
być słabiej wyra\
one w bogatych społeczeństwach mięso\
ernych, a silniej
w społeczeństwach w których przewa\
nie roślinna dieta zawiera mniej
tryptofanu
5
Synapsa serotoninergiczna
" Przykłady farmakologicznego zwiekszania transmisji
serotoninergicznej w mózgu:
Redux (leczenie otyłości)  zwiększone uwalnianie serotoniny,
Prozac  hamowanie wychwytu zwrotnego ST
serotonina (5-HT)
6
7
Lęk
" Objaw w ró\
nych chorobach somatycznych i psychicznych,
" Objawia się w postaci wyraz
nego prze\
ywania uczucia
strachu i zagro\
enia bez wyraz
nej obiektywnej przyczyny,
w sytuacjach obiektywnie nie stanowiących zagro\
enia
8
Zespół lęku uogólnionego (GAD  general
anxiety disorder)
" Jest to zaburzenie lękowe, które charakteryzuje
nierealistyczny, uporczywy i silny lęk przed potencjalnym
zagro\
eniem.
" Objawy zespołu lęku uogólnionego
napięcie mięśni, ogólne osłabienie
nadpobudliwość, dra\
liwość, problemy z koncentracją
dysforia, niezdolność odprę\
ania się
szybkie tętno, rumieniec na twarzy, drgawki
mdłości, zawroty głowy, duszności, omdlenia
obawa przed utartą kontroli
niespokojny sen, problemy z zasypianiem
uwaga skierowana jest głównie na przeszukiwaniu otoczenia w
poszukiwaniu sygnałów niebezpieczeństwa, potencjalnie
zagra\
ających
9
Fobie (1):
" Fobie - obezwładniające stany lękowe; występują u około
10% ludzi, (zachowania fobiczne u 99%)
" Ewolucyjnie  przystosowawcza rola fobii. Np. lęk przed
pająkami, innymi jadowitymi owadami czy gadami był
przystosowawczy z punktu widzenia przetrwania
organizmów. Uwarunkowana genetycznie i bardzo łatwo
uaktywniana w codziennym \
yciu.
" Zasadniczy obraz fobii - przesadne reakcje
zaniepokojenia i trwogi, pomimo świadomości o
irracjonalności własnego lęku oraz zapewnień, \
e obiekt
strachu nie stanowi realnego zagro\
enia.
10
Fobie (2):
" Chęć ukrycia fobii i odkrycie, lub nawet sama myśl o
odkryciu, przez kogoś tej przypadłości mo\
e prowadzić do
ataku paniki
" Klasyfikacja zaburzeń psychicznych - podział fobii na:
specyficzne - lęki przed zwierzętami, obiektami, sytuacjami
społecznymi (np. zamknięte pomieszczenia, windy), zranieniem i
krwią, chorobami, czy śmiercią;
sytuacyjne związane są z lękiem przed wykonaniem jakiejś
zawstydzającej czynności na oczach innych ludzi i nieumiejętności
jej kontrolowania (zatrzymania), na przykład potrzeba
fizjologiczna oddania moczu, czy kału.
" Czasem poczucie strachu wywołuje ju\
sama myśl o braku
kontroli nad własnym zachowaniem.
11
Postacie fobii
Nazwa Lęk jest wywoływany przez:
agorafobia przebywanie samemu w miejscach publicznych
klaustrofobia zamknięte i ciasne przestrzenie
akrofobia wysokość, głębokość
zoofobia, ailurofobia, zwierzęta, koty, psy, wę\
e, pająki
kynofobia, ofidofobia,
arachnofobia
hafefobia dotknięcie przez inne osoby
androfobia, mę\
czyz
ni, inni ludzie, tłum
antropofobia, demofobia
erytrofobia lęk przed zaczerwienieniem się (lub tym co czerwone)
hemofobia widok krwi
mizofobia nieczystość, zanieczyszczenie
nyktofobia noc
tokofobia cią\
a i poród
triskaidekafobia liczba 13 (w psychiatrii od 1910r)
liczba 666 (Apokalipsa św. Jana, liczba Bestii
Heksakosjoihekse-
12
kontaheksafobia
Nastrój
" Nastrój  stan psychiczny wynikający z emocjonalnej
oceny sytuacji
" Zaburzenia związane ze szczególnie nasilonym lub
długotrwałym obni\
eniu nastroju nazywane są stanami
depresji
" Nieprawidłowe podwy\
szenie nastroju nazywane jest
stanem maniakalnym
" Występowanie naprzemienne tych dwóch stanów
określane jest jako zespół maniakalno-depresyjny
13
14
Odkrycie Oldsa i Milnera (1954
" badali wpływ dra\
nienia struktur mózgowych na
zachowanie szczurów, stwierdzili, \
e zwierzęta szczególnie
chętnie odwiedzają miejsca klatki, które wywołują
dra\
nienie pewnych okolic mózgu.
15
Efekt samodra\
nienia
" Szczury umieszczano w tzw. klatce Skinnera  naciśnięcie
dz
wigni uruchamiało elektrody dra\
niące.
" Efekt samodra\
nienia (lub samonagradzania)  szczury
naciskały dz
wignię zapominając o jedzeniu i innej
aktywności.
" Struktury szczególnie efektywne dla reakcji samodra\
nienia:
jądro półle\
ące, przegroda przodomózgowia, boczne
podwzgórze, kora czołowa, brzuszna okolica nakrywki
16
Efekt samodra\
nienia
" Zaobserwowano tak\
e u małp, kotów, psów i myszy.
" U człowieka dra\
nienie pewnych struktur (w celach
diagnostycznych) powoduje doznanie przyjemności
byłą to przyjemność  abstrakcyjna , nie związana z konkretnym
popędem
jedynie gdy elektroda umieszczana była w obszarze przegrody
przezroczystej doznania miały charakter seksualny
" Samodra\
nienie mo\
e wyzwalać i zaspokajać naturalne
popędy albo uczynniać systemy neuronalne o OGÓLNYCH
WA
AŚCIWOŚCIACH MOTYWACYJNYCH
17
Dopamina uwalniana jest w kilku jądrach: miejscu sinawym
(48), istocie czarnej (22), brzusznym polu nakrywki (33),
podwzgórzu (40), jądrze półle\
acym (14).
14
22
40
48
33
18
Dopamina jako neuroprzekaz
nik
" Du\
a gęstość neuronów dopaminergicznych: Substancja
czarna i brzuszna okolica nakrywki (w śródmózgowiu).
1 2 3
19
Dopamina jako neuroprzekaz
nik
Trzy główne szlaki dopaminergiczne to drogi:
1. do prą\
kowia,
2. do ośrodków układu limbicznego
3. do kory mózgowej
1 2 3
1
3
2
20
Dysfunkcja szlaków dopaminergicznych:
1. Choroba Parkinsona
2. Pozytywne (wytwórcze objawy schizofrenii: omamy, halucynacje)
3. Zaburzenia procesów poznawczych i hipokinezja w ch.Parkinsona;
Negatywne (deficytowe) objawy schizofrenii (ograniczenie
aktywności psychofizycznej, ekspresji emocji, kontaktów z
ludz
mi).
21
System dopaminergiczny mózgu
" Rola dopaminy zale\
na jest od miejsca działania:
w układzie pozapiramidowym (jądra podstawy mózgu) dopamina
odpowiada za napęd ruchowy, koordynację oraz napięcie mięśni
(niedobór powoduje chorobę Parkinsona, wahania poziomu -
zespół Tourette'a);
" W układzie limbicznym odpowiada za procesy
emocjonalne i mechanizm nagrody;
" W podwzgórzu reguluje wydzielanie hormonów, a
szczególnie prolaktyny
" W jądrze półle\
ącym wywołuje poczuciem euforii, stąd jej
du\
a rola w powstawaniu uzale\
nień (np. kokaina
stymuluje wydzielanie dopaminy).
22
Układ nagrody
" Układ nagrody, zwany tak\
e ośrodkiem przyjemności  zbiór
struktur mózgowych, związanych z motywacją i kontrolą zachowania.
" Ewolucyjnie, mechanizm ten wykształcił się, aby zwiększać
prawdopodobieństwo niektórych zachowań, potencjalnie korzystnych
dla organizmu.
" U naczelnych jego pobudzenie związane jest z subiektywnym
odczuwaniem przyjemności.
" System nagrody aktywowany jest w sytuacjach zaspokajania
popędów (po\
ywienie, zachowania seksualne) a tak\
e w trakcie
wykonywania innych, niepopędowych, ocenianych jako przyjemne,
czynności. Odpowiada za emocje POZYTYWNE
23
Układ nagrody
" Wiele substancji psychoaktywnych, mogących powodować
uzale\
nienia (m.in. alkohol, opiaty, amfetamina), związane jest z jego
aktywacją
" Uszkodzenie układu nagrody u zwierząt uzale\
nionych od leków
powoduje utratę zainteresowania kolejną dawką.
" Być mo\
e uszkodzenie układu nagrody jest przyczyną typowej dla
depresji anhedonii, czyli niezdolności do prze\
ywania satysfakcji.
24
Układ nagrody - struktury
" Pęczek przyśrodkowy przodomózgowia (ang. medial
forebrain bundle, MFB) stanowi anatomiczny substrat
przyjemności
łączy struktury przodomózgowia z pniem mózgu
zawiera głównie drogi katecholaminergiczne (noradrenergiczne i
DOPAMINERGICZNE)
" Struktury zaliczane do układu nagrody:
jądro półle\
ące (NA, Nucleus Accumbens)
przegroda przezroczysta (Septum pellucidum)
kora przedczołowa (Prefrontal Cortex)
brzuszna okolica nakrywki (VTA, Ventral Tegmental Area)
boczne podwzgórze (LH, Lateral Hypothalamus)
25
26
Jądro półle\
ące i brzuszna okolica nakrywki:
" Jądro półle\
ące - składa się z kilkudziesięciu tysięcy
neuronów o charakterze dopaminergicznym
Farmakologiczne zahamowanie aktywności neuronów jądra
półle\
ącego wywołuje utratę zdolności odczuwania przyjemności
(ANHEDONIA).
U osób cierpiących na fobię społeczną stwierdzono spadek
wra\
liwości receptorów tego jądra na dopaminę.
Wzrost poziomu dopaminy w jądrze półle\
ącym - uczucie
zadowolenia odczuwane podczas stosunków płciowych, spo\
ywania
słodyczy, słuchania muzyki czy picia alkoholu
" Brzuszna okolica nakrywki:
du\
ą gęstość receptorów opioidowych (pobudzanych przez morfinę)
nagradzające działanie morfiny  pobudzanie pola brzusznego nakrywki
27
Brain s balancingact with cocaineScience
330, 385 390 (2010)
" Nagradzający wpływ kokainy jest kontrolowany przez neurony jadra
półle\
ącego (nucleus accumbens). Stwierdzono tam występowanie
dwóch typów neuronów o przeciwstawnym działaniu i ekspresji
jednego z dwóch typów receptorów dla dopaminy: D1 or D2.
" Eric Nestler, Mount Sinai School of Medicine in New York:
genetycznie zmodyfikowane myszy, u których udawało się wybiórczo
pobudzać receptory D1 lub D2 w obrębie jadra półle\
ącego.
Myszy o większej aktywności receptorów D1  wybierały kokainę,
aktywacja receptorów D2  utrata zainteresowania kokainą.
" Wyniki te sugerują, \
e podło\
em preferencji narkotycznych (w
odniesieniu do kokainy) jest zaburzona równowaga pomiędzy
aktywnością ró\
nych typów receptorów.
28
Szlaki
dopaminergiczne
29
Dopaminergiczny układ nagrody
Zaspokajanie popędu (głodu, seksualnego)
aktywuje dopaminowy układ
nagrody: przyjemność z działania
(rytuały, przygotowania, zaloty),
uczucie spełnienia i zadowolenia daje
dopaminergiczna aktywacja brzuszno-przyśrodkowej kory przedczołowej
30
Dopaminergiczny układ nagrody
Układ nagrody działa, je\
eli nie jest
hamowany przez negatywne emocje:
rozwiązywanie zadań umysłowych,
pozbawionych emocjonalnych składowych hamuje działanie jadra
31
migdałowatego, a w efekcie pojawia się poczucie przyjemności
Brzuszno przyśrodkowa kora czołowa - i hazard
Gracze dostają po 2000 USD a
następnie dobierają po jednej
karcie z czterech talii. Talie A i B
są  ryzykowne , talie C i D
 bezpieczne .
A B C D
Zdrowi ludzie zaczynali dobierać
karty z talii A i B, lecz po ok.30 +100 +100 +50 +50
(na 100) próbach zmieniali
taktykę i dobierali z  bezpiecznych
talii C i D.
-1250 -1250 -100 -100
Osoby z uszkodzoną korą
przedczołową preferowały karty A
i B przez cały czas trwania gry,
mimo du\
ych kar i konieczności
po\
yczek.
Nałogowy hazard wią\
e się z aktywacją receptorów dopaminergicznych
32
Endorfiny
" Endorfina  wewnętrzna morfina, powoduje zniesienie bólu,
uczucie przyjemności (np. podczas seksu) i dobrego nastroju.
" Receptory endorfiny typu  mu działają presynaptycznie i
hamują wydzielanie neurotransmitera. W ten sposób hamują
wydzielanie GABA do szlaków dopaminergicznych i nasilają
wydzielanie dopaminy.
" Endorfiny mogą być odpowiedzialne za działanie akupunktury
i efekt Placebo
Neurony zawierające endorfiny
znajdują się wyłącznie w
podwzgórzu.
Papryczki chilli zawieraja kapsaicynę
powodującą wytwarzanie endorfin.
33
Enkefaliny
" Enkefaliny (odkryte rezem z endorfinami w roku 1975) są
krótszym ni\
endorfiny łąńcuchem peptydowym i
występują równie\
poza centralnym układem nerwowym.
Zasadnicza rola polega na regulacji wra\
eń bólu.
Neurony zawierające enkefaliny są rozproszone i są
najczęściej interneuronami. W ten sposób modulują
procesy lokalnych obwodach (np. sygnały bólu w rogu
grzbietowym rdzenia kręgowego).
34
35
Układy motywacyjne mózgu
36
Zablokowanie lub przerwanie szlaków nerwowych
wiodących od układu limbicznego do kory uniemo\
liwia
odczuwanie emocji
37
" Do powstania emocji konieczna jest ich interpretacja
przez płaty czołowe.
" Uszkodzenie dróg łączących ośrodki podkorowe z korą
czołową i przedczołową uposledza mozliwości interpretacji
stanu mózgu, powodując ró\
ne zaburzenia emocjonalne:
anhedonia  niemo\
ność odczuwania przyjemności, prowadzi do
zaprzestania wykonywania czynności, które kiedyś dawały
przyjemność
alekstymia  niezdolność do rozumienia, nazywania, wyra\
ania lub
identyfikowania własnych emocji, które często mylone są z
wra\
eniami czysto fizycznymi (dreszcze, gorączka)
paratymia  brak związku pomiędzy uczuciami a ich ekspresją
paramimia  zaburzenie związku pomiędzy prze\
yciami a ich
ekspresją  mimika i gesty nie pasujące do wypowiadanych słów
38
Emocje zwykle silniejsze od rozumu: więcej jest projekcji z
ośrodków podkorowych odpowiedzialnych za emocje ni\

odwrotnie.
39
Depresja i mania
" Stan depresyjny wyra\
a się apatią, poczuciem
beznadziejności, brakiem sensu śycia i zmniejszeniem
motywacji.
" W odró\
nieniu od przejściowego obni\
enia nastroju u
ludzi zdrowych, w stanach depresji chory traci prawidłową
ocenę zarówno własnej osoby, jak te\
środowiska, w
którym \
yje.
" Stan maniakalny, przeciwnie, charakteryzuje się euforią,
nieuzasadnionym optymizmem, przypisywaniem sobie
szczególnych zdolności, umiejętności, znaczenia
społecznego czy te\
wa\
nej roli do odegrania.
L\
ejszą postać tych zaburzeń nazywa się stanem
hipomaniakalnym.
40
Dysfunkcje układu limbicznegow depresji:
" Ograniczenie dopływu informacji z asocjacyjnych okolic
sensorycznych kory  naruszenie więzi socjalnych i
niewłaściwa ocena sytuacji
" Nieprawidłowe wykorzystanie śladów pamięciowych
kodowanych w okolicy przedczołowej  dziwaczne
przekonania i zachowania
" Niepoprawne asocjacje śladów pamięciowych z
kontekstem sytuacji  obni\
enie nastroju nieadekwatnie
do istniejącej sytuacji
41
Podło\
e depresji
" Neuroanatomiczne (porównanie przepływu krwi przez
struktury układu limbicznego, przy u\
yciu PET):
U chorych ze stanami depresyjnymi stwierdzono wzmo\
oną
aktywność rozległych obszarów okolicy przedczołowej i zakrętu
obręczy kory mózgu, a tak\
e środkowej części wzgórza i ciała
migdałowatego.
Podobne zmiany w ośrodkach korowych były wywoływane u ludzi
zdrowych wywołane rozmyślaniami nad smutnymi opowiadaniami
( indukowany smutek ), ale aktywność ciała migdałowatego była
u nich wtedy zmniejszona.
U chorych na depresję stwierdzono zmniejszony przepływ krwi w
obrębie zakrętu skroniowego środkowego i kory mózgu na granicy
między płatem skroniowym i potylicznym.
42
Neurochemiczne podło\
e depresji
" Lata 50-te: zaobserwowano zmiany nastroju w towarzyszące terapii:
nadciśnienia tętniczego, w wyniku stosowania rezerpiny  depresja
gruz
licy, w wyniku stosowania iproniazydu - euforia
" Obydwa te leki modyfikują system dopaminergiczny i adrenergiczny
rezerpina  zmniejsza gromadzenie noradrenaliny i dopaminy (NA i D) w
pęcherzykach synaptycznych, zmniejszając w ten sposób ich uwalnianie do
synapsy (NA i D są rozkładane przez monoaminooksydazę (MAO) w
zakończeniu neuronu),
iproniazyd  hamuje MAO  wy\
szy poziom NA i D w synapsie.
" Dzięki tej obserwacji wprowadzono pierwszą generację antydepresantów 
inhibitorów MAO
" Kolejna generacja leków - Trójpierścieniowe antydepresanty  blokują
wychwyt zwrotny amin katecholowych (NA i D) w synapsie.(Dezipiramina)
" Stwierdzono pozytywne, antydepresyjne działanie agonistów serotoniny i
dopaminy.
43
Synapsa DA  działanie niektórych narkotyków i leków
44
Teoria deficytu dopaminowego
" Zaproponowana przez Dackisa i Golda (1985) (dopamine
depletion hypothesis):
doznawanie efektu euforycznego, obserwowane w czasie
za\
ywania psychostymulantów, jest wynikiem zwiększonego
stę\
enia dopaminy synaptycznej,
zaprzestanie przyjmowania psychostymulantów prowadzi do
patologicznego obni\
enia poziomu dopaminy w szczelinie
synaptycznej, co powoduje dysforię oraz symptomy głodu
narkotykowego
45
Synapsy i receptory dopaminergiczne
" U ludzi - ró\
ne leki (uspokojające, antydepresanty) wykazują
odmienne działania - wpływają na zachowanie poprzez ró\
ne typy
receptorów
u ludzi występuje du\
e zró\
nicowanie w gęstości i ilości receptorów
" Receptory dopaminergiczne:
rodzina D1 (D1 i D5) - receptory pobudzające, stymulowane przez
dopaminę  tendencje do zachowań kompulsywnych
rodzina D2 (D2, D3 i D4)  zmniejszanie ilości DA w synapsie
" Istnieją teorie:
wią\
ące aktywację receptora D2 z nadu\
ywaniem alkoholu i narkotyków,
 objadaniem się i hazardem
receptory D4 występują głównie w korze mózgu, co mo\
e wskazywać na
ich związek ze schizofrenią, impulsywnością, napędem eksploracyjnym,
" Jak dotąd, nie stwierdzono jednoznacznych związków u ludzi między
lokalizacją i aktywnością receptorów dopaminergicznych a
nadu\
ywaniem narkotyków, alkoholu skłonnością do hazardu i
osobowością
46
Dziękuję za uwagę....
47