N Beh ST
W 9, 10 i 11
14.12.2010, 10-11.01.2011
Emocje i ich znaczenie;
POTRZEBY I POP
DY
Biologiczne podło\
e emocji; ośrodki układu
limbicznego;
Neurobiologiczny mechanizm agresji i czynności
obronnych: lęk, strach, wściekłość;
wyzwalanie i hamowanie czynności obronnych.
Dr n. med. Agata Przyborska
1
Emocje - definicja
" ZÅ‚o\
ony zespół zmian cielesnych i psychicznych,
obejmujÄ…cy pobudzenie fizjologiczne, uczucia, procesy
poznawcze i reakcje behawioralne (zachowania)
wykonywane w odpowiedzi na sytuacjÄ™ spostrzeganÄ… jako
wa\
na dla danej osoby.
2
Co to sÄ… emocje?
" Emocja jest wynikiem nieświadomej lub świadomej oceny
zdarzenia jako istotnie wpływającego na cele lub interesy
podmiotu.
Emocja jest odczuwana jako pozytywna, jeśli zdarzenie
jest zgodne z tymi cechami/interesami, a negatywna 
jeśli jest z nimi niezgodna
" Istotą emocji jest uruchomienie gotowości do realizacji
programu działania
" Emocja jest subiektywnym stanem psychicznym,
uruchamiajÄ…cym priorytet dla zwiÄ…zanego z niÄ… programu
działania. Jej odczuwaniu towarzyszą zwykle zmiany
somatycznie, ekspresje mimiczne i pantomimiczne i
zachowania
3
Funkcje emocji
" Emocje pobudzają nas do podjęcia określonego działania,
ukierunkowują i podtrzymują takie działania wobec
określonych celów, które są dla nas korzystne (funkcja
motywacyjna)
" Emocje pomagają w organizowaniu naszych doświadczeń
" Emocje regulują interakcje społeczne
" Emocje mogą pobudzać do zachowań prospołecznych
" Emocje majÄ… funkcjÄ™ komunikacyjnÄ…
4
Aspekty emocji, podlegajÄ…ce badaniom
empirycznym
1. Percepcja emocji
2. Wyra\
anie emocji
3. Prze\
ywanie emocji
4. Psychopatologia emocji
5
Emocje mają podło\
e neurobiologiczne
" Reakcja autonomicznego układu nerwowego (części
współczulnej i przywspółczulnej tego układu)
" Podło\
e hormonalne
" Podwzgórze i układ rąbkowy (limbiczny)  struktury
starego mózgu kontrolujące emocje
" Ciało migdałowate   wrota dla emocji
" Przetwarzanie emocji w korze mózgowej  lateralizacja
mózgu i emocji
6
Czy ni\
sze kręgowce mają uczucia?
" Do ekspresji emocji niezbędne są układy wyspecjalizowane
oraz zło\
ony układ autonomiczny  u ni\
szych zwierzÄ…t nie
mo\
na zaobserwować emocji.
Agresywne zachowanie u bezkręgowców i ni\
szych kręgowców:
A. Walka dwóch samców \
uka o samice.
B. Walka dwóch samców \
ab o terytorium
7
Sposoby wyra\
ania emocji sÄ… uniwersalne
" Sposoby wyra\
ania emocji sÄ… uniwersalne, niezale\
ne od
wieku, pochodzenia społecznego, kultury, rasy
Badania międzykulturowe Paula Ekmana  ludzie zachodu i ludzie
z kultury Fore z Nowej Gwinei
" Uniwersalne emocje: szczęście, zdziwienie, gniew, wstręt,
strach, smutek, pogarda
" Emocje wyra\
ane są głównie poprzez ruchy mięśni
twarzy, a więc mimikę
" UWAGA: istnieją pewne ró\
nice kulturowe w wyra\
aniu
SIA
Y emocji
8
Podstawowe emocje
Gniew, radość, wstręt, zdziwienie, smutek i strach
We wszystkich
kulturach wyraz
twarzy towarzyszÄ…cy
sześciu
podstawowym
emocjom jest taki
sam
9
Wielopoziomowa organizacja emocji
1. Subiektywne doświadczanie uczuć (prze\
ycia
wewnętrzne)
2. Zachowanie skierowane na cel (atak  ucieczka)
3. Ekspresja stanów wewnętrznych (śmiech, płacz,
mimika)
4. Wzbudzenie fizjologiczne (np. przyspieszenie tętna)
Ka\
dy z poziomów regulowany jest przez odmienny system
mózgowy
10
Emocje, uczucia, zachowanie
" Trzy rodzaje zachowań emocjonalnych.
" Zachowania emocjonalne (emotional action), takie jak:
polowanie, jedzenie, instynkt stadny, mogą nie posiadać w ogóle
czynnika emocjonalnego.
" Ekspresja emocjonalna jest zachowaniem motorycznym (reakcje
autonomiczne i somatyczne) wyra\
ającym wewnętrzne uczucia
lub emocje.
" Subiektywne uczucia (emocje wewnętrzne) są odczuwane i
postrzegane wyłącznie wewnątrz nas i przez to mogą być
poznane tylko u ludzi.
11
12
TrochÄ™ historii...
" Typologia Hipokratesa (IV wiek p.n.e.) (O naturze
ludzkiej i Galena (De temperamentalis):
istniejÄ… cztery typy temperamentu emocjonalnego
typ temperamentu zale\
y od dominujÄ…cego w ustroju
płynu :
" sangwinik (Å‚ac.sanguis  krew)
" choleryk (gr.cole  \
ółć)
" melancholik (gr.melas  czarna i cole \
ółć)
" flegmatyk (gr.phlegma  flegma,śluz)
13
Koncepcja Karola Darwina(1872)
"  O wyrazie uczuć u człowieka i zwierząt 
" Wzorce emocjonalne to reakcje:
wrodzone
dziedziczne
nie poddajÄ…ce siÄ™ wolicjonalnej kontroli
utrwalone w toku ewolucji ze względu na związane z nimi
korzyściami
14
Pies  Darwina manifestujÄ…cy wrogie i
przyjazne emocje.
" Przeciwstawne emocje sÄ… wyra\
ane przez przeciwstawne ruchy.
Z: The Expression of Emotions in Man and Animals, Charles Darwin
15
Trzewna teoria emocji Jamesa Langego
" 1884, filozoficzne czasopismo  Mind , William James   What is an
emotion
" Próba zdefiniowania ciągu zdarzeń od wystąpienia bodz
ca do
 \
arliwego uczucia , czyli świadomego prze\
ycia emocjonalnego:
Czy uciekamy przed niedz
wiedziem, poniewa\
siÄ™ boimy, czy boimy
siÄ™, poniewa\
uciekamy?
" Postawił tezę, \
e emocje to postrzegane reakcje organizmu: bodziec
prowadzi do reakcji fizjologicznych a te są analizowane świadomie i
interpretowane jako stany emocjonalne:
percepcja - zagro\
enie (rekin)  zmiany somatyczne (bicie serca,
ucieczka) - świadome uczucie emocji w mózgu (strach)
" BODZIEC  REAKCJA - SPRZ
śENIE ZWROTNE  UCZUCIE
" Uczucie zale\
y od sprzÄ™\
enia zwrotnego pomiędzy mózgiem a
reakcjami fizjologicznymi. Poniewa\
ró\
nym uczuciom towarzyszÄ…
ró\
ne reakcje, powracające do mózgu informacje o wra\
eniach
fizjologicznych będą inne.
16
Trzewna teoria emocji Jamesa Langego
" Strach odczuwamy inaczej ni\
miłość,
poniewa\
ma on inny wyznacznik fizjologiczny.
" Umysłowy aspekt emocji jest niewolnikiem
fizjologii, a nie odwrotnie:
jest nam przykro, poniewa\
płaczemy, a nie płaczemy, bo
jest nam przykro
jesteśmy wściekli, poniewa\
uderzamy, a nie uderzamy, bo
jesteśmy wściekli
boimy siÄ™, poniewa\
dr\
Ä… nam kolana, a nie dr\
ymy, bo siÄ™
boimy.
17
Trzewna teoria emocji Jamesa Langego
18
Wzgórzowa teoria emocji teoria emocji
Cannona Barda
" Teoria J-L dominowała w psychologii emocji do lat 20. XX w.,
podwa\
ył ją Walter Cannon  psycholog badający reakcje
fizjologiczne podczas głodu i prze\
ywania intensywnych
emocji.
" W. Cannon zaproponował hipotezę o  reakcji pogotowia 
specyficznej reakcji fizjologicznej na ka\
dy stan wymagajÄ…cy
zwiększonego wydatkowania energii przez organizm.
" Reakcja pogotowia, zwana reakcjÄ…  walki lub ucieczki jest
reakcjÄ… przystosowawczÄ…, zachodzÄ…cÄ… w przewidywaniu, i dla
potrzeb znacznego wydatku energetycznego. Pośredniczy w
niej współczulny układ nerwowy.
" Wszystkie emocje powodujÄ… takÄ… samÄ… mobilizacjÄ™
autonomicznego UN, nie mogą więc być odpowiedzialne za
generowanie ró\
nych emocji.
19
Wzgórzowa teoria emocji Cannona
Barda
" Cannon zauwa\
ył, \
e reakcje AUN sÄ… zbyt wolne  emocje
odczuwamy, kiedy reakcje te siÄ™ dopiero pojawiajÄ….
" Wszystkie emocje ró\
nią się od stanów nie-emocjonalnych ze
względu na towarzyszące im reakcje fizjologiczne.
" Zmiany fizjologiczne nie stanowiÄ… warunku subiektywnego
odczuwania emocji. Procesy te zachodzą równocześnie i
niezale\
nie od siebie.
20
Wzgórzowa teoria emocji Cannona  Barda
" Walter Cannon (lata 30. XX wieku):
zmiany fizjologiczne nie stanowiÄ…
warunku subiektywnego odczuwania
emocji
procesy te zachodzą równocześnie i
niezale\
nie od siebie
zmiany
podwzgórze
fizjologiczne
percepcja
WZGÓRZE subiektywne
bodz
ca
kora
uczucie
mózgowa
emocji
21
Teorie Jamesa-Langego i Cannona-Barda
22
Ewolucja teorii
" Lata 60. XX w.  Stanley Schachter i Jerome Singer, socjopsycholodzy z
Columbia University.
" Hipoteza: na podstawie informacji o fizycznym i społecznym kontekście
oraz wiedzy o tym jakie emocje pojawiajÄ… siÄ™ w tych sytuacjach
określamy stan pobudzenia jako strach, miłość, smutek, złość czy
radość.
Nazwanie stanu pobudzenia wywołuje i wyjaśnia charakterystyczne
cechy odczuwanej emocji. Podstawą jest myślowa interpretacja.
" BODZIEC  POBUDZENIE  MYÅšL  UCZUCIE
" Doświadczenia po podaniu adrenaliny i placebo.
Adrenalina  nastrój ró\
nił się od kontekstu (sytuacje: przyjemna,
nieprzyjemna lub neutralna)
Placebo  brak podobnych ró\
nic
" Emocje sÄ… wynikiem kognitywnych interpretacji sytuacji
23
Emocje
" Emocje słu\
ą pobudzaniu i zaspokajaniu popędów
(o popędach za chwilę....)
" Emocje majÄ… aspekt subiektywny i obiektywny:
aspekt subiektywny: doznanie (zwane niekiedy uczuciami)
zwiÄ…zane z zaistnieniem odpowiedniej potrzeby (biologicznej lub
psychicznej) i jej zaspokojeniem,
aspekt obiektywny obejmuje reakcje ruchowe (jak mimika, ruchy
wyrazówowe i pozy ciała) i wegetatywne.
" Rozró\
nia się emocje pozytywne (związane z mózgowym
układem nagrody) i negatywne (awersyjne)  strach i lęk
24
Fizjologiczne i behawioralne przejawy emocji:
" fizjologiczne:
objawy wegetatywne (ciśnienie krwi, częstość skurczów serca, szerokość
z
renic, zwÄ™\
enie lub rozszerzenie naczyń krwionośnych skóry),
częstość oddechów,
zmiany stÄ™\
enia hormonów we krwi
" behawioralne:
ucieczka, walka, znieruchomienie,
pobudzenie ruchowe,
wokalizacja (krzyki, jęki, prychanie)
typowe dla danego gatunku pozy (np.. gro\
enia, uległości, szczerzenie
zębów) i ruchy (bieganie, skakanie, ruchy ogonem)
" U naczelnych wa\
nym przejawem emocji jest mimika,
" U ludzi:
płacz i śmiech
treść i forma wypowiedzi (głośność, intonacja, akcentuacja i szybkość
wypowiadanych słów)
gestykulacja (samoistna, lub towarzyszÄ…ca mowie).
25
Popędy
" Popędem nazywamy proces nerwowy ukierunkowany na
zaspokojenie określonej potrzeby.
" Popędy mo\
na podzielić na:
popędy zachowawcze (zwane endogennymi) wywołane przez
zmiany w środowisku wewnętrznym organizmu i ochronne
(zwane egzogennymi), zale\
ne od zmian w środowisku
zewnętrznym
popędy pierwotne i wtórne.
" Czasami zamiennie z terminem popęd u\
ywa siÄ™ terminu
motywacja  całokształt mechanizmów sterujących
zachowaniem popędowym. Bodz
ce uruchamiające popędy
nazywa siÄ™ bodz
cami motywacyjnymi.
26
Popędy zachowawcze i ochronne
" Popędy zachowawcze  ukierunkowane na zaspokojenie
potrzeby biologicznej:
pierwotne: głód, pragnienie, popęd restytucyjny, popęd seksualny,
popęd prokreacyjny, popęd epimeletyczny (opiekuńczy), popęd et-
epimieletyczny (domaganie się opieki), popęd agresji, popęd
Å‚owczy itp.
wtórne: ró\
ne postacie więzi międzyosobniczej (pary, matka-
dziecko, więz
seksualna)
" Popędy ochronne  związane z usuwaniem działania
czynnika szkodliwego:
pierwotne: ból, strach wrodzony, popęd ucieczki,
wtórne: strach przed bólem, strach przed zagro\
eniem, frustracja
itp..
27
Klasyfikacja popędów (Tafil-Klave)
Popędy zachowawcze Popędy ochronne
POP
DY Głód Ból
PIERWOTNE
Pragnienie Strach wrodzony
Popęd seksualny Popęd ucieczki
Popęd macierzyński
Popęd agresji
POP
D EKSPLORACYJNY
POP
DY Więz
w parach Strach przed bólem
WTÓRNE
Więz
matka  dziecko Frustracja
Więz
seksualna
28
Podział popędów (B. Sadowski)
Kryterium Rodzaje popędów Charakterystyka
podziału
Stosunek do Apetytywne Organizm dÄ…\
y do kontaktu z
z
ródła bodz
cem
bodz
ca
Awersyjne Organizm dÄ…\
y do uchronienia siÄ™
od bodz
ca
Charakter Pierwotne Wrodzone, odziedziczone po
popędu rodzicach
Wtórne Wyuczone w konfrontacji z
otoczeniem
y
ródło Wewnątrzpochodne Wyzwalane przez bodz
ce
popędu pochodzące z samego organizmu
ZewnÄ…trzpochodne Wyzwalane przez bodz
ce
zewnętrzne
29
Emocje nabyte. Biologiczne znaczenie emocji
" Emocje wtórne, nabyte  powstają w wyniku
warunkowania: kojarzenie bodz
ca obojętnego z bodz
cem
awersyjnym sprawia, \
e bodziec obojętny nabiera cech
np.warunkowego bodz
ca strachowego.
" Stan emocjonalny sprzyja utrwalaniu w pamięci
towarzyszÄ…cych mu wa\
nych okoliczności, np. sytuacji
powodujÄ…cej zagro\
enie.
Pojawienie się tych okoliczności w przyszłości mo\
e
ułatwić wykonanie reakcji biologicznie korzystnej i
uniknięcie niebezpieczeństwa.
30
Biologiczne znaczenie emocji
" Stan emocjonalny mo\
e ułatwiać percepcję istotnych sygnałów z
otoczenia, kierujÄ…c na nie procesy uwagi.
" Zaistnienie stanu emocjonalnego powoduje, \
e do ośrodków
ruchowych zostaje przekazana informacja o motywacyjnym
charakterze bodz
ca (np. \
e sygnalizuje on zagro\
enie, a
niekoniecznie o wszystkich jego właściwościach).
Daną reakcję wywołuje więc nie tylko konkretny bodziec, na który
reakcja została pierwotnie wytworzona, lecz równie\
inne bodz
ce, o
podobnych cechach fizycznych. W warunkach naturalnych zwiększa
siÄ™ przez to ostro\
ność zwierzęcia wobec nieznanej sytuacji.
" Informacja o stanie emocjonalnym mo\
e być komunikowana
innemu osobnikowi i mo\
e modyfikować jego zachowanie.
TakÄ… rolÄ™ odgrywajÄ… pozy gro\
enia, uległości i wokalizacja, a u
ssaków wy\
szych, zwłaszcza naczelnych, mimika.
31
Instynkt
" Mechanizmy zwane instynktami kierują zło\
onymi,
przystosowawczymi zachowaniami zwierzÄ…t
" Definicja: pod pojęciem instynktu rozumie się wrodzoną zdolność
zwierząt do wieloetapowego zachowania, zło\
onego z biologicznie
celowych (przystosowawczych) reakcji opartych na swoistym
popędzie, wyzwalanego i sterowanego przez bodz
ce zewnętrzne.
" Instynkty zamknięte (closed instincts)  strategie zachowania,
jednakowe dla wszystkich osobników, wrodzone, dla danego gatunku.
steruje nimi system nazwany przez etologów wrodzonym mechanizmem
wyzwalającym, uruchamiany przez specjalnie ukształtowane bodz
ce-
znaki, nazwane ze względu na ich swoistość bodz
cami kluczowymi.
" Instynkty otwarte (open instinct)  wrodzone formy zachowania
ulegajÄ… modyfikacji
32
Fazy zachowania instynktowego
1.Faza apetencyjna (zachowanie apetencyjne):
1. etap I, popędowy - uruchamiany przez popęd (np,. płciowy),
bez udziału bodz
ca zewnętrznego
2. etap II  wyzwalany przez bodziec kluczowy
3. etap III  bodziec kluczowy wyzwala działanie spełniające
2.Faza konsumacyjna (działanie spełniające)  np.
zjedzenie znalezionego pokarmu, kopulacja
33
34
Popędy pierwotne zachowawcze (1):
" Głód  ośrodek głodu w podwzgórzu, hamowany przez
ośrodek sytości. Sygnały głodu i sytości (grelina, leptyna,
insulina, cholecystokinina, pobudzenie mechanoreceptorów
ukł. pokarmowego)
" Pragnienie  pojawia się w wyniku zwiększenia stę\
enia
elektrolitów we krwi krą\
ącej i/lub zmniejszenie jej objętości.
Sygnały z osmoreceptorów w podwzgórzu i receptorów
objętościowych w układzie krą\
enia.
" Popęd restytucyjny (powrotu do zdrowia)  wyzwalany przez
chorobę lub stan pochorobowy. Im silniejszy popęd, tym
lepsze rokowanie dla chorego.
35
Popędy pierwotne zachowawcze (2):
" Popęd epimeletyczny (opiekuńczy)  jego celem jest opieka
nad potomstwem. Dotyczy z reguły matki, a czasem obojga
rodziców. Potrzebą biologiczną jest konieczność stałego
kontaktu z potomstwem.
" Popęd et-epimieletyczny (domaganie się opieki)  u
potomstwa, skierowany do rodziców. Wiele typów zachowań:
tzw. gesty proszące. U wilków i psów trącanie kąta pyska
matki w celu uzyskania pokarmu przez regurguracjÄ™
(wymiotowanie częściowo nadtrawionego pokarmu)
36
Popędy pierwotne zachowawcze: Agresja
" Agresja - akt fizyczny lub groz
bÄ™ jego wykonania ze
strony jednego osobnika, który ma na celu redukcję
swobody innego.
Agresji wewnÄ…trzgatunkowa (dot. przedstawicieli
tego samego gatunku) ma zapewnić jednemu osobnikowi
(lub grupie) optymalnych warunków \
yciowych kosztem
innych przedstawicieli tego samego gatunku.
" W warunkach naturalnych agresja słu\
y przede wszystkim
utrzymaniu hierarchii w grupie, walkom o samice oraz
obronie terytorium
37
Agresja: zachowania agonistyczne
" Nie zawsze walka (agresja) kończy się unicestwieniem
przeciwnika.
" W agresji wewnÄ…trzgatunkowej dominujÄ… zachowania
agonistyczne (skorelowane):
atakujÄ…cy modyfikuje formÄ™ ataku w zale\
ności od strategii
obronnej atakowanego (i odwrotnie)  celem nie jest
unicestwienie przeciwnika, ale powstrzymanie go.
" W agresji międzygatunkowej (głównie)  silniejszy
przeciwnik stara się unicestwić słabszego, niezale\
nie od
formy obrony
" Agresja towarzyszy ró\
nym popędom: społeczny,
seksualny, pokarmowy
38
Typy zachowań agresywnych (1)
" Atak ofensywny, dominuje w agresji terytorialnej 
osobniki broniące własnego terytorium, rezydent atakuje
intruza (tego samego, lub innego gatunku)
" Agresja seksualna:
międzysamcza  wyzwalana przez widok obcego samca tego samego
gatunku
osobniki płci dominującej zastraszają partnerów seksualnych w celu
odbycia kopulacji (walenie, kaczory i ludzie) lub zatrzymania ich na
swoim terytorium
" Samoobrona: atak defensywny, przeciwko osobnikowi tego
samego lub innego gatunku. Często poprzedzany próbami
ucieczki. Interakcja strachu i wściekłości.
agresja antydrapie\
nicza  forma obrony (często grupowej) przed
drapie\
nikiem
39
Typy zachowań agresywnych (2)
" Agresja drapie\
nicza  kontrowersyjna forma agresji
interpretowana równie\
jako nieodłączna cecha
drapie\
nictwa, raczej rodzaj zachowania pokarmowego
" Agresja dominacyjna (socjalna)  relacje pomiędzy
członkami stada w procesie tworzenia struktur
hierarchicznych (relacje dominacji  submisji)
" Rodzicielska agresja dyscyplinarna  Å‚agodna forma agresji
rodziców wobec młodych zmierzająca do utrzymania
dyscypliny w stadzie
" Agresja przy rozstaniu z młodymi  demonstrowanie
agresywnej postawy zmuszającej młode do opuszczenia
gniazda po osiągnięciu dojrzałości
" Agresja moralistyczna - dotyczy człowieka
40
Agresja  Ucieczka
" Popędem przeciwstawnym do popędu agresji jest popęd
ucieczki. Jego celem biologicznym jest ochrona przed
agresjÄ… ze strony innego osobnika tego samego gatunku
lub atakiem ze strony drapie\
cy.
" W sytuacji konfliktowej działają na zwierzę zawsze oba te
popędy. Mo\
e być ono jednocześnie bardzo agresywne i
bardzo się bać  gesty i mimika świadczące jednocześnie
o agresji i tendencjach ucieczkowych - zachowaniem
ambiwalente.
41
Reakcje przerzutowe i upustowe
" W przypadku konfliktu dwóch popędów mogą pojawiać się reakcje
przerzutowe: ka\
dy z popędów oddziałuje hamująco na drugi popęd,
jednocześnie ka\
dy z nich działa hamująco na inne zachowania.
W momencie, gdy dochodzi do wzajemnego wyhamowania popędów -
hamowane zachowanie dochodzi do głosu.
" Jednym z bardziej znanych przykładów reakcji przerzutowej jest zjawisko
obserwowane u kogutów szykujących się do walki: koguty w
pewnym momencie zaprzestajÄ… wzajemnego gro\
enia (strach hamuje
agresję), a zaczynają dziobać ziarno (pobieranie pokarmu jest hamowane
i przez strach i agresjÄ™).
" Działanie upustowe  termin wprowadzony przez etologa, Konrada
Lorenza (w 1935) dla określenia zachowania instynktownego
wywołanego długotrwałym brakiem bodz
ca kluczowego. Działanie
upustowe ma na celu obni\
enie poziomu czynnika
motywacyjnego. Np. pogoń za nieistniejącym łupem.
42
Reakcja przeniesienia
" Czym innym, ni\
reakcja przerzutowa, jest reakcja
przeniesienia (ang. redirected activity). Polega ona na
zmianie obiektu działania zachowania w przypadku braku
obiektu właściwego, np. bardzo agresywne zwierzę, które
nie mo\
e atakować innego silniejszego osobnika, atakuje
obiekty nieo\
ywione lub innego słabszego osobnika.
43
Gro\
enie
" Jednoczesne występowanie popędów agresji i ucieczki jest jedną z
przyczyn, z powodu których otwarta agresja jest zawsze poprzedzana
występowaniem postaw ostrzegawczych, tzw. gro\
enia
(gryzonie - stawanie na tylnych Å‚apach, ze wzrokiem utkwionym w
przeciwnika, psy - szczerzenie zębów i warczenie, ryby -
przyjmowanie specjalnych postaw imponujÄ…cych (ang. display).
" Gdy zachowania gro\
Ä…ce nie odniosÄ… skutku, mo\
e dochodzić do
otwartej agresji, przejawiajÄ…cej siÄ™  zale\
nie od gatunku 
gryzieniem, dziobaniem, drapaniem, uderzaniem kończynami.
44
Zachowania uspokajajÄ…ce
" Przeciwieństwem gro\
enia sÄ… zachowania
uspokajajÄ…ce, majÄ…ce na celu zmniejszenie tendencji
agresywnych przeciwnika (ssaki  wywracanie siÄ™ do
góry brzuchem: demonstrowanie części ciała szczególnie
podatnych na pogryzienie (i śmierć), kruki 
demonstrowanie tylnej strony głowy.
" Takie zachowania silnie tłumią agresję  tym silniej, im
bardziej agresywny jest gatunek (dwa samce wilków w
klatce versus dwa samce królików lub gołębi).
45
Popędy pierwotne zachowawcze: popęd seksualny
" Popęd seksualny le\
y u podstaw zachowania seksualnego,
poczÄ…tkowej fazy zachowania reprodukcyjnego.
" Zachowanie reprodukcyjne składa się z konsumacyjnego aktu
seksualnego (KAS), występującego u wszystkich gatunków oraz z
zalotów, występujących jedynie u niektórych gatunków. Zaloty
występują tylko wtedy, gdy odbycie KAS jest mo\
liwe jedynie po
uprzedniej wymianie informacji między samcem a samicą.
" Potrzebą biologiczną wyzwalającą popęd seksualny jest potrzeba jego
rozładowania.
" Pierwotną funkcją popędu seksualnego jest przedłu\
enie \
ycia
gatunku. U naczelnych ma on te\
funkcję więziotwórczą.
" Funkcję przedłu\
enia \
ycia gatunku spełnia popęd prokreacyjny,
wyzwalany przez biologicznÄ… potrzebÄ™ posiadania potomstwa,
zaspokojony z chwilÄ… urodzenia siÄ™ potomstwa.
46
Popęd seksualny u samców i samic.
" U samców, analogicznie do działania męskiej gonady, popęd seksualny
występuje na stałym poziomie.
" U samic  popęd seksualny występuje okresowo, zgodnie z cyklem
płciowym. Przejawia się on w postaci:
proceptywności seksualnej (samica dą\
y do kontaktu seksualnego z samcem)
receptywności seksualnej (zachowania samicy umo\
liwiajÄ…ce samcowi
skutecznÄ… kopulacjÄ™).
" U wszystkich samic ssaków występuje tzw. cykl płciowy związany z
aktywnością jajnika, składający się z czterech faz: proestrusu, estrusu
(rui). metestrusu i diestrusu. U samic naczelnych występuje ponadto cykl
menstruacyjny związany ze zmianami w błonie śluzowej macicy.
47
Popęd seksualny u samców i samic.
" U samic większości ssaków aktywność seksualna ograniczona jest do
okresu rui (estrusu), gdy w drogach rodnych samicy znajduje siÄ™
gotowe do zapłodnienia jajo lub kiedy w ka\
dej chwili mo\
e dojść do
owulacji.
" U małp obserwuje się znaczne wydłu\
enie aktywności seksualnej
równie\
w innych fazach cyklu płciowego (proestrus i metestrus), co
wiÄ…\
e się z pojawieniem się więziotwórczej funkcji popędu
seksualnego.
U kobiet aktywność seksualna mo\
e występować we wszystkich
fazach cyklu płciowego.
48
Mechanizmy fizjologiczne zach. seksualnego
" W zachowaniu seksualnym odgrywają rolę następujące
cztery mechanizmy fizjologiczne:
1. podniecenie seksualne (sexual arousal),
2. apetencja seksualna (z Å‚ac.: apetyt, \
Ä…danie, pragnienie) 
motywacja napędzająca zachowania seksualne
3. nagroda seksualna (odpowiednik satysfakcji seksualnej u człowieka)
 właściwości nagradzające ma zarówno KAS (konsumacyjny akt
seksualny), jak i zaloty. Funkcją nagrody jest kontrola rozkładu
czasowego poszczególnych zachowań kopulacyjnych.
4. hamowanie seksualne; u samca narasta po ka\
dej ejakulacji,
49
Mechanizmy seksualne u samców i samic:
" U samców podniecenie seksualne spełnia podstawową rolę (w
zachowaniach seksualnych); pod wpływem bodz
ców od samicy, jeszcze
przed rozpoczęciem kopulacji, dochodzi do narastania podniecenia a\
do
przekroczenia progu kopulacyjnego, który uruchamia zachowania
kopulacyjne; podniecenie narasta do momentu gdy przekroczony
zostanie próg ejakulacyjny  wytrysk nasienia i spadek podniecenia
seksualnego,
" U samców pobudzenie seksualne zale\
y głównie od bodz
ców
dochodzących od samicy, u samic  głównie od sytuacji hormonalnej,
" U samców  najsilniejsze właściwości nagradzające ma wytrysk nasienia,
u samic  stymulacja genitalna (ma na celu unieruchomienie samicy na
czas wystarczająco długi do osiągnięcia wytrysku),
" U samic wielu gatunków ssaków w wyniku stymulacji genitalnej dochodzi
do prowokowanej owulacji (wydzielenie jaja przez jajnik) lub
prowokowanej fazy lutealnej (powstanie ciałka \
ółtego).
50
Pierwotne popędy ochronne: ból i strach wrodzony
" Ból spełnia podwójną rolę:
bodziec informujący OUN o działaniu czynnika szkodliwego (tzw.
ból epikrytyczny).
wyzwala pierwotny popęd ochronny - zwierzę dą\
y do usunięcia
czynnika szkodliwego, np. przez ucieczkÄ™.
" Strach wrodzony - obserwuje się go u młodocianych
osobników wielu gatunków zwierząt, np. strach małych
ptaków przed sylwetką lecącego ptaka drapie\
nego,
strach małp przed przedmiotami przypominającymi wę\
a.
" Szczególną formą strachu jest popęd ucieczki.
51
Popęd poznawczy (eksploracyjny).
" Funkcją popędu poznawczego u dorosłego osobnika jest zdobywanie
ogólnej informacji d środowisku, w którym w danym momencie się
znajduje. Mo\
e ona dotyczyć takich czynników, jak: zasoby
pokarmowe, mo\
liwe zagro\
enia, drogi ucieczki.
" Popęd poznawczy jest wyjątkowo silnie rozwinięty u gatunków
wszystko\
ernych, a u niektórych gatunków (np. u szczurów) jest
najsilniejszym popędem.
" Szczególną rolę popęd poznawczy spełnia w toku ontogenezy
zachowania u świe\
o narodzonych zwierzÄ…t:
ka\
de zwierzę rodzi się pełnym repertuarem zachowań wrodzonych,
typowych dla gatunku. Niektóre z nich, np. zachowanie seksualne,
mogą być wykorzystywane dopiero po osiągnięciu przez zwierzę
dojrzałości płciowej. W wyniku popędu poznawczego, w toku zabawy
z innymi rówieśnikami, młode zwierzę  wypróbowuje ró\
ne
zachowania instynktowe, będące w przyszłym dorosłym \
yciu w gestii
ró\
nych popędów (krycie, lub bycie krytym przez innego osobnika,
atak i obrona przed atakiem, Å‚owienie pozornych ofiar).
" Z tego powodu popęd poznawczy nie jest zaliczany ani do popędów
zachowawczych, ani do ochronnych.
52
53
Układ limbiczny:
" Układ limbiczny jest pojęciem fizjologicznym (nie
anatomicznym), został wyodrębniony wyłącznie na podstawie
badań klinicznych. Odpowiedzialny jest za emocje i kontrolę typowych
dla danego gatunku zachowań popędowych i instynktownych
(zachowania opiekuńcze, strach i agresja)
" Po raz pierwszy nazwa  układ limbiczny została u\
yta w XIX wieku
przez Paula Broca
" W 1937 roku James W. Papez opisał mechanizm stanów
emocjonalnych, powstajÄ…cych w szeregu struktur nazywanych
emocjonalnym kręgiem Papeza
" W 1952 roku Paul D. Mac Lean znacznie rozszerzył zakres struktur,
wchodzących do emocjonalnego kręgu Papeza, tworząc tym samym
współczesne pojęcie układu limbicznego
54
KrÄ…g emocjonalny Jamesa Papeza (1937)
" Podkreślenie roli struktur
limbicznych w regulacji emocji
" Wg Papeza powstawanie emocji
zachodzi w pętli (kręgu):
jądra ciała suteczkowatego
podwzgórza - element
wyjściowym dla ekspresji emocji
(1)
z ciał suteczkowatych do
przedniej części wzgórza (2) i
kory zakrętu obręczy (3) tu
powstajÄ…  uczucia
kora zakretu obręczy - do
hippokampa (4)  tu integracja
sygnałów
zintegrowane sygnały do ciała
suteczkowatego
55
KrÄ…g emocjonalny Papeza
Sklepienie (fornix)
Zakręt obręczy
Wzgórze
(przednia
część)
Ciało
suteczkowate Hipokamp
(podwzgórze)
" Pętla: wzgórze  kora czuciowa i podwzgórze  zakręt obręczy 
hipokamp  podwzgórze
56
Obwód emocji Papeza poszerzony przez MacLeana.
" Najwa\
niejszym  nowym elementem układu jest ciało
migdałowate (amygdala).
57
Układ limbiczny
" Układ limbiczy ( rąbkowy - le\
y na skraju półkul mózgowych) jest
poło\
ony na granicy podwzgórza i pnia mózgu. Punktem wyjścia dla
niego jest podwzgórze.
" Funkcje:
stanowi system emocjonalno - napędowy - wyzwalanie emocji i
kontrola popędów
jest niezbędny we wszystkich reakcjach zachodzących powy\
ej
układu pozapiramidowego (ruchowego!)
steruje podwzgórzem:
1. poprzez układ pozapiramidowy wpływa na funkcje somatyczne
(ruchowe),
2. wpływa na funkcje wegetatywne, autonomiczne  aktywacja
autonomicznego układu nerwowego
3. układ hormonalny: synteza wazopresyny i oksytocyny (w neuronach
podwzgórza!) i kontrola wydzielania hormonów przysadki mózgowej
umo\
liwia długotrwałe utrzymywanie się pobudzenia, a tak\
e
długotrwałe utrzymywanie się reakcji
jest odpowiedzialny za zło\
one reakcje emcjonalne
nadaje tło emocjonalne wykonywanym reakcjom
58
Główne struktury układu limbicznego
59
Układ limbiczny: struktury korowe i podkorowe
" Korowe
formacja hipokampa (prymitywne struktury nale\
Ä…ce do
węchomózgowia - zakręt gruszkowaty, pole gruszkowate i sam
hipokamp)
kora zakrętu obręczy
kora czołowo skroniowa - płaty przedczołowe, biegun płata
czołowego z wyspą, część pól skroniowych
przegroda przez
roczysta (septum pellucidum) - jej uszkodzenia
wywołują nadmierną agresywność
" Podkorowe.
podwzgórze (z ciałem suteczkowatym)
jądro migdałowate
jądra przednie wzgórza
limbiczne struktury śródmózgowia  okolice nakrywki
jadra szwu
60
" Według niektórych autorów do układu limbicznego nale\
Ä…
równie\
:
zakręty oczodołowe - ocena pokarmu na podstawie wyglądu,
konsystencji czy zapachu oraz strach lub agresja zwiÄ…zana z pokarmem.
niektóre jądra podstawy mózgu (układ pozapiramidowy)
istota szara okołowodociągowa (w śródmózgowiu)
61
Główne struktury układu limbicznego
62
63
Układ limbiczny i hormony
64
Śródmózgowie
(człowieka) (B)
65
Śródmózgowie
" Składa się z pokrywy, nakrywki i odnogi mózgu
" Pokrywa  tu: ośrodki pośredniczące w odruchach słuchowych i
wzrokowych, odpowiedzialne za mechanizm orientacji.
" Nakrywka  tu: największe jądro, istota czarna ( produkująca
dopaminę, jądro czerwienne, istota szara środkowa i istota
szara okołowodociągowa.
66
Struktury układu limbicznego  przykłady funkcji
" Podwzgórze  podstawa zaspokajania głodu, pragnienia i
potrzeb seksualnych
" Dysfunkcja ciał suteczkowatych  zaburzenia pamięci,
konfabulacje
" Jądro migdałowate  emocjonalna interpretacja bodz
ców
wzrokowych, reguluje poziom wzbudzenia.
" Hipokamp i kora okołowęchowa - świadoma pamięć emocji.
Uszkodzenie hipokampa  bodziec wywołujący strach nie jest
rozpoznawany
" Kora zakrętu obręczy - uszkodzenie kory zakrętu prowadzi np.
do braku postrzegania bólu w sposób negatywny.
67
Struktury układu limbicznego  przykłady funkcji
" Kora czołowa (brzuszno-przyśrodkowa) - bierze udział w
regulacji emocji i zachowania poprzez przewidywanie ich
konsekwencji. (przypadek Phineasa Cage)
" Jądra przegrody i hipokamp wchodzą w skład tzw.
behawioralnego układu hamowania  rozpoznawanie
niezgodności między aktywnością a jej wynikiem. (J. Gray:
struktury te sÄ… narzÄ…dem rozwa\
ania i wątpliwości).
" Istota szara środkowa (śródmózgowie) stanowi
anatomiczne podło\
e prze\
ywania kary.
68
Struktury układu limbicznego  przykłady funkcji
" Istota szara okołowodociągowa (periaqueductal gray,
PAG)  pełni funkcję przy zstępującej modulacji bólu.
Otrzymuje informacje z receptorów bólu i temperatury.
Rola PAG w zachowaniach defensywnych:
stymulacja grzbietowej lub bocznej części PAG powoduje u
szczurów znieruchomienie, ucieczkę, skakanie, przyspieszenie
akcji serca i wzrost ciśnienia krwi oraz zwiększenie napięcia
mięśniowego;
stymulacja doogonowej części PAG wywołuje nieruchomą postawę
określaną jako postawę przyzwolenia (u samic szczura), a jej
hamowanie stymuluje zwiększoną aktywność ruchową zwierzęcia.
" Jądro półle\
Ä…ce brzusznego prÄ…\
kowia (układ
pozapiramidowy!) - pośredniczy w przeło\
eniu reakcji
emocjonalnej na działanie
69
Układ limbiczny  główne szlaki nerwowe
" Sklepienie (fornix)  stanowi ono jedno z najwa\
niejszych połączeń
śródlimbicznych, łączących zespół hipokampa z ciałem
suteczkowatym, jądrami przegrody, jądrem przednim wzgórza. A
Ä…czy
wzgórze z ciałem suteczkowatym
" Droga suteczkowo wzgórzowa - pęczek Vicq-d'Azyr a (opisana w
1876r!)
" Pęczek przyśrodkowy przodomózgowia (ang. medial forebrain bundle,
MFB)- stanowi główny szlak komunikacyjny na drodze pień mózgu -
podwzgórze  kresomózgowie (basal forebrain)
wejścia do MFB z innych obszarów mózgu: kora węchowa, ciało
migdałowate, prą\
kowie, hipokamp, kora przedczołowa, pień mózgu
(jÄ…dra szwu, miejsce sinawe, obszar brzusznej nakrywki, VTA.
projekcje wychodzące z MFB: obszary wejściowe + kora nowa oraz drogi
smakowe
stanowi anatomiczny substrat przyjemności
zawiera główne drogi katecholaminergiczne (noradrenergiczne i
dopaminergiczne)
" PrÄ…\
ek krańcowy (stria terminalis)  pasmo istoty białej, będące
największą projekcją z ciała migdałowatego.A
ączy ciało migdałowate
z podwzgórzem, z polem wzrokowym.
70
Główne połączenia dośrodkowe jąder migdałowatych
71
72
Syndrom Klüver-Bucy ego
" Zespół Klüvera-Bucy'ego (Klüver-Bucy syndrome) 
zaburzenie neurologiczne spowodowane uszkodzeniem
obu płatów skroniowych, związane przede wszystkim z
dysfunkcją ciała migdałowatego
" Efekt uszkodzenia ciała migdałowatego u naczelnych
opisali w latach 30. Heinrich Klüver i Paul Bucy. U
poddanych zabiegowi chirurgicznemu małp Rhezus:
Nadpobudliwość, nadruchowość. Potrzeba reakcji na wszystkie
bodz
ce.
Zmiany emocjonalne. Zamiana agresji w łagodność
Hyperoralność  wkładanie wszystkigo do ust.
Hyperaktywność seksualna  masturbacja, stosunki hetero- i
homoseksualne. Równie\
w stosunku do przedmiotów.
Widzenie lecz nierozpoznawanie. Np. zainteresowanie obiektami
szkodliwymi (zapalona zapałka).
Utrata lęku.
73
Syndrom Klüver-Bucy ego u ludzi
" U człowieka obustronne uszkodzenie ciała migdałowatego
przez proces chorobowy albo uraz powoduje analogiczne
objawy (opisany w 1955 u pacjenta po usunięciu płatów
skroniowych).
" Na obraz kliniczny zespołu składają się:
upośledzenie adekwatnego reagowania na bodz
ce emocjonalne,
hiperseksualność,
\
arłoczność
upośledzenie pamięci,
niemo\
ność rozpoznawania przedmiotów i znajomych twarzy
(prozopagnozja). Z tego względu zespół określany jest te\
jako
ślepota psychiczna.
74
Reakcje (zachowania) obronne
" Sterowane przez dwa popędy awersyjne  strach i
wściekłość (i ból)
" Strach powstaje w odpowiedzi
na bezwarunkowe bodz
ce awersyjne, gatunkowo specyficzne
na warunkowe bodz
ce sygnalizujące niebezpieczeństw
na bodz
ce nowe, nieznane
" Strategie behawioralne wyzwalane przez strach (czynne
lub bierne)
ucieczka
atak defensywny (obronny)
zachowanie submisywne (wobec przedstawiciela tego samego
gatunku)
znieruchomienie (ang.freezing)
75
Strach wrodzony i nabyty, czynny i bierny
" Strach wrodzony:
małpy i wę\
e, myszy i zapach kota,
ludzie: strach przed widokiem zwłok ludzkich, dzieci: przed
nieznanymi, du\
ymi postaciami
" Strach nabyty:
przed bólem
przed pokarmem, który kiedyś spowodował chorobę.
" Strach czynny:
ucieczka (lub usunięcie zagro\
onej cz. ciała)
zwiększone napięcie układu współczulnego
" Strach bierny:
znieruchomienie, u małych zwierząt;
u człowieka:
o np.. trema, działanie parali\
ujące aktywność ruchową
o zakłócenie czynności układu krą\
enia (omdlenie)
76
Mały ALbert
" Albert B. - chłopiec, który w wieku jedenastu miesięcy (lata 20. XX wieku)
został poddany eksperymentom psychologicznym, przeprowadzonym przez
prekursora behawioryzmu w psychologii  Johna Watsona i Rosaly Rainer.
" Eksperyment miał wykazać, czy ró\
norodność reakcji emocjonalnych
człowieka mo\
e powstawać w procesie warunkowania emocjonalnego.
Watson i Rayner uwa\
ali, \
e człowiek rodzi się tylko z trzema podstawowymi
formami reagowania emocjonalnego: strachem, wściekłością i miłością.
Wszystkie inne reakcje emocjonalne zostajÄ… nabyte w procesie interakcji z
otoczeniem
" Przebieg eksperymentu
" Eksperyment polegał na pokazaniu chłopcu białego szczura i jednoczesnym
uderzeniu młotkiem w metalowy pręt długości ok. półtora metra w celu
wywołania u niego warunkowej reakcji emocjonalnego strachu na widok
zwierzęcia. Po około 7 powtórzeniach u Alberta B. wytworzyła się warunkowa
reakcja emocjonalna na białego szczura.
" Po pięciodniowej przerwie reakcja warunkowa na szczura (ju\
bez uderzania
w pręt) przetrwała. Badacze stwierdzili tak\
e występowanie transferu, czyli
przeniesienia reakcji emocjonalnej na inne (zazwyczaj podobne) przedmioty.
W tym celu pokazywali chłopcu kolejno królika, psa, selskinowe futro, watę,
siwą głowę Watsona i maskę Świętego Mikołaja. Reakcja emocjonalna była
podobna. Reakcja warunkowa i transfer przetrwały (mimo niewielkiego
obni\
enia siły reakcji) nawet po upływie miesiąca.
77
78
Wrodzone i nabyte reakcje emocjonalne -
warunkowanie strachu
" Przykładem wyuczonej reakcji emocjonalnej jest
warunkowanie strachu (u szczurów) polegające na
Å‚Ä…cznym podawaniu bodz
ca dz
więkowego i szoku
elektrycznego.
" Dz
więk sam w sobie nie powoduje znacznej reakcji
ciśnienia krwi i aktywności ruchowej (lewy rys.)
" Następnie ten sam dz
więk jest podawany łącznie z
szokiem (środkowy rys.).
" Po wielu sesjach warunkujÄ…cych, sam dz
więk wywołuje
reakcjÄ™ emocjonalnÄ… (prawy rys.).
79
80
Historia badań nad agresją (1)
"  Wściekłość rzekoma  pojęcie wprowadzone przez Philipa Barda
(teoria Barda-Cannona)  występuje u kota po usunięciu kory
mózgowej. Znikała po usunięciu podwzgórza.
" Cięcie B usuwające kresomózgowie lecz zachowujące podwzgórze
wywołuje wściekłość objawiające się szczerzeniem zębów,
świszczeniem oraz zwiększeniem tętna i stroszeniem futra.
" Cięcie C poni\
ej podwzgórza prowadzi do zaniku uczucia gniewu.
B
C
81
Historia badań nad agresją (2)
" Eksperymenty Waltera Rudoplha Hessa (nagroda Nobla,
1949) - dra\
nienie podwzgórza prądem elektrycznym
wywołuje agresję defensywną:  Koty gotowały się do
skoku, prychały i pokazywał zęby, a z
renice ich oczu
rozszerzały się. Je\
yły sierść, wyginały grzbiety w pałąk,
przypłaszczały uszy do głowy i unosiły do góry sztywno
wyprostowane ogony, gotowe do ataku.
82
EMOCJE AWERSYJNE
" Badania Waltera Hessa:
atak ofensywny mo\
na wywołać poprzez
dra\
nienie elektryczne odpowiednich
punktów podwzgórza
" Stymulacja elektryczna lub chemiczna
wywołująca zachowanie obronne
wywołuje zmiany wegetatywne:
przyspieszenie czynności serca
wzrost ciśnienia krwi
Walter Hess
przyspieszenie oddechu
zwÄ™\
enie naczyń krwionośnych skóry i
trzewi
rozszerzenie naczyń mięśni szkieletowych
83
Historia badań nad agresją (3)
"  John Flynn odkrył, \
e stymulacja podwzgórza wywołać
mo\
e nie tylko tak dobrze opisanÄ… przez Hessa agresjÄ™
obronną, ale równie\
agresjÄ™ Å‚owczÄ…:
dra\
nienie przyśrodkowego podwzgórza wywołuje wzorzec
 obrony afektywnej
stymulacji jego części bocznej - agresja łowcza
84
Mózgowy system obronny:
" Mózgowy system obronny (ang. brain defensive system)
zajmuje siÄ™ detekcjÄ… bodz
ców zagra\
ających i wyborem właściwej strategii
behawioralnej
w podstawowej formie istnieje u wszystkich zwierzÄ…t
mo\
e funkcjonować bez udziału świadomości
sprzyja przetrwaniu
" Układ limbiczny w zachowaniu agresywnym i czynności obronnej (trzy
funkcje):
1.analiza sytuację pod względem potencjalnego lub aktualnego zagro\
enia,
2.wybiór adekwatnej do tej sytuacji taktyki działania
3.uruchomienie skutecznych reakcji behawioralnych
" Je\
eli sytuacja w otoczeniu jest niejasna, adekwatnÄ… taktykÄ… jest
ostro\
na eksploracja otoczenia.
" W przypadku wykrycia zagro\
enia i ustalenia jego z
ródła zwierzę musi
wybrać optymalny wariant działania  ucieczkę, odstraszanie
napastnika albo ucieczkÄ™.
85
Główne struktury sterujące czynnościami obronnymi:
" CIAA
O MIGDAA
OWATE  analiza bodz
ca
usunięcie  łagodność, dra\
nienie  atak lub ucieczka, u ludzi - lęk
" PODWZGÓRZE:
jądro brzuszno-przyśrodkowe:
o uczestniczy w wyzwalaniu reakcji obronnych (poprzez PAG)
o wyzwala ich hamowanie poprzez pole przedwzrokowe i przednie
podwzgórze
" ISTOTA SZARA OKOA
OWODOCIAGOWA (PAG)
stąd włókna do ośrodków ruchowych i wegetatywnych
hamowanie bólu podczas zachowań agresywnych
" Przegroda przezroczysta (septum)  hamowanie agresji.
Syndrom septalny po uszkodzeniu jÄ…der tej struktury.
86
Pobudzanie i hamowanie agresji
87
Pobudzanie i hamowanie agresji
????
88
Pobudzanie i hamowanie agresji
89
Ośrodki sterujące agresywnością u
człowieka
" Usunięcie płatów skroniowych (z powodu ognisk
padaczkowych, u agresywnych chorych na schizofreniÄ™) 
zmniejszenie tendencji agresywnych
" Dra\
nienie (elektryczne) jądra migdałowatego
(diagnozowanie padaczki, terapia bólu)  zachowania
agresywne
" Zmniejszenie agresji podczas dra\
nienia w obrębie płata
czołowego i skroniowego oraz jąder przegrody
90
Koniec cz. 1& &
91
Udział struktur nerwowych i neuroendokrynnych w reakcjach typu walki-ucieczki
" Neuronalne, neuroendokrynne i układowe składniki złości
wzorzec złości wyzwolony i kierowany przez
korę mózgu i struktury limbiczne
sklepienie (z hipokampa)
droga suteczkowo-wzgórzowa
droga korowo-podwzgórzowa podwzgórze: przywspółcz., wspólcz.
kora czołowo-oczodołowa
pęczek podłu\
ny grzbietowy,
pęczek przyśrodkowy
pęczek przyśrodkowy, inne
drogi zstępujące
przodomózgowia
92
93
Jądro migdałowate
" Jądro migdałowate  lokalizacja
 brzusznie do hipokampa
" Odpowiedzialne za reakcje
niewerbalne towarzyszÄ…ce takim
emocjom jak strach, gniew,
złość lub niepokój
94
95
Rola ciała migdałowatego - koncepcja
Josepha LeDoux
Joseph LeDoux
96
Jądro migdałowate w odpowiedzi emocjonalnej
97
34
98
Główne połączenia ciała migdałowatego
99
Rola ciała migdałowatego - koncepcja Josepha LeDoux
10
0
Ciało migdałowate  jądro środkowe
10
1
Jądro migdałowate i ekspresja emocji (1)
[z: Drevets, Current Opinion in Neurobiology, 2001]
JÄ…dra
Struktury pobudzane
Efekt behawioralny i wegetatywny
Amygdala
/hamowane
Ä™!
J
DRA j. okołokomorowe (PVN) ę! Uwalnianie CRH (kortykotropina) =
Ä™!
Ä™!
ę!aktywności osi HPA, ę! niepokój,
CEN- podwzgórza 1.ę! ę!
Ä™! Ä™!
Ä™! Ä™!
Ä™!
TRALNE ę! bezsenność; 2. jedzenie, lizanie
Ä™!
Ä™!
futra, popędu seksualnego
brzuszno-boczna ok. Ucieczka, znieruchomienie,
okołowodociągowa PAG- hypoalgezja
VL
boczna ok. Strach i atak defensywny, aktywacja
okołowodociągowa PAG- ukł. współczulnego, hypoalgezja
Lateral
Ä™! Ä™!
boczne podwzórze ę! akcja serca, ę! ciśnienie krwi
Ä™! Ä™!
Ä™! Ä™!
j. ruchowe nerwu owrzodzenie \
ołądka, defekacja
błędnego, jądro
dwuznaczne,
10
2
Jądro migdałowate i ekspresja emocji (2)
[z: Drevets, Current Opinion in Neurobiology, 2001]
JÄ…dra
Struktury
Efekt behawioralny i wegetatywny
Amygdala
pobudzane/hamowane
miejsce sinawe (LC),
Ä™! Ä™!
J
DRA ę! pobudzenie, ę! czujność,
Ä™! Ä™!
Ä™! Ä™!
podstawne przodo-
Ä™!
CEN- Ä™! wydzielanie noradrenaliny
Ä™!
Ä™!
mózgowie (Basal
TRALNE
Forebrain), boczna
okolica nakrywki
nerw twarzowy, Ekspresja lęku, strachu (twarz)
nerw trójdzielny
RÓśNE ró\
ne (u ludzi) strach, dysforia, niepokój, pamięć
emocji
10
3
Amygdala and agresja
" Jądro migdałowate uwa\
ane
było za ośrodek agresji.
" Koncepcja nie potwierdzona
doświadczalnie
" Lezja ciałą igdałowatego
zmniejsza zachowania
awersyjne:
w 39% znacznie
w 35% nieznacznie
w 21% bez zmian
w 5% zwieksza
10
4
Przypadek Charles a Whitmana
" 1 sierpnia, 1966
" University of Texas
" Strzelał przez 96 minut z
ponad 100 m. wie\
y
" Sekcja wykazała guza mózgu
uciskającego j. migdałowate
10
5
10
6
Ciało migdałowate   czytanie twarzy
" Obrazowanie mózgu (MRI + PET + fMRI) pokazujące,
obszary odpowiedzialne rozpoznawanie ekspresji
emocjonalej twarzy (lewe ciało migdałowate). Silniejsze
pobudzenie tego obszaru występuje w reakcji na twarz
przestraszonÄ… ni\
szczęśliwą .
10
7
10
8
Aktywność jądra migdałowatego zwiększa się,
gdy badanej osobie pokazuje siÄ™ zdania
zawierajÄ…ce groz
by
Isenberg, et al., 1999, Proc Nat Acad Sci
10
9
Aktywność jądra migdałowatego zwiększa
siÄ™ podczas rozpoznawania emocji na
twarzach (Morris, et al. 1996)
11
0
" Odruch skórno-galwaniczny wywołany oglądaniem twarzy
(czerwone strzałki) rejestrowany na wariografie
11
1
Patient S.M.: obustronne uszkodzenie jÄ…der
migdałowatych
Adolphs, 1999
11
2
Lezje ciała migdałowatego i rozpoznawanie emocji
11
3
11
4
Postrzeganie podświadome (Subliminal Perception)
" Bodziec wzrokowy prezentowany zbyt szybko, by został
rozpoznany świadomie (kora wzrokowa, identyfikacja i
nazwanie obiektu - dwa szlaki- co? i gdzie?) wpływa na
zachowanie poprzez aktywację jądra migdałowatego.
11
5
11
6
 Nature News 26.XII.2010
" University in Boston, Massachusetts - Badanie wielkości
amygdala u 58 ochotników  związek pomiędzy
aktywnością socjalną ( rozległość kontaktów
towarzyskich ). Wcześniej potwierdzono większe
amygdala u przywódców większych stad zwierząt.
" Nie stwierdzono zale\
ności amygdala  poziom  szczęścia
" Czy to wynik, czy przyczyna większej aktywności
socjalnej?
11
7
Szlaki nerwowe kontrolujące świadomy i
spontaniczny wyraz twarzy są ró\
ne
Obwód uśmiechu Obwód uśmiechu
spontanicznego sterowanego świadomie
Pobudzane są głównie
Pobudzane są mięśnie ust
mięśnie oczu oraz ust
11
8
20
(a) sieci neuronalne w świadomym (b) Emocje spontaniczne
wyra\
aniu emocji, sygnalizujÄ…ce anga\
ujÄ… ewolucyjnie starsze
INTENCJE u ludzi obszary mózgu i są takie same
u ludzi, jak i u szympansów
11
9
CDN....
12
0