WSCHODNI ROCZNIK HUMANISTYCZNY TOM VIII
Adrian Aleksandrowicz Selin
(Uniwersytet Naukowo-Badawczy,
Wyższa Szkoła Ekonomii w Sankt Petersburgu )
Nowogrodzianie pod Smoleńskiem zimą 1610-1611 roku*
Jedną z konsekwencji oblężenia Smoleńska przez króla Zygmunta III w 1610-
1611 roku było czasowe przeniesienie centrum władzy Państwa Moskiewskiego
właśnie do obozu królewskiego. Jesienią  zimą 1610-1611 roku w obozie Zygmunta
III pod Smoleńskiem znalazło się duże grono osób - przedstawicieli różnych warstw
pozostających na służbie (służiłyje ljudi1) Państwa Moskiewskiego co, z kolei, było
impulsem do bezprecedensowych w swojej intensywności kontaktów z kulturą
polską i litewską2.
Tradycyjnie obiektem uwagi badaczy byli możni jeńcy króla i uczestnicy
poselstw do obozu królewskiego. Wiadomo, że internowany z rozkazu Zygmunta
tuszyński patriarcha Filaret Romanow, wróciwszy do Moskwy w 1619 r., zachował
zdecydowanie negatywny stosunek do Polski, co miało znaczące następstwa nie
tylko dla póz
niejszej polityki Moskwy, ale szczególnie w postaci obskuranckiej
postawy, w stosunku do wszystkiego co polskie i szerzej katolickie, w Moskwie w l.
1619-1633. Ponadto wiadomo, że wielu innych Moskali, którzy odwiedzili obóz
Zygmunta (zarówno tych, którzy zostali jego poddanymi, jak i tych, którzy wrócili
do Moskwy) aktywnie chłonęło polską kulturę codzienną. Wśród nich bodajże
najbardziej wyrazistą postacią był djak3 Iwan Gramotin, którego spotykamy, jak
podaje D.W. Lisejcew, w Moskwie w 1614 r. jako posłańca króla, i który wkrótce
* Artykuł powstał w ramach pracy nad projektem Centrum badań podstawowych Uniwersytetu
Naukowo-Badawczego  Wyższej Szkoły Ekonomii (&$ #-(-): �>4286=K5 8 ?@>=8F05<K5
3@0=8FK: 8AB>@8O B@0=A3@0=8G=KE :><<C=8:0F89 8 <>18;L=>AB8 2 0;B89A:>< @538>=5 2@>?K.
1
Ludność państwa moskiewskiego dzieliła się na ludzi: a) na służbie (A;C68;KE), b) podatkowych
(BO3;>2KE) i c) niepodatkowych. Pierwsza kategoria obejmowała ludzi pozostających na służbie państwa.
Dzielili się oni na urzędników (G8=>2): dumnych, służbę moskiewską i służbę miejską. Do drugiej z tych
grup należeli: 1) stolnicy, 2) strjapczije, 3) dworzanie moskiewscy i 4) żylcy.
2
Więcej na ten temat patrz: . . $;>@O, >;LA:>-;8B>2A:0O 8=B5@25=F8O 2 >AA88 8 @CAA:>5
>1I5AB2>, Moskwa 2005.
3
Djak  wyższy pracownik kancelaryjny w Państwie Moskiewskim [przyp. red.].
8 Adrian Aleksandrowicz Selin
powraca na służbę w przykazach4, aby ostatecznie stanąć na czele poselskiego
przykazu5 po śmierci djaka Piotra Tretjakowa6. W każdym bądz
razie potencjał
takich stosunków był ogromny i daleki od pełnego wykorzystania na pocz. XVII w.
Wśród odwiedzających obóz królewski pod Smoleńskiem było wielu
działaczy drugorzędnych, jednakowoż bardzo znaczących w nowogrodzkim życiu
politycznym pocz. XVII w. To, np. Matwiej Bolszoj Lwow, pełniący godności
wojewody w latach 1611  1614, Bogdan Dubrowskij  nowogrodzki posłaniec w
1613 r., który dostarczył do Nowogrodu widomość o koronacji Michaiła
Romanowa, a póz
niej aktywny uczestnik pertraktacji na Pieskach i w Stołbowie;
Murat Pierieswietow  rostowski szlachcic, który uciekł do obozu szwedzkiego w
1613 r. po Tichwinem a po 1617 r. został poddanym króla Gustawa Adolfa.
Obserwujemy także działaczy większego kalibru, których początek kariery wiąże
się z ziemią nowogrodzką. To Lew Pleszczejew, krajczy cara Władysława i Andriej
Palicyn  bohater obrony ramyszewskiego zamku7.
y
ródła informujące o osobach odwiedzających obóz królewski zostały
opublikowane w wieku XIX i na pocz. XX, ale do dziś pozostają słabo zbadane.
Mowa o księdze wpisów darowanych gramot króla różnym ludziom na służbie
(opublikowana przez Imperatorską Komisje Archeologiczną), oraz wypiski z księgi
rozchodów, przedstawioną przez wielkiego podskarbiego koronnego Stanisława
Warszyckiego sejmowi warszawskiemu z 1611 r. (opublikowana w 1912 r. przez D.
Cwietajewa)8, w której zostały wykazane wydatki na utrzymanie jeńców i
internowanych, a wśród nich i Nowogrodzian. Poza tym udało się ustalić daty i
okoliczności specjalnej misji, wysłanej z Nowogrodu przez Iwana Sałtykowa do
króla pod Smoleńsk, z wiadomością o tym, że miasto całowało krzyż9 carowi
Władysławowi. Sądzę, że właśnie ta część Nowogrodzian, która otrzymała nadania,
znalazła się pod Smoleńskiem w składzie tej misji. Jednym z jej członków był,
przybyły razem z Sałtykowem do Nowogrodu jesienią 1610 r. Jakow
Awksentjewicz Daszkow. 23 grudnia 1610 r. otrzymał on, razem z poddjaczym
Wasilijem Bechtiejewem, wi>dro10 wina z nowogrodzkiego winnego składu �4;O
4
Przykazy (ros. ?@8:07K)  umowna nazwa rosyjskich urzędów centralnych z XV-XVIII wieku
kierujących poszczególnymi resortami lub wydzielonymi, według różnorodnych kryteriów, grupami
spraw, ściśle podporządkowanych carowi. Dzieliły się na podejmujących decyzje sędziów i na kancelarię
kierowaną przez djaka, w której pracowało kilkudziesięciu poddjaczych. Apogeum rozwoju i działalności
przypada na XVI i XVII w. Zostały zlikwidowane przez Piotra I. W rzeczywistości często nosiły inne
nazwy jak: pałata, izba, dwor, triet , czetwiert [przyp. red.].
5
Posolskij Prikaz  urząd centralny państwa kierujący w latach 1549-1720 polityką zagraniczną,
sprawami jeńców i in. Za panowania Piotra I zastąpiony przez Kolegium Spraw Zagranicznych [przyp.
red.].
6
. . 8A59F52, >A>;LA:89 ?@8:07 2 M?>EC !<CBK, t. 1, Moskwa 2003, s. 96.
7
/. . 018=>28G, 8G=>AB8 !<CB=>3> 2@5<5=8. =4@59 $54>@>28G 0;8FK=,  725AB8O
!0@0B>2A:>3> 3>AC40@AB25==>3> C=825@A8B5B0 2009, t. 9, seria:  AB>@8O, 564C=0@>4=K5
>B=>H5=8O , wyd. 2, s. 70-83.
8
. &25B052, &0@L 0A8;89 (C9A:89 8 <5AB> ?>3@515=8O 53> 2 >;LH5, t. 2  @8;>65=8O :
8AB>@8G5A:><C 8AA;54>20=8N , Warszawa 1902, s. V-X.
9
Składało przysięgę [przyp. red.].
10
Wiodro  dawna ruska miara płynów i ciał sypkich, równa 1/40 beczki, ok. 12,3 l [przyp. red.].
Nowogrodzianie pod Smoleńskiem zimą 1610-1611 roku 9
;8B>2A:85 ?>AK;:8. 3 stycznia 1611 r. zostali oni obdarowani przez króla pod
Smoleńskiem11. 18 grudnia 1610 r. pół wiadra wina otrzymała Sofija, żona Jakowa
Daszkowa, �4;O 1>;57=8, najpewniej, pozostawiona przez męża w Nowogrodzie.
Jeszcze jedno wiadro wina Jakow Daszkow dostał powróciwszy do Nowogrodu 31
stycznia 1611 r.
Tym samym obserwujemy cztery podstawowe drogi którymi trafiali
Nowogrodzianie do obozu pod Smoleńskiem: 1) niewola w bitwach 1610 r.; 2)
udział w poselstwie z Tuszyna w lutym 1610 r. (poselstwo Sałtykowa); 3) udział w
poselstwie latem 1610 r. (poselstwo patriarchy Filareta) i 4) poselstwo
Nowogrodzian jesienią 1610 r. Wśród Nowogrodzian, którzy zalez
li się przy królu
pod Smoleńskiem, były znane postaci póz
niejszej historii Nowogrodu z okresu
Wielkiej Smuty. Oto co możemy o nich powiedzieć.
Wśród pozostających na służbie ludzi z północno-zachodnich części Państwa
Moskiewskiego wziętych do niewoli przez armię Rzeczypospolitej w 1610 r., jako
pierwszego należy wspomnieć Bogdana Dubrowskiego. Znalazł się w obozie
Zygmunta III w lipcu 1610 r., gdzie otrzymał potwierdzenie na swoje dobra
położone w kluczu (?>3>AB5) bołonskim a należące do piątki (?OB=8FK)12 bieżeckiej
i ponownie  bił czołem o darowanie dworowej wsi Ugły w kluczu strupińskim13.
Znaczące, że w dokumentach z września 1610 r. Dubrowskij zostaje nazwany
przedstawicielem piątki szełonskiej w poselstwie ks. Wasilija Golicyna, wysłanym z
Moskwy do króla pod Smoleńsk14. Ponadto według polskich z
ródeł Bogdan
Dubrowskij był wśród trzech Nowogrodzian (pozostali to: Roman Niejełow i Ugrim
Lwow), którzy poddali się razem z ks. F.A. Jeleckim pod Carowym Zajmiszczem i
którzy 20 lipca 1610 r. otrzymali ogólne wspomożenie w wysokości 400 florenów15
(z nimi był Toropczanin Timofiej Wierigin). 26 lipca 1610 r. 150 florenów otrzymał
namiestnik (�palatino) Isifo-Wołockiego klasztoru ks. Michajło Biełosielskij, także
Nowogrodzianin16. 20 grudnia 1610 r. B. Dubrowskij razem z bratem Tichnem
otrzymał jeszcze jedno nadanie od króla Zygmunta III. Król podarował
�=>23>@>4FC "8E>=C 8 >340=C 8=8G>< C1@>2A:8<& 2 (5;>=A:>9 ?OB8=5
A5;LF>< >43>I5< A 45@52=O<8, A5;LF>< !:>@K=8 A 45@52=O<817.
11
. &25B052, &0@L 0A8;89 (C9A:89& , s. XII.
12
Jednostka zarządu dóbr złożona z pięciu pogostów (tutaj  kluczy) [przyp.red.].
13
55AB@ G5;>18B89 :>@>;N !8387<C=4C >B @CAA:8E ;N459 > 2>BG8=0E 8 ?><5ABLOE. (>4 !<>;5=A:><.
1610), [w] . . !CE>B8=, 5<5;L=K5 ?>60;>20=8O 2 >A:>2A:>< 3>AC40@AB25 ?@8 F0@5 ;048A;025. 1610
1611 33., Moskwa 1911, s. 115; 0;>20==K5 8 4@C385 3@0<>BK ?>;LA:>3> :>@>;O !8387<C=40 <>A:>2A:8<
A0=>2=8:0<, 42>@O=0<, 45BO< 1>O@A:8< 8 4@C38< ;8F0< =0 >BG8=K 8 ?><5ABLO, 45=56=K5 8 E;51=K5 >:;04K,
42>@K 8 ?@. ?> A;CG0N 871@0=8O AK=0 53>, :>@>;528G0 ;048A;020 =0 >A:>2A:89 ?@5AB>;. 1610 1612, [w]
:BK 0?04=>9 >AA88, Sankt Petersburg 1851, t. 4, s. 340 341, ! 167.
14
<5==0O @>A?8AL <>A:>2A:8< ?>A;0<, >B?@02;5==K< : ?>;LA:><C :>@>;N !8387<C=4C 4;O
?@83;0H5=8O AK=0 53>, :>@>;528G0 ;048A;020 =0 >A:>2A:89 ?@5AB>;. 1610, A5=BO1@O, [w] :BK 0?04=>9
>AA88, Sankt Petersburg 1851, t. 4, s. 318 319.
15
. &25B052, &0@L 0A8;89 (C9A:89& , s. VIII.
16
Tamże.
17
0;>20==K5 8 4@C385 3@0<>BK& , ! 736, s. 401. Sioło Pogoszcze leżało w kluczu korostynskim w
piątce szełonskiej, niedaleko od południowego brzegu jez. Ilmień; przysiółek Skoryni  zapewne w należał
do sioła i klucza Korostyń.
10 Adrian Aleksandrowicz Selin
Jednak już w drugiej połowie 1611 r. Bogdan Dubrowskij znów znajduje się
w Nowogrodzie. W jaki sposób i w jakich okolicznościach wrócił do miasta tego
obfitującego w wydarzenia roku, do dziś pozostaje niejasnym. Wraz z końcem
września 1612 r. zaczyna się nowy ważny etap kariery Bogdana Dubrowskiego. W
okresie utrzymywania kontaktów między nowogrodzkimi władzami i liderami
jarosławskiego pospolitego ruszenia on niejednokrotnie był posłańcem od władz
nowogrodzkich do moskiewskich bojarów i odwrotnie.
27 września 1612 r. pokwitował otrzymanie 20 rubli, wydanych mu na
podróż do Moskwy s posłaniem do bojarów i do �A59 75<;518. 6 paz
dziernika
1612 r. przywiózł do Nowogrodu odpowiedz
spod Moskwy19. Wkrótce znów wraca
pod Moskwę, a 15 listopada 1612 r. zostaje wysłany do Nowogrodu z odpowiedzią
dla metropolity Izydora o zaakceptowaniu kandydatury królewicza szwedzkiego20.
W połowie grudnia on znów jest w Moskwie, skąd przybywa do Nowogrodu 18 lub
19 stycznia 1613 r.21 D.W. Lisiejcew, pisząc o ustanowieniu przez nowe władze
moskiewskie Romanowów kontaktów dyplomatycznych z obcymi państwami,
traktuje odesłanie B. Dubrowskiego z Moskwy do Nowogrodu jako ważne
posunięcie polityczne, nie biorąc pod uwagę, że on zwyczajnie stale kursował
między Nowogrodem a Moskwą jako goniec22.
Przyjazd Dubrowskiego z Nowogrodu do Moskwy został odnotowany w
Nowym Latopisie. Zgodnie z tym z
ródłem, Dubrowskij z imieniu J. P. de la Gardie
zapewniał, że królewicz Karol Filip już idzie do Nowogrodu, ale został odrzucony
przez zebranych na zgromadzeniu wyborczym23. Ta wiadomość została już
przeanalizowana przez N.I. Kostomarowa24. Póz
niej o tym epizodzie kariery
Dubrowskiego wspominali wszyscy następni badacze Smuty. Wedle Juchana
Widekinda, Bogdan Dubrowskij przekonywał Moskwiczy, że Karol Filip jest już
blisko, jednak oni, jak podaje szwedzki historyk, już zdecydowali się odstąpić od
kandydatury szwedzkiej25. Wieści przywiezione przez Dubrowskiego do
Nowogrodu stały się podstawą do podjęcia wielu politycznych decyzji, a
szczególnie określiły stosunek władz szwedzkich do nowo wybranego cara
Michaiła. Sam Bogdan Dubrowskij został przyjęty na służbę w dworowych siołach
korostynskich26. 14 czerwca 1614 r. pod Bronnicami opuścił on pułk S. Korbona i
przeszedł za Mstę, do wojsk ks. D.T. Trubeckiego.
18
0A?8A:0 >340=0 C1@>2A:>3> 2 ?>;CG5=88 8< 45=53 =0 4>@>3C 2 >A:2C. 1612. 27.09 - Svenska
Riksarkiv, Ockupationsarkivet fr�n Novgorod [dalej jako: RA, NOA], seria 2: 288, k. 1.
19
. . 0<OB8=,  2>?@>AC >1 871@0=88 0@;0 $8;8??0 =0 @CAA:89 ?@5AB>; (1611 1616 3.), Jurjew
1913, s. 70.
20
. . 0<OB8=, >AA8O 8 (25F8O 2 =0G0;5 XVII 25:0. G5@:8 ?>;8B8G5A:>9 8 2>5==>9 8AB>@88,
Sankt Petersburg 2008, s. 112 113.
21
Tamże, s. 108 109.
22
. . 8A59F52, >A>;LA:89 ?@8:07 2 M?>EC !<CBK, Moskwa 2003, t. 1, s. 28.
23
>2K9 ;5B>?8A5F, [w] %@>=8:8 !<CB=>3> 2@5<5=8, Moskwa 1998, s. 379.
24
. . >AB><0@>2, !<CB=>5 2@5<O >A:>2A:>3> 3>AC40@AB20 2 =0G0;5 XVII 25:0, Sankt Petersburg
1868, t. 3, s. 292 293.
25
.E0= 845:8=4, AB>@8O 45AOB8;5B=59 H254A:>-<>A:>28BA:>9 2>9=K, Moskwa 2000, s. 266.
26
5;> > 2K45;5=88 !. . !:@K?8FK=K< 8 ?>4LOG8< <. ;8A552K< 3>AC40@520 E;510 2 ?>@E>2A:8E
42>@F>2KE A5;0E. 1613. 11.07 16.09 - RA, NOA, seria 2:50, k. 32v.
Nowogrodzianie pod Smoleńskiem zimą 1610-1611 roku 11
Od tego momentu zaczyna się nowy etap służby Bogdana Dubrowskiego.
Zalicza się do najbardziej aktywnych uczestników procesu między Moskwą a
szwedzką administracją Nowogrodu, najpierw w Pieskach (tzw. diedierinskie
pertraktacje), a potem w Stołbowie.27
W 1617 r. Dubrowskij wrócił do Nowogrodu razem z moskiewskimi posłami
i kontynuował służbę w mieście. W 1618 r. zostaje wspomniany jako naczelnik
strzelców w Pskowie, uczestnik pertraktacji z feldmarszałkiem K.K. Jullenjelmem28.
W czasie wojny smoleńskiej pozostawał w Moskwie29. Póz
niejsza jego służba przez
kilka lat wiązała się z dyplomacją. Na pocz. września 1639 r. wysłano go do
Mołdawii celem zbadania pochodzenia, planów i celów �65HC9A:>3>30. W
kwietniu 1643 r. został podniesiony do godności dworzanina i skarbnika
(:07=0G5O)31. W randze skarbnika i namiestnika kadomskiego brał udział w
poselstwie ks. A.N. Trubeckiego i G.G. Puszkina do Szwecji w 1647 r.32 Przez
ostatnie lata życia kontynuował służbę w przykazie skarbowym, zajmując
stanowisko skarbnika do 1659/60 r. Zgodnie z Ruskim Słownikiem Biograficznym
umarł w 1662 r. a urodził się ok. 1585 r., tym samym końcowe etapy jego kariery
przypadły na bardzo już sędziwe lata jego życia - między 75 80 lat.
Innym znanym nowogrodzianinem, którego spotykamy w obozie króla był
Matwiej Bolszoj syn Siemiona Lwow. Co prawda wyżej wzmiankowane z
ródła
polskie nie wymieniają Matwieja Lwowa wśród jeńców, ale uważam, że tylko w ten
sposób mógł się znalez
ć w obozie Zygmunta III już w połowie sierpnia 1610 r. 15
sierpnia 1610 r. nazwany dworzaninem Matwiej Lwow otrzymał gramotę  =0
>BG87=K 8 ?><5ABLO 53>, 45@52=N >==> 5=LH>5, ;8=A:>, ?>;45@52=8
>@:8 33. Po raz pierwszy imię tej postaci spotkałem w księgach kabalnych34 1602-3
r., kiedy zapisał na siebie chłopa w piątce szełońskiej razem ze swoimi czterema
braćmi (on był trzecim z pięciu); najwyraz
niej w tym czasie wszyscy bracia żyli w
majątku swojego ojca Siemiona Lwowa. Do 1602 r. wiadomo o służbie tylko jednego
27
B?8A:0 ?>A;>2 :=. . . 575F:>3> A B>20@8I0<8 2 >A>;LA:89 ?@8:07 > E>45 ?5@53>2>@>2. 1617.
29.01 - >AA89A:89 3>AC40@AB25==K9 0@E82 4@52=8E 0:B>2 [dalej jako: ], zesp. 96. 1617, sygn. 2,
k. 2 23.
28
B?8A:0 ?A:>2A:8E 2>52>4 :=. . $. "@>5:C@>20 A B>20@8I0<8 2 >A>;LA:89 ?@8:07 > ?5@53>2>@0E A .
. .;;5=J5;L<>< >1 >B40G5 4>20 8 > 70?@>A5 ?>A;54=53> > 2>7<>6=>9 A;C615 C2>;5==KE 87 H254A:>9 0@<88
@0B=KE ;N459 >A:>2A:><C 3>AC40@AB2C. 1618, 45:01@O ?>A;5 18  , zesp. 96. 1619, sygn. 1, k. 46 48.
29
07@O4=0O :=830 1550 1636 3., Moskwa 1975, t. 2, cz. 1 2, s. 382.
30
. C1>28:, !0<>720=FK. �!K=>2LO (C9A:>3> 8 8E AC4L10,  >48=0 2005, ! 11, s. 32.
31
>O@A:0O :=830 1639 3., oprac. . . 048:, . . C:8G52, . . >3>68=, Moskwa 1999, s. 114;
. . 02;>2, A=>2=K5 B5=45=F88 87<5=5=8O A>AB020 >O@A:>9 C<K 2 3>4K F0@AB2>20=8O 8E08;0
$54>@>28G0 (1613 1645), [w] >AA89A:0O 3>AC40@AB25==>ABL. AB>@8G5A:0O 48=0<8:0, Iżewsk 2001, s. 83;
@02OI0O M;8B0 CAA:>3> 3>AC40@AB20. IX  =0G0;> XVIII 2. G5@:8 8AB>@88, Sankt Petersburg 2006, s. 318.
32
07JOA=5=85 H254A:8E ?>A;>2 > AB0BLOE, :>B>@K5 27 >:BO1@O 1K;8 ?5@540=K @CAA:8< CG0AB=8:0<
?5@53>2>@>2, 1>O@0< 8 A>25B=8:0<: ;5:A5N 8:8B8GC "@C15F:><C, @83>@8N 02@8;>28GC CH:8=C,
>340=C 8=8GC C1@>2A:><C 8 A5:@5B0@O< 070@8N 20=>28GC '8AB><C, 8E08;C <8B@8528GC
>;>H5=8=C. 1647. 31.10, [w] -:>=><8G5A:85 A2O78 <564C >AA859 8 (25F859 2 XVII 2., Moskwa 1981, cz. 1,
s. 168 183.
33
0;>20==K5 8 4@C385 3@0<>BK..., s 341, ! 168.
34
Księgi kabalne (rus. :010;L=K5 :=838)  księgi, w których zapisywano transakcje dotyczące
chłopów oddawanych w zastaw za dług.
12 Adrian Aleksandrowicz Selin
z braci Lwowów, Pierwszego35 (miejski syn bojarski z przydziałem 250 ćwierci36);
zapewne żaden z jego młodszych braci nie skończył jeszcze 15 lat (diesjatni37 z 1605
r. dla piątki szełońskiej nie zachowały się i czas zapisu na służbę38 tamtejszych
ziemian nie jest znany)39. Tym samym, w sierpniu 1610 r., Matwiej Lwow
najprawdopodobniej miał zaledwie mniej niż 22 lata.
Po otrzymaniu królewskiego nadania pod Smoleńskiem, już w styczniu 1611
r. Matwieja Lwowa spotykamy w Nowogrodzie, gdzie osiągnął wydzielenie dla
siebie majątku ziemskiego (pomiestja) zgodnie z królewską gramotą40. 25 grudnia
1611 r. wraz z innymi Nowogrodzianami podpisuje umowę o wysłaniu do Szwecji
poselstwa celem zaproponowania tronu moskiewskiego jednemu z książąt
szwedzkich41. Potem służył on na stanowiskach wojewodów, szczególnie
intensywnie w 1612-1613 r. Między 6 a 23 stycznia 1612 r. został mianowany
wojewodą w dobrach Jugostica w pułku Kobrona, gdzie zastąpił Woina
Nowokszczenowa42. 9 lutego 1612 r. napisał do bojarów w odpowiedzi na ukaz
wyruszenia w pochód z Kobronem i pójścia  =0 2@03>2 =0 ;8B>2A:8E ;N459 8
?@><KH;OB8 2<5AB5 70 >48= A:>;:> <8;>A5@4K9 >3 ?><>G8 40AB , prośbę iść
na Starą Russę przez Nowogród, tak jak rekruci  =038 8 3>;>4=K 43. W marcu 1612
r. razem z pułkiem Kobrona został wysłany na ludzi litewskich, stojących niedaleko
35
!?8A:8 45B59 1>O@A:8E, =>2>:@5I5=KE B0B0@ 2A5E ?OB8=, B>@>?G0=, E>;<8G59, =52;O=,
?CAB>@652F52, ?@85E02H8E 2 >23>@>4 4;O 2AB@5G8 40BA:>3> :>@>;528G0. 1602, 023.  !0=:B-
5B5@1C@3A:89 8=AB8BCB 8AB>@88, kolekcja 183, karton 1, sygn. 38, k. 24.
36
5B25@BL, G5B25@B8=0  ruska miara objętości płynów (1 ćwierć = ź wiadra = 3,0748 l) i ciał
sypkich (1 ćwierć = 2 ośminy = 8 czetwierikam = 64 garnce = 209,91 l).
37
5AOB=8  dokumenty w Państwie Moskiewskim w XVI XVII wieku, będące spisami ludzi na
służbie państwowej. Sporządzano je w czasie przeglądu wojsk celem zachowania kontroli nad wojskiem i
wydawania wynagrodzenia w monecie i nadziałach ziemi [przyp. red.].
38
5@AB0=85  w Państwie Moskiewskim w XVI-XVII w. przyjęcie dworzan, dzieci bojarów oraz
kozaków miejskich na służbę wojskową z jednoczesnym przyznaniem ziemskiego (pomiestje) i
pienieżnego wynagrodzenia [przyp.red.].
39
>23>@>4A:85 70?8A=K5 :010;L=K5 :=838 100-104 8 111 3>4>2, Moskwa - Leningrad 1938, s. 393.
40
>;N1>2=0O G5;>18B=0O 0B25O >;LH>3> L2>20, 8:8D>@0 8 20=0 >;KG>2KE, !B5?0=0
CAB>H:8=0 8 $54>@0 %0@;0<>20 > @0745;5 8<8 ?>60;>20==>3> 8< ?><5ABLO 87<5==8:0 $54>@0 OA=8FK=0.
1610/11 - RA, NOA, seria 1:41, frag. 3; B45; 3C1=K< AB0@>AB>9 $54>@>< 5;LO<8=>2K< 0B25N !5<5=>2C
>;LH><C L2>2C 87<5==8GL53> ?><5ABLO $54>@0 5A=8FK=0 2 "C@A:>< ?>3>AB5 (5;>=A:>9 ?OB8=K 8
>AB0B:0 MB>3> 65 ?><5ABLO  8:8D>@C ;D5@L52C AK=C 8 20=C !B5?0=>2C AK=C >;KG52K<, !B5?0=C
=4@552C AK=C CAB>H:8=C 8 $54>@C !5<5=>2C AK=C %0@;0<>2C. 1611. 5.01 - RA, NOA, seria 1:41, s. 149-
156.
41
@83>2>@ =>23>@>4A:>3> <8B@>?>;8B0 A84>@0, 2>52>4K :=. 20=0 8:8B8G0 >;LH>3> 4>52A:>3> 8
75<A:8E G8=>2 >1 >B?CA:5 2 !B>:3>;L< .@L52A:>3> 0@E8<0=4@8B0 8:0=4@0 A C?>;=><>G5==K<8 4;O
?@54;>65=8O >AA89A:>3> ?@5AB>;0 >4=><C 87 H254A:8E ?@8=F52. 1611. 25.12, [w] >?>;=5=8O : :B0<
8AB>@8G5A:8<, t. 1, Sankt Petersburg 1846, ! 162, s. 283-285.
42
'5;>18B=0O 0B25O >;LH>3> !5<5=>20 AK=0 L2>20 /:>2C 5;030@48 =0 ?@56=53> N3>AB8F:>3>
2>52>4C >8=0 >2>:I5=>20 2 B><, GB> B>B =5 >AB028; 5<C =0:070 8 =0 >340=0 4>4C@>20 2 B><, GB> B>B
=5A?@0254;82> >128=O5B 53> 2 ?>AK;:5 =5<5F:8E ;N459 3@018BL ?><5ABL5 <8B@8O 5;5=8=0. 1612, ?>A;5
23.01 - RA, NOA, seria 2:73, k. 73.
43
'5;>18B=0O (>B?8A:0) 0B25O >;LH>3> L2>20 1>O@0< 8 2>52>40< A ?@>AL1>9 @07@5H8BL 84B8 87
.3>AB8F 2 !B0@CN CAC =5 G5@57 H03C, 0 G5@57 >23>@>4 8 >B?@028BL 42>@O=, =5 O282H8EAO : L2>2C 8
682CI8E 2 >23>@>45 A>18@0BL :>@<0 2 =>2>?@8?8A=KE ?>3>AB0E. 1612. 9.02 (?) - RA, NOA, seria 2:73, k.
139-140.
Nowogrodzianie pod Smoleńskiem zimą 1610-1611 roku 13
od Nowogrodu. Wedle wszelkiego prawdopodobieństwa w tej wyprawie Lwow
służył osobiście, ponieważ wtedy otrzymał od bojarów polecenie pozostawienia
Jugostic i dalej zajmować się wojskowo-gospodarczą obsługą pułku Kobrona44. W
lipcu 1613 r. służył jako drugi wojewoda w Porchowie razem z I.I. Krjukowym45.
Ostatnia wzmianka o nim pochodzi z 14 kwietnia 1615 r. zaraz po określeniu przez
Gornego ultimatum Nowogrodzianom na zastanowienie czy będą przysięgać
Gustawowi Adolfowi. Tego dnia Matwiej poręczył za Nowogrodzianina Nikitę
Fiodorowa Suponiewa46. Wkrótce, zapewne, wojewoda umarł, gdy tymczasem
Moskwa i de la Gardie już zaczynali określać na jakich warunkach zawrą pokój.
Jeszcze jednym znanym nowogrodzianinem, który znalazł się w obozie króla
Zygmunta III Wazy, był Wieniedikt syn Wasilija Chomutow, z nowogrodzkiego
rodu Chomutowów, o którym miałem już okazję pisać47. Wieniedikt Chomutow jest
znany od końca XVI w. 20 sierpnia 1599 r. przez niego podano gramotę z przykazu
posolskiego do Iwangorodu48. W tym czasie był jeszcze dosyć młody człowiekiem;
w dokumentach 1603/04 r 1605 r. nazywano go służiłym nowikom49, ponadto w l.
1607-1609 znacznie wzrosło jego wynagrodzenie  do 550 ćwierci50 6 grudnia 1610 r.
W. Chomutow w obozie królewskim pod Smoleńskiem został mianowany
wojewoda w Orieszku51. Zgodnie z gramotą cara Władysława (wydaną najpewniej
zimą 1610/11 r.) przysługiwało mu wynagrodzenie w wysokości już 700 ćwierci52.
Chomutow jest znany jako drugi wojewoda Orieszka w lutym 1611 r., towarzysz ks.
A.T. Rostowskiego. 20 lutego 1611 r. otrzymał on list od J. de la Gardie53. To właśnie
on był jednym z kierujących oporem Orieszka wobec szwedzkich wojsk w l. 1611-
1612. Za to 30 stycznia 1612 r. nowogrodzkie władze odebrały Chomutowowi
pomiestje: �8 B> C =53> ?><5ABL5 27OB> 8 >B40=> 20=C 8 5B@C 0@0=>2K<, 70 B>
GB> >=, 5=548EB, A845; 2 >A045 2 @5H:554. Jednak po kapitulacji Orieszka nowe
44
0<OBL =>23>@>4A:8E 1>O@ 0BD5N !5<5=>2C AK=C L2>2C > 1>52KE 459AB28OE ?@>B82 ;8B>2A:8E
;N459. 1612, <0@B - RA, NOA, serie 2: 75, k. 15.
45
5;> > 2K45;5=88 !. . !:@K?8FK=K< 8 ?>4LOG8< <. ;8A552K< 3>AC40@520 E;510 2 ?>@E>2A:8E
42>@F>2KE A5;0E. 1613. 11.07-16.09 - RA, NOA, seria 2:50.
46
>@CG=0O 70?8AL ?> 8:8B5 $54>@>25 AK=5 !C?>=525. 1615. 14.04 - RA, NOA, serie 2: 22, k. 8.
47
. . !5;8=, >23>@>4A:85 AC4L1K !<CB=>3> 2@5<5=8, Wielki Nowogród 2009.
48
@0<>B0 87 >A>;LA:>3> ?@8:070 : 820=3>@>4A:><C 2>52>45 :=. .. >AB>2A:><C. 1599. 20.08, [w]
B?@02:0 2 C3>482 3>ABO "8<>D5O KE>4F0 A ?@>AL1>9, GB>1K H254K 4>72>;8;8 2 =0E>4OI5<AO B0< E@0<5
A2. 8:>;0O >B?@02;OBL A;C61C ?> 3@5G5A:><C 70:>=C. '5@=K9 C:07K > ?>AK;:5 2 C3>482 E;510. 1599. 22.02 
, zesp. 96. 1599, sygn. 1, k. 14.
49
5AOB=O >4A:>9 ?OB8=K 1605 3>40, oprac. ..OB;52K<,  725AB8O >AA89A:>3>
35=50;>38G5A:>3> >1I5AB20 1911, ! 4, s. 489
50
5;> ?> G5;>18BLN > ?><5ABL5 :=. 20=0 0A8;L520 AK=0 @>?>B:8=0. 1614, >:BO1@O - RA, NOA,
seria 2: 186, k. 76-82.
51
0;>20==K5 8 4@C385 3@0<>BK..., s. 394, ! 681.
52
5;> ?> G5;>18BLN > ?><5ABL5 :=. 20=0 0A8;L520 AK=0 @>?>B:8=0. 1614, >:B. - RA, NOA, seria 2:
186, k. 76-82.
53
. . >@4B, 7 A5<59=>3> 0@E820 3@0D>2 5;030@48, Jurjew 1894, s. 12.
54
5;> ?> G5;>18BLN > ?><5ABL5 :=. 20=0 0A8;L520 @>?>B:8=0. 1614, >:B. - RA, NOA, seria 2: 186,
k.76-82; B45;L=K5 :=838 ?><5ABLO 20=C @83>@L52C AK=C >@0=>2C 2 >A:@5A5=A:>< CG5=A:>< 8
<8B@852A:>< 0?5F:>< ?>3>AB0E 1>=56A:>9 ?OB8=K 8 >B?8A=K5 :=838 >AB0B:0 ?><5ABLO 5=548:B0
%><CB>20 =0 3>AC40@O. 1612. 30.01, - RA, NOA, seria 1: 24, s. 1. 6-12.
14 Adrian Aleksandrowicz Selin
władze nowogrodzkie przyznają mu ważne nominacje wojewódzkie. W lutym 1614
r. w Nowogrodzie rozprzestrzeniły się wieści, że Wieniedikt Chomutow
przyprowadził ze Szwecji do Nowogrodu pomocniczy oddział, złożony z 2000 ludzi
litewskich55 Jednak już w sierpniu 1614 r. jego majątek w kluczu dudorowskim znów
został ogłoszone jako własność zdrajcy, a dochód z niego przeszedł na władcę56. W
dokumentach z paz
dziernika 1614 r. widnieje, że  5=548:B 3>AC40@N :>@>;528GC
87<5=8;, >BJ5E0; : <>A:>2A:8< ;N4O< 57, a wkrótce, przed czerwcem 1615 r.,
poległ58.
Pod Iosifo-Wołkołamskim klasztorem został wzięty do niewoli Murat
Pierieswietow (Murat Pereswietok), który otrzymał 6 czerwca 1610 r. razem z
innymi ruskimi dziećmi bojarskimi 80 florenów od króla59. Co prawda pochodził on
z rostowskiego rodu  ludzi na służbie (A;C68;KE ;N459), ale znaczna część jego
życia była związana z Nowogrodem. Nie znam przebiegu jego służby w l. 1611-
1612, jednak latem 1613 r. Murat był w wojskach ks. S.W Prozorowskiego, które
zmierzały z Moskwy na Psków, ale skręciły na Nowogród i połączyły się z
powstałym przeciw Szwedom garnizonem tichwinskim. Historia zmagań pod
Tichwinem latem  wczesną jesienią 1613 r. zachowała imię zaledwie jednego
człowieka, który opuścił pułki moskiewskie i przeszedł na stronę szwedzką. Był
nim właśnie Murat Pierieswietow. W l. 1614-1615 (kiedy nie wiadomo, ale przed
Paschą 1615 r.) był wśród pierwszych nowogrodzian, którzy złożyli przysięgę
Gustawowi Adolfowi. W 1617 r. uciekł wraz ze Szwedami za granicę i dał początek,
istniejącemu do dziś, szwedzkiemu rodowi Peresvetoff-Morath60.
Jeśli mowa o innych osobach, związanych z Nowogrodem, które otrzymały
królewskie nadania, to należy wspomnieć Andrieja Palicyna, krewnego znanego
troickiego szafarza (kelara), działacza obozu tuszyńskiego. 18 listopada 1610 r.
uczestnik podmoskiewskiego poselstwa do króla  A.F. Palicyn, otrzymał tytuł
dworski - AB@O?G89 A ?;0BL5<61. Jemu to król nadał jego rodzinną wieś Tiswę, na
55
B?8A:0 ?A:>2A:8E 2>52>4 :=. 20=0 %>20=A:>3> A B>20@8I0<8 > @0AA?@>A5 8<8 ?@82545==KE 87
?>AK;:8 O7K:>2-=5<5F:8E ;N459 > A259A:8E 45;0E 8 > :>;8G5AB25 2>9A:0 2 >23>@>45 A /:>2>< C=BCA>2K<.
1614, D52@0;O ?>A;5 24, [w] :BK >A:>2A:>3> 3>AC40@AB20. 1890, t. 1, s. 102.
56
B?8A=K5 8 2K45;L=K5 :=838 E;510 2 87<5==8GL8E ?><5ABLOE 2 ?>3>AB0E C4>@>2A:><, 65@A:><,
<8B@852A:>< 8?5=A:><, !C94>2A:><, 74K;8F:><, @;8=A:><, O38;5=A:>< 5B@0 @<>;8G0 %><CB>20.
1614. 14.08 - RA, NOA, serie 1: 49, s. 6.
57
5;> ?> G5;>18BLN > ?><5ABL5 :=. 20=0 0A8;L520 AK=0 @>?>B:8=0. 1614, >:B. - RA, NOA, seria
2: 186, k. 76-82.
58
H. Sundberg, The Novgorod Kabala Books of 1614-1616. Text and commentary, (Acta Universitatis
Stockolmiensis. Stockholm Slavic Studies, vol. 14). Sztokholm 1982, s. 39.
59
. &25B052, &0@L 0A8;89 (C9A:89& , s. VII. Dosłownie: �et soc�s, missis cum iuramento
fidelitatis a Magna Nowogardia. Dziękuję K.A. Bogdanowowi za tłumaczenie tego fragmentu.
60
6. %. 8=4, =35@<0=;0=4A:85 �@CAA:85 1>O@5 2 (25F88. E A>F80;L=K5 8 35=50;>38G5A:85 :>@=8,
Moskwa 2000; więcej patrz: . . 5@5A25B>2-C@0B, 7 >AB>20 2 =35@<0=;0=48N: . . 5@5A25B>2 8
4@C385 baijor K,  >23>@>4A:89 8AB>@8G5A:89 A1>@=8: wyd. 7 (17), Sankt Petersburg 1999, s. 366 376.
61
@0<>B0 >;LA:>3> >@>;O !8387<C=40 III > ?>60;>20=88 =4@5O 0;8FK=0 G8=>< AB@O?G53>. 1610,
=>O1@O 17, [w] !1>@=8: 3>AC40@AB25==KE 3@0<>B 8 4>3>2>@>2 [dalej jako: !], cz. 2, Sankt Petersburg
1819, ! 212, s. 464; >O@A:89 A?8A>: 1610/11 3., [w] .. !B>@>652, 0B5@80;K 4;O 8AB>@88 @CAA:>3>
42>@O=AB20,  B5=8O 2 1I5AB25 8AB>@88 8 4@52=>AB59 >AA89A:8E 1909, ks. 3, s. 84.
Nowogrodzianie pod Smoleńskiem zimą 1610-1611 roku 15
pd.-wsch. od jez. Ilmień62. Jednak już wkrótce wyjeżdża on do pułków
podmoskiewskich i w przyszłości aktywnie walczy z wojskami królewskimi. Latem
1611 r. A.F. Pierieswietow znajduje się w Troicy, a 23 sierpnia 1611 r. w klasztorze
Troice-Sergijew otrzymuje tę samą wieś Tiswę  �A2>N 2KA;C65==CN 2>BG8=C,
zachowując prawo dożywotniego władania ją. Podarowany mu przez króla majątek
leżał obok klasztornej wsi Sytino. Właśnie tam postanowił ufundować na dzień 20
marca daninę dla wspominania �8=>:0 !020B5N, 8=>:0 $5@0?>=B0, 0@LN,
==C, $>B8=8N, 2:A5=B8O, 5B@0, 5B@0, 20=0 C185==>3>63. Ciekawe kto z
rodu Palicynów skrywa się pod tymi zakonnymi imionami. Podkreślę, że w tym
czasie Nowogród i ziemia nowogrodzka były pod kontrolą władz ks. I.N. Bolszogo
Odojewskiego i gen. J. de la Gardie, więc realizacja tych nadań była możliwa
jedynie po pokoju stołbowskim z 17 lutego 1617 r.
Wraz z intronizacją Romanowów Andriej Palicyn staje się znanym dowódcą
kozackim. Jesienią 1613 r. jego kozacy przeprowadzili napad na Litwę, zajmując
miasteczka Ułę i Owsiej64. Zimą 1613/14 r. był oblegany w zameczku
ramyszewskim wiążąc znaczne siły szwedzkie. W następstwie czego otrzymał
bezprecedensowe nagrody od cara Michaiła.
Warto jeszcze wspomnieć o innym gościu obozu królewskiego zimą 1611 r. 
Lwie Pleszczejewie, towarzyszu Iwana Sałtykowa. Pleszczejew pochodzący z rodu
nowogrodzkich  dzieci bojarskich osiągnął znaczny awans społeczny w okrsie
Smuty. Jeśli we wrześniu 1592 r. z
ródła wymieniają go jako  mieszkającego na wsi ,
najwyraz
niej małoletniego  syna bojarskiego piątki bieżeckiej65, to już w 1604 r. z
tytułem żylca66 służy w wojsku wysłanym przeciw pierwszemu Samozwańcowi, z
wynagrodzeniem w wysokości 250 ćwierci67. Najwyraz
niej od tej służby zaczyna się
jego stopniowa kariera. W ciągu dwóch lat (1606-1607) zostaje stolnikiem cara
Wasyla Szujskiego68, a wkrótce znajduje się w obozie tuszyńców, gdzie otrzymuje
62
0;>20==K5 8 4@C385 3@0<>BK& , ! 538, s. 380.
63
. . 8@8G5=:>, :BK 75<;52;045=8O 8 E>7O9AB20 "@>8F5-!5@38520 <>=0ABK@O. 1584-1641,
Moskwa 2006, s. 38, 55, 143, 179, ! 109.
64
/. . 018=>28G, 8G=>AB8 !<CB=>3> 2@5<5=8..., s. 85.
65
1KA: 40=0 5?;N520, 3C1=>3> AB0@>ABK !B5?0=0 ;5:A0=4@>20 8 ?>4LOG53> 0=8;0 !>;>25F:>3> 2
8:>;LA:>< >;48=A:>< ?>3>AB5 2 $8;8=5 A;>1>4:5 > ?><5I8GL59 ?0H=5 2 8E09;>2A:>< ?>3>AB5 2 >AB25.
1592. 10.09  , zesp. 1209, sygn. 17139, k.65-71; 1KA: 40=0 5?;N520, 3C1=>3> AB0@>ABK !B5?0=0
;5:A0=4@>20 8 ?>4LOG53> 0=8;0 !>;>25F:>3> 2 8:>;LA:>< ?>3>AB5 2 >44C1L5 2 20=>25 > ?><5I8GL59
?0H=5 2 8:>;LA:>< ?>3>AB5 2 >;48=5 2 $8;8=>9 A;>1>4:5. 1592. 15.09  , zesp. 1209, sygn. 17139,
k.78-85v.
66
Żylcy (rus. 68;LFK)  jedna z kategorii ludzi na służbie w państwie moskiewskim (patrz przyp.
nr 1). Niektórzy z warstwy dzieci dworzan, dzieci bojarskich, strjapczich i stolników byli zobowiązani
zawsze przebywać w Moskwie i być gotowości do niesienia służby cywilnej i wojskowej. Nosili miano
Żylców. Zasadniczo był to rodzaj gwardii ochronnej, ale wykorzystywano ich do różnorodnych poleceń,
np. jako posłańców rozwożących gramoty (ukazy) władcy. Ludzie służący w miastach (gorodskije
służiłyje ludi), którzy awansowali do kategorii żylców, stwarzali, jeśli nie sobie to swoim dzieciom,
możliwość zrobienia kariery [przyp. red.].
67
>A?8AL @CAA:>3> 2>9A:0, ?>A;0==>3> ?@>B82 !0<>720=F0 2 1604 3., [w] . . !B0=8A;02A:89, "@C4K
?> 8AB>@88 >AC40@520 42>@0 2 >AA88 XVI-XVII 25:>2, Moskwa 2004, s. 366-420.
68
>O@A:89 A?8A>: 1606-1607 33., [w] tamże, s. 291-302)
16 Adrian Aleksandrowicz Selin
rangę krajczego69. W 1609 r. walczył w pułkach J. Zborowskiego, najpierw ,
najpewniej pod Twerem, a potem razem ze swoim dowódcą przeszedł do pułku
Sapiehy pod Troice-Sergiewskim klasztorem70. Jednym z pierwszych, z poselstwa
M.G. Saltykowa przybyłego z Tuszyna71, który znalazł się w obozie królewskim był
Lew Pleszczejew. 30 marca 1610 r. został nazwany krajczym, to jest tą rangą, którą
otrzymał od tuszyńskiego wora. Król nadał
@09G5<C L2C D>=0AL528GC ;5I552C =0 >BG87=C 8 ?><5ABLO 53>, 0 2 =8E:
2 >23>@>4A:>< C5745 2 565F:>9 ?OB8=5 42>@F>20O 2>;>AB:0 8?5=A:0O 8
@O4>: >@>28G8 A :010:>< 8 A B0<3>N 8 A ?5@52>7><, A5;> A5G=O A
45@52=O<8, 0 2 =8E 2 682CI5< B@8AB0 G5B25@B59 [& ]72.
Lipienskij Kotłowan, Borowicze, dworowa osieczeńska wołość  to znaczne
majątki w piątce bieżeckiej. W końcu XVI w. w pobliżu niego, w przysiółku
Michajłowa Niwa, żył młody Lew Pleszczejew, bez wątpienia on sam wskazał w
kancelarii królewskiej interesujące go dochodowe ziemie. 21 września 1610 r. L.
Pleszczejewowi, jak i innym tuszyńcom, zwrócono majątki w Moskwie73. Gdy w
1610 r. Iwan Sałtykow szedł na Nowogród, ok. 11 paz
dziernika 1610 r. na pomoc
jemu z rekrutami z bieżeckiej piątki przybył pod Nowogród lew Pleszczejew74. 18
listopada 1610 r. otrzymał z nowogródzkiego składu winnego 5 wiader wódki
(3>@OG53> 28=0)75.
23 stycznia 1611 r. w obozie królewskim przyznano Lwu Pleszczejewowi
wynagrodzenie w wysokości 1200 ćwierci 150 rubli z każdej76. Od cara Władysława
otrzymał on wysoką rangę dworską  >@C6=8G53>. Jego brat, Nowogrodzianin
piątki bieżeckiej Iwan Afanasjewicz Pleszczejew na pocz. września 1611 r. podał w
Moskwie prośbę (G5;>18B=CN) do cara Władysława o przyznanie mu dóbr
(pomiestja) ks. Aleksandra Timofiejewicza Rostowskiego, zmarłego w 1610/11 r. w
69
8AL<> :@02G53> L20 ;5I5520 35B<0=C /. . !0?535 > 2KAK;:5 ?0=0 (C;8=8F:>3> 87 ?>60;>20==>9
5<C !0<>720=F5< 2>BG8=K 2 !C740;LA:>< C5745. 1608/09,  :BK 8AB>@8G5A:85 , t. 2, Sankt Petersburg 1842,
! 125, s. 150-151; . . "N<5=F52, !<CB0 2 >AA88 =0G0;0 XVII AB>;5B8O. 2865=85 654<8B@8O II,
Wołgograd 1999, s. 546.
70
!:070=85 2@00<8O 0;8FK=0, oprac. . . 5@6028=a, Moskwa-Leningrad 1955, s. 181-182.
71
>2K9 ;5B>?8A5F& , s. 338.
72
0;>20==K5 8 4@C385 3@0<>BK& ., ! 46. s. 325.
73
. . 8A59F52, @8:07=0O A8AB5<0 >A:>2A:>3> 3>AC40@AB20& , s. 478.
74
20 4>=5A5=8O ?>;LA:><C :>@>;N !8387<C=4C III 8 AK=C 53> ;048A;02C !8387<C=4>28GC >B 1>O@8=0
20=0 !0;BK:>20 87 >23>@>40: > 2A5E ?@>8AH5AB28OE, A;CG82H8EAO A =8< ?> 2ABC?;5=88 22 >23>@>4A:CN
>1;0ABL 4;O ?@82545=8O 68B5;59 : ?@8AO35 :>@>;528GC ;048A;02C; > 1K2H59 1;87 A:>20 18B25 <564C
@>A>25F:8< 8 8A>2A:8<, A ?@>H5=85< > 2K2>45 2A5E :>@>;52A:8E 2>9A: 87 CB25@645==KE 2 25@=>AB8
B0<>H=8E >1;0AB59, =5?@8OB5;LA:8 ?>;O:0<8 @07>@O5<KE 8 CB5A=O5<KE; > ?@82545=88 8< =>23>@>4F52 :
?@8AO35 =0 25@=>ABL :>@>;528GC, >1 >B?@02;5=88 @0B=KE ;N459 2> A:>2, 20=3>@>4, /<C, >?>@L5 8 @5H5:
4;O ?@8=C645=8O 68B5;59 B5E 3>@>4>2 : @02=><5@=>9 ?>:>@=>AB8 8 > A:>@>9 ?@8AK;:5 2 >;LHC A>1@0==KE
A B0<>H=53> :@0O 45=53. 1610. 17.11, [w] !, t. 2, 1819, ! 209 i 210, s. 452-463
75
!1>@=8: ?0<OB59 =0 >23>@>4A:89 28==K9 ?>3@51 > 2K40G5 28=0, [w] RA, NOA, serie 2: 124, k. 34
76
?8AL 0@E820 >A>;LA:>3> ?@8:070 1626 3., cz. 1, Moskwa 1977, s. 118-119.
Nowogrodzianie pod Smoleńskiem zimą 1610-1611 roku 17
Nowogrodzie77. Wkrótce poprosił też o dobra w pow. jarosławskim. W prośbie I.A.
Pleszczejew wskazał, ze po tym, jak jego brat Lew pojechał z poselstwem pod
Smoleńsk, on był aresztowany i znajdował się w więzieniu, aż do złożenia przysięgi
carowi Władysławowi Zygmuntowiczowi. Wkrótce po tym I.A. Pleszczejew
wyjechał z Moskwy i przebywał w oblężeniu razem z wojskami A. Gosiewskiego78.
A Lew Pleszczejew, już we wrześniu 1611 r., służył jako wojewoda w Muromie,
będąc mianowany tam przez kierownictwo podmoskiewskiego pospolitego
ruszenia, z zachowaniem rangi krajczego79. W 1613 r. widzimy go już w Moskwie,
gdzie jest jednym z dziesięciu stolników, którzy kroczyli przed Michaiłem
Romanowem w dniu koronacji na cara. Póz
niej Lew Pleszczejew pełnił różnorakie
dworskie i wojewódzkie stanowiska.
Warto podkreślić, że ci dwaj wychodz
cy z Nowogrodu: Andriej Palicyn i
Lew Pleszczejew, którzy osiągnęli możliwe szczyty kariery, w przeszłości nie tylko
razem przebywali najpierw w tuszyńskim, a potem w królewskim obozie, ale i
póz
niej wybrali  jedyną prawidłową , jak czas pokazał, strategię: przeszli do
podmoskiewskiego pospolitego ruszenia i w następstwie byli szczególnie
wyróżniani przez pierwsze władze cara Michaiła (do powrotu Filareta z polskiej
niewoli).
Powierzchowne zbadanie biografii A;C68;KE ;N459 Nowogrodu Wielkiego
z początku XVII w. pozwala odkryć znaczną liczbę osób, przebywających w obozie
królewskim, i zwracających się z czołobitnymi80 prośbami do króla. Prawdziwość
tych nadań została poddana w wątpliwość jeszcze w 1914 r. przez I.S. Bieljajewa81.
Jednak wybiórcze skonfrontowanie nadań Zygmunta III z działalnością
nowogrodzkiego pomiestnego przykazu pokazuje, że w szeregu przypadków
królewskie darowizny były wprowadzane w życie.
�Polski ślad w Nowogrodzie początku XVII w. pozostaje praktycznie
niezbadany. Niewygodne dla ideologii póz
niejszych władz epizody w biografiach
działaczy lat 1611-1617 nie zachowały się w z
ródłach. Jednak doświadczenie pobytu
pod Smoleńskiem znacznych nowogrodzkich dygnitarzy tych czasów należy mieć
na uwadze rozpatrując przebieg ich póz
niejszych karier, zarówno w l. 1611-1617,
jak i po powrocie Nowogrodu pod władzę monarchów moskiewskich. Jednocześnie
możemy jedynie domyślać się, jakie konkretnie elementy polskiej kultury zostały
przyjęte przez ówczesnych Nowogrodzian. Bezpośrednich dowodów w tej sferze
jest mało, pozostają albo w sferze polityki (analizowany jeszcze przez W.O.
77
[5;> ?> G5;>18B=>9 20=0 ;5I5520 > ?><5ABL5 :=. ;5:A0=4@0 "8<>D5528G0 >AB>2A:>3> 2
565F:>9 ?OB8=5. 1611, A5=BO1@O 6 25], [w] . . !CE>B8=, 5<5;L=K5 ?>60;>20=8O 2 >A:>2A:><
3>AC40@AB25 ?@8 F0@5 ;048A;025. 1610 1611 33., Moskwa 1911, s. 92 93.
78
5;> ?> G5;>18B=>9 20=0 ;5I5520 > ?><5ABL5 2 /@>A;02A:>< C5745, [w] tamże, s. 93 95.
79
>A?8AL 3>@>4>2, 2 :>B>@K5 ?>A;0=K 3@0<>BK : 2>52>40< > A1>@5 HC1 4;O @0B=KE ;N459. 1611. 5. 09,
[w] !<CB=>5 2@5<O >A:>2A:>3> 3>AC40@AB20, wyd. 5: :BK >4<>A:>2=KE >?>;G5=89 8 75<A:>3> A>1>@0.
1611-1613, ! 23, s. 29-30.
80
5;>18B=0O - 2 >AA88 4> =0G0;0 XVIII 25:0 8=48284C0;L=>5 8;8 :>;;5:B82=>5 ?8AL<5==>5
?@>H5=85, ?@8 :>B>@>< �G5;>< 18;8
81
.!. 5;O52, > ?>2>4C >4=>3> 87 8AB>G=8:>2 !<CB=>3> 2@5<5=8.  ?>60;>20=88  45@52=8H5: ,
 !B0@8=0 8 =>287=0 1914, t. 17, s. 45-56.
18 Adrian Aleksandrowicz Selin
Kluczewskiego, a ostatnio B.N. Flora wybór królewicza Władysława przez
moskiewskich dygnitarzy latem 1610 r.), albo kultury użytkowej82. Także Grala w
popularnej pracy bardzo przekrojowo zwrócił uwagę na ten  polski ślad
moskiewskiej Smuty83. Nie jest tajemnicą, że konsensus osiągnięty w Moskwie
wiosną-latem 1613 r. gwarantowało odstąpienie od rozliczeń, faktyczne
zapomnienie poprzednich związków, przede wszystkim z Rzeczpospolitą i
Tuszynem. Do powrotu Filareta z zesłania w otoczeniu nowego cara Michaiła
umocnili się jego współrodowcy, wielu z których było jego towarzyszami w
�:@5<;52A:><C A845=8N. Zostali oni odsunięci rzez Filareta w 1619 r. W ten oto
sposób  polski ślad (a nie szwedzki) odcisnął swoje piętno na karierach
Nowogrodzian. Najwyraz
niej, właśnie z tym wiąże się niski stopień zbadania
kwestii, postawionej w tytule niniejszego artykułu.
Aneks.
Tablica
Nadania królewskie w nowogrodzkiej i pskowskiej ziemi, powiecie toropieckim i Rżewie
Pustym, dane pod Smoleńskiem, oraz nadania dla Nowogrodzian w innych powiatach
imię data nadanie
:@02G89 52 1610. 42>@F>20O 8?5=A:0O 2>;>ABL, @O4>: >@>28G8,
D0=0AL528G ;5I552 30.03. A5G=>
1>O@8= 8E09;> 1610. ?>3>ABK OB5;8=A:89 8 0<>HA:89 2 53C=8F0E
;51>28G !0;BK:>2 30.03. >?>@A:>3> C5740, AF >3>ABL5 A 45@52=O<8
>@>7>2 (25@>OB=>, O38;5=A:>3> ?>3>AB0)
>:>;L=8G89 :=. $54>@ 1610. 42>@F>20O G5@=0O 2>;>ABL >=4C9A:0O, A5;> ><G0 A
$54>@>28G 5I5@A:89 30.03. ?@8A5;:8 8 A 45@52=O<8& 2 1>=56A:>9 ?OB8=5
20=>2A:>5 ?><5ABL5 C;0:>20 =0 @5F5 =0 0H5 8 2
>;3>;5<5 8 =0 !5@<0:A5 8 2 5;56L5, 8 2 >4F:>9
?OB8=5 >@8A>2A:>5 ?><5ABL5 !5:5@8=0 A5;>
84L10 A 45@52=O<8 8 2 1>=56A:>9 65 ?OB8=5
42>@F>20O 2>;>ABL A5;> >@>;52> A 45@52=O<8&
>340= >:>B>2 1610. ?><5ABL5 0=8;>2A:>5 !8@>B8=0 2> 6525 CAB>9
15.06. 45@52=N >;C1>2C, 45@52=N C=8FC A ?CAB>H<8&
270 G.
:=. 8E09;> 1610. A. >2K9 ">@3 2 C5745 652K >;>48<5@>2>9 8 =0
0A8;L528G 3.07. 45@52=N O;8FK 2 /<A:>< C5745 >4A:>9 ?OB8=K.
5;>A5;LA:8984
0B0<0= "8<>D59 (0@>2 1610. =0 >BG87=C 53>, 2 #3;5F:>< C5745 A5;> !5<5=>2A:>5 A
82
Miałem okazję już wcześniej pisać o tym, jak nowogrodzianin Uwar Borkow ograbiwszy orszak
weselny w styczniu 1610 r. krzyczał po litewsku: �%0?09-E0?09! C109-@C109! - .. !5;8=, 1 >4=>9
A5;LA:>9 A204L15 ?@8 F0@5 0A8;88 (C9A:><, [w] 8D>;>38O 8 ?>2A54=52=>ABL, wyd. 2, materiały
konferencji naukowej, 24-26 lutego 1999 r., Sankt Petersburg 1999, s. 186-197).
83
. @0;O, >4 5G8 >A?>;8B>9,  >48=0 2005, ! 11, s. 45-49.
84
�8 ?>2540; ?5@54 =0<8, 86 459 ?><5ABL5 53>, :>B>@>5 >= <5; 2 >23>@>4A:>< C5745 2
>4F:>9 ?OB8=5, >B ;N459 =5<5BF:8E, :>B>@K5 H;8 : (C9A:><C =0 ?><>GJ, 8 >B (C9A:>3> ;N459
A?CAB>H5=>, 2KA5G5=> 8 2K665=>, 8 <05B=>ABL 459 53> 2AN, :>34K >= 1K; 2 A8D>25 =0 A;C615
=0H59 8 CE>48; 7 A8D>20 A ?0B@80@E>< $8;0@5B><, ;N48 (C9A:>3> 701@0;8 8 1@0B0 53> @>6=>3>
0E0@LO 5;>A5;LA:>3> 2 B>B G0A 682>3> ?>9<0;8.
Nowogrodzianie pod Smoleńskiem zimą 1610-1611 roku 19
15.08 45@52=O<8 8 ?><5ABL5 =0 >;>345, A5;> @K:>2> A
45@52=O<8&
>340= C1@>2A:89 1610. A5;> >;>=L5, 44. CH8=>, 52:8=>, !5<5@8FK,
15.08 0?;C=>2>, >@;>2> (2A53> 100 G.), =0 AB0@>5
?><5ABL5 ?. !5@3552C 8 5D54:>2C (2A53> 190 G.). 
=>2>5 ?><5ABL5, :>B>@K< :>@>;L 53> <8;>ABL
?>60;>20BL 53> @0G8; 2 (5;>=A:>9 ?OB8=5 87
42>@F>2>3> A5;0 45@52=O #3;K, :>B>@0O 45@52=O
1K;0 70 <8B@>< CH:8=K<.
0B259 L2>2 1610. >BG87=K 8 ?><5ABLO 53>, 45@52=N >==> 5=LH>5,
15.08 ;8=A:>, ?>;-4@2 >@:8, 4. C4A:CN, ?. >@>48I5,
2A53> 100 G.
B>@>9 L2>2 1610. >BG87=K 53> 8 ?><5ABLO: =0 ?><5ABLO, HB> 1K;
15.08 ?5@259 70 >340=>< 5;LA:8<, 260 G., 8 =0 >BG87=C 2
(5;>=A:>9 ?OB8=5 =0 ?>3>AB5 =0 >B>@A:5 4.
C10@>2C, ?. ;5A> 8 ?. >@>48I5, 0 >AB0;>AL 70 =8<
?><5ABLO 2 >:;045 330 G.
20= "8E>=>2 AK= 1610. 2 CAB>@652A:>< C5745 87 20=>20 ?><5ABLO
!8<0=A:89 17.08. !B5?0=>20 AK=0 >1@>20 2 "C@>2A:>< AB0=C 44.
.48=0, 0=8E8=0, 2 >@CF:>< AB0=C 44. "5B5@52>,
8H8=>, 2A53> =0 200 G.
8:8D>@ !8<0=A:89 1610. 2> A:>2A:>< C5745 8 2> 4>2A:>< A5;LF>
17.08. KAB5@A:>5 8 45@52=N @K;>A:CN A ?CAB>H0<8, 0
2A53> 350 G.
><0= 20=>2 55;>2 1610. 1>=56A:>9 ?OB8=5 2 >65AB25=A:>< AB0=C =0
17.08. !OALA:>< CABL5 A5;F> O4>:, 0 2 =5< ?> >15 AB>@>=K
@5:8 ?0H=8 20 G5B25@B59
8@8;; ">;<0G52 1610. A5;LF> "5A>2> A 45@52=O<8, 45@52=O &25B8=> 8 8=K5
22.08. (B6 2 652A:>< C5745)
>@=8;> 8:8B8G 1610. 2 (5;>=A:>9 ?OB8=5 2>;>ABL 8E09;>2 ?>3>AB A
>3;>:>2 20.09. 45@52=O<8
20= !8<0=A:89 1610. 2 A:>2A:>< C5745 2> @52A:>< ?@83>@>45
30.10. >@>=F>25, ?@8?8A=>5 : 2>@FC 8E09;>2A:>5
?><5ABL5 C@F>20, :>B>@>5 1K;> 70 8:8B>N
0@0<KH52K<
1@0< 5?59FK= 1610. 2 ">@>?5F:>< C5745 A5;F> 5O;> 8 45@52=O
30.10. A8=>28:, 0 2 =59 2A53> 60 G., GB> 1K;> 40=> =0
?@>68B>: 65=5 53>.
;048<8@ 3=0BL528G 1610. ;8AB =0 >BG87=C 8 ?><5ABL5 53>, :>B>@K5 =5A;CH=5
"0B8I52 30.10. C?@>A8; 1K; :=O7L $54>@ 5I5@A:89, 0 5<C 7=>2C
8E ?@825@=C;8, 0 <5=>28B 2 >609A:>< C5745
A5;LF> >B0?>2> A 45@52=O<8.
!5<5= CE2>AB>2 1610. 2 6525 CAB>9 87 20=>2A:>3> ?><5ABLO >A8F:>3>
30.10. 150 G5B25@B59 40 @C68=8=A:>5 ?><5ABL5
0@0<KH520 45@52=O !CA;>20 A ?CAB>H<8 8 A>
2A5<8 C3>4L8, 5I5 100 G.
!5<5= 02@8;>2 8 53> 1610. =0 >BG87=C 8 ?><5ABL5 2 A:>2A:>< C5745, GB> 1K;>
AK= 0A8;89 30.10. 8< 40=> 5G052A:>5 ?><5ABL5 5:;5H>20 A> 2A5<8
20 Adrian Aleksandrowicz Selin
C3>4L8
=4@5O 0<OB=8= AK= 1610. >BG87=C 8 ?><5ABL5 53> 2 ">@>?5F:>< C5745 AF
02K4>2 30.10. /:>2;52A:>5 A 45@52=O<8 8 A ?CAB>H<8, 170 G.
!525@30 0;8FK= 226 G. 2 @70<0AA:>< C5745.
AB@O?G89 =4@59 1610. 2 >23>@>4A:>< C5745 2 5@52A:>9 ?OB8=5 A5;F>
$54>@>28G 0;8FK= 18.11 "KA2> 8 425 45@52=8 : B><C 65 A5;LFC
.@89 CBC@;8= 1610. >B>1@0==>5 C =53> 8 ?5@540==>5 !8;5 2:>2C
3.12 ?><5ABL5
:=. $54>@C 0=8;>28GC 1610. 2 %>;<A:>< C5745 ?><5ABL5 5=LH>3> AK=0
(0E>2A:><C 3.12 @1C7>20, :>B>@>9 ?>AB@83AO 2 G5@=FK, 2A53> 250 G.
:A5=B89 $54>@>28G 1610. 2 8E >:;04K 2 /@>A;02A:>< C5745 AF @CA>2> A
AK= !=078= 8 AK= 53> 3.12 45@52=O<8, :>B>@>3> A5;F0 ?>;>28=0 1K;0 70
@>E>@ B>;<0G>< =5<5F:8< ><0=><, B>B >BJ5E0; : >@C, 0
4@C30O ?>;>28=0 70 =F>< ?B5:0@><, 0 B>B C<5@, 0
B>3> ?><5ABLO 550 G., 0 40=> 4> 2>;8 8 ;0A:8
3>A?>40@A:>9..
>8= 0=8;>2 AK= 1610. >BG87=C ;5:A0=4@0 >;><0=>20 2 >;><5=A:><
0@?>2 5.12 C5745 4. %>@>H52A:CN, GB> >AB0;>AL 70 @>740G5N, 0 2
=5< 2A53> 90 G.
5=548:B %><CB>2.  1610. 25;5=> 1KBL 2 2>52>40E 2 @5H:5
1605 3. >  AB@5;5F:89 6.12
A>B=8: 2 >A:25
"8E>= 8 >340= 2 (5;>=A:>9 ?OB8=5 A5;F>< >43>I5N A
8=8G8 C1@>2A:85 45@52=O<8, A5;LF>< !:>@K=8 A 45@52=O<8 8 4. >@,
HB> 1K;> 2 ?><5ABL8 70 0A8;L5< 20H=8=K< 8
;5:A55< C1@>2A:8<, 0 ?>A;5 8E ?@8?8A0=> :
2>@FC, 2A53> 270 G.
=B>=, 20=, @83>@89 1610. 87<5==8GL5 ?><5ABL5 8E08;0 03>3> 2 "25@A:><
02;>2K 45B8 30.12 C5745 2 565F:>< 5@EC
03>A:8=K, 20= !C:8=
8 8:8D>@
!?8@84>=>2 AK=
>340=>2
>340= 02K4>2 AK= 1612. 2 CF:>< C5745 ?><5ABL5 >=AB0=B8=0 ;5:A5520
!8@>B8= 18.08 >G:8=0, B6 ?><5ABL5 20=0 C@L520, ?>A;5
:>B>@>3> >AB0;0AL 15745B=0O 24>20
20= 20=>2 AK= 1612. 2> A:>25 ?><5ABL5 @83>@8O !:C48=0 8 2 525;5
!C<>@>BF:89 18.08 ?><5ABL5 $54>@0 >3>653>
=4@59 40=>2 AK= 1612. 2> 6525 CAB>9 =4@5O=>2A:>3> ?><5ABLO 20G520;
20H=8= 18.08 2> A:>25 1@0B0 53> 20=>20 ?><5ABLO 20H=8=0, 0
20=0 =5 AB0;>, 65=K 8 45B59 =5 >AB0;>AL, ?><5ABLO
300 G.
y
ródło: 0;>20==K5 8 4@C385 3@0<>BK ?>;LA:>3> :>@>;O !8387<C=40 <>A:>2A:8< A0=>2=8:0<,
42>@O=0<, 45BO< 1>O@A:8< 8 4@C38< ;8F0< =0 >BG8=K 8 ?><5ABLO, 45=56=K5 8 E;51=K5 >:;04K,
42>@K 8 ?@. ?> A;CG0N 871@0=8O AK=0 53>, :>@>;528G0 ;048A;020 =0 >A:>2A:89 ?@5AB>;. 1610-
1612, [w] :BK 0?04=>9 >AA88, t. 4, Sankt Petersburg 1851, s. 320-427.
Nowogrodzianie pod Smoleńskiem zimą 1610-1611 roku 21
Resume
Adrian Selin
Novgorodians near Smolensk in winter 1610-1611.
The siege of Smolensk by king Sigismund in 1609-1011 transferred the center of
power in Muscovite State directly to the king s camp. In Autumn  Winter 1610-lots
of representatives of different strata of Muscovite servicemen. That created an
unprecedented impulse to great intensive contacts of Muscovites with Polish and
Lithuanian cultures.
There was significant number of second row actors in the king s camp who however
had played noticeable role in Novgorod political life in early 17th century. There
were Matvey Lvov, one of military officers in Novgorod in 1611-1614, Bogdan
Dubrowskijwho brought to Novgorod the message in 1613 that Mikhail Romanov
was elected, Murat Peresvetov, gentleman from Rostov deserted to Sweden camp in
1613 near Tikhvin; some Novgorodians of higher level  Andrew Palycin and Lev
Plescheev.
�Polish trace in early 17th century Novgorod is practically unstudied. Episodes of
1610-1612, inconvenient to Romanov s ideology, did not preserve in most of the
official Muscovite sources. Meanwhile one must consider the experience in
Smolensk camp in the biographies of Novgorodians while studying the Novgorod
society of early 17th century.
57N<5
4@80= ;5:A0=4@>28G !5;8=
>23>@>4FK ?>4 !<>;5=A:>< 78<>9 1610-1611 33.
A040 :>@>;5< 5G8 >A?>;8B>9 !8387<C=4>< III !<>;5=A:0 2 1610 1611 33.
>4=8< 87 A2>8E 8B>3>2 8<5;0 :@0B:>2@5<5==>5 ?5@5=5A5=85 F5=B@0 2;0AB8
>A:>2A:>3> 3>AC40@AB20 8<5==> 2 :>@>;52A:89 ;035@L. A5=LN  78<>9 1610
1611 33. 2 AB02:5 !8387<C=40 ?>4 !<>;5=A:>< >:070;>AL 1>;LH>5 G8A;>
?@54AB028B5;59 @07=KE A;>52 <>A:>2A:>3> A;C68;>3> ;N40, GB>, 2 A2>N
>G5@54L 40;> 8<?C;LA : 15A?@5F545=B=K< ?> 8=B5=A82=>AB8 :>=B0:B0< A
?>;LA:>9 8 ;8B>2A:>9 :C;LBC@0<8. >B5=F80; B0:8E 2708<>>B=>H5=89 1K;
25;8: 8 40;5:> =5 ?>;=>ABLN @50;87>20= 2 =0G0;5 XVII 2.
!@548 ?>A5B82H8E :>@>;52A:89 ;035@L ?>4 !<>;5=A:>< <=>3> 45OB5;59
2B>@>3> @O40, >4=0:>, 25AL<0 70<5B=KE 2 =>23>@>4A:>9 ?>;8B8G5A:>9 687=8
=0G0;0 XVII 25:0 0 5ABL 8 45OB5;8 1>;55 :@C?=>3> @O40, AB0@B :0@L5@ :>B>@KE
A2O70= A >23>@>4A:>9 75<;59. �>;LA:89 A;54 2 >23>@>45 =0G0;0 XVII 25:0
?@0:B8G5A:8 =5 87CG5=. 5C4>1=K5 4;O 845>;>388 ?>74=59H8E ?@028B5;LAB2
22 Adrian Aleksandrowicz Selin
M?87>4K 2 18>3@0D8OE 45OB5;59 1611-1617 33. =5 >B@078;8AL 2 8AB>G=8:0E. >
>?KB ?@51K20=8O ?>4 !<>;5=A:>< 284=KE =>23>@>4A:8E 45OB5;59 MB>3>
2@5<5=8 =C6=> 8<5BL 2 284C, @0AA<0B@820O E>4 8E ?>74=59H8E :0@L5@, :0: 2
1611-1617 33., B0: 8 ?>A;5 2>72@0I5=8O >23>@>40 ?>4 2;0ABL <>A:>2A:8E
3>AC40@59.
@8 MB>< <K <>65< B>;L:> 3040BL > B><, GB> 8<5==> 87 ?>;LA:>9 :C;LBC@K
=0G0;0 XVII 25:0 1K;> 2>A?@8=OB> A>2@5<5==8:0<8-=>23>@>4F0<8.
>:070B5;L=KE ?@8<5@>2 745AL <0;>, >=8 ;560B ;81> 2 >1;0AB8 ?>;8B8:8
(@0AA<>B@5==K5 5I5 . . ;NG52A:8<, 0 =5402=>  . . $;>@59 871@0=85
:>@>;528G0 ;048A;020 <>A:>2A:8<8 G8=0<8 ;5B>< 1610 3.), ;81> 2 >1;0AB8
1KB>2>9 :C;LBC@K.