A A A
Nauka kulturalnego zachowania dziecka poprzez
wprowadzenie go w świat wartości uniwersalnych
Dyrektorzy przedszkoli, opracowując wraz z nauczycielami ofertę placówki, często podkreślają, że jej
absolwenci wiedzą, jak zachować się w różnych sytuacjach, szanują innych, są grzeczni w stosunku do
rówieśników, jak i dorosłych. W programach wychowawczych naukę kulturalnego zachowania stawia się
często na pierwszym miejscu, w myśl przysłów: Czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na starość trąci, czy
też Czego Jaś się nie nauczy, tego Jan nie będzie umiał. Ludzie poprzez swoje zachowanie mówią innym, kim
są, jaki mają do nich stosunek. Kultura osobista jest o wiele ważniejsza niż niejedna wiedza  jeżeli więc
chcemy, aby przedszkolaki wyrosły na mądrych i szczęśliwych ludzi, powinniśmy nauczyć je właściwego
postępowania na co dzień.
Nauczyciele muszą pamiętać, aby nie sprowadzać kultury osobistej do mówienia  dzień dobry i
 przepraszam . Kulturalne zachowanie to nie tylko dobre maniery, ale również sposób myślenia, poglądy,
także wrażliwość i inteligencja emocjonalna, zrozumienie, tolerancja. Osoba kulturalna dostrzega innych
ludzi, szanuje ich, ale również dba o swoją godność i jest w przyjaz
ni z samym sobą. Nie nauczymy więc
dziecka kulturalnego zachowania, jeżeli nie pokażemy mu, jak  w oparciu o system wartości uniwersalnych,
ogólnoludzkich  budować własne normy moralne, według których powinno się postępować każdego dnia,
niezależnie od sytuacji.
Nauczyciele, wspomagając rozwój dziecka i wspierając wychowawczą rolę rodziny, powinni stać się
przewodnikami ukazującymi dzieciom dobro, piękno, prawdę, uczącymi, jak dokonywać mądrych wyborów,
jak być samodzielnymi i otwartymi na potrzeby innych, jak żyć w poczuciu własnej wartości. Pamiętajmy
przy tym, że dzieci najlepiej uczą się przez obserwację i naśladowanie  dlatego też nasze słowa muszą iść w
parze z czynami. Nie starajmy się jednak grać przed dzieckiem, idealizować się, udawać, że nigdy nie zdarza
nam się błądzić. Dziecko albo nam po prostu nie uwierzy  nie będziemy dla niego wiarygodni, albo będzie w
nas ślepo wpatrzone i nie da sobie rady, gdy przyłapie nas na błędzie. Bądz
my wzorem do naśladowania, ale
przyznawajmy się do błędów. Taka umiejętność jest niezwykle istotna w codziennym życiu i jej również
przedszkolak musi się nauczyć.
Wprowadzając dziecko w świat wartości moralnych, pamiętajmy, że jest on dla niego nowością. Małe dziecko
nie wie bowiem, co jest dobre, a co złe, co wolno, a czego nie  uczy się tego każdego dnia od nas, dorosłych,
od rodziców, a póz
niej także od nauczycieli w przedszkolu i szkole. Omawiajmy więc daną wartość
dokładnie. Najpierw ukażmy ją, następnie rozpoznajmy i wywołajmy zainteresowanie, zaangażowanie.
Ostatecznie dziecko powinno dążyć do wartości, które mu zaprezentowaliśmy. Pomocne w tym będą sytuacje
z życia codziennego, ale także opowiadania, bajki, baśnie. Dyskutujmy z dziećmi na temat zachowania
bohaterów tych opowieści, o tym, czy postąpili właściwie, dlaczego podjęli daną decyzję. Pokażmy im, jak
wyglądałby świat pozbawiony pewnych reguł, w którym nie odróżniano by dobra od zła, miłości od
nienawiści, a nawet negatywne zachowanie byłoby normą. Starajmy się, aby każda wartość była przez
dziecko zrozumiana, a co ważniejsze  praktykowana. Nagradzajmy dzieci za dobre zachowanie.
Pierwszym krokiem do wprowadzenia dziecka w świat wartości moralnych jest nauczenie go szacunku do
samego siebie. Nauczyciel pomaga dziecku odkryć wartości w nim samym, wzbogaca jego wnętrze, pomaga
mu odnalez
ć swoje miejsce w świecie  w grupie rówieśniczej, rodzinie itp. Dziecko powinno czuć, że jest
kochane, bezpieczne, szczęśliwe, że żyje wśród życzliwych mu ludzi, otwartych i wrażliwych na jego
potrzeby. Dorośli  rodzice, nauczyciele, powinni pomóc mu uwierzyć we własne siły i możliwości, rozwijać
w nim poczucie własnej wartości. Na zajęciach w przedszkolu dziecko powinno mieć możliwość rozwijania
swojej wiedzy i umiejętności. Musi czuć się odrębną, indywidualną, niepowtarzalną jednostką, a także
Nauka kulturalnego zachowania dziecka poprzez wprowadzenie go w świat wartości uniwersalnych1
wiedzieć, że ma swoje prawa. To wszystko prowadzi do lepszego poznania siebie. Rolą nauczycieli jest
również przekazanie dziecku umiejętności nazywania emocji oraz ich kontrolowania, wyrażania własnego
zdania, argumentowania swoich racji. Dziecko musi nauczyć się, że tylko ciężką pracą można osiągnąć
wyznaczony cel  powinno starać się być obowiązkowe, odpowiedzialne, wytrwałe, potrafić cieszyć się z
sukcesów, ale i znieść porażki.
Dziecko, które będzie z szacunkiem traktowało siebie, uwierzy we własne siły i będzie rozwijać swoje
umiejętności, a co za tym idzie  łatwiej zrozumie potrzebę właściwego zachowania się w stosunku do
innych, respektowania drugiej osoby, życzliwości. Aby wychować dziecko na kulturalną osobę, należy nie
tylko uczyć je dobrych manier, ale przede wszystkim rozwijać jego wrażliwość na problemy drugiego
człowieka, uczyć tolerancji i szacunku dla innych osób, a także rozwijać w nim umiejętność współpracowania
i podejmowania decyzji w grupie. O kulturze osobistej człowieka świadczy również to, jak się wypowiada.
Uczmy więc dzieci kultury językowej poprzez poszerzanie słownictwa, doskonalenie właściwej artykulacji,
naukę zwrotów grzecznościowych i umiejętności prowadzenia dialogów.
Dziecko wprowadzone w świat wartości moralnych, rozumiejące je, łatwiej odnajdzie swoje miejsce w grupie
rówieśniczej, rodzinie, jak i w szerszej społeczności  lokalnej i narodowej. Nauczyciele wychowania
przedszkolnego powinny kształcić w dziecku poczucie przynależności do narodu i państwa, wychowywać je
w szacunku dla symboli narodowych, tradycji, kultury i sztuki. W tym celu niezbędne będą wycieczki do
muzeów, galerii, teatrów, miejsc pamięci. Wiedzę o narodzie i regionie wzbogacamy także poprzez
przekazywanie dziecku ciekawostek, interesujących historii, legend związanych z tradycjami. Wzmacnianiu
więzi rodzinnych służy udział najbliższych w uroczystościach przedszkolnych i środowiskowych, poznawanie
pracy zawodowej rodziców i dziadków, wykonywanie prezentów na różne okoliczności.
Nie będzie przesadą stwierdzenie, że nauka kulturalnego zachowania trwa wiele lat i obejmuje wiele
płaszczyzn  wychowanie kulturalne to także wychowanie obywatelskie, ekologiczne i zdrowotne. Trudno
zatem jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, jak nauczyć dziecko kultury. Jest to bowiem proces
długotrwały, obejmujący całą złożoną naukę funkcjonowania w świecie. Poniżej przedstawiamy Państwu
propozycje zabaw i zajęć, które pomogą nauczycielom w tym zakresie.
Zabawa Pieniądz pokazuje, że choć pieniądze pozwalają zaspokoić wiele potrzeb, realizować pewne wartości,
to ich rola jest ograniczona. Nie można bowiem kupić miłości, szacunku, zdrowia czy choćby cierpliwości.
Zabawa Pieniądz
Cele:
Dziecko:
f& szanuje wartość pieniądza, wie, że jest on środkiem do osiągania różnych celów,
f& zna wartości i cele, które można realizować lepiej dzięki pieniądzom,
f& wie, że najważniejszych rzeczy w życiu nie da się kupić,
f& wie, że wartości moralne są o wiele ważniejsze w życiu niż materialne.
Pomoce:
f& żetony o różnych nominałach,
f& rysunki rzeczy, które można kupić,
f& arkusze papieru i kredki.
Zabawa Pieniądz 2
Przebieg:
1. Prowadzący rozdaje uczestnikom żetony do wartości 1 miliona i przypina na tablicy rysunki rzeczy,
które można będzie kupować (np. rower, dom, lalkę, samochód, wycieczkę, komputer, ale również
książki, kurs języka, tańca itp.) wraz z cenami. Dzieci zgłaszają swoje propozycje kupna, mogą przy
tym wchodzić w układy z innymi osobami. Gdy wszyscy dokonają zakupów, nauczyciel rozpoczyna
dyskusję, pytając:
Czy każdy kupił to, co chciał?
Czy jest z tego zadowolony i dlaczego?
Czy jest ktoś, kto nie jest zadowolony z zakupów i dlaczego?
2. Na kartkach papieru dzieci rysują wszystko, co chciałyby kupić, niezależnie od tego, co kupowały
poprzednio.
3. Następnie nauczyciel przypina na tablicy rysunki obrazujące to, bez czego człowiek nie mógłby
prawidłowo funkcjonować, a czego nie da się kupić za pieniądze. Uświadamia dzieciom, że nawet
najbogatsi ludzie nie mogą kupić miłości drugiego człowieka, zdrowia, szacunku, życzliwości itp.
4. Rozmowa na temat: W jaki sposób można zyskać te bezcenne wartości? Co zrobić, aby być
szanowanym, kochanym, nie chorować itp.?
Dziecko, które wejdzie w świat wartości moralnych, będzie odróżniało dobre zachowanie od złego, zrozumie
potrzebę kulturalnego zachowania się na co dzień i wiele zasad savoir-vivre u stanie się dla niego
oczywistych.
Ucząc dzieci kultury osobistej i wprowadzania ich w świat wartości, warto pokusić się o urozmaicenie zajęć.
Posłużą nam do tego:
" drama  scenki przedstawiające kulturalne zachowanie się w różnych miejscach i sytuacjach,
" inscenizacje dla zaproszonych gości,
" quizy poświęcone kulturze słowa, wzbogacające słownictwo,
" przygotowanie plakatów,
" wymyślanie rymowanek,
" konkursy,
" czytanie lub opowiadanie bajek, baśni, historyjek z morałem, dyskusja na temat zachowania i
postępowania bohaterów,
" zapraszanie gości, wycieczki,
" pokaz mody.
W nauce kulturalnego zachowania możemy wykorzystać przysłowia  przybliżymy dziecku nie tylko zasady
właściwego postępowania w życiu, ale i wiele polskich powiedzeń. Poniżej przedstawiamy przykładowe
tematy zajęć i przysłowia, które można do nich wykorzystać.
Nie czyń drugiemu, co tobie niemiłe
Dziecko:
" rozumie znaczenia przysłowia,
" wie, jak należy postępować, aby nie sprawić przykrości innym ludziom,
" szanuje drugą osobę, nawet jeżeli ma ona odmienne zdanie, nie poniża jej,
" rozumie i przestrzega zasady zgodnego współżycia w grupie,
Nie czyń drugiemu, co tobie niemiłe 3
" dostrzega i rozumie innych, akceptuje ich odrębność,
" stara się być uprzejme dla innych,
" szanuje wartości: prawdę, dobro, piękno, sprawiedliwość, uczciwość, życzliwość, wyrozumiałość,
szacunek,
" stara się postępować wobec innych, tak jak by chciało, aby postępowano wobec niego,
" zna inne przysłowia na ten temat, np.:
Kto mieczem wojuje, od miecza ginie.
Kto pod kim dołki kopie, ten sam w nie wpada.
Jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie.
Nie mów o nikim, nie będą o tobie.
Nie śmiej się, dziadku, z cudzego wypadku  dziadek się śmiał i to samo miał.
Jak cię widzą, tak cię piszą
Dziecko:
" rozumie znaczenia przysłowia,
" wie, że należy się często uśmiechać,
" używa zwrotów grzecznościowych,
" nie mówi z pełnymi ustami,
" potrafi kulturalnie zwracać się do innych  rówieśników i dorosłych,
" potrafi nazywać, wyrażać i kontrolować swoje emocje,
" ma poczucie własnej wartości, wiary we własne siły,
" stara się mówić ładnie, nie przeklina, nie wyzywa innych, nie skarży (Widać po słowie, co u kogo w
głowie).
Kłamstwo ma krótkie nogi
Dziecko:
" rozumie znaczenia przysłowia,
" wie, że osoba kulturalna nie kłamie, samo stara się mówić prawdę,
" wie, że kłamiąc, może skrzywdzić drugiego człowieka,
" wie, że mówienie prawdy procentuje,
" rozumie konsekwencje kłamstwa dla siebie i innych,
" wie, że przyznanie się do błędu, do złego uczynku świadczy o wielkości człowieka,
" umie przyznać się do błędu,
" zna inne przysłowia na ten temat, np.:
Kłamstwo jak oliwa  zawsze na wierzch wypływa.
Najlepsze mienie  czyste sumienie.
Prawda zawsze zwycięża.
Jak cię widzą, tak cię piszą 4
Gdzie zgoda, tam siła
Dziecko:
" rozumie znaczenia przysłowia,
" rozumie, dlaczego nie należy się kłócić,
" unika sytuacji konfliktowych, nie doprowadza do kłótni,
" rozumie potrzebę rozwiązywania sporów,
" unika sytuacji, w których jego zachowanie utrudnia uczestnictwo w zabawie innym,
" wie, że kłótnia nie przynosi nic dobrego,
" stara się być w zgodzie z innymi ludz
mi,
" potrafi wyciągnąć rękę na zgodę do osoby, z którą się pokłóciło,
" wie, że inni ludzie mogą mieć odmienne zdanie na dany temat,
" szanuje zdanie innego człowieka,
" potrafi dyskutować na dany temat bez kłócenia się,
" zna inne przysłowia na ten temat, np.:
Kto sieje wiatr, zbiera burzę.
Gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta.
Dobre dziatki to skarb matki
Dziecko:
" rozumie znaczenia przysłowia,
" rozumie, dlaczego powinno być grzeczne w stosunku do rodziców i innych ludzi i ich szanować,
" zna zwroty grzecznościowe i stosuje je na co dzień.
Bez pracy nie ma kołaczy
Dziecko:
" rozumie znaczenia przysłowia,
" wie, że jego postępowanie ma wpływ na jego los,
" wie, że tylko ciężką pracą można osiągnąć cel,
" wie, że lenistwo jest wadą,
" wie, że nie należy zazdrościć innym,
" ma poczucie obowiązkowości, odpowiedzialności i wytrwałości,
" potrafi cieszyć się z własnych sukcesów, docenia sukcesy innych,
" umie z godnością przyjmować porażki,
" wie, że wysiłek przynosi zamierzone rezultaty,
" zna inne przysłowia na ten temat, np.:
Gdzie praca, pilność na straży, tam się bieda wejść nie waży.
Jak sobie pościelesz, tak się wyśpisz.
Nawet mistrzowi nie zaszkodzi nauka.
Kto rano wstaje, temu Pan Bóg daje.
Gdzie zgoda, tam siła 5
Pieniądze szczęścia nie dają
Dziecko:
" rozumie znaczenia przysłowia,
" zna wartość pieniądza, wie, że pieniądze należy szanować, ponieważ aby je mieć, trzeba ciężko
pracować,
" zna wartości i cele, które można realizować lepiej dzięki pieniądzom,
" wie, że najważniejszych rzeczy w życiu nie da się kupić za pieniądze,
" wie, że wartości moralne są o wiele ważniejsze niż materialne,
" zna inne przysłowia na ten temat, np.:
Chciwy dwa razy traci.
Czas to pieniądz.
Na pieniądzach świat nie stoi.
Nie szata zdobi człowieka
Dziecko:
" rozumie znaczenia przysłowia,
" wie, że nie należy oceniać drugiego człowieka po wyglądzie,
" wie, że o wartości człowieka nie stanowią dobre i drogie ubrania, ale jego postępowanie, zachowanie
na co dzień, sposób odnoszenia się drugiego człowieka,
" wie jednak, że o kulturze osobistej człowieka świadczy schludny wygląd, dostosowanie stroju do
sytuacji, dbanie o siebie,
" zna inne przysłowia na ten temat, np.:
Aksamity, atłasy sławy nie czynią.
W zdrowym ciele zdrowy duch
Dziecko:
" rozumie znaczenia przysłowia,
" wie, że człowiek kulturalny szanuje innych ludzi, ale także siebie - dba więc o swoje zdrowie, o
higienę,
" dba o swoją sprawność fizyczną,
" rozumie konieczność przestrzegania zasad zgodnego współżycia ze światem przyrody,
" rozumie potrzebę stosowania profilaktyki prozdrowotnej,
" zauważa sytuacje zagrażające bezpieczeństwu swojemu i innych,
" interesuje się otaczającym światem.
Zadania szczegółowe dla nauczyciela
Pieniądze szczęścia nie dają 6
1. Wdrażanie dziecka do samodzielnego podejmowania prostych obowiązków w domu i przedszkolu.
Dziecko: sprząta swoje zabawki, pomaga rodzicom, opiekuje się swoimi zwierzętami.
2. Uwrażliwianie dziecka na potrzeby innych. Dziecko: jest cicho, gdy inni odpoczywają, pomaga
osobom chorym i starszym, a także kolegom, którzy potrzebują pomocy, dzieli się z kolegami,
opiekuje się nowym kolegą w przedszkolu, na podwórku.
3. Uczenie zwrotów grzecznościowych i pokazywanie, kiedy powinno się je stosować.
4. Wyrabianie nawyku uprzejmego witania się i żegnania z kolegami i ich rodzicami.
5. Dostarczanie dzieciom wzorców właściwego postępowania (postawa nauczyciela, ale również
bohaterów z literatury).
6. Utrwalanie nawyków kulturalnego zachowania się w miejscach publicznych.
7. Uczenie poszanowania własności  swojej i innych. Dziecko: dba o zabawki w domu i przedszkolu, o
ubranie, nie niszczy pracy innych dzieci, interesuje się wytworami pracy kolegów, dostrzega wysiłek
włożony w ich powstanie.
8. Uczenie dziecka, jak być uprzejmym poprzez odpowiednie zwroty, miłe słowa.
9. Uczenie dziecka prostych zasad savoir-vivre u, stosowania ich w codziennych sytuacjach.
10. Uczenie właściwego zachowania przy stole.
11. Przyzwyczajanie dziecka do zachowywania porządku, sprzątania po sobie.
12. Kształtowanie postawy proekologicznej. Dziecko: nie śmieci, nie depcze trawników, nie niszczy
drzew, nie zrywa kwiatów, umie zachować się w lesie i na placu zabaw, segreguje śmieci.
13. Uczenie rozwiązywania konfliktów.
14. Uczenie szacunku do innych, podporządkowywania się rodzicom i nauczycielom, ich poleceniom i
uwagom.
15. Pokazywanie, jak można sprawić radość innym (składanie życzeń z różnych okazji, wykonanie
prezentów, niesienie pomocy).
16. Uczenie reagowania na przejawy samolubstwa, dokuczania, przezywania.
17. Pokazywanie reguł i norm życia w grupie (zgodnego zachowania się podczas zabawy, właściwego
korzystania ze sprzętu, mądrego rozwiązywania zaistniałych konfliktów).
18. Zapoznawanie dziecka z konsekwencjami złego, niewłaściwego zachowania się, łamania przyjętych
umów.
19. Uczenie reagowania na polecenia nauczyciela.
20. Wdrażanie do określania swoich uczuć, wyrażania swoich oczekiwań w sposób zrozumiały dla
innych.
21. Zapoznawanie z bezpiecznymi sposobami rozładowywania emocji, tak aby nie wyrządzić krzywdy
innym.
22. Uczenie właściwego przyjmowania pochwał i krytyki.
23. Uczenie (np. na podstawie literatury i przedstawień) rozróżniania prawdy od fałszu, fantazji od
kłamstwa; zachęcanie dzieci do próby oceny postępowania bohaterów bajek i opowiadań, do
układania zakończeń historyjek obrazkowych, przewidywania skutków złego postępowania,
wyciągania wniosków.
24. Pokazywanie konsekwencji kłamstwa dla siebie i innych.
25. Zachęcanie do podejmowania oceny postępowania własnego i kolegów w konkretnych sytuacjach.
26. Pokazywanie, jak dbać o bezpieczeństwo swoje i innych  na drodze, na wakacjach, postępowanie z
obcym itp. (np. cykliczne spotkania z policjantem).
27. Ustalanie zasad warunkujących bezpieczeństwo podczas pobytu w przedszkolu oraz na wycieczkach.
28. Zapoznawanie z konsekwencjami niebezpiecznych zabaw i zachowań.
29. Uczenie zasad kodeksu drogowego dla pieszych, pokazywanie konieczności przestrzegania go.
30. Wskazywanie na konieczność dbania o swoje zdrowie (zabawy ruchowe, zestawy ćwiczeń
gimnastycznych, spacery, wycieczki, pobyt na świeżym powietrzu, odpowiednie ubieranie się, mycie
rąk, wizyty kontrolne u lekarza, mycie zębów, właściwe odżywianie się, jedzenie śniadania).
31. Pobudzanie zainteresowania historią i tradycjami swojej rodziny.
W zdrowym ciele zdrowy duch 7
32. Wzmacnianie więzi rodzinnych (zapraszanie rodziców i dziadków na uroczystości organizowane w
przedszkolu, zajęcia otwarte, festyny, wykonanie drzewa genealogicznego rodziny, prowadzenie
rozmów i zajęć dotyczących poznawania pracy zawodowej rodziców i dziadków).
33. Uświadamianie dzieciom ich przynależności narodowej  jesteśmy Polakami, mówimy po polsku,
rozumiemy znaczenie słowa  ojczyzna  zapoznanie dzieci z barwami narodowymi, godłem i
hymnem Polski, pomaganie w orientowaniu się na mapie Polski.
Kulturalny trzylatek
Właściwego zachowania w różnych sytuacjach życiowych należy uczyć już najmłodsze dzieci. Nawet u
trzyletniego dziecka można kształtować poczucie odpowiedzialności. Dziecko w tym wieku powinno znać
zasady właściwego zachowania się w różnych miejscach, respektować je i postępować zgodnie z nimi.
Uczenie najmłodszych kulturalnego zachowania to przede wszystkim wspomaganie go w przejściu na wyższy
poziom samokontroli i zaszczepianie w nim nawyków właściwego postępowania w codziennych sytuacjach.
Aby tego dokonywać, należy powtarzać z dzieckiem daną czynność  doprowadzi to do wykształcenia
odruchu.
Edyta Gruszczyk-Kolczyńska i Ewa Zielińska wyróżniają osiem najważniejszych zachowań nawykowych,
które należy kształtować u najmłodszych dzieci (w: Wspomaganie rozwoju umysłowego trzylatków i dzieci
starszych wolniej rozwijających się, Warszawa 2004). Trzylatek o dobrych manierach:
" niesie pomoc innym,
" dba o swoje rzeczy i sprząta po sobie,
" szanuje wysiłek innych,
" właściwie zachowuje się przy stole,
" układa się do snu bez sprzeciwów,
" budzi się z radością,
" właściwie zachowuje się w ubikacji,
" potrafi sam się ubrać i rozebrać.
Dziecko powinno być chętne do pomocy  opowiadajmy więc o tym, co dobrego zrobiło, jak potrzebna była
jego pomoc, mówmy, że jesteśmy dumni z takiego postępowania. Dziecko będzie wtedy kojarzyło pomaganie
innym z przyjemnymi przeżyciami.
Aby wyrobić w dziecku nawyk sprzątania po sobie, np. odkładania zabawek na swoje miejsce, powinniśmy
organizować wspólne sprzątanie  trzylatek garnie się do pomocy, wykorzystajmy to. Podkreślajmy, jak miło
jest, gdy jest czysto i chwalmy dziecko za utrzymywanie porządku. Kształtowanie u dziecka nawyku
szanowania wysiłku innych osób warto zacząć od codziennych spraw, np. wycierania butów przed wejściem
do przedszkola czy domu  powiedzmy dziecku, że gdyby tego nie robiło, to ktoś (np. mama w domu) będzie
musiał po nim posprzątać. Ucząc dziecko właściwego zachowania przy stole, pozwólmy mu uczestniczyć w
nakrywaniu stołu i sprzątaniu po posiłku. Wprawdzie dotyczy to bardziej rodziców, ale w przedszkolu także
można to tak robić  np. organizując zajęcia otwarte, pozwólmy dzieciom przygotować stół ze słodkim
poczęstunkiem, powiedzmy im, że najpierw powinni się częstować rodzice, a dopiero potem one itp. Przy
każdym posiłku zwracajmy dzieciom uwagę, aby prosto siedziały, nie podpierały głowy, uczmy je
właściwego spożywania posiłku, zwrotów grzecznościowych, których używa się przy stole.
Dobre maniery to także właściwe nawyki higieniczne  trzylatek powinien już sygnalizować potrzeby
fizjologiczne, a co więcej, sam korzystać z ubikacji oraz wiedzieć, że po każdej wizycie w toalecie należy
dokładnie umyć ręce. Każdej z czynności wykonywanych w toalecie uczmy osobno i chwalmy dziecko za
samodzielność.
W zdrowym ciele zdrowy duch 8
Rola dorosłych w kształtowaniu nawyków kulturalnego zachowania się jest niezwykle istotna. Powinni oni
okazywać nawet przesadną radość, gdy dziecko wykona coś poprawnie, choćby robiło to niezdarnie. Nie
należy strofować dziecka, bardzo dużym błędem jest także stałe poprawianie go lub, co gorsze, wyręczanie.
Ciągłe korygowanie czynności, których uczy się przedszkolak, doprowadzi do tego, że maluch zacznie unikać
wykonywania tego, czego będziemy od niego wymagać. Pamiętajmy również, że musimy być cierpliwi,
konsekwentni i systematyczni. Wypracujmy w sobie te cechy, gdyż dzięki nim uda nam się nauczyć już
najmłodsze dzieci dobrych manier  jeżeli dane czynności przejdą w nawyk, pozostaną utrwalone już na
zawsze.
W zdrowym ciele zdrowy duch 9