BEZPIECZEŃSTWO PRACY 2/2001
mgr inż. ANDRZEJ DĄBROWSKI
Centralny Instytut Ochrony Pracy
Przyczyny wypadków powodowanych
przez przenoS
ne pilarki łańcuchowe
" instrukcje obsługi tych maszyn. Odbicie pilarki
Użytkownik powinien je przeczytać jesz-
Praca wykonana w ramach Programu
W tych maszynach główne x
ródło
cze przed rozpoczęciem pracy pilarką,
Wieloletniego (b. SPR-1) pn.  Bezpieczeń-
zagrożenia stanowi piła łańcuchowa,
a podczas pracy stosować zalecenia i ra-
stwo i ochrona zdrowia człowieka w S
ro-
a zwłaszcza zjawisko jej odbicia, tzn. na-
dy, które są w niej zawarte,
dowisku pracy dofinansowanego przez
głego odchylenia prowadnicy pilarki
" punkty serwisowe producentów
Komitet Badań Naukowych
w kierunku do operatora (rys. 1), co może
i importerów pilarek mających uznaną
spowodować nieoczekiwany kontakt piły
powszechnie pozycję na rynku sprzętu
łańcuchowej z jego ciałem, prowadzący
ypadki powodowane przez
przeznaczonego do prac leS
nych i ogrod-
do poważnych wypadków  ze S
miertel-
przenoS
ne pilarki z piłą łańcu- niczych, w których klient (także ten po-
nymi włącznie.
chową do drewna (pilarki łań- czątkujący) tuż po ich zakupie uzyskuje
cuchowe) są przede wszystkim wynikiem
niezbędne informacje dotyczące użytko-
bezpoS
redniego kontaktu operatora z piłą
wania, a pilarki są w jego obecnoS
ci uru-
łańcuchową. Według danych krajowych
chamiane.
i zagranicznych ok. 30% urazów wystę-
W niniejszym artykule przedstawio-
pujących przy pracach leS
nych powodo-
no typowe wypadki występujące pod-
wanych jest przez pilarki łańcuchowe do
czas pracy przenoS
nymi pilarkami łań-
drewna, z czego ok. 20% powstaje na sku-
cuchowymi do drewna, które zostały
tek odbicia pilarki. O skali problemu mogą
zebrane na podstawie analizy danych za-
S
wiadczyć statystyki podawane w USA,
granicznych i krajowych. Omówiono
wg których w ostatnich latach rejestruje
Rys.1. Odbicie pilarki
również czynniki niebezpieczne zwią-
się ok. 40 000 wypadków rocznie przy
zane z pracą przenoS
nymi pilarkami
Odbicie pilarki może wystąpić przy
pracy pilarkami łańcuchowymi.
z piłą łańcuchową do drewna i urazy
wszystkich operacjach wykonywanych
Bezpieczeństwo użytkowania tych
nimi powodowane.
pilarkami łańcuchowymi (S
cinaniu, prze-
maszyn jest istotne, ponieważ są one uwa-
cinaniu, okrzesywaniu i pielęgnacji
żane za najbardziej niebezpieczne maszy-
drzew). Na skutek odbicia pilarki opera-
Przyczyny wypadków
ny ręczne sprzedawane na rynku. Ich sze-
tor może doznać poważnych urazów gło-
powodowanych
roka dostępnoS
ć na rynku zwiększa się
wy, szyi, twarzy, ramion, a nawet nóg (np.
ciągle, ponieważ wprowadzane są do sie- przez pilarki łańcuchowe
S
cinanie drzew).
ci sprzedaży supermarketów (zwłaszcza
Przyczyny wypadków spowodowa-
Przyczyny większoS
ci wypadków po-
tanie pilarki  amatorskie przeznaczone do
nych odbiciem pilarki łańcuchowej np.:
wodowanych przez pilarki łańcuchowe:
użytku nieprofesjonalnego).
 zdjęcie przeciwodbiciowej osłony
 nieznajomoS
ć zasad bezpieczeń-
Nabywcy-amatorzy mogą wykorzy-
przedniej pilarki, która w przypadku wy-
stwa pracy pilarkami lub brak doS
wiad-
stywać taką maszynę do swoich domo-
stąpienia odbicia pilarki zatrzymuje ruch
czenia operatora pilarki,
wych potrzeb bez posiadania jakichkol-
piły łańcuchowej,
 S
wiadome niestosowanie się do za-
wiek uprawnień. Nie muszą oni także
 wykonywanie prac niedozwolo-
leceń bezpiecznej pracy podanych w in-
przechodzić żadnych obowiązkowych
nych pilarką łańcuchową, np. próby wy-
strukcji obsługi pilarki (np. przeciwpo-
szkoleń z zakresu bezpieczeństwa jej
konywania otworu w drewnie/drzewie
żarowych),
obsługi.
lub cięcia przedmiotów wykonanych
 nieuwaga, zmęczenie lub inne przy-
Dlatego istotne dla klienta stają się
z materiału innego niż drewno,
czyny powodujące brak koncentracji ope-
dostępne x
ródła informacji związane
 praca pilarką trzymaną jedną ręką
ratora pilarki,
z bezpieczeństwem użytkowania pilarek.
lub powyżej wysokoS
ci ramion,
 niesprawnoS
ć pilarki.
" ródłem takich informacji są:
10
BEZPIECZEŃSTWO PRACY 2/2001
 wyszarpywanie piły łańcuchowej wyszarpnięcia zakleszczonej piły łańcu- Zagrożenia powodowane
zakleszczonej w obcinanej gałęzi lub S
ci- chowej z gałęzi leżącego drzewa, przez obalane drzewa
nanym drzewie,  wspinanie się na gałąx
S
ciętego
Przy S
cinaniu drzew, niebezpiecznym
 cięcie końcówką prowadnicy (rys. 2), drzewa podczas jego okrzesywania, co
czynnikiem mechanicznym, zarówno dla
 zakleszczenie piły łańcuchowej w może spowodować jej złamanie,
osoby obsługującej pilarkę, jak i dla osób
drewnie/drzewie lub gałęzi drzewa,  opadnięcie w dół pilarki po zakoń-
 nagłe uwolnienie piły łańcuchowej czeniu obcinania gałęzi.
uwięzionej w drewnie/drzewie,
Wypadki powodowane uszkodzeniem
 popychanie lub odciąganie pilarki
zespołów pilarki łańcuchowej
podczas cięcia,
i innych urządzeń
 docisk piły łańcuchowej podczas
cięcia pilarką,
Oto przyczyny wypadków:
 nie zwracanie uwagi na przeszko-
 zerwanie piły łańcuchowej,
dy, np. gałęzie i inne przedmioty,
 uszkodzenie hamulca ręcznego piły
 praca pilarką na drabinie,
łańcuchowej związanego z osłoną przed-
nią pilarki,
 nieszczelnoS
ć zbiorników paliwa
lub oleju, która może być przyczyną po-
Rys. 4. Zawiasa prowadząca obalane drzewo,
żaru lub eksplozji,
utworzona w jego pniu po wykonaniu odpowied-
 awaria dx
wigu (podnoS
nika) prze- nich podcięć
mieszczającego operatora pilarki w górę
Rys. 2. Niedozwolone cięcie końcówką prowad-
w celu wykonania prac pielęgnacyjnych.
postronnych znajdujących się w strefie za-
nicy pilarki łańcuchowej
grożenia mogą być także obalane drzewa.
Inne czynniki
Pień drzewa zamiast upadać w zapla-
 nie stosowanie odpowiednich długo-
występujące w S
rodowisku pracy nowanym kierunku może przechylić się
S
ci prowadnic adekwatnych do rodzaju
do tyłu. Jeżeli  zawiasa (rys. 4) utwo-
wykonywanych prac i typu pilarki (rys. 3),
operatorów pilarek łańcuchowych,
rzona w obalanym pniu drzewa pęknie 
 niewłaS
ciwy stan naostrzenia lub
które powodują wypadki
drzewo może upaS
ć do tyłu, na operatora
niewłaS
ciwy naciąg piły łańcuchowej,
Ponieważ praca pilarkami łańcucho- pilarki.
 inne stosowanie piły łańcuchowej
wymi odbywa się przede wszystkim na Jeżeli podczas obalania drzewa  za-
niż zaleca producent.
otwartym powietrzu, w związku z tym, wiasa pęknie lub zostanie S
cięta, pień
Okrzesywanie i przecinanie drzew
wpływ na bezpieczeństwo pracy mają drzewa może zeskoczyć, stoczyć się i
także warunki atmosferyczne, a więc tem- przemieS
cić się w dowolnym kierunku.
Oprócz odbicia podczas pracy pilarką
peratura, wilgotnoS
ć, opady oraz wiatr. Takie zjawisko może nastąpić, zwłaszcza
mogą również powstać inne zagrożenia
kiedy obalane drzewo uderzy w sąsied-
Zagrożenia powodowane
nie stojące drzewo lub upadnie na nie-
przez sprężynujące gałęzie
równe podłoże. Pień drzewa może ulec
i pnie drzew
także rozszczepieniu podczas wykony-
Czynnikami niebezpiecznymi, zwłasz- wania w nim podcięć. W momencie roz-
cza podczas operacji okrzesywania i prze- poczynania obalania drzewa, jego ciężar
cinania drzew, mogą być sprężynujące może spowodować gwałtowne odbicie do
gałęzie i pnie drzew. Naprężone przez tyłu częS
ci jego pnia (rys. 5).
inne obalone drzewa lub pod własnym Podczas obalania drzew zagrożeniem
ciężarem tworzą sprężynujące belki, które jest także splątanie ich gałęzi z gałęziami
Rys. 3. Odbicie na skutek dotknięcia piłą łańcu- mogą uwolnić swoją energię po obcię- sąsiednich drzew. Kiedy operator pilarki
chową pilarki dna szczeliny w nie przeciętym cał-
ciu/przecięciu pilarką i spowodować po- wykonuje tę operację, może nie zauwa-
kowicie drzewie
ważne urazy całego ciała operatorów tych żyć, że obalane drzewo ciągnie i wyry-
dla operatorów pilarek, np. podczas o- maszyn. wa z ziemi sąsiednie stojące drzewo.
krzesywania i przecinania drzew najbar- Uwolnienie tej energii może nastąpić Przyczyną wypadków wynikających ze
dziej zagrożone są dolne kończyny.
także podczas złamania gałęzi i pni drzew splątania się gałęzi drzew może być:
Przyczyną wypadków przy tych ope- np. na skutek uderzenia przez inne oba-  uderzenie przez S
cinane drzewo,
racjach są m.in.:
lane drzewo lub prób przemieszczania na którym zawiesiło się inne obalone
 opadnięcie w dół pilarki na skutek
obalonych drzew przez pracowników. drzewo,
11
BEZPIECZEŃSTWO PRACY 2/2001
 uderzenie przez obalane drzewo, Zagrożenia powodowane
które zawiesiło się na stojącym drzewie, przez leżące pnie/kłody drzew
a następnie złamało się i obluzowało spa-
Obalone lub powalone przez wiatr
dając na ziemię,
drzewa mogą przemieszczać się podczas
 uderzenie przez obalane drzewo za-
obcinania ich gałęzi lub usunięcia innych
wieszone na stojącym drzewie, które za-
przeszkód powodujących ich unierucho-
działało jak katapulta, odrzucając S
cięte
mienie w danym położeniu. Uwolnienie
drzewo w kierunku operatora pilarki,
leżącego pnia/kłody drzewa może także
 uderzenie przez S
cinane, wygięte do
spowodować uderzenie obalanego drze-
ziemi drzewo, na którym się zawiesiło
wa lub spadającej gałęzi drzewa. Przesu-
obalane drzewo,
wające się lub toczące pnie/kłody drzew
 uderzenie przez obalone drzewo za-
mogą pochwycić nogi pracownika, prze-
wieszone na gałęziach sąsiedniego drze-
wrócić go i spowodować jego przygnie-
wa, które spadło nagle w wyniku podmu- Rys. 5. Rozszczepienie pnia obalanego drzewa
cenie.
chu wiatru,
 uderzenie przez  uwalniane pilarką nych urazów głowy, kręgosłupa, klatki
Zagrożenia związane z pracą
drzewo zawieszone w gałęziach innego piersiowej, organów wewnętrznych. Po-
na wysokoS
ci
drzewa, które złamało się i upadło na zie- wodują w wielu przypadkach S
mierć po-
Charakterystyczną grupą wypadków
mię, szkodowanych osób.
związaną z pracami przy S
cinaniu i po-
 uderzenie przez obalane drzewo
Zagrożenia powodowane
zyskiwaniu drzew są upadki z wysoko-
w operatora pilarki. Droga ewakuacji zo-
przez suche lub złamane gałęzie
S
ci, ponieważ częS
ć prac operatorzy pi-
stała zablokowana przez zawieszony w są-
larek wykonują na drzewach (np. S
cina-
siednim drzewie S
cięty wczeS
niej wierz- Zagrożenia pracowników zatrudnio-
nie wierzchołków, obcinanie suchych
chołek innego drzewa, który po uderze- nych przy pozyskiwaniu i S
cinaniu drzew
gałęzi itd.). Upadki z drzew natomiast
niu w niego przez obalane drzewo spadł powodują także spadające suche lub zła-
powodowane są na skutek prób popycha-
na ziemię. mane gałęzie. Mogą one złamać się i spaS
ć
nia S
cinanych wierzchołków drzew, w
Podczas obalania drzew przyczyną na skutek drgań pilarki łańcuchowej pod-
celu uwolnienia zakleszczonej piły łań-
wypadków mogą być także: czas S
cinania drzew lub w wyniku ude-
cuchowej. Wierzchołek drzewa upada
 uderzenie w pracownika znajdują- rzeń w pień drzewa przy wbijaniu klinów
uderzając i zwalniając linę mocującą
cego się w jego zasięgu, w rzaz S
cinający. Zagrożeniem są także le-
uprząż pracownika oraz powodując jed-
 uderzenie przez obalane drzewo, cące gałęzie obalanego drzewa, złamane
noczeS
nie upadek i potłuczenia operato-
które zmieniło kierunek upadku z powo- podczas jego upadku na ziemię lub po-
ra pilarki. Przyczyną upadku jest również
du powiewu wiatru, chwycone przez to drzewo i złamane ga-
przecięcie pilarką lin mocujących uprząż
 uderzenie przez martwe drzewo łęzie sąsiednich drzew.
(przypadkowym lub po potknięciu się/
w pracownika, który usuwał się ze strefy Wypadki powodują także spadające
poS
lizgnięciu się) oraz pęknięcie gałęzi
zagrożenia po rozpoczęciu obalania in- gałęzie drzew na skutek:
lub pnia mocujących linę uprzęży opera-
nego drzewa,  uderzenia operatora pilarki S
cinają-
tora pilarki.
 uderzenie przez martwe drzewo, cego drzewo złamaną spadającą gałęzią
które złamało się i z opóx
nieniem upadło innego drzewa, które poprzednio miało
Wypadki powodowane
na ziemię po uderzeniu go przez inne S
cinany wierzchołek,
przez napowietrzne linie
obalane drzewo,  uderzenia przez złamaną spadającą
wysokiego napięcia
 uderzenie przez górny kawałek mar- gałąx
drzewa, wokół którego operator
Liczną grupę wypadków występują-
twego drzewa, które w czasie obalania pilarki S
cina krzaki lub wykonuje inne
cych podczas prac wykonywanych przy
uderzyło w inne stojące drzewo i uległo prace,
S
cinaniu i pozyskiwaniu drzew powo-
złamaniu,  uderzenie przez suchą gałąx
drze-
dują napowietrzne linie wysokiego na-
 uderzenie przez S
cinane drzewo w wa w operatora pilarki S
cinającego są-
pięcia. Operatorzy pilarek mogą ulec
operatora pilarki, który nie wykonał na siednie drzewo lub wykonującego inne
porażeniu prądem elektrycznym m.in.:
tym drzewie odpowiednich podcięć ukie- prace,
podczas obcinania mokrych gałęzi
runkowujących jego upadek,  uderzenie operatora pilarki przez
drzew; wskutek trzymania przez opera-
 uderzenie przez upadające podcina- gałąx
drzewa, która złamała się i upadła
tora w ręku nie izolowanych elementów
ne drzewo podczas próby uwolnienia po uderzeniu w nią przez S
cinane drzewo.
(np. prętu metalowego używanego do
przez pracownika piły łańcuchowej uwię- Spadające gałęzie drzew powodują
opuszczenia pilarki łańcuchowej na zie-
zionej w S
cinanym drzewie. przeważnie urazy pleców i głowy szyi
mię); wskutek bezpoS
redniego dotknię-
Opisane wypadki, występujące pod- operatorów pilarek lub ich współpracow-
cia przewodu wysokiego napięcia znaj-
czas obalania drzew są przyczyną poważ- ników.
12
BEZPIECZEŃSTWO PRACY 2/2001
dującego się na ziemi (np. po wciS
nię- lub sprężynowych zamocowanych mię-
ciu go w ziemię przez obalone drzewo) dzy uchwytami pilarek a korpusem pi-
oraz dotknięcia przewodu wysokiego larki lub na zamocowaniach silnika.
napięcia głową lub ręką podczas obci- Zgodnie z danymi podawanymi przez
nania gałęzi drzewa, które wrosły w li- producentów, wartoS
ci przyspieszenia
nię wysokiego napięcia. drgań rejestrowane na uchwytach pila-
Podczas prac wykonywanych w lesie rek wynoszą obecnie od kilku do kilku-
operator pilarki korzysta też z innego, nastu m/s2. Zdarzają się też wyższe war-
oprócz pilarek, sprzętu pomocniczego. toS
ci, zwłaszcza dla pilarek nieprofesjo-
Ich obecnoS
ć na stanowiskach pracy lub nalnych przeznaczonych do sporadycz-
w ich sąsiedztwie może być także przy- nego użytku. Dlatego podczas pracy pi-
czyną wypadków, takich jak: larkami łańcuchowymi należy stosować
 przygniecenie operatora pilarki do rękawice antywibracyjne ograniczające
samochodu ciężarowego przez prze- transmisję drgań do rąk operatorów.
mieszczający się nagle podajnik/ładowar-
Czynniki chemiczne
kę na skutek zwolnienia hamulca bloku-
jącego tę maszynę, Zagrożenie mogą stwarzać oleje do
 uderzenie przez gałąx
rozszczepio- smarowania piły łańcuchowej oraz w pi-
Rys. 6. R
rodki ochrony indywidualnej stosowane
nego drzewa obalanego/S
ciąganego za larkach spalinowych gazy spalinowe
przez operatorów pilarek łańcuchowych
pomocą maszyny do zrywki, które zosta- i samo paliwo. Poza szkodliwym dzia-
ło wypuszczone przez tę maszynę, łaniem na organizm człowieka, mogą
 uderzenie operatora pilarki przez one powodować zagrożenie pożarem
spadająca kłodę z ładowarki/podnoS
nika, i wybuchem.
która była podnoszona i obluzowała się
PIR
MIENNICTWO
podczas obcinania w niej sęków lub po-
R
rodki ochrony indywidualnej
zostających gałęzi,
stosowane przez operatorów
[1] Dąbrowski A.: Program wieloletni pn.
 rozjechanie operatora pilarki łańcu-
pilarek łańcuchowych
Bezpieczeństwo i ochrona zdrowia człowieka
chowej przez kierowcę pojazdu z napę-
w S
rodowisku pracy. Zadanie 03.8.22. Wytycz-
dem mechanicznym.
R
rodki ochrony indywidualnej stoso- ne ochrony przed urazami przy użytkowaniu
przenoS
nych pilarek z piłą łańcuchową do drew-
wane przez operatorów pilarek łańcu-
Zagrożenia powodowane przez
na. Etap 1: OkreS
lenie zagrożeń i analiza wy-
chowych zapobiegają wielu urazom,
hałas, drgania i czynniki chemiczne padków przy pracy elektrycznymi i spalinowy-
które powstałyby w wyniku występowa-
mi przenoS
nymi pilarkami z piłą łańcuchową do
Hałas powoduje pogorszenie słuchu
nia różnych czynników niebezpiecznych drewna
podczas długotrwałego użytkowania pi- podczas S
cinania, okrzesywania i prze-
[2] Jasnos P.: Znowelizowany projekt instrukcji
larek łańcuchowych. Pomimo stosowa- cinania drzew, a także chronią ich przed
bezpieczeństwa i higieny pracy w podstawowych
nia przez producentów różnych rozwią- oddziaływaniem czynników szkodli-
operacjach produkcji drewna i przy żywicowa-
zań konstrukcyjnych ograniczających
wych.
niu. Zadanie 14-U-1/90. Instytut Badawczy Le-
jego emisję (np. tłumików w pilarkach
Oprócz przedstawionych na rys. 6 S
rod- S
nictwa, Warszawa
spalinowych) przeciętna wartoS
ć pozio- ków ochrony indywidualnej, operator pi-
[3] Baker D., Bay D.: Chain saw safety. Uni-
mu dx
więku (A) podawana przez produ- larki pracujący na drzewie powinien uży-
wersity Extension. The University of Misouri-
centów w instrukcji obsługi dla pilarek
wać S
rodków ochrony indywidualnej
Columbia, Columbia, USA. Dokument GO1959.
wynosi ok. 100 dB. Dlatego podczas pra- przed upadkiem z wysokoS
ci.
The National Agency Safety Database. Pax
-
dziernik 1993
cy pilarkami łańcuchowymi należy sto- Analizując przebieg przedstawio-
sować ochronniki słuchu.
nych w artykule wypadków, możemy
[4] Baker D.: Basic chain saw and safety. Uni-
Drgania generowane przez pilarki
stwierdzić, że w wielu przypadkach,
wersity Extension. The University of Misouri-
i przenoszone do organizmu operatorów
gdyby człowiek postępował inaczej  Columbia, Columbia, USA Dokument G1959.
The National Agency Safety Database. 1999
przez kończyny górne są przyczyną po- uniknąłby zagrożeń i urazów.
wstawania zespołu wibracyjnego uzna- Niezwykle istotne dla bezpieczeń-
[5] Nelson G. S.: Safe chain saw operation. The
nego za chorobę zawodową. Przyspiesze- stwa użytkowania przenoS
nych pilarek
Texas A&M Uniwersity System. Maj 2000
nie drgań mierzonych na rękojeS
ciach
łańcuchowych są działania profilak-
[6] Health & Safety Executive: Tree Work acci-
pilarek najnowszych typów zostały
tyczne, mające na celu informowanie
dents. An analisys of fatal and serious injuries.
w znacznym stopniu ograniczone. Sta- obecnych i przyszłych użytkowników
INDG278. C100. Pax
dziernik 1998
ło się tak dzięki zastosowaniu układów
maszyn o istniejących zagrożeniach,
tłumiących drgania. Składają się one
występujących przy pracy tymi maszy- [7] Stover D.: Chain saws-safer than ever. Po-
z zespołów amortyzatorów gumowych pular Science nr 11/1986
nami.
13