dr inż. ANDRZEJ DĄBROWSKI
Centralny Instytut Ochrony Pracy
 Państwowy Instytut Badawczy
Przenośne pilarki łańcuchowe
 ochrona operatora
przed kontaktem z ruchomym narzędziem
W artykule omówiono urządzenia stosowane w spalinowych i elektrycznych prze-
nośnych pilarkach łańcuchowych służące do ochrony operatorów przed kontaktem
z ruchomym narzędziem. Zwrócono szczególną uwagę na urządzenia zatrzymu-
jące ruch piły łańcuchowej lub uniemożliwiające przypadkowe powodowanie jej
ruchu: uruchamiające w różny sposób hamulec piły (zwłaszcza podczas odbicia
pilarek), zatrzymujące maszynę oraz umożliwiające tylko świadome zatrzymanie
lub zainicjowanie ruchu piły łańcuchowej.
Portable chain saws
 protection of the operator against contact with a moving tool
The paper discusses appliances in combustion and electrical chain saws used to
protect operators against contact with a moving tool. Special attention is paid to
appliances that stop the chain or prevent its accidental operation: they activate the
chain brake in different ways (particularly during kickback of chain saws), stop the
machine and also enable only intentional stopping or initiating chain motion.
spalinowym (pilarki spalinowe), ale również Narzędzie to stanowi zarazem podstawowe
Wstęp
elektrycznym (pilarki elektryczne), porusza- z
ródło zagrożeń w tych maszynach (zwłaszcza
Przenośne pilarki łańcuchowe wyposażone
jącą się po prowadnicy z dużą prędkością podczas zjawiska odbicia [2]), wykorzysty-
są w bardzo wydajne technologicznie na-
(przekraczającą nawet 25 m � s-1) [1] i służącą wanych zawodowo głównie przy pozyski-
rzędzie  piłę łańcuchową typu żłobikowego
(fot. 1.), napędzaną silnikiem, najczęściej do ścinania i dzielenia drewna na części. waniu drewna. W polskiej gospodarce leśnej
Fot. 1. Piła łańcuchowa poruszająca się po prowadnicy
pilarki Rys. 1. Osłona ruchoma piły (patent francuski) [4] Rys. 2. Osłona końcówki prowadnicy [4]
Photo 1. Chain moving on guide bar of chain saw Fig. 1. Chain moveable guard (French patent) [4] Fig. 2. Guard of guide bar tip [4]
16 01/2009
01/2009
Tabela
spalinowa pilarka łańcuchowa jeszcze długo
DŁUGOŚCI PROWADNIC ODPOWIADAJĄCE POJEMNOŚCI SILNIKA PILAREK SPALINOWYCH
będzie podstawową maszyną do pozyskiwania
Lengths of guide bars and engine capacity of combustion chain saw
drewna, szczególnie tam, gdzie są ograniczone
możliwości wykorzystania maszyn wielo-
Pojemność skokowa
Użytkowa długość prowadnic l,
operacyjnych [3]. Pilarki są również chętnie
silnika pilarek spalinowych,
m
cm3
wykorzystywane przez innych użytkowników
(np. pracowników budowlanych czy do użytku
0 � 44 0,25 d" l < 0,35
prywatnego przy wykonywaniu różnych prac
45 � 69 0,30 d" l < 0,40
w domu i w ogrodzie), ponieważ skracają one
70 � 89 0,40 d" l < 0,50
znacznie czas trwania obróbki drewna. Dlatego
producenci tych maszyn pracują ciągle nad no-
e" 90 l e" 0,50
wymi rozwiązaniami technicznymi służącymi
do ochrony ich operatorów przed kontaktem
Uniemożliwia to jednak wykonanie cięcia szty- piły. Elementem hamującym jest taśma opasu-
z piłą łańcuchową.
jąca zewnętrzny obwód bębna.
letowego, np. podczas ścinania drzew.
W pilarkach ze względów bezpieczeństwa
Szczegółowe rozwiązania konstrukcyjne
stosowane są osłony piły, jednak szczególnie Ochronie operatorów tych maszyn przed
różnią się przede wszystkim mechanizmami
ważne są urządzenia zatrzymujące ruch piły lub kontaktem z ruchomym narzędziem, służą,
zwalniającymi napiętą sprężynę hamulca. Stan-
uniemożliwiające przypadkowe spowodowanie w pewnym zakresie, osłony ręki: przednia
dardowym rozwiązaniem jest uruchamianie
tego ruchu. W artykule zostaną przedstawione
(1) i tylna (2), a także wychwytnik (3) piły
hamulca piły łańcuchowej przez ręczne prze-
rozwiązania świadczące o znacznym postępie
łańcuchowej, przeznaczony do zatrzymania
sunięcie do przodu dz
wigni hamulca, będącej
technicznym, jakiego dokonali producenci
zerwanej lub spadającej z prowadnicy piły
jednocześnie przednią osłoną ręki (fot. 3.).
w celu ochrony operatora, z uwzględnieniem
łańcuchowej (fot. 2.).
PN-ISO 6535: 1999 [8] określa wymagania
przeznaczenia i zakresu zastosowania tych
dotyczące siły działającej na dz
wignię, niezbęd-
rozwiązań. Wskazano również piśmiennictwo
Urządzenia służące do zatrzymywania
nej do uruchomienia hamulca (nie powinna
dotyczące omawianych zagadnień technicz-
ruchu piły łańcuchowej
być mniejsza niż 20 N i nie większa niż 60
nych.
N), a także czasu hamowania (nie powinien
W ostatnich latach podjęto także prace nad
przekraczać 0,15 s, a średni czas nie powinien
doskonaleniem urządzeń do zatrzymywania
Osłony piły łańcuchowej
być dłuższy niż 0,12 s).
i uniemożliwiania niezamierzonego ruchu piły
Poruszającej się po prowadnicy piły łań-
Ostatnio wprowadzono także na rynek
łańcuchowej tak, aby w większym stopniu
cuchowej (narzędzia roboczego) w zasadzie
pilarki, mające dwie dz
wignie do ręcznego uru-
ograniczyć możliwość zetknięcia się jej rucho-
nie można osłonić, ponieważ utrudnia to
chamiania hamulca (fot. 4., str. 18.) [6]. Jedna
mych części z ciałem operatora.
pracę pilarką, ale również zmniejsza zakres jej
z nich jest  tradycyjnie sprzężona z osłoną
W pilarkach stosowany jest hamulec piły
zastosowania. W przeszłości podejmowano
przednią (1) i uruchamiana lewą dłonią. Druga
łańcuchowej. Zatrzymanie ruchu piły łańcu-
próby osłonięcia tego narzędzia uchylną osłoną
dz
wignia (2)  uruchamiana prawą dłonią,
chowej przez hamulec ma znaczenie zwłaszcza
ruchomą (rys. 1.), ale nie znalazło to zastoso-
znajduje się przy tylnym uchwycie pilarki,
w sytuacji, kiedy występuje zagrożenie dla
wań przede wszystkim ze względu na brak
co umożliwia uruchamianie hamulca także
operatora pilarki, np. przy jej odbiciu. Ponadto
możliwości okrzesywania drzew [4].
podczas ścinania drzewa, kiedy utrudnione
hamulec może uniemożliwiać przypadkowe
Osłonięcie samej końcówki prowadnicy
jest włączenie ręczne dz
wigni hamulca (1) ze
uruchomienie piły, gdy silnik pracuje na biegu
(rys. 2.) zapobiega możliwości zetknięcia się względu na miejsce trzymania ręką uchwytu
jałowym. Zablokowanie ruchu piły łańcuchowej
z twardym przedmiotem (np. sękiem) ogniw przedniego pilarki przez operatora.
tnących piły (poruszających się po tej części następuje za pośrednictwem bębna sprzęgło- Hamulec może być także uruchomiony
prowadnicy), a tym samym odbicia pilarki. wego, na którym znajduje się kółko napędowe automatycznie (nie ręcznie), pod wpływem
Fot. 3. Hamulec piły łańcuchowej połączony z osłoną przednią: 1  dz
wignia hamulca
Fot. 2. Spalinowa pilarka do prac leśnych: 1  osłona przednia, 2  osłona tylna, 3  wychwyt- (osłona ręki), 2  taśma hamulca, 3  główna sprężyna hamulca, 4  bęben sprzęgła,
nik piły łańcuchowej, 4  piła łańcuchowa, 5  prowadnica, 6  osłona prowadnicy 5  uchwyt przedni [7]
Photo 2. Combustion chain saw for forest work: 1  front hand guard, 2  rear hand guard, Photo 3. Chain brake connected with front guard: 1  brake lever (front guard), 2  brake
3  chain catcher, 4  saw chain, 5  guide bar, 6  guide bar guard tape, 3  main brake spring, 4  clutch drum, 5- front handle [7]
BP 01/2009 17
01/2009
działania sił bezwładności. Ten sposób urucha- wiązania a, b, c, natomiast rozwiązanie d jest umieszczone w miejscach dogodnych do ich
miania hamulca ma szczególne znaczenie pod-  nowością nie ujętą w tych wymaganiach. obsługi prawą ręką operatora trzymaną na
czas opisanych wyżej warunków pracy, kiedy uchwycie tylnym. W przypadku pilarek do prac
leśnych wyłączanie zapłonu może następować
jest utrudnione lub uniemożliwione włączenie Urządzenia do odłączania napędu
z wykorzystaniem wielofunkcyjnego przełącz-
hamulca za pomocą osłony przedniej.
pił łańcuchowych
nika znajdującego się w tylnej części korpusu
 Bezwładnościowe uruchamianie hamulca
Świadome zatrzymanie lub zainicjowanie
pilarki (fot. 6.).
następuje po uderzeniu w końcówkę prowad-
ruchu piły łańcuchowej  odłączenie jej na-
W pilarkach do pielęgnacji drzew wyłącznik
nicy (np. podczas odbicia pilarki), przy określo-
pędu lub spowodowanie jej ruchu umożliwia
zapłonu znajduje się w górnej części jej kor-
nych przyspieszeniach tej końcówki w kierunku
także sprzęgło odśrodkowe, stosowane
pusu ze względu na inne położenie uchwytu
osi X i Y. Norma [12] szczegółowo określa, dla
w spalinowych przenośnych pilarkach łań-
tylnego, a tym samym prawej dłoni operatora
jakich długości prowadnic (w zależności od
cuchowych (rys. 4.). Umożliwia ono, przy
(rys. 5.).
mocy pilarek) przyspieszenia te powinny być
określonej prędkości obrotowej silnika (więk-
Elementy sterownicze są tak konstruowane,
ustalane (tabela).
szej niż prędkość biegu jałowego), włączenie
że uniemożliwiają przypadkowe włączenie
W przypadku pilarek, w których istnieje
napędu piły i pokonywanie przez nią oporów
pilarki i napędu piły. Jest to zrealizowane przez
możliwość uruchamiania hamulca w sposób
skrawania drewna. W przypadku zmniej-
zastosowanie dwóch elementów, które należy
bezwładnościowy, powinny być spełnione
szenia prędkości silnika pilarki do obrotów
zaktywizować  co zmniejsza ryzyko kontaktu
progowe wartości przyspieszeń końcówek
biegu jałowego, szczęki sprzęgła  ściągane
operatora z ruchomym narzędziem. Takie roz-
prowadnic (powodujących uruchomienie
sprężyną do środka  nie mają kontaktu
wiązania są stosowane zarówno w pilarkach
hamulca), (rys. 3.).
z bębnem, co zapewnia pozostawanie piły
spalinowych, jak i elektrycznych.
W niektórych pilarkach następuje zatrzy- w stanie spoczynku.
manie ruchu piły łańcuchowej po zwolnieniu Cechy konstrukcyjne tarczy sprzęgła
Podsumowanie
elementów sterowniczych, np. w pilarkach wpływają na prędkości obrotowe jego
elektrycznych po zwolnieniu włącznika/ włączania i rozłączania. Wprowadzenie
W artykule przedstawiono urządzenia
przez producentów nowych kształtów jego
wyłącznika [12], a w pilarkach spalinowych 
pilarek zatrzymujące lub uniemożliwiające
prowadników  skośnego lub łukowego 
blokady przycisku przyspiesznika (fot. 5.).
przypadkowe spowodowanie ruchu piły.
Można więc stwierdzić, że w obecnie sto- powoduje wcześniejsze rozłączenie napędu
Hamulce mogą spełnić właściwie swoją
piły łańcuchowej (przy wyższej prędkości
sowanych pilarkach (zależnie od typu) spotyka
rolę w ograniczaniu ryzyka kontaktu ruchomej
obrotowej silnika) podczas gwałtownego jej
się cztery sposoby uruchamiania hamulca piły
piły z operatorem, jeśli jej zatrzymanie nastąpi
hamowania. W takim przypadku wał korbowy
łańcuchowej:
w odpowiednio krótkim czasie. Dlatego istotne
silnika i osadzone na nim elementy przekazują
a) przez ręczne przesunięcie dz
wigni ha-
jest, aby operatorzy systematyczne sprawdzali
mniej energii kinetycznej na korpus pilarki, co
mulca  sprzężonej z osłoną przednią,
działanie tych urządzeń. Ze względu na przewi-
może skutkować mniejszym kątem odbicia,
b) na skutek uderzenia w końcówkę pro-
dywany zakres prac operatorzy powinni także
a tym samym mniejszym ryzykiem urazów
wadnicy (przesunięcie osłony przedniej  dz
wi-
zwrócić uwagę, czy sposób pracy pilarką (jej
u operatora [5].
gni hamulca na skutek odbicia pilarki),
trzymania) umożliwia w każdym przypadku
c) po zwolnieniu elementu sterowniczego,
uruchomienie hamulca piły (zwłaszcza podczas
Urządzenia do wyłączania pilarek
d) przez ręczne przesunięcie dz
wigni ha-
odbicia pilarki).
mulca znajdującej się przy uchwycie tylnym. W przypadku urządzeń, a zwłaszcza ele-
W pilarkach spalinowych zatrzymanie
Należy przy tym zaznaczyć, że w wyma- ruchu piły łańcuchowej następuje za po- mentów sterowniczych służących do wyłącza-
ganiach norm typu C dla przenośnych pilarek mocą elementu sterowniczego maszyny, tj. nia pilarek i uniemożliwiających przypadkowe
łańcuchowych [9 � 11] uwzględnione są roz- wyłącznika zapłonu. Wyłączniki zapłonu są uruchomienie ruchu piły po prowadnicy, istotne
ab c
Rys. 3. Poziomy przyśpieszeń na końcówce prowadnicy powodujące zadziałanie  bezwładnościowego hamulca piły
Fot. 4. Pilarka z dwoma dz
wigniami uruchamiającymi uruchamianego bezwładnościowo: a  pilarki do pielęgnacji drzew, b  pilarki do prac leśnych, o pojemności silnika d" 40
hamulec piły łańcuchowej: 1  dz
wignia sprzężona z osłoną cm3, c  pilarki do prac leśnych o pojemności silnika > 40 cm3, ax  przyśpieszenie poziome, m�s-2, ay  przyśpieszenie
przednią, dodatkowa dz
wignia (osłona) przy uchwycie pionowe, m�s-2, A  przyśpieszenie akceptowalne, N/A  przyśpieszenie nieakceptowane [12]
tylnym pilarki [7]
Fig. 3. Acceleration levels on guide bar tip causing  non-manual chain brake activation : a  chain saw for tree service,
Photo. 4. Chain saw with two levers activating chain b  chain saw for forest service with engine capacity d" 40 cm3, c  chain saw for forest service with engine capacity
brake: 1  lever coupled with front guard, 2  additional > 40 cm3, ax  horizontal acceleration, m�s-2, ay  vertical acceleration, m�s-2, A  acceptable acceleration, N/A  non-
lever (guard) at rear handle [7] acceptable acceleration [12]
18 01/2009
01/2009
[6] Husqvarna 353 TrioBrake. System ochronny TrioBrake.
jest ich położenie umożliwiające dogodny
Husqvarna  Karta Katalogowa 2007
dostęp dłonią operatora (także w rękawicy
[7] Stihl. Katalog 2005/2006
ochronnej), trzymaną na uchwycie pilarki,
[8] PN-ISO 6535:1999 Pilarki łańcuchowe przenośne 
a także zapewnienie ich właściwego działania
Badanie hamulca piły łańcuchowej
przez systematyczne kontrole.
[9] PN-EN ISO 11681-1:2006 Maszyny dla leśnictwa
 Wymagania bezpieczeństwa i badanie pilarek łań-
cuchowych przenośnych  Część 1: Pilarki łańcuchowe
do prac leśnych
PIŚMIENNICTWO
[10] PN-EN ISO 11681-2:2008 Maszyny dla leśnictwa
[1] J. Jaroszkiewicz Rozwiązania konstrukcyjne zwiększa-
 Wymagania bezpieczeństwa i badanie pilarek łańcu-
jące bezpieczeństwo użytkowania przenośnych pilarek
chowych przenośnych  Część 2: Pilarki łańcuchowe do
łańcuchowych do drewna firmy Electrolux, Husqvarna.
pielęgnacji drzew
Rys. 5. Położenie wyłącznika zapłonu w spalinowej
Materiały na seminarium szkoleniowe pt.  Bezpieczeństwo
pilarce do pielęgnacji drzew
użytkowania przenośnych pilarek łańcuchowych do
[11] PN-EN 50144-2-13:2006 Bezpieczeństwo użytkowa-
drewna , rozdział II, CIOP-PIB, Targi POLAGRA FARM
nia narzędzi ręcznych o napędzie elektrycznym  Część Fig. 5. Location of ignition switch of the combustion
w Poznaniu, Poznań 2001
chain saw for tree service
2-13: Wymagania szczegółowe dotyczące pilarek
łańcuchowych
[2] A. Dąbrowski Rozwiązania konstrukcyjne przenośnych
pilarek łańcuchowych zwiększające bezpieczeństwo ich
[12] ISO 13772:2004 Forest machinery  Non-manually
obsługi.  Bezpieczeństwo Pracy 12(401)2004, s.11-14
actuated chain brake performance
[3]. M. Sowa, K. Leszczyński Zmiany w poziomie zagrożeń
operatorów maszyn przy pozyskiwaniu drewna. Materiały
Konferencji Leśnej pt.  Stan i perspektywy badań z za-
kresu użytkowania lasu , Instytut Badawczy Leśnictwa,
Publikacja przygotowana na podstawie wyni-
Sękocin 2000
ków uzyskanych w ramach I etapu programu
[4] J. Więsik Zagrożenia przy użytkowaniu przenośnych
wieloletniego pn.  Poprawa bezpieczeństwa
pilarek łańcuchowych do drewna  analiza zjawiska odbi-
i warunków pracy dofinansowywanego
cia, sposoby eliminowania lub ograniczania jego skutków.
Materiały na seminarium szkoleniowe pt.  Bezpieczeństwo
w latach 2008-2010 w zakresie zadań służb
użytkowania przenośnych pilarek łańcuchowych do
państwowych przez Ministerstwo Pracy i Poli-
drewna , rozdział I. CIOP-PIB, Targi POLAGRA FARM
Fot. 6. Przełącznik wielofunkcyjny w spalinowej pilarce
tyki Społecznej. Główny koordynator: Centralny
w Poznaniu, Poznań 2001 do prac leśnych umożliwiający wyłączenie zapłonu
Instytut Ochrony Pracy  Państwowy Instytut
[5] J. Więsik i in. Pilarki przenośne budowa i eksploatacja. Photo 6. Multifunctional switch of combustion chain
Fundacja Rozwój SGGW, Warszawa 2002 saw for forest work enabling ignition disconnection
Badawczy.
Fot. 5. Uruchamianie hamulca piły łańcuchowej natych- Rys. 4. Tarcze sprzęgieł odśrodkowych w pilarkach spalinowych: a  jednolita, b  z prowadnikami promieniowymi,
miast po puszczeniu blokady przycisku przyspiesznika c  z prowadnikami skośnymi, d  z prowadnikami łukowymi, 1  szczęka, 2  piasta, 3  nity, 4  sprężyna, 5  ramię
w spalinowej przenośnej pilarce łańcuchowej (prowadnik) [5]
Photo 5. Chain brake activating immediately after (throt- Fig. 4. Disks of centrifugal clutch of combustion chain saws: a  uniform, b  with radial guides, c  with inclined guides,
tle) trigger lock loosening in combustion chain saw d  with arched guides 1  shoe, 2  hub, 3  rivets, 4  spring, 5  arm (guide) [5]
BP 01/2009 19
01/2009