Historia leśnictwa – okres feudalizmu

W Polsce okresu feudalizmu w obrębie

poszczególnych posiadłości ziemskich lasy nie były

traktowane jako oddzielna gałąź gospodarki

W dużych posiadłościach istniał podział na mniejsze

jednostki administracyjno-gospodarcze:

starostwa,

ekonomie,

klucze

Celem tego podziału było przede wszystkim

ułatwienie i usprawnienie zarządzania gospodarką

Las znajdował się pod ścisłą kontrolą administracji dworskiej:

Wydawano coraz to ostrzejsze przepisy o ochronie lasów,

Powiększano liczbę strażników,

Wprowadzano system policyjny,

Nie zahamowało to tempa deforestacji i dewastacji

lasów w Polsce (dwór prowadził nieracjonalną

i rabunkową gospodarkę w lasach)

Do połowy XVIII w. w lasach nie prowadzono

zabiegów hodowlanych;

pozyskiwanie drewna odbywało się posztucznie, metodą

plądrowniczą

prace w lesie, dowóz drewna do tartaków i do dworu

odbywały się pod przymusem pańszczyźnianym

W połowie XVI w. sołtysom, czy wójtom przydzielano strażników leśnych, do pomocy przy nadzorowaniu dóbr

leśnych

Rozwój

handlu

drewnem

narzucił

konieczność

zatrudnienia w lasach osób umiejących:

Czytać

Pisać,

Liczyć

Prowadzić ewidencję materiałową i pieniężną

Kategoria leśników utrzymujących się wyłącznie z pracy

w lasach wywodziła się prawie wyłącznie ze zubożałej

szlachty (materialnie uzależnieni od woli właścicieli

lasów lub od zarządców dóbr królewskich)

Niższa służba leśna pochodziła wyłącznie z chłopskich

rodzin pańszczyźnianych.

Specjalne zalecenia dotyczące lasów Korony

zawarte były w lustracjach i instrukcjach:

ograniczenie chłopów w korzystaniu z lasu,

informacje o składzie gatunkowym puszcz,

informacje o ich użytkowaniu.

„Statut litewski” z 1529 r. ( Statut ziemski od

Zygmunta I roku 1529 Litwie nadany).

W odniesieniu do lasów omawiał przede wszystkim

takie sprawy jak:

ustalenie granic;

bartnictwo;

rybołówstwo;

łowiectwo;

ochronę bobrów;

sianożnięcie w lesie

Akty uchwalane w XVI i XVII w. cechował brak

ingerencji w sprawy związane z lasami prywatnymi

„ Ustawa na wołoki Hospodara Korola Jeho Miłosti”, tzw. Ustawa włóczna z 1557 r.,

usprawniona w 1558 r.

uporządkowanie (wyprostowanie) granic leśnych,

serwituty obciążające lasy panującego,

karczunki lasów na cele osadnicze,

ograniczanie korzystania z lasów przez chłopów

królewskich oraz poddanych szlacheckich - chłopi

królewscy mogli korzystać z drewna tylko na własne

potrzeby i tylko w częściach puszcz im wskazanych,

sprawy dotyczące bartnictwa, rybołówstwa śródleśnego i

ochrony zwierzyny

Prawidłowa gospodarka - ustalenie ile skarb posiada terenów leśnych – rewizja puszcz i przychodów

1559 r. - wydelegowano Grzegorza Wołłowicza do

przeprowadzenia rewizji puszcz:

opis poszczególnych lasów,

wybór terenów pod kolonizację wewnętrzną,

sprawdzenie dokumentów szlachty na prawo własności i

„wejścia do puszczy”,

lustracja służby leśnej,

obliczenie ilości eksploatowanych terenów leśnych.

Rewizja wykazała, że lasy Wielkiego Księcia są

olbrzymie, lecz wartość ich obniża się na skutek

zawiłej szachownicy, licznych serwitutów i braku

służby leśnej.

USTAWA z 1567 r. , traktująca o obowiązkach leśniczych:

"Puszczę objeżdżać, drzewa nie wydawać bez rozkazu własną

króla ręką podpisanego i gdy nagła potrzeba wypadnie liczbę z

użytego drzewa czynić, sianożęci mieć w zawiadywaniu, z nich

trzecia część siana idzie na pożytek królewski. Dziegciu, smoły,

popiołu dla siebie nie wybierać. Zwierza tak grubego jak i małego

bić nie wolno, szkodników wszelkiego stanu pan leśniczy

powinien do mocnego więzienia wsadzić i do nauki królewskiej

dawać. Poddanym wolno brać drzewa suche leżące - furę na

tydzień latem, dwie w zimie. Wolno zbierać jagody i grzyby. Na

opatrzenie swoje leśniczy otrzymuje 9 włók ziemi na folwark

(około 150 ha), 6 włók ludźmi osadzi.

Lasy miały być podzielone według gatunków drzew, należy

" takie kwatery, czyli przedziały porobić, jakie do drzewa

dojrzałości wymaga potrzeba" ,

Eksploatacja poszczególnych kwater miała być uregulowana

Do końca XVI w. nie było rozgraniczenia między dobrami króla a państwa.

W 1590 r. - uchwała sejmowa, nastąpił ostateczny podział

dóbr królewskich z ogromnymi puszczami, zajmującymi około

połowy powierzchni kraju, na dwie kategorie:

dobra stołowe, z których dochód przekazywano na rzecz

króla – utrzymanie dworu królewskiego

podzielone na ekonomie i dzierżawy, w których zarząd

prowadził podskarbi nadworny

królewszczyzny ( dobra królewskie, koronne, krzesłowe) –

własność skarbu państwowego, z których dochody na

potrzeby skarbu publicznego

były podzielone na starostwa, wsie, dzierżawy, wójtostwa,

sołtysostwa i wybraniectwa

oddawane w dzierżawę, dożywocie lub używalność bezpłatną

w nagrodę, dobrze zasłużonym dla kraju obywatelom

Pierwsze książki rolnicze zawierały praktyczne rady i wskazówki dla właścicieli dóbr ziemskich,

Nie traktowały lasu jako oddzielnej gałęzi gospodarki

dworskiej,

Nie wskazywały na szkodliwość dotychczasowego

systemu gospodarowania

Autorzy:

Marcin Kromer (1512-1589),

Anzelm Gostomski (1507-1587),

Jan Ostroróg (1565-1622),

Jakub Haur (1632-1709),

Gabriel Rzączyński (1664-1737).

Marcin KROMER - „ Opis

Królestwa Polskiego” (I wyd.

po łacinie w 1577 r.)

w Polsce (XVI w.) ilość lasów jest

jeszcze wystarczająca na potrzeby

kraju

Lasy od dalszych karczunków

powinna chronić troska o

zachowanie budulca, drewna

opałowego, zwierzyny i pożytków

bartnych

Marcin Kromer

Lasy chroni sam fakt, iż

(1512-1589)

większość rośnie na kamienistych

biskup warmiński,

i piaszczystych gruntach, a więc

polski historyk i kronikarz

mało przydatnych rolnictwu

Anzelm GOSTOMSKI w „ Gospodarstwie”

(I wyd. 1588 r.)

wskazywał na potrzebę dbałości o lasy, które

uważał za dobrą lokatę posiadanych oszczędności.

Dążył do utrzymania eksploatacji lasów w granicach

jakie nie zagrażałyby ciągłości otrzymywanych z nich

dochodów (ochrona lasów i zwierzyny przed

niszczeniem przez osoby postronne, przez pożary,

uporządkowanie i ograniczenie wykorzystywania

lasów przez ludność chłopską).

Pisał "Kto ma lasy ... pewniejszy skarb zostawi

potomstwu niż w skrzyni pieniądze, gdy się go nie

pustoszy" .

Jan OSTRORÓG – wojewoda poznański,

pisarz-pamiętnikarz, przyrodnik – wyrażał

swoje obawy przed zbytnim uszczuplaniu

powierzchni leśnych.

W „ Kalendarzu gospodarskim na horyzont

komarzeński” pisząc o lasach dębowych

wyjaśniał, że mają być zakładane szkółki i

wysadzane w nich młode dąbki, żądał zbierania

żołędzi do szkółek

Mawiał: " Kto dębu utnie, jakoby chłopa zabił".

Jakub Kazimierz HAUR - ekonomista, autor

książek i traktatów o tematyce rolniczej

i poradnikowej w dziełach

„ Oekonomika ziemiaństwa generalna” (1675)

„ Skład albo skarbiec znakomitych sekretów

ekonomiki ziemiańskiej” (1693)

wskazywał na duże znaczenie lasu jako źródła

różnych sortymentów drewna i innych użytków

Zapewnienie ciągłości użytkowania lasów:

walka z defraudacjami leśnymi,

walka z nieracjonalnym wyrębem,

lepsze i ekonomiczne rozmieszczenie zakładów

przemysłu drzewnego,

uporządkowanie plądrowniczej eksploatacji lasu

(prowadzenie kolejno eksploatacji różnych części

wielkich kompleksów leśnych, ochrony obszarów

wyrąbanych od wypasania zwierzyny)

odpowiednie zorganizowanie administracji leśnej.

Gabriel RZĄCZYŃSKI

„ Historia naturalna Regni Poloniae” (1721)

Podał definicję lasu

"znaczna ilość drzew powstałych bez uprawy,

zajmujących bez przerw duży obszar gruntu" ,

Rozróżniał kilka rodzajów lasów w zależności od

składu gatunkowego rosnących w nich drzew,

Wymieniał puszcze dawnej Rzeczypospolitej,

Podawał lesistość różnych części państwa,

Opisywał eksport drewna,

Podawał charakterystykę poszczególnych gatunków

drzew i opisywał liczne zwierzęta leśne.