Wykład 7

Odczytanie fragmentu Rdz 15,1-6

Ks. Michał Bednarz

Dzieje Pariarchów: Abrahama, Izaaka, Jakuba i Józefa

Prowadzący: Gdzie rozpoczęła się dziwna przygoda Abrahama – powołanie go przez Boga? Dlaczego

wędrował?

Wykładowca: W chwili, gdy Abraham pojawił się na arenie dziejowej, przebywał w Ur Chaldejskim

między Eufratem i Tygrysem. Jego ojciec, Terach, który był pasterzem małych stad (Rdz 29,9-10;

30,25-43), zabrawszy ze sobą rodzinę, udał się do Charanu, gdzie umarł.

W pierwszej połowie II tysiąclecia przed Chr. na Bliskim Wschodzie miały miejsce wędrówki ogrom-

nych grup ludności. Różne ludy powoli przechodziły z nomadyzmu do osiadłego trybu życia. Był to

okres niepokoju. Wędrówka rodziny Teracha dobrze mieści się w ramach ogólnej migracji ludów na

początku II tysiąclecia. Pociągnęła ją wspaniała cywilizacja Ur ale stało się ono centrum krwawych

walk. Przyczyny społeczno-polityczne mogły więc spowodować migrację szczepu Teracha.

W Charanie miało miejsce powołanie Abrama. Odłączył się od swojego szczepu i razem z bratankiem

Lotem udał się do Kanaanu. Zatrzymał się w Sychem, na terenie dzisiejszej Samarii, a następnie mię-

dzy Aj i Betel.

Pragnienie posiadania ziemi jest czymś, co towarzyszy wielu plemionom wędrującym po Bliskim

Wschodzie. Ludzie ci szukają urodzajnych terenów, ale w wypadku patriarchów dochodzi nowy

szczegół. Ta ziemia będzie specjalnie błogosławiona, gdyż na niej w sposób szczególny przebywał bę-

dzie Bóg.

W Kanaanie Abraham prowadził życie półkoczownicze. Przechodził przez obszar najmniej zamieszka-

ły, unikając wielkich miast. Następnie udał się do południowej części Palestyny, do tzw. Negebu, gdzie

były większe przestrzenie i więcej nie zajętych jeszcze pastwisk. Panująca w Negebie susza i głód, któ-

ry nastąpił po niej, skłoniły patriarchę do wybrania szlaku głodujących nomadów, którzy zawsze szu-

kali schronienia w żyznej ziemi nad Nilem. W Egipcie piękność Saraj zwróciła uwagę Egipcjan i dla-

tego zabrano ją na dwór faraona. W następstwie kar, jakie spotykają władcę Egiptu, odesłał ją Abra-

hamowi.

Prowadzący: Jakie były dalsze dzieje Abrahama?

Wykładowca: Patriarcha przebywał bardzo krótko w Egipcie i wrócił do Kanaanu. W Betel rozstał się

ze swym bratankiem Lotem. Powodem rozdzielenia się był brak pastwisk dla stad. Lot udał się w doli-

nę Jordanu a Patriarcha do Mamre, koło późniejszego Hebronu.

Lot, po okresie pobytu w dolinie Jordanu, zamieszkał w Sodomie, mieście położonym podobnie jak

Gomora, w dolinie Siddim. W tym czasie pięciu królów z okolic Morza Martwego (w tym władcy So-

domy i Gomory) zbuntowało się przeciw Kedorlaomerowi, królowi Elamu, którego byli lennikami. Lot

znalazł się w niebezpieczeństwie z powodu ekspedycji wojennej królów Wschodu. Znalazł się wśród

jeńców, których najeźdźcy uprowadzili, z całym dobytkiem. Abraham, dowiedziawszy się o tym, ze-

brał i uzbroił trzystu osiemnastu ludzi. Stosując właściwą Beduinom taktykę, szedł cierpliwie w ślad za

wrogiem aż do Dan. W nocy uderzył prawdopodobnie na tylne straże, które posuwały się wolniej z

1

powodu obciążenia zdobyczą i jeńcami. Zadał im klęskę i ścigając dalej na północ, uwolnił Lota wraz

z całym dobytkiem.

Tymczasem obietnice Boże nie spełniały się. Abraham był w dalszym ciągu bezdzietny. Podczas no-

wego objawienia Bóg potwierdził obietnicę. Saraj, żona Abrahama, nie podzielała jednak jego wiary w

obietnicę licznego potomstwa i oddała mu swoją niewolnicę, Hagar, jako nałożnicę, aby zrodzone z

niej dziecko zostało prawnie uznane za potomstwo jej pani. Gdy zaszła ona w ciążę, uniosła się dumą i

zaczęła okazywać pogardę pani. Wtedy Saraj zdegradowała ją do rzędu zwyczajnej niewolnicy. Upo-

korzona Hagar zbuntowała się i uciekła na pustynię. Jednakże upomniana przez anioła, wysłanego

przez Boga, wróciła do właścicieli, aby urodzić syna, Izmaela. Na znak potwierdzenia tej zapowiedzi

Bóg zmienia patriarsze dotychczasowe imię oraz imię jego żony. Dotychczasowe imię jego brzmiało

Abram (= ojciec jest wywyższony), a nowe Abraham (= ojciec mnóstwa narodów). Bóg zmienił także

imię jego żony i nazwał ją Sara (= księżna). W obozie pod Mamre Bóg w towarzystwie dwóch anio-

łów (trzech podróżnych) odwiedził Abrahama. Obiecał mu, że za rok jego żona urodzi syna.

Chcąc pogrzebać zmarłą żonę, Sarę, Abraham, zakupił od osiedlonych tam Chetytów położoną w po-

bliżu Mamre grotę Makpela wraz z przyległym terenem.

Prowadzący: Co niezwykłego uczynili następni patriarchowie?

Wykładowca: Abraham postanowił wyszukać Izaakowi żonę. Jednakże Kananejczycy byli mu zupeł-

nie obcy, tak gdy chodzi o przynależność szczepową, jak i religię. Doszedł zatem do wniosku, że żona

syna powinna być kobietą pochodzącą z jego rodzinnego kraju. Pomyślał o dzieciach swego brata Na-

chora w Charanie. Wysyłał sługę do Charanu i ten przywiózł kobietę, którą spotkał przy źródle – Re-

bekę, córkę Betuela, wnuczkę Nachora. Ona też została żoną Izaaka. Gdy Abraham umarł, został po-

chowany obok Sary w grocie Makpela.

Rebeka urodziła bliźniaki. Jednego nazwano Ezawem a drugiego Jakubem. Pierwszy z nich był myśli-

wym żyjącym w stepie, a drugi „ człowiekiem spokojnym, mieszkającym w namiocie” (Rdz 25,27).

Pierworodnym z racji swego narodzenia był Ezaw. Powróciwszy pewnego dnia z polowania, wyczer-

pany i niemal bliski śmierci, poprosił Jakuba o potrawę z soczewicy. Jakub oddał mu ją, ale pod wa-

runkiem, że Ezaw zrezygnuje z prawa pierworództwa, z którym zawiązane było błogosławieństwo ojca

oraz dziedziczenie większej części majątku. Ezaw przyjął ten warunek. Jakub w porozumieniu z matką

zdobył podstępnie błogosławieństwo ojca. Bóg pobłogosławił mu nie dlatego, że oszukał, ale mimo

tego, iż zgrzeszył. Jest jednak rzeczą zrozumiałą, że z tego powodu wzrosło napięcie pomiędzy braćmi.

Ezaw nie ukrywał przed matką planów zemsty. Rebeka postanowiła więc zapobiec nieszczęściu wysy-

łając Jakuba do swego brata Labana, mieszkającego w Charanie. W Charanie Jakub pozostał 20 lat. Z

powodu podstępu teścia poślubił Leę, mimo iż pragnął małżeństwa z Rachelą. Lea i Rachel, zostały

żonami Jakuba, podczas gdy Zilpa i Bilha, służące Racheli, stały się jego legalnymi nałożnicami.

Dwunastu synów zrodzonych przez te cztery kobiety dało początek 12 pokoleniom izraelskim. W tym

czasie Jakub dzięki zapobiegliwości stał się właścicielem wielkiego stada bydła. Wzbudziło to za-

zdrość Labana. Ponieważ zazdrość stopniowo przeobrażała się w otwarty antagonizm między dwoma

rodzinami, Jakub porozumiawszy się z żonami, wyruszył potajemnie, by powrócić do swego ojca. W

nocnym osamotnieniu nad Jabbokiem przeżył niemal stan agonii. W czasie nocnej walki otrzymał no-

we imię – Izrael.

Najważniejszym synem Jakuba był Józef. Ponieważ był synem umiłowanej żony, Racheli, stał się ulu-

bieńcem ojca. Wzbudzało to wśród braci zazdrość, która stopniowo przerodziła się w nienawiść. Bra-

cia zastanawiali się więc jakby się go pozbyć. Sprzedali go przejeżdżającym kupcom. Ci zaś sprzedali

go urzędnikowi faraona, dowódcy straży przybocznej, Potifarowi. W nowych warunkach Józef pozo-

2

stał jednak wierny zasadom. Dzięki temu zyskał zaufanie swego pana. W czasie głodu przybyli do

Egiptu jego bracia wysłani przez Jakuba a następnie także ojciec.

Przed śmiercią Jakub prosił Józefa, aby pochował go w Makpela. Syn spełnił obietnicę daną ojcu.

Umarł także i Józef w wieku 110 lat. Został zabalsamowany na sposób egipski (Rdz 50,26). Mumia

pozostała jednak w Egipcie. Zabrali ją z sobą Izraelici, kiedy opuszczali kraj nad Nilem.

Ks. Piotr Łabuda

Nauka Kościoła o natchnieniu biblijnym

Prowadzący: W czasie ostatniego spotkanie powiedzieliśmy, że ojcowie Kościoła zajmowali się biblij-

nym opisem zagadnienia natchnienia.

Wykładowca: W epoce patrystycznej można znaleźć pogłębioną już refleksję nad zagadnieniem na-

tchnienia Pisma Świętego. Niektórzy wskazują, iż stało się to częściowo pod wpływem poglądów juda-

izmu. Ojcowie Kościoła, próbowali bliżej wyjaśnić na czym to natchnienie polega. Przypominali

przede wszystkim, iż Bóg jest autorem obydwu Testamentów, zaś działanie Boga określali jako „dyk-

towanie” (św. Augustyn, św. Grzegorz Wielki). Niektórzy z nich przyrównywali hagiografów do in-

strumentów, na których gra Duch Boży (św. Justyn), natomiast same księgi biblijne do „listu Boga”

(św. Augustyn). Chcieli w ten sposób powiedzieć, że autor natchniony jest narzędziem w ręku Boga,

który swoje słowo objawione przekazuje ludzkości. W nauczaniu ojców Kościoła można więc wyod-

rębnić następujące idee:

Człowiek jest narzędziem Boga – pogląd ten rozwiną się pod wpływem rozwoju sekt i ruchów religij-

nych w II wieku. Stąd też św. Hieronim czy Grzegorz Wielki podkreślali świadomy udział człowieka

jako narzędzia w powstawaniu ksiąg świętych. Według tych komentatorów, Pismo Święte powstaje na

wskutek współpracy Boga z człowiekiem, przy czym ta współpraca nie zależy jedynie od działania

Bożego, ale również od właściwego przygotowania człowieka. Św. Grzegorz pisze, iż „autorem Księgi

jest Duch Święty. On zatem podyktował, aby zostało napisane. On napisał jako Ten, kto poruszył do

takiego działania. Znając zatem dzieło i uznając Ducha Świętego za Autora, cóż innego czynimy szu-

kając ludzkiego autora, niż zamiast czytać, liczymy litery, które wyszły spod pióra”. Takie ujęcie na-

tchnienia, podkreślające znaczenie Boga, który posługuje się człowiekiem jako narzędziem, uwydatnia

także znaczenie współdziałania człowieka z Bogiem. Człowiek staje się instrumentem współpracują-

cym z Bogiem.

Również św. Hieronim mówiąc o natchnieniu stwierdza, że Pismo Święte jest dyktandem Boga. We-

dług niego, sam Duch Święty był tym, który „podyktował” św. Pawłowi wszystko, co ten napisał w

swoich listach. Podobnie i dla św. Augustyna, Pismo Święte zostało napisane przez ludzi, którzy zosta-

ją nazwani przez niego „członkami Wcielonego Słowa”. Autor natchniony zapisał to, „co poznał za

pośrednictwem dyktowania Głowy”. Bóg zatem podyktował człowiekowi to wszystko, co pragnął, aby

ten zapisał. Używając określenia „dyktando”, ojcowie starożytni nie umniejszali jednak wkładu czło-

wieka. Ich celem było jedynie podkreślić pierwszorzędność działania Boga w akcie natchnienia.

Pośród określeń natchnienia, ujmujących różne aspekty oddziaływania Boga na piszącego autora, nale-

ży również wspomnieć, o określeniu mającym charakter pastoralno-homiletyczny. Takie określenie

podaje św. Augustyn pisząc, iż „z tego miasta, do którego pielgrzymujemy, przyszły ku nam listy: są

to Święte Pisma”. W takim ujęciu autor natchniony zostaje porównany do posłańca przekazującego

orędzie. Orędzie to było równocześnie przez niego przekazywane, ale też wyjaśniane, gdy tego wyma-

gały okoliczności.

3

Nawiązując do wypowiedzi św. Augustyna, Sobór Watykański II stwierdził, iż „W księgach świętych, Oj-

ciec, który jest w niebie, spotyka się miłościwie ze swymi dziećmi i prowadzi z nimi rozmowę” (DV 21).

Prowadzący: Czy kolejne wieki dziejów Kościoła przyniosły zmianę w patrzeniu na tajemnicę na-

tchnienia?

Prowadzący: Teologowie średniowieczni, podobnie jak ojcowie Kościoła, zasadniczo podkreślali dzia-

łanie Boże i współpracę człowieka. Do znanej im nauki dodali jednak analizę relacji między Bogiem –

będącym Autorem głównym Pisma Świętego, a człowiekiem – który jest autorem narzędnym tegoż

dzieła. Zasadniczo uczynił to św. Tomasz, który do nauki o natchnieniu włączył arystotelesowskie po-

jęcia przyczyny głównej i przyczyny narzędnej. Uważał on, że prorok mówi o czymś, co poznał w spo-

sób naturalny, jednakże dopiero światło nadnaturalne ( lumen intellectuale) pozwala mu nieomylnie

osądzić ów przedmiot poznania. W ten sposób św. Tomasz dokonał bardzo ważnego rozróżnienia po-

między treściami poznawanymi ( res acceptae), które mogą być osiągnięte zarówno w sposób natural-

ny, jak i nadnaturalny, a sądem o treściach ( iudicium de rebus acceptis), który nie może się dokonać

inaczej, jak tylko pod wpływem światła nadprzyrodzonego, gwarantującego słuszność osądu. Zdaniem

św. Tomasza, ludzkiemu poznaniu prawdy towarzyszy oświecenie Boże, które rozciąga się zarówno na

sam proces poznania danej prawdy, jak i na osąd nad poznaną prawdą. Dzięki temu oświeceniu, praw-

dy wyrażone przez proroków mają walor nieomylnej prawdy Bożej. Mówiąc o nauce św. Tomasza na-

leży jednak pamiętać, iż nie odróżniał on natchnienia i objawienia, czym się zresztą nie różni od swych

poprzedników. Rozróżnienie to zostanie dokonane w późniejszych wiekach.

Dla św. Tomasza człowiek, to narzędzie Bożego działania: homo fit instrumentum Dei. Na każdym

etapie , Bóg jest Autorem głównym lub nadrzędnym w dziele powstania Biblii, ponieważ działa On swą

własną mocą. Człowiek zaś jest autorem drugorzędnym lub narzędnym , gdyż zostaje pobudzony do

działania przez Boga. Zatem według nauki św. Tomasza, natchnienie można zdefiniować jako „Nad-

przyrodzony i charyzmatyczny wpływ Boga, jako autora głównego, na władze człowieka, jako autora

narzędnego, aby w sposób wolny od błędów, przekazał poznaną w świetle Bożym prawdę Boga”.

Prowadzący: Czy reformacja kończąca okres średniowiecza zajęła się kwestią natchnienia?

Wykładowca: Reformacja (1518-1521 r.) nie podała jednolitej nauki o natchnieniu. W protestantyzmie

ortodoksyjnym przyjęta przez Lutra zasada tożsamości natchnienia z objawieniem doprowadziła do

odrzucenia tradycji. Jedynym źródłem objawienia jest Pismo Święte, którego treść jest objawiona, stąd

też księgi, z których wynikało, że treść ich jest zaczerpnięta z innych źródeł, odrzucono jako niena-

tchnione. W księgach Pisma Świętego, podkreślając zasadę dyktowania przez Boga Pisma Świętego,

protestanci uważali, że również znaki przestankowe i samogłoskowe są natchnione. Obecnie, wskutek

postępu wiedzy historycznej i krytyki tekstów biblijnych, zmienił się również pogląd protestantów na

kwestię natchnienia Pisma Świętego. Dawna ortodoksja stała na stanowisku „werbalnej inspiracji”, tj.

dosłownego natchnienia autorów biblijnych. Według tej opinii, autorzy pisali pod dosłownym dykta-

tem Ducha Świętego. Obecnie miejsce „inspiracji werbalnej” zajmuje „inspiracja realna”, mówiąca o

natchnieniu rzeczowym – treściowym. Stąd też, według protestantów, świętym pisarzom została poda-

na przez Ducha Świętego ogólna treść ksiąg biblijnych.

Prowadzący: Czy wspólnota Kościoła podjęła dyskusję z poglądami protestantów?

Wykładowca: Prawda o natchnieniu po raz pierwszy została zdefiniowana na Soborze Florenckim w

1441 roku jako przeciwstawienie się Jakobitom. Później zostaje ona uzupełniona przez Sobór Try-

dencki w 1546 roku, który orzekł, iż: „Stary i Nowy Zakon, posiada jednego i tego samego Boga za

autora, ponieważ pod natchnieniem Tego samego Ducha Świętego w obydwu Testamentach mówili

święci mężowie” (EB 47). „Księgi Starego i Nowego Testamentu cieszą się jednakową powagą i sza-

cunkiem, ponieważ jeden jest autor obydwu Testamentów oraz zostały przekazane Kościołowi bądź

4

przez ustne nauczanie Chrystusa, bądź to podyktowane przez Ducha Świętego (Spiritu Sancto dicta-

tas)” (EB 57).

Sobór Trydencki nie zajął stanowiska wobec błędów dotyczących Boskiego pochodzenia i autorytetu

ksiąg świętych (szczególnie przeciw protestantom). Ojcowie soborowi ograniczyli się do stwierdzenia

wiary Kościoła w księgi święte Starego i Nowego Testamentu, „ponieważ sam Bóg jest autorem oby-

dwóch”. „Zostały one podyktowane przez Ducha Świętego”. W centrum uwagi ojców soborowych

znalazła się sprawa kanonu ksiąg. Stało się to na skutek odrzucenia niektórych ksiąg przez protestan-

tów. Stąd też po podaniu spisu ksiąg natchnionych dokumenty soborowe dodają, iż: „jeśliby ktoś nie

uznawał wszystkich tych ksiąg ze wszystkimi ich częściami za święte i kanoniczne, niech będzie wyłą-

czony” (EB 60).

Kluczowym stwierdzeniem dla prawdy o natchnieniu w nauczaniu soborowym, jest stwierdzenie, iż

„natchnione są wszystkie części wszystkich ksiąg”. Ojcowie soborowi w ten sposób jasno wyrazili, że

nie ma znaczenia, czy jakaś część księgi natchnionej ma charakter religijny, czy też nie, czy jest zwią-

zana z jakimiś prawdami wiary. Określenie Soboru Trydenckiego mówiące o natchnieniu wszystkich

części wszystkich ksiąg zostało powtórzone przez Sobór Watykański I oraz II.

Prowadzący: Do nauki kolejnych soborów powrócimy za tydzień, na kolejnym spotkaniu z tajemnicą

natchnienia. A ponieważ dziś tak dużo usłyszeliśmy o natchnieniu, to dzisiejsze pytanie będzie z nim

związane. Pytanie konkursowe brzmi: Co oznacza, że Bóg jest przyczyną główną – nadrzędną, w dzie-

le powstawania Pisma Świętego? Odpowiedzi prosimy tradycyjnie przesyłać listownie bądź drogą

emailową, bądź dzwoniąc na numer radia RDN.

Prawidłową odpowiedź z konkursu przedświątecznego, jak również imię i nazwisko osoby, która wy-

losowała nagrodę książkową można znaleźć na stronie internetowej naszego Studium Biblijnego.

Wszystkie informacje, jak również poprzednie audycje, można znaleźć na stronie internetowej:

www.studiumbiblijne.diecezja.tarnow.pl Do zobaczenia za tydzień.

5