A
acińska terminologia prawnicza z
elementami retoryki
dr Jacek Wiewiorowski
Katedra Prawa Rzymskiego
i Historii Prawa Sądowego
Wydział Prawa i Administracji
UAM w Poznaniu
ul. Św. Marcin 90, sala nr 101
61 809 Poznań
rzym.amu.edu.pl
[e-mail]
tel. [phone]
Dyżury: wtorki, godz. 12.00-14.00
Piątki, godz. 14.00-15.00
Pojęcia i zwroty
dominium
Ius possidendi Ius utendi et freuendi Ius disponendi
Pojęcia i zwroty
Actio negatoria Rei vindicatio Dominium
Pojęcia i zwroty
Superficies solo cedit - to, co znajduje się na
powierzchni, przypada gruntowi (G. 2.73)
Nemo plus iuris ad alium transferre potest,
quam ipse habet  Nikt nie może przenieść na
drugiego więcej praw, niż sam posiada.
D. 50.17.54 (Ulpian księga 46 komentarza do
edyktu
Pojęcia i zwroty
Possessio Dominium/ proprietas
Pojęcia i zwroty
Animus Corpus Possessio
Pojęcia i zwroty
Detentio Possessio
Pojęcia i zwroty
Bonae fidei possessor Malae fidei possesor
Pojęcia i zwroty
"
Melior est condicio possidentis - w
jednakowej sytuacji lepsza jest pozycja
posiadacza. (ad D. 43.33.1 Iulianus libro 49 digestorum- De
Salviano interdicto i D. 20.1.20 Ulpianus libro 63 ad edictum - De
pignoribus et hypothecis et qualiter ea contrahantur et de pactis eorum -
o zastawach i hipotekach oraz ich ustanawianiu i dotyczących ich
umowach)
Mala fides supervieniens non nocet
Póz
niejsza zła wiara nie szkodzi
Mala fides superveniens nocet - Póz
niejsza zła
wiara szkodzi (Decretalia 2, 26, 20)
Pojęcia i zwroty
Zasady ustanawiania służebności (servitutes, iura in re
aliena)
- Servitus in faciendo consistere nequit - służebność
nie może polegać na działaniu; skrót z D.8.1.15.1
Pomponius libro 33 ad Sabinum
-
Servitutibus civiliter utendum est - Służebności
należy wykonywać oględnie  skrót D. 8.1.9 Celsus
libro quinto digestorum
-
Nulli res sua servit  Nie można mieć służebności na
własnej rzeczy (D. 8.2.26 Paulus libro 15 ad Sabinum
- De servitutibus praediorum urbanorum)
Pojęcia i zwroty
Ex testamento -
Ab intestato
Hereditas
Contra tabulas
Pojęcia i zwroty
"
Hereditas nihil aliud est, quam successio in
universum ius quod defunctus habuerit -
Spadkobranie to nic innego niż sukcesja w
całość praw zmarłego  D. 50.17.62 Iulianus
libro sexto digestorum
"
Nemo pro parte testatus, pro parte intestatus
decedere potest - ad I. 2.14.5 Nikt nie może
umrzeć pozostawiając dziedzica do części
spadku, część zaś beztestamentowo
Pojęcia i zwroty
Testamentum

Testamentum allographum

Testamentum holographum
Testamentum ruptum
Testamentum militum
Pojęcia i zwroty
Ambulatoria (enim) est voluntas defuncti usque ad vitae
supremum exitum - zmienna jest (zatem) wola zmarłego aż
do samego kresu życia - D. 34.4.4 Ulpianus libro 33 ad
Sabinum - De adimendis vel transferendis legatis vel
fideicommissis - o odwołanych lub zmienionych zapisach albo
fideikomisach
"
Falsa demonstratio non nocet - Fałszywe oznaczenie
(przedmiotu czynności prawnej) nie szkodzi  ad D.
35.1.17pr. Gaius libro secundo de legatis ad edictum praetoris
- De condicionibus et demonstrationibus et causis et modis
eorum, quae in testamento scribuntur - o warunkach,
oznaczeniach, przyczynach i ich [dokładnych] określeniach,
które wpisuje się w testamencie
Pojęcia i zwroty  prawo publiczne, proces
Imperium  uprawnienia władcze (magistratury rzymskie, wojskowość)
 przeciwstawiane regnum  ale też struktura polityczna, władająca
na wielkim obszarze terytorialnym
Pojęcia i zwroty  prawo publiczne, proces
Iudicium  sąd, ale też wyrok, proces
Administratio  administracja (pomoc; służebny charakter)
Administracja rzymska  nieliczna  okres republiki
rzymskiej i cesarstwa kilkaset osób -
na początku V wieku łączna liczba urzędników i
personelu pomocniczego szacowana jest na 24
tysiące osób, a na początku VI wieku na 30 35
tysięcy osób
Prawo administracyjne: geneza XVIII w. (absolutyzm
Oświecony; WRF  obywatel w miejsce poddanego)
Pojęcia i zwroty
Actor - reus
Actor sequitur forum rei (C. 3.19.3
i inne)
Powód idzie za sądem pozwanego
forum est ubi domicilium est
- miejscem sporu jest sąd miejsca
zamieszkania
(pozwanego)
Cognitio extra ordinem
proces rzymskokanoniczny  proces
cywilny
proces inkwizycyjny-proces mieszany
Pojęcia i zwroty skarga/roszczenie (actio)
" Nemo iudex sine actore  nie ma sędziego bez powoda
" Actiones semel inclusae judicio salvae permanent /lis pendens  skargi raz
wytoczone powodują stan sprawy zawisłej
" Actio quaelibet in via sua  każda skarga ma właściwą sobie drogę (jest
rozpatrywana samodzielnie)
" actio personalis moritur cum persona / delicta perentium liberis non nocent 
roszczenie o charakterze ściśle osobistym wygasa ze śmiercią osoby której
dotyczy/przestępstwa rodziców nie szkodzą dzieciom (karne też)
" Actio semel extincta non reviviscit (ad D. 2,14,27,2) - roszczenie raz wygasłe
nie odżywa
res iudicata  rzecz osądzona
ne bis in idem - nie dwa razy za to samo (zakaz powtórnego karania)
res iudicata pro veritate accipitur / prawomocny wyrok przyjmuje się jako
prawdę (wiążące)
Pojęcia i zwroty powód (actor)
Actor non condemnatur  powód nie może być
zasądzony
" Nemo tenetur seipsum accusare  nikt nie jest
zobowiązany do oskarżenia samego siebie
Actori incumbit probatio  Na powodzie
spoczywa ciężar dowodu
Pojęcia i zwroty rozkład ciężaru dowodowego
Actori incumbit onus probandi / Ei incumbit probatio, qui
dicit, non qui negat (D. 22.3.2)  ciężar dowodu
spoczywa na powodzie / ciężar dowodu spoczywa na tym
kto twierdzi, a nie na tym kto zaprzecza
" Reus exceptiendo fit actor (ad D.44.1.1) / Reus in
exceptione actor est - podniesienie przez
pozwanego zarzutu czyni go powodem / pozwany w
zakresie podniesionego zarzutu jest powodem (tj.
na nim spoczywa ciężar dowodu)
Pojęcia i zwroty równość stron procesowych
Non debet actori licere, quod reo non
permittur - Powodowi nie wolno tego, na co
nie pozwala się pozwanemu (D. 50.17.41
Ulpianus libro 26 ad edictum pr.)
" Audiatur et altera pars  niech będzie
wysłuchana i druga strona
Pojęcia i zwroty
Audiatur et altera pars - należy wysłuchać także drugiej strony
Seneca, Medea 199  200: Qui statuit aliquid parte inaudita
altera, aequum licet statuerit, haud aequus fuit - Kto wydaje
wyrok bez wysłuchania drugiej strony, jest niesprawiedliwy,
chociażby nawet wydał wyrok słuszny.
Dz. 25,16: Odpowiedziałem im: Rzymianie nie mają zwyczaju
wydawać człowieka na czyjąś łaskę, zanim oskarżony nie stanie
twarzą w twarz wobec oskarżycieli i nie będzie miał sposobności
obronić się przed zarzutami.
Ad. D. 48.17.1.pr Marcianus libro secundo publicorum - De
requirendis vel absentibus damnandis - o poszukiwaniach
[przestępców] i [nie]skazywaniu nieobecnych
Pojęcia i zwroty - wyrokowanie
"
iura novit curia - sąd zna prawo  glosatorzy - Da mihi factum,
dabo tibi ius (Decretales 2.1.6)
"
ubi ius ibi remedium - gdzie prawo, tam i środek (do jego realizacji)
Iudicis est ius dicere, non dare  zadaniem sędziego jego stosowanie
a nie tworzenie prawa
"
Iudex non calculat  sędzia nie kalkuluje  ad. D. 49.8.1.1 Macer
libro secundo de appellationibus - Quae sententiae sine appellatione
rescindantur - jakie wyroki są unieważniane bez apelacji; PS 5.5a. 11
"
Iudex suspectus - sędzia podejrzany wyłączenie sędziego
Iudicium non debet esse illusorium  wyrok nie powinien być
pozorny
"
Nemo est iudex in propria causa - Nikt nie jest sędzią we własnej
sprawie ad. C. 3.5.1 (a. 238)
"
Nemo iudex sine actore - Nie ma sędziego bez powoda
Pojęcia i zwroty
Ei incumbit probatio, qui dicit, non qui negat  Ciężar dowodu
spoczywa na tym, kto twierdzi, a nie na tym, kto zaprzecza
D. 22.3.2 Paulus libro 69 ad edictum - De probationibus et
praesumptionibus (o dowodach i domniemaniach).
Ad. D. 22.3.21 Marcianus libro sexto institutionum
In dubio pro reo - w razie wątpliwości na korzyść oskarżonego 
Aegidus Bossius (1482-1546: Tractatus varii qui omnem fere
criminum materiam complectuntur, Venetia 1512 : Titulus de
defensionis 2  ad. różne fragm. D.)
(in dubio semper id, quod minus est, debetur  w wypadku
wątpliwości, wymagane jest to co mniejsze - W razie
wątpliwości, jest zawsze mniejsza kwota należna)
Iudex non dedit plus, quam quod petens ipse requirit / ne ultra
petita  sędzia nie może zasądzić ponad żądanie powoda
Pojęcia i zwroty zaskarżanie orzeczeń
" Reformatio in peius iudici
apellatio non licet (ad D.49.1.1
pr)
" Sądowi apelacyjnemu nie
wolno zmienić wyroku na
niekorzyść zasądzonego
Zakaz reformationis in peius
- całe postępowanie cywilne i
karne (wyroki i postanowienia)