Krok w samodzielność
}� - samodzielnie stawia pierwsze kroki
}� - wchodzi po schodach na czworaka, chodzi
samodzielnie, pcha zabawki na kółkach
}� - ciągnie za sobą przedmioty na sznurku,
wchodzi po schodach z pomocą;
}� - biega i skacze, wchodzi po schodach
stawiając obie stopy na każdym stopniu;
}� - schodzi po schodach stawiając na przemian
nogi;
}� Jez
dzi na trzykołowym rowerku, staje na
palcach
}� Zmiany w zabawach:
}� - manipulacyjne: od niespecyficznych,
eksploracyjnych manipulacji do specyficznych
(zgodnych z właściwościami przedmiotu)
}� - konstrukcyjne: od składania bez celu do
poszukiwania drogi do uzyskania
konkretnego wytworu;
}� - pojawiają się zabawy tematyczne (koniec
trzeciego roku życia)  w dom, w lekarza 
początek wspólnych zabaw lub
wyimaginowanych towarzyszy zabaw
}� 1. Świadomość stałości istnienia przedmiotów
(manipulacja i odkrywanie stałych właściwości,
szukanie, zabawa w  a ku-ku i póz
niej
chowanego)
}� 2. Świadomość własnego ciała (poznawanie i
nazywanie części ciała)
}� 3. Doświadczanie sprawstwa (samodzielne
działanie, pokazywanie konsekwencji działania
dziecka, podejmowanie pierwszych decyzji)
}� 4. Poczucie własności (własne terytorium, własne
zabawki, poszanowanie cudzej własności,
dzielenie się)
}� - pierwsze słowa (holofrazy)
}� - poszerzanie słownika (16 miesięcy ok. 50
słów);
}� - eksplozja nazywania (i powtarzania) 
koniec 2 roku życia;
}� - pierwsze zdania dwuwyrazowe;
}� - eksplozja gramatyki  trzeci rok życia
(odmiana, czasy, pytania i przeczenia);
}� - zdania złożone  koniec trzeciego roku
życia
}� - nazywanie, ale jeden przedmiot jedna
nazwa  brak możliwości zmiany;
}� - zmniejszenia ograniczenia działalności
przez sytuację (dziecko może prosić o
przedmiot, którego nie ma w polu widzenia);
}� - rozwija się funkcja ekspresyjna;
}� - rozwija się funkcja impresyjna (wpływ na
otoczenie);
}� - rozwija się myślenie werbalne
}� Dostarczanie optymalnej stymulacji -
odpowiednie i częste mówienie do dziecka;
}� Tworzenie okazji do uczenia się języka 
różnorodność kontaktów społecznych, kino,
telewizja, czytanie;
}� Wspieranie rozwoju języka  poprawianie,
informowanie/nazywanie, chwalenie;
}� Sprzyjający kontekst kulturowy  dominacja
kultury słowa nad kulturą obrazu
}� Naśladownictwo:
}� - zachowań dorosłych;
}� - wypowiedzi dorosłych;
}� Przejmując zarówno dobre jak i złe wzorce.
}� Dzieci chętnie pomagają we wszystkich
czynnościach domowych  brak wzmocnień
powoduje wygaszenie;
}� Dzieci powtarzają obserwowane czynności w
zabawach tematycznych.
}� W tym okresie dziecko jest zainteresowane
bardziej czynnością (ćwiczy) niż jej efektem.
}� Relacje z dorosłymi:
}� - pionowe, asymetryczne (odpowiedzialny
jest dorosły);
}� - dostosowuje się w większym stopniu
dorosły niż dziecko;
}� - komplementarny charakter (dziecko pyta 
dorosły odpowiada);
}� - podstawowa funkcja  zapewnianie
bezpieczeństwa, umożliwianie eksploracji;
}� - uczenie przez demonstrowanie wzoru
zachowania, wyjaśnianie i instruowanie
}� - poziomie, symetryczne;
}� - równy rozkład odpowiedzialności
}� - wzajemność relacji;
}� - rozwijanie umiejętności możliwych tylko w
symetrycznych kontaktach: rywalizacja,
współpraca, rozwiązywanie konfliktów;
}� - uczenie się poprzez wspólne znajdywanie
rozwiązań,  podglądnie ;
}� - zachowania są spontaniczne
}� 1. Projektowanie społecznego życia dziecka;
}� - wybór miejsca zamieszkania, miejsca zabaw i
spacerów;
}� - wybór towarzyszy zabaw;
}� - włączanie się w zabawy dzieci (inicjowanie,
godzenie, ustalanie zasad).
}� 2. Pośrednio poprzez doświadczenia rodzinne:
}� - jakość przywiązania;
}� - styl wychowania;
}� - normy zachowań społecznych;
}� - realne zachowania społeczne rodziców
}� 1. Przyznawanie praw do podejmowania decyzji 
najpierw dotyczących samego dziecka, potem
stopniowo rodziny;
}� 2. Zgoda na samodzielne realizowanie potrzeb i
pomysłów;
}� 3. Przyzwolenie na błędy i porażki;
}� 4. Poszanowanie własności i prywatności dziecka;
}� 5. Uwzględnianie stanu i potrzeb dziecka;
}� 6. Nie oszukiwanie dziecka, nie manipulowanie
dzieckiem;
}� 7. Poważne traktowanie
}� Reguły dotyczą:
}� - bezpieczeństwa (zapałki, kontakty,
samochody);
}� - higiena (mycie, trening czystości);
}� - zachowanie w sytuacjach społecznych
(ogólnie  dobre wychowanie );
}� - kontrola emocji (przede wszystkim gniewu)
}� Wstyd jako wewnętrzne niezadowolenie z
własnej działalności  poczucie
niedoskonałości własnej działalności  część
działania a nie zagrożenie.
}� - odróżnianie zachowań adekwatnych
społecznie od nieadekwatnych;
}� - sygnał do refleksji;
}� - antycypacja konsekwencji;
}� - rozwija sumienie.
}� Nakazy i zakazy kulturowy wzór
postępowania
}� z jednej strony
}� Ekspozycja społeczna ocena dorosłego
}� Z drugiej strony
}� poczucie niedoskonałości wstyd
}� Według Eriksona
}� Przejawy kryzysu według Wygotskiego:
}� 1. Podstawowe:
}� - negatywizm;
}� - upór;
}� - krnąbrność;
}� - samowola
}� 2. Wtórne:
}� - bunt;
}� - deprecjacja;
}� - despotyzm.
}� Jest to w istocie poszukiwanie autonomii 
przejawy woli dziecka.
}� Spostrzegane jako problem  zła wola dziecka
 prowadzi do nasilenia się wtórnych
przejawów.
}� Samosprawdzająca się przepowiednia 
trudne dziecko staje się trudne !
}� Trudności wychowawcze to różnica pomiędzy
oczekiwaniami wobec dziecka a jego
zachowaniem.
}� Właściwe:
}� - pozytywna relacja z dzieckiem;
}� - hamowanie reakcji (własnych i dziecka);
}� - dostrajanie emocjonalne;
}� - powrót do pozytywnej relacji po zmianie
zachowania dziecka.
}� Niewłaściwe:
}� - brak pozytywnych reakcji na dziecko;
}� - inicjowanie negatywnych rekcji (wstydu);
}� - dopuszczanie do eskalacji negatywnych reakcji
i emocji.
}� 1. Dominacja woli dorosłego lub wycofywanie
się
}� 2. Restrykcyjna kontrola lub brak jasnych
reguł i niekonsekwencja
}� 3. Brak zgody na samodzielność lub brak
wsparcia w zdobywaniu samodzielności;
}� 4. Hamowanie lub wycofywanie zamiast
stymulowania
}� Nadmiar kontroli i sztywność
}� - zahamowanie aktywności, ostentacyjne
łamanie reguł, nadmierna samokontrola,
zachowania  na pokaz .
}� Niedostatek lub brak kontroli
}� - brak tolerancji dla silnych emocji, lęk i
bezradność, brak właściwych wzorców
zachowań społecznych.
}� Stymulacja dziecka:
}� - kierowanie
}� - aktywizowanie
}� - różnicowanie doświadczeń
}� Korygowanie zachowań:
}� - hamowanie zachowań nieakceptowanych lub
nieadekwatnych
}� Wspieranie:
}� - przywracanie dobrego samopoczucia
}� - akceptacja dziecka i jego woli
}� - dopasowywanie się
}� - komunikacja poprzez tłumaczenie i
negocjowanie
}� - wspólne ustalanie reguł
}� - wzajemna socjalizacja
}� - wspólne (rodzinne) reguły
}� Możliwości:
}� - stanie, chodzenie, mowa, manipulacja,
poczucie odrębności
}� dążenie do autonomii:
}� - eksploracja, ekspresja potrzeb i oczekiwań,
demonstrowanie własnej woli (odmowa, upór)
}� Właściwy stosunek otoczenia
}� samokontrola, samodzielność, poczucie
sprawstwa, poczucie wolnej woli, poczucie
autonomii, indywidualność