W ROK PRZEZ BIBLI

by Społeczność Chrześcijańska we Wrocławiu
Wielcy prorocy, co mało pisali
Ostatnie księgi Starego Testamentu to zbiór pism tzw.  proroków mniejszych . Tekst hebrajski tych
ksiąg mieścił się na jednym zwoju, nazywanym czasami  księgą Dwunastu , ze względu na liczbę
pism i ich autorów. Nazwa  prorocy mniejsi nie odnosi się jednak do statusu ani charakteru owych
sług Bożych, a jedynie do długości dzieł, w jakich zebrano ich przesłania, wyraz
nie krótszych od
najdłuższych ksiąg prorockich Starego Testamentu: Jeremiasza, Izajasza, Ezechiela, a nawet
Daniela.
Mimo iż księgi te są łączone ze sobą w wielu opracowaniach, w rzeczywistości jest to bardzo
różnorodny zbiór, zarówno ze względu na tematykę jak i czas powstania. Najstarsze księgi, Ozeasza
i Amosa, dotyczą sytuacji w północnej części podzielonego królestwa, za panowania króla
Jeroboama II, ostatnie, księgi Aggeusza, Zachariasza i Malachiasza pochodzą z czasów odbudowy
Jerozolimy przez wygnańców, którzy powrócili z niewoli babilońskiej. Niektóre księgi można
umiejscowić w historii Izraela z dość dużą dokładnością, inne jedynie w przybliżeniu, wg
podobieństw do znanych wydarzeń historycznych.
Nie umniejsza to jednak wartości tych ksiąg. Ukazują one Boga zaangażowanego w historię narodu
wybranego, wzywającego swój lud do upa-miętania i powrotu do Niego, pocieszającego Izraelitów
po trudnych doświadczeniach i zachęcającego ich do wierności i podjęcia trudnych wyzwań. Księgi
 proroków mniejszych w połączeniu z informacjami z ksiąg historycznych, dają nam cenny wgląd
w tło i znaczenie różnych wydarzeń, a przede wszystkim, w jaki sposób patrzył na nie Bóg.
Warto wspomnieć, że w historii Izraela było także wielu ważnych proroków, którzy nie pozostawili
po sobie żadnych pism, m.in. Natan, Achiasz, Eliasz czy Elizeusz. Sam fakt, iż przesłanie innych
proroków zostało zapisane i zachowane w Piśmie Świętym, stawia ich pośród najważniejszych
postaci Słowa Bożego. To byli wielcy prorocy, którzy po prostu mało pisali.
KSI
GA OZEASZA
Księga Ozeasza 1,1  7,16
Proroctwo Ozeasza było skierowane do północnego królestwa (Izraela) w czasach względnego
spokoju i powodzenia za panowania króla Jeroboama II. Był on jednym z  lepszych władców 10
plemion, które odłączyły się od południowej części narodu i królów z rodów Dawida, choć o jego
wartości świadczą jedynie osiągnięcia polityczno-gospodarcze; w sferze religijnej podtrzymywał
kult fałszywych bóstw ( cielców ) ustanowionych przez swego niesławnego imiennika po śmierci
Salomona.
Mimo iż panowanie Jeroboama przyniosło mieszkańcom północnego królestwa nieco wytchnienia,
coraz wyraz
niej zaznaczało się zagrożenie z rosnącej w siłę Asyrii, którą początkowo okoliczni
władcy próbowali  obłaskawić środkami politycznymi. Lecz z Bożej perspektywy Asyria była
narzędziem nadchodzącego sądu, a nie sprzymierzeńcem, na którym można było polegać.
Ozeasz jako pierwszy w całym Piśmie Świętym przedstawia przymierze łączące naród wybrany z
Panem, Bogiem jako relację małżeńską (póz
niej obraz ten wykorzystają inni prorocy). Co więcej,
prorok sam staje się ilustracją tej prawdy, gdy Bóg nakazuje mu poślubienie kobiety nierządnej
(prostytutki), aby zobrazować jak potoczyły się losy relacji Boga i Jego ludu. Izraelici okazali się
niewierni, niczym prostytuująca się kobieta, podążając za wszystkimi, którzy obiecali jej jakieś
korzyści materialne. W tym wypadku owymi  kochankami były przede wszystkim obce bóstwa, w
których mieszkańcy Izraela upatrywali swych obrońców i dobroczyńców.
Symboliczne znaczenie mają również imiona dzieci, które rodzą się w związku Ozeasza i Gomery.
Jezreel (rozsiany, rozproszony), na znak rozproszenia Izraela, Lo-Ruchama (niekochana), na znak
ustania miłości Bożej, oraz LoAmmi (nie-mój-lud), na znak odrzucenia ludu Izraela. I choć
wydają się one być dowodem surowego i nieodwracalnego sądu Bożego, zaraz potem Bóg
dowodzi, że nie jest w stanie na zawsze porzucić tych, których wybrał, i gdy minie czas ich
dyscyplinowania, a oni się upamiętają, na powrót staną się Jego ludem, umiłowanym i zasadzonym
w żyznej dolinie, aby cieszyć się pokojem i powodzeniem.
Zwróć uwagę: Motyw przymierza małżeńskiego jako obrazu przymierza Boga z Izraelem ma swój
odpowiednik także w Nowym Testamencie, gdzie Kościół nazywany jest Oblubienicą, oczekującą
zaślubin (zjednoczenia) ze swoim Oblubieńcem, Jezusem Chrystusem, Synem Bożym.
Księga Ozeasza 8,1  14,9
Efraim  nazwa występująca często w całej księdze Ozeasza  był jednym z plemion Izraela
(Efraim był synem Józefa,  adoptowanym przez Jakuba), ale ze względu na swą dominującą
pozycję, stał się synonimem wszystkich 10 pokoleń północnego królestwa, dlatego określenie to
używane jest zamiennie z  Izraelem , a gdy chodzi o cały naród, padają słowa  Efraim (Izrael) i
Juda .
Proroctwa Ozeasza są niezwykle emocjonującym wołaniem Boga o to, aby lud wybrany powrócił
do swojego Boga. Zapowiedzi nadchodzącego sądu przeplatają się w niej z zapewnieniami o Bożej
nieprzemijającej miłości i łasce. W pierwszej chwili wydaje się wręcz, że Bóg nie może
zdecydować się, w jaki sposób potraktować odstępny naród, ale to wrażenie wyrasta z
filozoficznego obrazu Boga, jako istoty niewzruszonej, pozbawionej emocji, niepojętej dla
człowieka i przemawiającej z pozycji najwyższego autorytetu głosem nie znoszącym sprzeciwu.
Bóg przedstawiony w Biblii jest daleki od tego obrazu; jest właśnie pełen emocji i nie obawia się
przemawiać do ludzi w bardzo emocjonalny sposób, sięgając po każdy możliwy środek, aby tylko
skłonić ich do upamiętania. Język ksiąg prorockich jest często językiem poetyckim, skupionym na
wywołaniu refleksji i przekonaniu słuchaczy (czytelników) do zmiany postępowania, a nie na
dostarczeniu teologom materiału do intelektualnych rozważań.
Pod koniec księgi pojawia się więc poruszający obraz Izreala jako Bożego syna, wychowywanego
przez Boga od dzieciństwa, otoczonego Jego miłością i opieką od czasu, gdy byli jeszcze
 niemowlęciem . W obrazie tym narodzinami narodu było wyjście z Egiptu, dzieciństwo
przypadało na pustynię, a dorosłość przypadał na czas w Ziemi Obiecanej, gdy Izraelici wzbili
się w pychę i odwrócili od swojego Ojca i Stwórcy. Ponieważ Bóg w swoim Prawie ostrzegał ich,
że będzie dyscyplinował (karał) ich za takie odstępstwo, miał wszelkie podstawy, aby zniszczyć ich
jako naród, ale ponieważ jest Bogiem cierpliwym i nieskorym do gniewu, ponieważ, jak sam mówi,
 Ja jestem Bogiem, a nie człowiekiem gotów jest czekać dłużej, aż Jego  syn powróci do Niego,
zanim ostatecznie zdecyduje się posłać go z powrotem w niewolę.
Zwróć uwagę: Wiele cytatów z Księgi Ozeasza znalazło się w Nowym Testamencie. Np. słowa  z
Egiptu powołałem mojego syna (11,1) w Ew. Mateusza 2,15 zostały odniesione do Jezusa
Chrystusa, Bożego Syna.
KSI
GA AMOSA
Księga Amosa 1,1  5,27
Księga Amosa zawiera przesłanie innego proroka, który został posłany do Izraela, północnego
królestwa, w okresie panowania Jeroboama II. Amos, jak sam pisze o sobie w 7,14-15, był
pasterzem i rolnikiem, którego Bóg powołał, aby zaniósł Jego wezwanie do upamiętania i
ostrzeżenia przed nadchodzącym sądem do mieszkańców Samarii (stolicy Izraela), w
kilkudziesięcioletnim okresie pokoju i dobrobytu.
Księga zaczyna się w nieco  zwodniczy sposób  od całej serii wyroków nad okolicznymi
narodami. Te słowa z pewnością przypadły do gustu Izraelitom, pamiętającym liczne konflikty
militarne i rywalizujących z sąsiadami na polu ekonomicznym. Jednak Bóg stawia Judę i Izraela w
tym samym szeregu  i na nich również ześle sąd za bałwochwalstwo i nie-sprawiedliwość
społeczną.
To właśnie usilne nawołanie do przywrócenia rządów prawa i sprawiedliwego traktowania bliz
nich
wyróżnia księgę Amosa pośród innych proroctw. Okres względnego pokoju i dobrobytu uwypuklił
jednie ludzki egoizm i gotowość do wyzysku innych; pozbawieni wrogów zewnętrznych Izraelici
zaczęli krzywdzić siebie nawzajem: bogaci bogacili się kosztem biednych, a w kraju zaczęły
szerzyć się korupcja i przestępstwa.
Pan przypomina swemu ludowi liczne trudności i cierpienia, jakie przechodzili, potwierdzając, że
były one narzędziem Bożego dyscyplinowania  a jednak oni się nie upamiętali. Często zdarza się
tak, że powodzenie materialne  zakrywa w pamięci czasy prób i doświadczeń, które zwracają nas
ku Bogu, i mogą być błędnie interpretowane jako przejaw Bożego błogosławieństwa i akceptacji.
Także mieszkańcy Samarii ulegli temu złudzeniu, zapominając o Bogu i pokładając całą ufność w
sobie samych, wpływach politycznych, a nawet, co najgorsze, w fałszywych obrazach Boga
(złotych cielcach) i obcych bóstwach, które zaczynali czcić wzorem okolicznych narodów
W Księdze Amosa ważną rolę odgrywa także zapowiedz
Dnia Pana  czasu wylania Bożego
gniewu na wszelkie zło i nieprawość. Lecz inaczej, niż zazwyczaj interpretowali ten dzień Izraelici
 jako czas odpłaty dla innych narodów  będzie to również, a może przede wszystkim, czas sądu
nad nimi, więc zamiast radości, powinni odczuwać strach.
Zwróć uwagę: Betel, Gilgal i Beer-Szeba, ważne miasta Izraela, za czasów północnego królestwa
stały się ośrodkami fałszywego kultu.
Księga Amosa 6,1  9,15
O sytuacji i atmosferze panującej w narodzie decydują w dużej mierze jego przywódcy; dlatego też
i Bóg szczególną odpowiedzialnością obarcza możnych i wpływowych obywateli Izraela oraz
przedstawicieli najważniejszych grup: królów, kapłanów, i proroków. Ci, którzy powinni
szczególnie brać sobie do serca Boże przykazania, często odchodzą od Niego jako pierwsi,
przekonani o własnej sile i wpływach.
Element ten widać w konfrontacji proroka Amosa z kapłanem Amazjaszem, sprawującym fałszywy
kult Pana (Jahwe) w Gilgal. Nie mogąc samodzielnie położyć kresu działalności Amosa, odwołuje
się do króla i próbuje zastraszyć proroka Bożego. Spośród przedstawicieli trzech grup o kluczowym
znaczeniu dla utrzymania narodu w wierności Bogu, często to właśnie królowie i kapłani odpadali
jako pierwsi, zainteresowani utrzymaniem status quo i korzyści, jakie dzięki temu czerpali  a Bóg
posyłał proroków, którzy wzywali ich do upamiętania. Zdarzało się jednak, że i prorocy ulegali
pokusie pozycji i korzyści i zamiast przekazywać słowa Pana, głosili innym to, co chcieli oni
słyszeć.
Amos jest przykładem człowieka  spoza układu . Wielu proroków pochodziło spośród Lewitów, a
nawet kapłanów (np. Jeremiasz, Ezechiel), ale Amos zajmował się wcześniej pracą na roli: hodowlą
owiec i uprawą sykomor (fig). Bóg powołuje swoje sługi nie oglądając się na ich pochodzenie czy
pozycję społeczną, a w sytuacji, gdy możni zawodzą, to właśnie ci, którzy wydają się być odlegli od
 spraw Bożych nierzadko okazują się najbardziej posłuszni głosowi Bożemu.
Księga kończy się zapowiedzią odrodzenia narodu. To bardzo ważny element każdej zapowiedzi
sądu Bożego, każdego wezwania do upamiętania. Bóg jest cierpliwy i nieskory do gniewu (sądu),
ale gdy Jego nawołania pozostają bez odpowiedzi, gotów jest zesłać surową karę. Jednak Boże
karanie  dyscyplinowanie  nigdy nie ma na celu odpłaty, wymierzenia  nauczki za wyrządzone
zło, lecz wychowanie, jeśli nie obecnych, to choć przyszłych pokoleń, w posłuszeństwie Stwórcy i
Jego prawom. Dlatego także i bolesne doświadczenia, jakie spotkają Izraela, nie będą końcem
narodu. Bóg nie zapomni o nich.
Zwróć uwagę: Murarski pion mierniczy w jednej z wizji Amosa, jest symbolem Bożego
 przymiaru , zgodności lub odstępstwa od Bożych praw i norm  i często pojawia się w wizjach
proroków (np. Iz 28,17).
KSI
GA ABDIASZA
Księga Abdiasza 1,1-21
Księga Abdiasza jest wołaniem zdradzonego brata. To proroctwo skierowane przeciwko Edomitom,
zamieszkującym górzyste tereny na południowy wschód od Morza Martwego (dzisiejsza Jordania),
których nieprzystępność stanowiła dodatkową ochronę (tam m.in. znajduje się słynna Petra).
Edomici byli potomkami Ezawa, bratabliz
niaka Jakuba, od którego pochodził cały naród Izraelski.
Gdy Izraelici wkraczali do Ziemi Obiecanej, Edomici odmówili im prawa przejścia, ale mimo to
Bóg zabronił Izraelitom atakować ich, właśnie ze względu na ich  pokrewieństwo (zob. Lb 20,14-
21; Pwt 2,4-8). Za czasów Dawida Edomici zostali podporządkowani Izraelowi, a po rozpadzie
zjednoczonego królestwa byli wasalami Judy aż do połowy IX w. p.n.e.
Trudno jednoznacznie określić datę powstania księgi. Opisuje ona zdrady, jakiej dopuścili się
Edomici, zwracając się przeciw rozbitemu Izraelowi (Judzie), sprzymierzając się z najez
dz
cami i
wydając im schwytanych mieszkańców Jerozolimy. Ponieważ autor księgi nosił popularne wówczas
imię (dosł.  sługa Pana , np. 1 Krl 18,3) i nie określił daty swej działalności, pozostaje odnieść
treść księgi do znanych nam faktów historycznych: mogła ona powstać po tym, jak za króla
Jehorama, Edomici odzyskali niepodległość (2 Krl 8,20,22 i 2 Krn 21) lub po tym, jak wspomogli
Babilończyków, którzy zniszczyli Jerozolimę na początku VI w. p.n.e., uprowadzając jej
mieszkańców do niewoli.
Abdiasz zapowiada Edomitom, że spotka ich za to sąd, gdy nastanie Dzień Pana, czas Bożej odpłaty
za wszelkie zło i niesprawiedliwość, jakie działy się na ziemi  a wtedy Edomici będą ukarani za
okrucieństwo, z jakim potraktowali Izraelitów. Wątek Dnia Pana, Wielkiego Sądu, jest jedną z
ważniejszych prawd Pisma Świętego, tak Starego, jak i Nowego Testamentu  i został tu
przedstawiony jako czas sądu nad narodami, odpowiednio do tego, jak traktowali Boży wybrany
lud.
Natomiast Izraelici  Syjon i Jeruzalem  znowu będą wielcy. Wygnańcy powrócą i posiądą ziemie
nie tylko własne, ale także okolicznych narodów, gdyż  panowanie będzie należało do Pana . Jest
to jeden z obrazów, który podsycał mesjańską nadzieję wielkiego królestwa Izraela i m.in. dlatego
wielu Żydów oczekiwało, że Jezus poprowadzi ich do walki.
Zwróć uwagę: W Mat. 25,31-46 opisany jest sąd Chrystusa nad narodami, w którym kryterium jest
właśnie to, jak traktowali oni Jego braci (Żydów) w chwilach, gdy byli prześladowani  bliski
wymowie Księdze Abidasza.
KSI
GA JOELA
Księga Joela 1,1  3,26
Księga Joela nie wspomina bezpośrednio o czasie działalności proroka, dlatego bywa datowana
bardzo różnie, od nawet IX do IV wieku p.n.e. Z pewnością jednak był on związany z Jerozolimą i
Judą (południowym królestwem), a charakter księgi  opisy Bożego dyscyplinowania, w tym najazd
potężnego ludu, skłania wielu biblistów do umiejscowienia jej w okresie tuż przed lub po niewoli
babilońskiej.
Głównym tematem księgi jest  dzień Pana , czas Bożego sądu nad złem i grzechem, wylania
Bożego gniewu na wszystkich, którzy się nie upamiętają. Księga rozpoczyna opis plagi szarańczy,
która pustoszy całą ziemię, a zniszczenia są tak wielkie, iż odczują to nawet kapłani składający
ofiary Bogu  nie ma nic, co można byłoby przynieść do Świątyni. To spustoszenie jest
zapowiedzią czasu Bożego karania. Zaraz potem następuje drugi opis  najazdu i trudno jest
stwierdzić jednoznacznie, czy odnosi się on również do plagi szarańczy, czy tym razem do armii
ludzkich, którzy niczym szarańcza  jak Asyria, Babilon lub inne potęgi  zalewają Ziemię
Obiecaną, zostawiając po sobie spalone pustkowie.
Tak czy inaczej, Bóg dyscyplinuje i ostrzega swój lud, aby skłonić ich do upamiętania; i prorok Joel
wzywa swoich rodaków do nawrócenia i świętego postu. Jedynie Bóg jest w stanie odmienić ich
los, a On wielokrotnie już dowiódł, że jest Bogiem cierpliwym i łaskawym, nieskorym do gniewu
 i gdy się ulituję, znowu będą żyli w dostatku.
Ale  dzień Pana , czas sądu nad Izraelem i narodami, prędzej czy póz
niej i tak nadejdzie. Poprzedzi
go szczególne wylanie Bożego Ducha, takiego, jakiego nie doświadczyli jeszcze nigdy w
przeszłości. A potem zgromadzi wszystkie narody w Dolinie Sądu, dolinie Jozafata (Jehoszafata,
 Bóg jest sędzią ), aby wymierzyć im sprawiedliwość. Lecz dla Izraelitów i wszystkich, którzy są
wierni Bogu, będzie to czas triumfu i spełnienia. Sam Bóg stanie w ich obronie, aby odpłacić za
krzywdy, jakie ich spotkały.
To sprawia, że Dzień Pana dla ludu Bożego zawsze miał dwojakie znaczenie  była to zapowiedz

surowego sądu Boga nad wszystkimi, którzy się nie upamiętają, oraz ratunku dla tych, którzy są
Bogu wierni.
Zwróć uwagę: Po zesłaniu Ducha Świętego Piotr cytuje proroctwo Joela, aby wyjaśnić to
wydarzenie; lecz przerywa cytat przed opisem dnia sądu. Wylanie Ducha jest wezwaniem do
upamiętania (Dz 2,14-21).
KSI
GA NAHUMA
Księga Nahuma 1,1  3,19
Księga Nahuma, zawierająca przesłanie wygłoszone ok. 660-630 r. p.n.e. przypomina w wymowie
Księgę Abdiasza  jej słowa skierowane są do obcego, pogańskiego narodu, a dopiero w drugiej
kolejności, pośrednio, do ludu Bożego. Jest wyrazem Bożego potępienia nad Asyrią, ówczesnym
mocarstwem panującym na Bliskim Wschodzie, które zniszczyło północne królestwo Izraela i przez
wiele lat zagrażało również południowemu królestwu, Judzie. I tak jak Asyryjczycy niszczyli
niegdyś okoliczne ludy i niszczyli ich stolice, teraz klęska spadnie na nich, a ich wielka stolica,
Niniwa, legnie w gruzach.
Pierwsza część księgi jest poematem (wierszem alfabetycznym) sławiącym Boga, który dokonuje
pomsty nad swoimi wrogami. To zaskakujący obraz, gdyż zwykło się myśleć o Bogu przede
wszystkim w kontekście łaski i miłosierdzia, a mocne słowa Nahuma o Bogu mściwym, srogim i
zawziętym wydają się od tego obrazu odbiegać.
W sensie biblijnym Boży gniew nie jest jednak przejawem braku kontroli nad sobą i
niepohamowanej żądzy zemsty, lecz raczej powagi, z jaką Bóg traktuje zło wyrządzone tym, którzy
są objęci Jego opieką. Mimo iż jako suwerenny władca posługuje się obcymi ludami  także Asyrią
i Babilonem  aby dyscyplinować swój lud; okrucieństwo, z jakim traktowali oni Izraelitów i
Judejczyków nie pozostanie bez odpłaty: Bóg w zdecydowany sposób ukarze tych, którzy niszczyli
Jego lud. Tak rozumiany Boży gniew jest wyrazem Jego miłości i świętości
Druga cześć księgi jest opisem bitwy: oblężenia i zniszczenia Niniwy. Nahum prezentuje te
przyszłe wydarzenia w niezwykle obrazowy sposób, oddając grozę i chaos, jakie zapanują w
niegdyś  niezwyciężonym mieście. Zwraca się bezpośrednio do Niniwy i jej władców, choć nie
wiemy, czy słowa te zostały wygłoszone przed Asyryjczykami. Nawet jeśli ich słuchaczami byli
tylko mieszkańcy Judei (Nahum zwraca się do nich krótko jedynie w pierwszej części księgi), i tak
spełniają swój cel. Lud Boży wie, że Bóg ukarze tych, którzy potraktowali ich okrutnie. To nie jest
wezwanie do upamiętania, lecz wylanie Bożego gniewu.
Niniwa została zdobyta przez Medów i Babilończyków w 612 r. p.n.e.
Zwróć uwagę: Obraz wielkiego miasta jako nierządnicy zwodzącej narody (Nh 3,4-6) powróci w
Księdze Apokalipsy 17 w odniesieniu do cesarstwa rzymskiego, innego imperium uciskającego
Boży lud.
KSI
GA SOFONIASZA
Księga Sofoniasza 1,1  3,20
Prorok Sofoniasz głosił przesłanie Boże w czasach panowania króla Jozjasza, ostatniego wielkiego
reformatora Judy, który wstąpił na tron po okresie poważnego odstępstwa Judejczyków od Boga,
jakie miało miejsce za panowania królów Manassesa i Amona. Znajduje to odzwierciedlenie w
treści księgi, która w wielu miejscach jest wyraz
nym potępieniem praktyk, które stały
się powszechne pośród ludu Bożego.
Także w tej księdze ważna rolę odgrywa  dzień Pana , czas Bożego sądu nad złem i grzechem. Tym
razem jednak, sąd ten w szczególny sposób zagraża ludowi Bożemu. Bałwochwalstwo, w jakie
zepchnęły Judę rządy poprzednich królów, nie może pozostać bez kary  i nie pomoże nawet
szczególny status ludu Bożego, jakim cieszą się Judejczycy.
Sąd Boży spadnie także na okoliczne narody  tak jak zazwyczaj interpretowali to Izraelici  a
nawet na wielką Niniwę, która wynosiła się ponad wszystkich. Ale to w żadnym razie nie będzie
usprawiedliwieniem dla Jerozolimy; przeciwnie, los, jaki spotka inne narody, powinien być dla ludu
wybranego otrzez
wieniem i przyczynkiem do nawrócenia.
W Księdze Sofoniasza ważną rolę odgrywa także motyw  resztki Izraela  niewielkiej nawet
grupy ludzi, którzy mimo powszechnego odstępstwa, pozostają wierni Bogu. I różnica między nimi
a innymi,  nominalnymi członkami ludu Bożego staje się szczególnie wyraz
na w chwilach sądu i
dyscyplinowania. Zawsze jest grono ludzi, którzy trwają przy Bogu i to oni stają się zaczątkiem
nowego pokolenia  ludu Bożego , odbiorcami nieodwołalnych obietnic Bożych. Mimo iż Bóg
wybrał sobie jeden, szczególny naród, przynależność do Izraela nigdy nie była bezwarunkową
gwarancją błogosławieństw Bożych; spełnienie obietnic zawsze zależało od wierności tych, którzy
je słyszeli.
Dlatego też sąd Boży   dzień Pana  jest nie tylko końcem czegoś (zła i grzechu), ale także i
nowym początkiem. Sofoniasz zaznacza, że takiego początku doświadczą także inne narody:
odrodzenie będzie udziałem nie tylko Izraela, ale także pogan. Ale to  resztka Izraela doświadczy
go najpełniej. Bóg zawsze jest wierny swoim obietnicom.
Zwróć uwagę: Idea  resztki wiernej Bogu widoczna jest także w Nowym Testamencie (np. Rz
11,5 i Obj 12,7) i może stanowić wyjaśnienie relacji między Izraelem a Kościołem; teraz to Żydzi i
poganie wierni Bogu stanowią  resztkę , która dostąpi spełnia obietnic Bożych.
KSI
GA MICHEASZA
Księga Micheasza 1,1  7,20
Działalność proroka Micheasza przypadła na okres względnego spokoju i dobrobytu w dziejach
Izraela i Judy, dzięki czemu powstała nowa grupa możnych i bogatych. Lecz zamiast
wykorzystywać swój majątek, aby nieść pomoc bliz
nim, pomnażali swe bogactwo kosztem tych,
którzy nie mogli się przed nimi bronić. Praktyka ta spotkała się z potępieniem Boga wyrażanym za
pośrednictwem proroków: na północy byli to Amos i Ozeasz, na południu Izajasz i Micheasz.
Księga Micheasza rozpoczyna się od procesu, jaki Bóg wytycza swojemu ludowi (zob. także 6,1-3)
w związku z nadużyciami, jakich dopusz-czają się wobec ubogich i bezbronnych. Początkiem
odstępstwa jest bałwochwalstwo, największe przestępstwo Izraela ( Samarii ) i często także i Judy,
ale odrzucenie Boga bardzo szybko przejawia się w rozpadzie sprawiedliwości społecznej.
Głównymi winnymi okazują się możni, przywódcy Izraela oraz fałszywi prorocy, którzy
zapewniają wpływowych członków społeczeństwa, że nic złego ich nie spotka. Jednak Boży wyrok
jest nieodwołalny, zapowiedziany w przymierzu, jakie zawarł z narodem: utracą ziemię i trafią do
niewoli.
W miejsce niesprawiedliwych i egoistycznych przywódców Bóg ustanowi nowego, sprawiedliwego
władcę, który zaprowadzi naród z powrotem do Boga. Ów król-pasterz będzie pochodził z
Betlejem, jak Dawid, z którym Bóg zawarł przymierze o tym, że nigdy nie zabraknie jego potomka
na tronie Izraela; motyw przywódców, którzy zawodzą w pełnieniu powierzonej im przez Boga roli
często powraca w Starym Testamencie i na tym właśnie tle coraz wyraz
niejsze staje się pragnienie,
aby Bóg spełnił swą obietnicę zesłania doskonałego władcy, Mesjasza.
Mimo nadchodzącego sądu Pańskiego, wiernych Bożych czeka pomyślna przyszłość; ci, którzy są
Mu posłuszni, ci, którzy są Bożą  resztką , dostąpią odrodzenia i spełnienia wszystkich obietnic
Bożych. Ci, którzy pragną podobać się Bogu będą wiedzieć, co robić: Panu nie zależy na
ekstrawaganckich ofiarach, a tym bardziej na pogańskich rytuałach (składanie ofiar z własnych
dzieci), lecz na wypełnianiu Prawa, okazy-waniu bliz
nim miłości i pokorze przed swym Stwórcą
(Mi 6,8).
Zwróć uwagę: Proroctwa Micheasza były cytowane tak w Starym Testamencie (Mi 4,1-4  Iz 2,14;
Mi 3,12  Jr 26,18), jak i Nowym (Mi 5,1  Mt 2,6), gdzie przywołana jest zapowiedz
nadejścia
Mesjasza.
KSI
GA JONASZA
Księga Jonasza 1,1  4,11
Księga Jonasza to nie tyle księga napisana przez Jonasza, co opowiadająca o tym proroku. Jej autor
jest anonimowy, nieznana jest także data powstania księgi. Ktokolwiek i kiedykolwiek przyczynił
się do jej powstania, opowiedział, z Bożego natchnienia, historię o proroku, który uciekał przed
zleconą mu misją  i którego życie może być przyczynkiem do refleksji i inspiracją dla ludu
Bożego.
Prorok Jonasz działał w czasach króla Jeroboama II (2 Krl 14,25) jednego z ważniejszych władców
Izraela (północnego królestwa), w czasie względnego dobrobytu i pokoju, jaki zapanował dzięki
zmniejszeniu się znaczenia Asyrii, dominującej wówczas na Bliskim Wschodzie. Stolicą Asyrii była
właśnie Niniwa, do której został posłany prorok z przesłaniem o nadchodzącym sądzie i
zniszczeniu. Całkowity upadek Niniwy, a zatem i Asyrii, uwolniłby Izrael i Judę od największego
zagrożenia, z jakim musieli borykać się od wielu lat. I jak wiemy z historii  o czym wiedział także
autor księgi  kilkadziesiąt lat póz
niej, kiedy Asyria znowu odzyskała swą potęgę, najechała
królestwa Izraela i Judy, unicestwiając pierwsze i niemal niszcząc drugie.
Dlatego czytelnicy księgi doskonale rozumieli decyzję Jonasza, aby zamiast do Niniwy, udać się w
przeciwną stronę  do Tarszyszu (w dzisiejszej Hiszpanii), odmawiając Asyryjczykom choćby
szansy na upamiętanie. Lecz ucieczka od woli Bożej nie może być skuteczna, o czym przekonuje
się Jonasz, gdy na morzu rozpętuje się straszliwy sztorm. Jego prośba, aby wyrzucić go za burtę
może być zarówno próbą uratowania niewinnych marynarzy, jak i pewnego rodzaju  próbą
samobójczą , mającą ostatecznie uwolnić go od niepożądanej misji.
Trzy dni, które spędził we wnętrzu ryby są czasem nawrócenia proroka  uznania Bożej wielkości i
podporządkowania się Jego woli. I gdy ostatecznie głosi mieszkańcom Niniwy przesłanie o
nadchodzącym sądzie Bożym, a oni istotnie decydują się upamiętać, na pierwszy plan wysuwa
się pytanie o zakres Bożego miłosierdzia. Czy Bóg może okazać łaskę każdemu, nawet tym, którzy
pozornie nie mają żadnego miejsca w Jego planach? Czy Bóg może zbawić każdego, nawet tych,
którzy w przyszłości obrócą się przeciw ludowi Bożemu? Czy Bóg jest Bogiem tylko Izraelitów,
czy też wszystkich ludzi na ziemi?
Zwróć uwagę: Jezus odwoływał się do postaci Jonasza, gdy mówił o znaku, jaki otrzymają Jego
współcześni (Mt 12,39; 16,4).
KSI
GA HABAKUKA
Księga Habakuka 1,1  3,19
Księga Habakuka, proroka żyjącego w Judzie (południowym królestwie) u kresu jej istnienia, ma
wyjątkową formę pośród wszystkich ksiąg prorockich  nie ma w niej przesłań (mów)
skierowanych do ludu Bożego ani innych narodów, a jest zapisem dialogu między prorokiem a
Bogiem, z którego czytelnicy księgi poznają zamiary Boże.
Habakuk rozpoczyna od skargi przed Bogiem na niesprawiedliwość, jaką dostrzega wokół siebie i
pyta, jak długo Bóg będzie tolerował zło, które niegodziwi ludzie wyrządzają innym. A Bóg
odpowiada, że sąd już się zbliża i zostanie wymierzony przez obcy naród, Chaldejczyków
(Babilończyków), którzy staną się narzędziem Jego dyscyplinowania.
Ta odpowiedz
prowokuje proroka do drugiej skargi: jak to możliwe, że Bóg posłuży się narodem,
który jest jeszcze gorszy od tych, których zamierza ukarać? Dlaczego Babilończycy, którzy nie są
wierni Bogu, mają być narzędziem dyscyplinowania ludu Bożego? A Bóg odpowiada, że ci, którzy
są sprawiedliwi i zawierzą się Jemu, przeżyją ten trudny czas, a okrutni najez
dz
cy także poniosą
konsekwencję swej niegodziwości. A następnie, w całej serii wyroków rozpoczynających się od
słów  biada , przedstawia prorokowi los, który spotka także Babilończyków.
Księgę kończy modlitwa Habakuka, która jest głęboką, osobistą akceptacją wieści, jaką usłyszał.
Nie były to łatwe, ale prorok godzi się z tym, co spotka jego i cały naród, zawierzając się Bożej
łasce i sprawiedliwości wszechpotężnego Boga. I nawet, gdy otoczy go zniszczenie i niedostatek,
Jego wyborem jest radować się w Panu.
Ten szczególny, osobisty charakter księgi daje nam wgląd w przemianę, jaka dokonuje się w
człowieku, który gotów jest zwracać się do Boga ze swoimi skargami i pytaniami. Dialog z Bogiem
pojawia się w kilku księgach prorockich (m.in. Izajasza, Jeremiasza, Ezechiela, Daniela), ale
stanowi tam jedynie niewielką część. W niewielkiej Księdze Habakuka ten motyw staje się wręcz
niezależnym przesłaniem. Ta księga pokazuje, że Bóg odpowiada na pytania i modlitwy, a nawet
jeśli Jego wyroki wydają nam się niezrozumiałe, On panuje sprawiedliwie i ostatecznie ukarze zło i
okaże łaskę tym, którzy się przed Nim ukorzą.
Zwróć uwagę: Słowa z Księgi Habakuka,  sprawiedliwy z wiary żyć będzie posłużą Pawłowi do
wyjaśniania zasad, na jakich zbudowane jest Nowe Przymierze oparte na Chrystusie (Rz 1,17; Gl
3,11; Hbr 10,38).
Ten, który przemawia w imieniu Boga
W powszechnym przekonaniu  prorok to ten, którzy przepowiada przyszłość. Jednak w Piśmie
Świętym głównym zadaniem proroka nie jest wcale zapowiadanie przyszłych wydarzeń, lecz
przemawianie w imieniu Boga. Czasami wiązało się to z zapowiadaniem wydarzeń, które dopiero
miały nastać, ale najczęściej prorocy skupiali się na przypominaniu ludowi Bożemu tego, o czym
powinni byli pamiętać: prawa Bożego.
Gdy prorocy zapowiadali przyszłe wydarzania, nie miało to służyć zaspokojeniu ludzkiej
ciekawości, ale dowiedzeniu, że Bóg jest Panem nie tylko tu i teraz, ale zawsze i wszędzie.
Zapowiadając to, co się wydarzy, Bóg dowodził, iż jest w stanie spełnić to, co obiecał. Najczęściej
dotyczyło to wydarzeń w historii ludu wybranego  nadchodzącego sądu i wybawienia  oraz losów
okolicznych narodów.
Jednak przeważającą część przesłania proroków zajmowały wezwania do wierności Bogu, do
posłuszeństwa Jego woli, objawionej w prawie towarzyszącym przymierzu, jakie zawarł z Izraelem,
do porzucenia odstępczych dróg i powrotu do Boga oraz do uchwycenia się Jego obietnic,
szczególnie tych, które dotyczą przyszłego odrodzenia. Prorocy pełnili rolę  sumienia narodu, tym
ważniejszą, że przywódcy, którzy stali na czele narodu wybranego: królowie i kapłani, często byli
bardziej zainteresowani budowaniem własnej pozycji i wpływów. Gdy zawodziły władze polityczne
i religijne, głos Boga rozbrzmiewał najgłośniej w ustach ludzi powoływanych bezpośrednio przez
Pana Izraela.
Czytając księgi prorockie Starego Testamentu dobrze jest więc zwrócić uwagę w pierwszej
kolejności na to, jakie przesłanie prorocy kierowali do sobie współczesnych, a dopiero potem, jakie
zapowiedzi na przyszłość mogą być w nich obecne. Często słowa proroków miały podwójne
znaczenie  wypełniały się w życiu ich pierwszych słuchaczy, ale posiadały także drugie,
póz
niejsze spełnienie, często związane z osobą Mesjasza, Bożego Pomazańca, który zaprowadzi
sprawiedliwe rządy Boże; albo nadchodzącego sądu Bożego, który nadchodził w ograniczonej
formie już za życia słuchających proroczego przesłania, a w ostatecznej postaci nastanie, gdy
Chrystus powróci, aby sądzić świat.
Mówiąc najprościej, prorocy byli ludzkimi ustami Boga: mówiąc, kiedy było to konieczne, także o
przyszłości, ale najczęściej przypominając ludziom to, co potrzebowali usłyszeć  tu i teraz .
KSI
GA TRENÓW
Księga Trenów 1,1  2,22
Księga Trenów jest zbiorem pięciu pieśni żałobnych, napisanych w większości w formie wiersza
alfabetycznego, w którym poszczególne wersy rozpoczynają się od kolejnych liter alfabetu
hebrajskiego. Jednak ta złożona forma literacka w żaden sposób nie umniejsza potężnego ładunku
emocjonalnego, jaki ze sobą niosą.
Bezpośrednią okazją do powstania pieśni i całej księgi było zburzenie Jerozolimy przez wojska
babilońskie w 586 r. p.n.e. i zniszczenie Świątyni, która stała tam od czasów Salomona. Jerozolima,
jako stolica królestwa izraelskiego, a po jego rozpadzie, Judy, południowej części, przez wieki
opierała się wszelkim zagrożeniom. Zdarzało się, że ulegała wrogim wojskom, ale sama unikała
zniszczeniu, wielokrotnie doświadczała również cudownego wybawienia za sprawą Bożą. I
ponieważ to miejsce Bóg wybrał sobie za  mieszkanie na ziemi, wielu Izraelitów myślało, iż
miasto i świątynia nigdy nie zostaną unicestwione.
Tym większym szokiem był los, jaki ostatecznie spotkał to wielkie miasto. Księga Trenów, a
szczególnie jej druga pieśń jest próbą zrozumienia tego, co wcześniej wydawało się niepojęte. Jej
autor (anonimowy, choć tradycyjnie upatruje się go w proroku Jeremiaszu) dochodzi do
zaskakującego, ale jedynego logicznego wniosku: choć to poganie dokonali zniszczenia, to sam
Bóg wystąpił przeciw Jerozolimie, gdyż inaczej nic nie byłoby w stanie zagrozić jej istnieniu.
Opisując wydarzenia z 586 r. p.n.e. autor pieśni żałobnych sięga po idę dnia wylania Bożego
gniewu, znanego również po prostu jako  dzień Pana , zapowiadanego uprzednio przez proroków,
którzy napiętnowali odstępstwo od prawa Bożego i wzywali lud do powrotu do Boga, który zawarł
z nimi przymierze. Dzień gniewu nadszedł i zwrócił się przede wszystkim przeciw Jego ludowi,
choć w przyszłości spadnie także na oprawców, którzy wyrządzili wszystkie te krzywdy.
W Księdze Trenów głos zabiera także samo Jeruzalem. Ten niezwykły zabieg (dotychczas w Piśmie
Świętym spotykaliśmy raczej wezwania kierowane do miasta jako symbolu Izraela i całego ludu
Bożego), podkreśla powagę sytuacji. Święte miasto wznosi przed całym światem płacz za swymi
mieszkańcami, zabitymi i uprowadzonymi do niewoli.
Zwróć uwagę: Apostoł Piotr, pisząc o cierpieniach pierwszych chrześcijan, nazwał je sądem, który
rozpoczyna się od domu Bożego (1 P 4,17).
Księga Trenów 3,1  5,22
Struktura Księgi Trenów, odwołująca się do tzw. chiasmu, w którym pierwszy element odpowiada
ostatniemu, drugi przedostatniemu itd, a najważniejszy jest element pośrodku, pozwala sądzić, że
najważniejsze prawdy zostały wyrażone w pieśni trzeciej, najbardziej dopracowanej także pod
względem literackim (każde trzy wersety zaczynają się od kolejnej litery alfabetu). Jest to pieśń
proroka, który opłakuje cierpienie, jakie go spotkało w rezultacie wylania Bożego gniewu, lecz
zamiast zwrócić się przeciw Stwórcy, to właśnie w Nim upatruje jedynej nadziei na odmianę swego
losu. Najbardziej poruszające słowa całej Księgi Trenów padają właśnie w pieśni trzeciej: łaska i
miłosierdzie Boga są niewyczerpane, a Jego łaska objawia się na nowo każdego dnia, nawet jeśli
trudno uwierzyć w to pośród ruin Jerozolimy i Świątyni Bożej.
I to wiara w Bożą łaskę i wierność pozwala autorowi pieśni wznieść wezwanie do całego ludu
Bożego, aby przyjąć karę (dyscyplinowanie), jakie spadło na nich z ręki Bożej i wrócić do Niego,
gdyż tylko w Bogu jest nadzieja dla tych, którzy z powagą traktują przymierze z Nim.
Dalsza część pieśni przypomina jeden z wielu psalmów wyrażających ból i frustrację i wołających
do Boga o pomstę. Podobny charakter ma pieśń 4, choć przepełnia ją przede wszystkim opis
upadku, jaki dotknął święte miasto Boże. I nie jest tajemnicą, dlaczego tak się stało: zawiedli przede
wszystkim przywódcy ludu, którzy powinni byli kierować ludzi ku Bogu: prorocy, kapłani, a nawet
król  pomazaniec Boży.
Pieśń piąta jest natomiast psalmem kolejnego pokolenia, pieśnią wygnańców i niewolników, którzy
ponoszą konsekwencje grzechów swoich przodków. Są świadomi swego rozpaczliwego położenia,
ale tym bardziej zwracają się ku Bogu, kończąc swoją wypowiedz
pełnym wyrzutu i nadziei
pytaniem: Jak długo jeszcze będzie trwał Twój gniew nad nami?
Księga Trenów, choć niełatwa w treści, jest doskonałym przykładem dojrzałej wiary w Boga;
gotowości do refleksji nad wyborami z przeszłości, przyjęciem Bożego dyscyplinowania i
nieustępliwej nadziei pokładanej w nieprzemijającej wierności Bożej. Zburzenie Jerozolimy na
zawsze zmieniło losy narodu wybranego, przyczyniając się do porzucenia bałwochwalstwa, tak
powszechnego pośród nich w przeszłości.
Zwróć uwagę: Księga Trenów jest jedną z dwóch ksiąg Pisma Świętego, która kończy się pytaniem
(drugą jest Księga Jonasza).