W ROK PRZEZ BIBLI

by Społeczność Chrześcijańska we Wrocławiu
KSI
GA POWTÓRZONEGO PRAWA  wstęp
Księga Powtórzonego Prawa, ostatnia z ksiąg Pięcioksięgu, zachowuje klasyczną jedność miejsca,
akcji i czasu (choć z pewnością nie powstała wg. reguł dramatu greckiego). Jej treść jest zapisem
ostatnich mów, jakie Mojżesz wygłosił do Izraelitów zgromadzonych na polach Moabu, nieopodal
Jordanu, tuż przed wkroczeniem do Kanaanu.
Były to mowy pożegnalne, gdyż sam Mojżesz został pozbawiony prawa do wejścia do Ziemi
Obiecanej, więc z tym większym zaangażowaniem zwraca się do ludu, który prowadził przez ponad
40 lat, apelując, aby zachowali wierność Bogu i ostrzegając przed konsekwencjami odwrócenia się
od Niego.
Co ważniejsze, było to również odnowienie Przymierza, które Bóg zawarł z Izraelitami pod górą
Synaj 40 lat wcześniej. Podczas wędrówki przez pustynię zginęli niemal wszyscy, którzy byli
uczestnikami i świadkami tamtych wydarzeń (tzn. ci, którzy byli wówczas dorośli), i oto teraz
wszystkie postanowienia Bożego prawa zostają przedstawione nowemu pokoleniu, które jest
gotowe wejść do Ziemi Obiecanej. Wprawdzie Mojżesz podkreśla, że Przymierze pozostaje w
mocy (i że Bóg zawarł je z nimi, a nie z ich ojcami), ale nowe okoliczności wymuszają rozwinięcie
i modyfikacje niektórych przepisów, tak aby odnosiły się do życia narodu we własnej ziemi, a nie
wędrującego przez pustynię  i nowe elementy wymagają  ratyfikacji  odnowienia Przymierza.
Księga Powtórzonego Prawa, jeszcze wyraz
niej niż Księga Wyjścia, zachowuje formę starożytnych
przymierzy zawieranych między suwerenem i wasalem, zawierających przedstawienia historii
dotychczasowych relacji strony przymierza (r. 1 4) jego ogólnych i szczegółowych postanowień (r.
5 26); konsekwencji jego zachowania (błogosławieństwa) i złamania (przekleństwa) (r. 27 30) oraz
sposbów utrwalenia i przypominania treści zawartego przymierza (r. 31 34).
Narracja kończy się opisem śmierci Mojżesza i przekazania przywództwa nad narodem w ręce
Jozuego, jednak kolejne księgi Starego Testamentu (Jozuego, Sędziów, Samuela i Królewska)
kontynuują opis dziejów narodu wybranego odwołując się wielokrotnie do treści i kategorii
przedstawionych w Księdze Powtórzonego Prawa, tak iż wielu biblistów upatruje w niej nie tyle
epilogu Pięcioksięgu, co prologu historii Izraela w Ziemi Obiecanej.
Ziemia
Kanaan, ziemia obiecana przez Boga Abrahamowi i jego potomkom, jest czymś znacznie więcej niż
tylko obszarem, na którym rozgrywały się wydarzenia opisane w Piśmie Świętym. Dla Izraela była
to przede wszystkim Obietnica Boża, dowód Jego wierności i błogosławieństw. Wyjście z Egiptu
było tylko początkiem, pierwszym aktem Bożego wyzwolenia, ale już wtedy towarzyszyła mu
obietnica wkroczenia do ziemi, którą posiądą na własność.
Od zawarcia Przymierza na górze Synaj cała aktywność Izraela zostaje podporządkowana
przygotowaniom do wkroczenia do Ziemi Obiecanej. Budowa Przybytku jest przygotowaniem
miejsca dla Boga, który ich tam zaprowadzi i uczyni tę ziemię swoim domem. Wszystkie prawa,
które zostają im nadane, mają nauczyć ich żyć w świętości przed Bogiem i właściwego traktowania
jedni drugich w ziemi, w której osiądą. Walka, do której się przygotowują, będzie narzędziem
Bożego sądu nad bałwochwalczymi narodami, które dotychczas tam zamieszkiwały oraz dowodem
ich zaufania i posłuszeństwa Bogu. Jeśli pozostaną wierni Przymierzu, będą cieszyli się obfitym
błogosławieństwem w ziemi, którą Bóg przeznaczył im jeszcze przed wiekami. Lecz jeśli złamią
Przymierze, odrzucą Boga i nie będą Mu posłuszni, ta sama ziemia będzie dla nich miejscem znoju,
udręki i cierpienia; i jeśli się nie upamiętają, oni również zostaną z niej usunięci.
Wątek ten, czyli posiadanie ziemi i obfitość Bożych błogosławieństw, gdy będą wierni Bogu, oraz
trudności i ucisk, aż do utraty ziemi włącznie, gdy się od Boga odwrócą, będzie odtąd główną
kanwą narracji całego Starego Testamentu, a także znacznej części Nowego. I już pierwsze
wydarzenia po wyjściu spod góry Synaj pokazują, że nie będzie to bynajmniej historia wyłącznie
pozytywna: Izraelici znowu narzekają, odmawiają wejścia do Kanaanu i podważają sens całego
przedsięwzięcia. Bóg pozostaje wierny Przymierzu, który zawarł z nimi i cierpliwie prowadzi ich
naprzód, nie oszczędzając im jednak konsekwencji wyborów, jakich dokonali.
Księga Powtórzonego Prawa 1,1  3,29
Księga Powtórzonego Prawa niemal w całości składa się z mów ( kazań ) Mojżesza skierowanych
do Izraela. Pierwsze z nich rozpoczyna się od obszernej relacji z dotychczasowych dokonań Izraela
w podboju Ziemi Obiecanej  na ten szczególny charakter relacji wskazuje fakt, iż pierwszym
wspomnianym wydarzeniem nie jest, jak moglibyśmy się spodziewać, wyzwolenie z niewoli
egipskiej ani nawet nadanie Prawa na górze Synaj, lecz rozkaz wyruszenia na północ.
Mojżesz przedstawia nawet te najwcześniejsze wydarzania tak, jakby uczestniczyli w nich wszyscy
słuchający go Izraelici  mimo, iż minęło od nich blisko 40 lat i wielu z nich nie było nawet jeszcze
na świecie. To wynika przede wszystkim z odmiennego niż współcześnie postrzegania relacji grupy
i jednostki  wszyscy oni byli częścią Izraela, nawet jeśli osobiście nie brali udziału w tych
wydarzeniach  i to była ich historia. W tym sensie cały Izrael początkowo odmówił wejścia do
ziemi, czego konsekwencją była ponad 38-letnia tułaczka po pustyni, a kara, jaką było wyginięcie
wszystkich mężczyzn, którzy byli wówczas zdolni do walki, była karą wymierzoną całemu
narodowi, a nie tylko jednostkom.
W relacji Mojżesza owe 38 lat błąkania się po pustyni zostają niemal całkowicie pominięte.
Kolejnym wydarzeniem jest ponowne wezwanie do wyruszenia na północ (tym razem spod góry
Seir) oraz przejście przez tereny zamieszkałe przez Edomitów, Moabitów i Ammonitów, lecz bez
podejmowania walki z nimi, gdyż w pewnym sensie byli to  krewni Izraelitów (narody
wywodzące się z Ezawa i Lota). Początkiem podbojów są dopiero walki z Sychonem i Ogiem,
władcami różnych grup Amorejczyków, głównego narodu zamieszkującego wówczas ziemie
Kanaanu.
Przywołanie tych historii ma ukazać Bożą wierność w spełnianiu swych obietnic i dodać Izraelitom
odwagi przed walkami, które wciąż jeszcze ich czekają  stąd tak liczne zachęty do odrzucenia lęku
i zwątpienia oraz do posłuszeństwa Bogu. Kiedy Izraelici są Mu wierni, sam Bóg walczy po ich
stronie i nikt nie może się im przeciwstawić. Kiedy odrzucają Boga, ich  własne podboje są
skazane na klęskę.
Zwróć uwagę: Krótkie opisy historii ziemi zajmowanych przez Edomitów, Moabitów i
Ammonitów ukazują podobne podboje, jakich wkrótce dokonają Izraelici  i również za sprawą
Boga. Z tej perspektywy  zastępowanie jednych narodów przez drugie było najczęściej po prostu
konsekwencją bałwochwalstwa i grzechów tych pierwszych.
Księga Powtórzonego Prawa 4,1  6,25
Po przypomnieniu Izraelitom wydarzeń w drodze do Ziemi Obiecanej, Mojżesz przywołuje
wydarzenia z góry Synaj (tu: Horeb), gdzie Bóg nadał im swoje prawo. Dzięki temu przerodzili się
z grupy zbiegłych niewolników w naród posiadający własną tożsamość, prawo i religię. To prawo
było darem Bożym i powodem do chluby pośród narodów. I przestrzegając prawa dowiodą
mądrości własnej i Boga, który ich wybrał.
To właśnie Boże wybranie stanowi o wyjątkowości narodu i jego relacji z Bogiem  tego rodzaju
rzeczy były niespotykane w starożytności i Mojżesz podkreśla to w swej pożegnalnej mowie. Teraz
zadaniem Izraelitów jest zachowanie tej wyjątkowości poprzez całkowitą wierność i posłuszeństwo
Bogu. On jest jedyny i oprócz Niego nie ma innego. To rewolucyjne stwierdzenie w tamtych
czasach, gdzie oprócz politeizmu (oddawaniu czci wielu bóstwom) można było zetknąć się
henoteizmem (oddawaniu czci jednemu bóstwu, wynosząc go ponad pozostałe), ale monoteizm
(wiara w istnienie tylko jednego Boga) był rzadki i sprzeczny z powszechnie panującymi
przekonaniami.
Widać to będzie także w postępowaniu Izraelitów (ówczesnym i póz
niejszym), którzy jeszcze długo
będą oddawać cześć innym bóstwom, traktują je na równi Bogu Jahwe (politeizm) lub jako
 uzupełnienie kultu Boga Najwyższego (henoteizm). Dlatego też to właśnie bałwochwalstwo jest
największym (i najsurowiej karanym) zagrożeniem dla przyszłości narodu, gdyż oddając cześć
innym bóstwom sprzeniewierzają się swej wyjątkowości i znieważają Boga, który ich wybrał,
uwolnił z Egiptu i wprowadza do ziemi, jaką obiecał ich przodkom.
Element ziemi i prawa do pozostania przedstawiany jest jako jeden z najważniejszych motywów i
korzyści związanych z posłuszeństwem Bożemu prawu. Najczęściej odczytujemy te fragmenty w
kontekście współcześnie rozumianego eschatologicznego zbawienia (ratunku przed nadchodzącym
wylaniem gniewu Bożego), albo wręcz wywodzącej się z filozofii greckiej idei  pójścia do nieba i
 bezcielesnej egzystencji duszy , ale dla pierwszych Izraelitów stawką było przede wszystkim
powodzenie i długie życie w ziemi, do której wkraczali. Jeśli będą wierni Bogu, zachowają ją. Jeśli
nie, utracą ją, aż się upamiętają.
Zwróć uwagę: Oba teksty Dekalogu (Wj 20 i Pwt 5) różnią się uzasadnieniem dla dnia sabatu: w
pierwszym przypadku odwołuje się ono do aktu stworzenia, w drugim, do wyzwolenia z niewoli
egipskiej.
Księga Powtórzonego Prawa 7,1  9,29
Jednym z największych zagrożeń dla człowieka w jego relacji z Bogiem jest przekonanie o własnej
samowystarczalności. Nieprzypadkowo wraz ze wzrostem zamożności społeczeństwa zmniejsza się
zaangażowanie w praktyki religijne  i fenomen ten obserwujemy obecnie w wielu krajach świata.
Zagrożenie to było bardzo realne w przypadku narodu izraelskiego, który nigdy wcześniej nie
posiadał własnej ziemi, a oto miał wkroczyć na tereny żyzne i wg. ówczesnych standardów, w
znacznym stopniu rozwinięte. Wygody i obfitość, jakich przyjdzie im doświadczyć, jeśli będą
nieostrożni, mogą być przyczyną ich upadku.
Dlatego Mojżesz przypomina Izraelitom, że tego, co otrzymali od Boga (wybranie, ziemię,
błogosławieństwo) nie zawdzięczają własnej liczebności, militarnej sile czy moralnej wyższości,
lecz jedynie Bożej łasce. I to nie tyle oni zdobędą dla siebie miejsce na ziemi, co otrzymają je od
Boga, który  przy ich aktywnym zaangażowaniu  najpierw (stopniowo) usunie z niej inne narody,
aby Izraelici mogli się tam osiedlić. Wiedząc o tym, nie powinni również poddawać się lękowi, jaki
mogłyby wzbudzić w nich te narody  to raczej one będą obawiać się Izraelitów, gdyż po ich stronie
będzie walczył Bóg,  wielki i straszny .
Aby ustrzec się bałwochwalstwa, Izraelici zobowiązani są do całkowitej odrębności od okolicznych
ludów (tu: poprzez unikanie zawierania mieszanych małżeństw i jakichkolwiek przymierzy) i
usunięcia wszelkich pozostałości po ich życiu religijnym. Mają być ludem świętym, oddzielonym
dla Boga i wiernym jedynie Jemu.
Zamiast wzbijać się w pychę i przekonanie o samowystarczalności, Izraelici mają pamiętać liczne
dowody łaski, jaką Bóg okazał im w ciągu ostatnich lat, także wtedy, kiedy doświadczali Jego
gniewu. Celem tych doświadczeń było wpojenie im pokory i uświadomienie zależności od ich
Stwórcy i Zbawiciela. Mają również pamiętać o licznych dowodach własnej niewiary i
nieposłuszeństwa, których się dopuścili w ciągu tych lat  i nie zapomnieć, że wielokrotnie znalez
li
się na krawędzi unicestwienia, przed czym uchroniły ich tylko Boże miłosierdzie i wstawiennictwo
Mojżesza.
Zwróć uwagę: Wszystkie fragmenty Pisma, które Jezus cytował, aby odrzucić pokusy diabła,
pochodziły z mowy Mojżesza z Księgi Powtórzonego Prawa (zob. 6,13; 6,16; 8,3)
Księga Powtórzonego Prawa 10,1  12,31
Przymierze Boga z Izraelem, podobnie jak inne przymierza zawierane w starożytności, miało
określone konsekwencje. Jeśli będzie zachowane, przyniesie Izraelitom liczne korzyści
(błogosławieństwa), związane przede wszystkim z ziemią, do której wkraczają. Jeśli zostanie
złamane, spotka ich za to kara (przekleństwa), która również będzie wyrażać się przede wszystkim
w tym, jak będzie wyglądało ich życie w Kanaanie lub wręcz w utracie ziemi, do której zdołali
wkroczyć.
Błogosławieństwa i przekleństwa zostaną wymienione szczegółowo w dalszych częściach Księgi
Powtórzonego Prawa, ale już w tym miejscu Mojżesz upewnia się, że Izraelici będą ich świadomi i
zapamiętają je dobrze. Cała ich przyszłość i powodzenie w nowej ziemi będą zależne od tego, czy
dochowają wierności Bogu, dlatego te same wątki powtarzają się wielokrotnie i przy wielu różnych
okazjach.
Po przedstawieniu ogólnych kwestii i istoty Bożego prawa (posłuszeństwa i wierności Bogu w
odpowiedzi na Jego miłosierdzie), Mojżesz przechodzi do szczegółowych przepisów i
rozstrzygnięć. Jako pierwsza zostaje postawiona sprawa miejsca oddawania czci Bogu. Religie
pogańskie charakteryzowały się nie tylko wielością bóstw, ale także mnogością ośrodków kultu
religijnego. Odrębność Izraela i wiara w Boga Jedynego również będą manifestowały się w tym
wymiarze: Pan sam wskaże miejsce, które wybierze na  mieszkanie dla swojej chwały i jedynie
tam będzie można oddawać Mu cześć w sposób, który został przez Niego określony. To zapewni
także spójność państwową i religijną całego narodu w czasie, gdy zakończy się ich wspólna
wędrówka przez pustynię i każde plemię osiądzie w przeznaczonej mu części ziemi.
Przepisy o wyznaczeniu jednego ośrodka religijnego są przykładem dostosowania Bożego prawa
do nowych warunków, w jakich przyjdzie im żyć. Konieczne było uwzględnienie szeregu
praktycznych kwestii, jak np. sposób uboju zwierząt: w nowej sytuacji konieczne jest rozdzielenie
uboju religijnego od spożywczego czy też zapewnienie środków utrzymania dla ludzi uświęconych
i przeznaczonych do służby Bogu. Nowa sytuacja wymaga odmiennych rozwiązań, ale zasada
wierności i posłuszeństwa Bogu pozostaje taka sama.
Zwróć uwagę: Nakaz zniszczenia miejsc kultu pogańskich bóstw spełniono dopiero w czasach
Hiskiasza i Joasza, ostatnich bogobojnych królów Judy, południowego królestwa (zob. 2 Krl 18,4 i
23,4-8.19-20).
Księga Powtórzonego Prawa 13,1  16,22
Groz
ba odwrócenia się Izraelitów od Boga, który wyprowadził ich z Egiptu, i zwrócenia się ku
fałszywym bóstwom Kanaanu była tak realna (i wiązała się z tak poważnymi konsekwencjami:
utratą ziemi), że zasadne były wszelkie, nawet najbardziej drastyczne środki, aby temu zapobiec.
Zachowanie wierności Bogu było ważniejsze od religijnych tradycji i doświadczeń (tu: tłumaczenia
snów i proroctw), miłości do najbliższych czy nawet dobra lokalnych społeczności. Izraelici mieli
wystrzegać się nie tylko bezpośredniego kultu innych bóstw, ale także wszelkich zachowań, które
miały choćby pozór takich praktyk, np. określonych obrzędów żałobnych czy  kulinarnych (taki
był prawdopodobnie sens zakazu gotowania koz
lęcia w mleku jego matki).
Jednocześnie mieli wyróżniać się spośród innych narodów tym, jak taktują siebie nawzajem. Prawo
o umorzeniu długów w roku sabatowym (co 7 lat) czyniło rozróżnienie między Izraelitami i
obcokrajowcami. Rodakom, którzy z różnych względów znalez
li się w trudnej sytuacji życiowej,
należało okazać szczególne względy, pomoc i łaskę, dzięki czemu będą mogli, jako cały naród,
stawać się bogatsi i silniejsi. Towarzyszy temu zaskakująca obietnica, że jeśli będą przestrzegać
całego prawa Bożego, nie będzie wśród nich ludzi ubogich (a zaraz potem czytamy, że ubogich
nigdy nie zabraknie w ziemi, do której wchodzą).
Przykładem takiej troski o innych miała być dziesięcina, swoisty podatek z płodów rolnych i
hodowli, który należał do Pana i którym żaden Izraelita nie mógł dowolnie dysponować.
Dziesięcina miała dwojakie przeznaczenie: służyła utrzymaniu Lewitów, gdyż oni nie posiadali
ziemi, a także wdów, sierot i obcokrajowców, którzy nie potrafili sami zapewnić sobie utrzymania.
Ponieważ Lewici byli najmniejszym z plemion Izraela liczącym ok. 3 procent ludności, (zob. spisy
z Księgi Liczb), możliwe jest, że przepis o przekazywaniu im co trzeciej dziesięciny służył w
rzeczywistości sprawiedliwemu podziałowi dóbr w narodzie. To, co pozostawało po zabezpieczeniu
potrzeb Lewitów (oraz wdów, sierot i obcokrajowców), należało spożyć przed Panem w miejscu,
które będzie jedynym ośrodkiem kultu Boga Izraela, podczas jednego z dorocznych trzech wielkich
świąt. Była to swoista świąteczna uczta  na koszt Pana , na którą należało zaprosić bliskich i
bliz
nich.
Zwróć uwagę: Dziesięcina nie służyła utrzymaniu Świątyni i kapłanów: ci utrzymywali się
podatków na rzecz Świątyni, darów i ofiar składanych Bogu, oraz  dziesięciny z dziesięciny
oddawanej przez Lewitów.
Księga Powtórzonego Prawa 17,1  20,20
Każdy naród, aby sprawnie funkcjonować, potrzebuje odpowiedniej administracji i przywódców.
Dlatego Mojżesz, przygotowując naród do wejścia do ziemi obiecanej, przedstawia im prawa
dotyczące funkcjonowania różnych instytucji.
Wszelkie sprawy sądowe mają być rozstrzygane na podstawie zeznań dwóch lub trzech świadków,
ograniczając możliwość skazania niewinnego człowieka w wyniku krzywoprzysięstwa. Co więcej,
jeśli ktoś oskarży bliz
niego bezpodstawnie, poniesie karę, jaka miałaby spotkać oczernioną przez
niego osobę. Proste sprawy mają być rozstrzygane lokalnie, a te bardziej złożone przedstawiane
kapłanom i sędziom urzędującym w miejscu wybranym przez Pana ( stolicy ), których
rozstrzygnięcia będą ostateczne i obowiązujące. Z funkcjonowaniem sądów wiążą się także
powtórzone przepisy o  miastach schronienia i kary za nieumyślne i umyślne zabójstwo. Pierwsi
przywódcy Izraela, jeszcze kilkaset lat po wkroczeniu do Kanaanu nazywani byli właśnie
 sędziami .
W przyszłości Izraelici mogą mieć własnego króla, jednak nie może to być władca absolutny,
wynoszący się ponad Boga i ludzi. Przeciwnie, ma pochodzić z Bożego nadania (i wyboru ludu) i
sprawować rządy w pokorze i posłuszeństwie Bożemu prawu. Także kapłani, w pewnym sensie
najważniejsza grupa społeczna, mają zawsze być świadomi, że pełnią swoją funkcję dzięki Bożemu
nadaniu  i w związku z tym nie będzie im przysługiwać nadanie ziemi, a ich utrzymanie będzie
zależne od darów i ofiar, które będą składać Bogu Izraelici. Ostatnią kluczową grupą są prorocy,
którzy mają przemawiać do ludu w Bożym imieniu, tak jak dotychczas czynił to Mojżesz. Ów
 trójpodział władzy (królowie-kapłani-prorocy) będzie zachowany przez niemal całą historię
Izraela i znajdzie swą kulminację w Jezusie Chrystusie, który wypełnia jednocześnie każdy z tych
trzech urzędów  jest Królem, Arcykapłanem i Prorokiem (słowa Mojżesza o  proroku takim jak
ja traktowane były jako proroctwo mesjańskie, które spełniło się w Jezusie).
Obrazu  władz państwa dopełniają przepisy dotyczące służby wojskowej i prowadzenia walk.
Także podczas swych podbojów militarnych Izraelici mają pamiętać, że wszelkie zwycięstwa
zawdzięczają Bogu.
Zwróć uwagę: Król Salomon, od którego rozpoczął się upadek Izraela, miał mnóstwo koni, wiele
żon i wielkie bogactwa (zob. 1 Krl 10,14 11,6).
Bałwochwalstwo
Głównym problemem Izraela  i to od początku jego istnienia jako narodu  była niewierność
wobec Jedynego Boga i ciągłe zwracanie się ku innym, fałszywym i bezsilnym bóstwom, zwanym
powszechnie  bałwanami . Pierwszym takim zdarzeniem był  epizod ze złotym cielcem , który
choć miał być wyobrażeniem Boga Izraela, był jednocześnie złamaniem warunków przymierza z
Bogiem, który zakazał sporządzania jakichkolwiek wyobrażeń siebie. Zakaz ten, jak wiele innych
przepisów prawa Bożego, miał chronić Izraelitów przed pokusą oddawania czci innym bóstwom, z
którymi mieli styczność w Egipcie i Kanaanie.
Jak pokazuje dalsza historia narodu wybranego, nie były to bezpodstawne obawy. Spośród wielu
różnych sposobów, na jakie sprzeniewierzali się Bożemu prawu, zdecydowanie najczęstszym i
najpoważniejszym było zwracanie się ku innym bóstwom. Czasami miało to postać  synkretyzmu ,
gdy próbowali łączyć wiarę dla Boga Najwyższego z oddawaniem czci fałszywym, pomniejszym
bóstwom, czasami jawnego odrzucenia Boga Izraela i zwróceniem się ku innym bogom (głównie
tzw. Baalom). Bóg cierpliwie napominał swój lud, posyłając do niego proroków oraz pozwalając,
aby spadły na nich wszystkie  plagi i  kary , jakie zapowiedział w swoim prawie. Bywało, że na
pewien czas odnosiło to skutek, ale po krótkim czasie Izraelici znowu zwracali się ku obcym
bóstwom. W końcu, Boża cierpliwość się wyczerpała i zesłał na nich największą, ostateczną karę
przed jaką przestrzegał ich wielokrotnie, gdy zawierał z nimi przymierze  utratę ziemi. Najpierw
Asyryjczycy wysiedlili północne plemiona (Izrael), a następnie Babilończycy zniszczyli Jerozolimę
i uprowadzili do niewoli mieszkańców Judy.
Plemiona północne nigdy nie wróciły do Ziemi Obiecanej, a Judejczycy (zwani odtąd Żydami),
pojęli bolesną lekcję i stali się narodem oddanym wierze w Boga Jedynego, nieugiętym w walce z
obcymi bóstwami i wpływami. Kara, jaką Bóg zapowiedział w swoim przymierzu, a którą
cierpliwie odwlekał przez całe stulecia, odniosła skutek. Izraelici (raczej resztka, która tę bolesną
karę przetrwała) wyrzekli się bałwochwalstwa.
Księga Powtórzonego Prawa 21,1  23,26
Gdy Izraelici wkroczą do ziemi, którą daruje im Bóg, mają o nią dbać: zachowywać ją w szeroko
rozumianej czystości. Obejmowała ona m.in. troskę o samą ziemię (zob. np. przepisy o zachowaniu
gniazd ptaków lub drzew owocowych w trakcie oblężenia, a także nakaz przestrzegania roku
sabatowego  odpoczynku ziemi), ale przede należało chronić ziemię przed skalaniem z powodu
czynów ludzi, którzy ją zamieszkują. Idea, że zło popełniane przez człowieka wpływa na ziemię, w
której mieszka jest bliska myśleniu Starego Testamentu  m.in. z tego powodu wypędzone zostały z
Kanaanu narody, które tam przebywały wcześniej (zob. Kpł 18,24-30).
Zachowanie czystości wynika także ze szczególnego statusu Izraela  narodu wybranego przez
Boga spośród wszystkich innych i będącego Jego wyłączną własnością: tzn. narodu świętego. Jako
święci Boży tym bardziej mają wyróżniać się spośród innych swoim postępowaniem i
zachowaniem czystości. Stąd właśnie wynikają obrzędy oczyszczenia z niewinnie przelanej krwi i
wszelkie przepisy o zachowaniu odrębności gatunków uprawianych roślin czy używanych tkanin.
Ważną rolę w zachowaniu czystości odgrywają relacje małżeńskie i rodzinne, także w wymiarze
seksualnym. Dzieci są winne należnej troski rodzicom, a rodzice dzieciom (zob. prawo o
dziedziczeniu). Nieczyste są wszelkie zachowania seksualne, które odbiegają od Bożego wzorca:
cudzołóstwo, kazirodztwo, transwestytyzm czy prostytucja (termin  psy odnosi się
prawdopodobnie do prostytuujących się mężczyzn).
Należy także dbać o czystość świętych zgromadzeń  nie mogą w nich uczestniczyć ludzie
dotknięci poważną ułomnością i pochodzący z nieprawych związków (być może chodzi o związki
kazirodcze) i narodów, które sprzeciwiały się Bogu.
Zachowanie czystości oznaczało także troskę o bezbronnych, pokrzywdzonych i niesłusznie
oskarżonych  krzywda słabych również może skalać ziemię i naród.
Przepisy te nie miały stanowić wyczerpującego katalogu możliwych przewinień, lecz poprzez
analogie i rozwinięcia wpajać Izraelitom troskę o zachowanie własnej czystości i odrębności, dzięki
czemu będą mieli zapewnione długie lata życia w dobrobycie w ziemi, którą daje im Bóg.
Zwróć uwagę: Przepis o szybkim pochowaniu zwłok skazańca, który zawisł na drzewie, miał
zastosowanie także po ukrzyżowaniu Jezusa.
Księga Powtórzonego Prawa 24,1  26,19
Fragment ten, kończący przedstawianie szczegółowych postanowień przymierza, kontynuuje wątek
czystości i powstrzymania się od wszelkich zachowań, które mogłyby  skalać ziemię i zagrozić
egzystencji narodu wybranego w ziemi, którą otrzymali od Boga. Koncentrują się one przede
wszystkim na prawach ludzi, którzy znalez
li się w trudnej sytuacji: odprawionej przez męża
kobiety, młodych małżonków dopiero układających sobie życie, dłużników, zmuszonych oddać w
zastaw ostatnie cenne rzeczy, robotników oczekujących na zapłatę, wdów, sierot i obcokrajowców
itd. Izraelici mają pamiętać, że gdy to oni byli w potrzebie, sam Bóg ujął się za nimi i potraktował
ich łaskawie.
To wdzięczność za Boże wybawienie powinna być ich najwyższą motywacją. Gdy zbiorą plony i
przyniosą ich pierwszą cześć (tzw  pierwociny ) w ofierze Bogu, nie będzie to jedynie ceremonia
religijna, lecz okazja do tego, aby przypomnieć sobie o łasce Boga, który wyprowadził ich z Egiptu
i dał im w darze ziemię, z której teraz mogą korzystać. Także dziesiąta część plonów (dziesięcina),
którą co trzy lata winni będą oddawać Lewitom, wdowom, sierotom i obcokrajowcom, ma być
przejawem wierności przymierzu z Bogiem, za co będą błogosławieni.
Boże przymierze zawsze łączyło w sobie dwa wymiary: (1) wierność Bogu, która wyraża się w (2)
sposobie, w jaki traktuje się innych. Doświadczenie błogosławieństwa powinno motywować do
wdzięczności Bogu, a następnie do błogosławienia innym. Izraelici doznali wystarczająco wiele
krzywd, aby wiedzieć, jak czują się ludzie prześladowani i pozbawieni nadziei na odmianę
własnego losu. Dlatego powinni zrobić wszystko, aby nie przysparzać sobie nawzajem
dodatkowych cierpień.
Izraelici mają na zawsze być szczególnym, świętym (oddanym Bogu) narodem. Wynika to przede
wszystkim z Bożego wybrania, ale teraz ma mieć odzwierciedlenie w całym ich życiu:
posłuszeństwie prawu, jakie otrzymali, oraz sposobie, w jaki traktują siebie nawzajem. I w tym, jak
traktują innych, bo świętość Izraela to także zachowanie odrębności od innych narodów i ich
praktyk. Przykładem tego jest nakaz dokonania pomsty na Amelekitach, którzy zaatakowali
Izraelitów, gdy byli najbardziej bezbronni  tuż po opuszczeniu Egiptu.
Zwróć uwagę: Wspomniana pomsta dokona się dopiero w czasie pierwszych królów Izraela: Saula
i Dawida (zob. 1 Sm 15 i 30; 1 Krn 4,43).
Księga Powtórzonego Prawa 27,1  28,69
Każde przymierze na starożytnym bliskim wschodzie zawierało błogosławieństwa, które wynikały
z przestrzegania jego postanowień; oraz przekleństwa, które były konsekwencją ich złamania.
Także przymierze Boga (suwerena) z Izraelem (wasalem) jasno określało jedne i drugie.
Mojżesz nakazuje, aby po wejściu do Ziemi Obiecanej Izraelici utrwalili kamienne pomniki i
utrwalili na nich treść przymierza, a następnie, stojąc na zboczach dwóch gór, odczytali głośno
błogosławieństwa i przekleństwa, o których stanowi przymierze z Bogiem.
Obie listy nie są jednakowej długości; znacznie obszerniejsze jest zestawienie przekleństw. Co
więcej, tak błogosławieństwa, jak i przekleństwa, związane są przede wszystkim z  życiem
doczesnym : losami Izraela w Ziemi Obiecanej, podkreślając motyw już wcześniej wyraz
nie
zarysowany w treści przymierza. Przestrzeganie Bożego prawa zagwarantuje Izraelitom szczęśliwe,
spokojne i dostatnie życie w ziemi, do której wkroczyli; łamanie Bożego prawa uczyni ich życie
ciężkim i nieznośnym, a trwanie w nieposłuszeństwie Bogu zostanie ukarane wygnaniem z ziemi,
którą otrzymują w darze. Te elementy nie są nowe Zwraca uwagę długość i szczegółowość opisu
 przekleństw jakie spadną na nich w przypadku nieposłuszeństwa  Izraelici nie mogli mieć
wątpliwości, jakie będą tego konsekwencje, a ceremonia odczytania błogosławieństw i przekleństw
miała im to jeszcze dobitniej uświadomić.
W pewnym sensie listę tę odczytuje się niemal jak relację historyczną z wydarzeń, które spotkają
Izraela w kolejnych stuleciach  gdyż mimo ostrzeżeń, wielokrotnie okazywali się nieposłusznymi
Bogu. Wielu biblistów upatruje wręcz w Księdze Powtórzonego Prawa pewnego rodzaju wstępu do
następujących po niej ksiąg historycznych, gdyż ich treść, a przede wszystkim opisywane
wydarzenia ukazują dokładnie to, co zapowiedział Mojżesz na stepach Moabu: wierność Bogu
przynosiła im błogosławieństwo, a konsekwencją bałwochwalstwa i nieposłuszeństwa były różnego
rodzaju trudności, prześladowania, a ostatecznie, także wygnanie z Ziemi Obiecanej. Bóg jest
łaskawy i nieskory do gniewu, ale w końcu zsyłał karę, którą zapowiedział.
Zwróć uwagę: Polecenia Mojżesza zostały wypełnione przez Jozuego po wkroczeniu do Kanaanu i
pierwszych podbojach militarnych: zdobyciu Jerycha i Aj (zob. Joz 8:30-35).
Księga Powtórzonego Prawa 29,1  31,29
Po ogłoszeniu treści prawa Bożego, Mojżesz zwraca się do Izraelitów z jeszcze jednym, bardzo
osobistym apelem o dochowanie wierności Bogu. Przypomina im wydarzenia ostatnich lat i Bożą
opiekę, jakiej doświadczali (nie będąc do końca pewnym, czy rzeczywiście pojęli te nauki) i
podkreśla, że zawierają przymierze z Bogiem nie tylko we własnym imieniu, ale także jako
przedstawiciele wszystkich kolejnych pokoleń narodu wybranego i wszystkich, którzy się do nich
przyłączą. Tym większa odpowiedzialność spada na nich, aby okazali się wierni Bogu i aby oni
sami (i pokolenia, które nastaną po nich) nie okazali się straszliwą lekcją dla innych narodów, jak
kończy się niewierność Bogu.
Lecz nawet kara za odstępstwo od Boga nie jest w stanie zmienić Jego miłości i wierności wobec
Izraela  i jeśli się tylko upamiętają, będą mogli na powrót doświadczać Bożych błogosławieństw.
Boże karanie nie jest wyładowaniem ślepej furii, lecz dyscyplinowaniem mającym skłonić do
porzucenia tego, co nieprawe i do powrotu do Boga.
Prawda o przewadze Bożego miłosierdzia nad Jego gniewem jest o tyle ważniejsza, że odstępstwo
Izraela od Boga było niemal pewne. Bóg przemawia do Mojżesza i zapowiada, że tak właśnie się
stanie, a i sam Mojżesz nie ukrywa swojego powątpiewania w wierność Izraelitów. Gdyby losy
przymierza z Bogiem zależały wyłącznie od nich, już dawno przestałoby ono obowiązywać, mimo
iż żadne z przykazań, które otrzymali, nie wykracza bynajmniej poza ich siły. To nie surowość
Bożego prawa jest problemem, lecz upór i niestałość ludzkiego serca.
Na świadków przymierza zostają powołani niebo i ziemia, czyli wszystko i wszyscy, którzy
zamieszkują sferę Bożą i sferę człowieka. Każde starożytne przymierze miało swoich świadków,
lecz wobec doniosłości przymierza Boga z Izraelem, trudno byłoby znalez
ć innych świadków,
którzy mogliby w przyszłości rozsądzić spory między stronami przymierza. Oprócz tego
 świadkiem miała być również pieśń, której Mojżesz nauczył Izraelitów, przedstawiona w
kolejnym fragmencie.
Wobec bliskiej śmierci Mojżesza konieczne staje się także powołanie nowego przywódcy: zostaje
nim Jozue, wieloletni sługa Mojżesza, świadek i uczestnik wielu jego spotkań z Bogiem.
Zwróć uwagę: Ogłaszając sąd nad Izraelem, Bóg będzie przywoływał świadków
zawarcia przymierza (zob. np. Ps. 50,4; Iz 1,2; Jr 2,12; Mich 6,1).
Księga Powtórzonego Prawa 31,30  34,12
Ostatni fragment Księgi Powtórzonego Prawa ma charakter poetycki: w takiej formie
przedstawiona jest tzw.  pieśń Mojżesza , która będzie dla Izraelitów świadkiem ich przymierza z
Bogiem (a raczej złamania jego postanowień) oraz błogosławieństwa, które Mojżesz wypowiedział
nad plemionami Izraela.
Słowa pieśni opowiadają o powołaniu Izraela, jego błogosławieństwach, bałwochwalczym
odstępstwie, karze, wygnaniu i odrodzeniu, które będzie wywyższeniem jedynego Boga. Tak
właśnie potoczy się dalsza historia narodu wybranego, więc pieśń ta jest proroczą zapowiedzią
nieuchronności Bożego sądu i nadziei odrodzenia. Dla każdego Izraelity, który, zgodnie z nakazem
Bożym, nauczyłby się jej na pamięć, byłaby istotnie świadectwem o chwiejnej naturze ludzkiej
wierności i ostrzeżeniem przed lekceważeniem Bożego przymierza. W pieśni tej pojawia się także
poetyckie określenie Izraela, Jeszurun (prawy, sprawiedliwy), które pojawi się w Biblii jeszcze
tylko raz, w proroctwie Izajasza o odrodzeniu narodu skazanego na wygnanie (Iz 44,2).
Ostatnimi słowami Mojżesza, niczym umierającego ojca narodu, są błogosławieństwa plemion
Izraela. Najwięcej uwagi otrzymują kapłańskie plemię Lewiego (z którego pochodził również
Mojżesz) oraz plemię Józefa (a właściwie dwa, Efraima i Manassesa), które było również
wyróżnione w błogosławieństwie Jakuba, kończącym Księgę Rodzaju. Pominięte jest natomiast
plemię Symeona, którego rozproszenie (razem z plemieniem Lewiego), zostało zapowiedziane
przez Jakuba (Rdz 49,7). Już podczas wędrówki przez pustynię plemię Symeona zmalało do blisko
1/3 swej pierwotnej wielkości, stając się najmniejszym z dwunastu plemion Izraela, a ostatecznie
zostało wchłonięte przez Judę.
Mojżesz umarł, tak jak zapowiedział Bóg, widząc z daleka ziemię, do której przez ostatnie 40 lat
życia prowadził naród Izraelski. Lokalizacja pochówku pozostała nieznane, prawdopodobnie po to,
by nie stać się miejscem kultu. Przewodzenie narodowi w płynny sposób przechodzi w ręce
Jozuego, a całej historii Izraela nie było już człowieka (proroka), który doświadczałby tak bliskiego
kontaktu z Bogiem.
Zwróć uwagę: Mojżesz ukazał się podczas przemienienia Jezusa (Mt 17,3; Mk 9,4; A
k 9,30),
 wkraczając w ten sposób do Ziemi Obiecanej i oddając cześć Jezusowi, który okazał się większy
niż on (zob. Hbr 3,2-6).