METODY HISTORYCZNO-OŚWIATOWE
Do zbierania materiałów ich opracowania i zastosowania w pracy dyplomowej
zastosowane zostały metody badań historyczno-oświatowych i pedagogicznych.
Z metod badań historyczno-oświatowych najważniejsze miejsce zajęła metoda
indukcyjna, która polega na wysnuwaniu wniosków ogólnych z wielu spostrzeżeń
szczegółowych. Jest to metoda poznawcza nauk doświadczalnych. Polega na ustalaniu
faktów na podstawie bezpośrednich informacji o tym fakcie ze z
ródła, inaczej mówiąc gdy
taki fakt jest poświadczony. Jest to typ wnioskowania pozwalający z poszczególnych
faktów wyciągnąć wnioski ogólne. Informację z
ródłową możemy traktować jak hipotezę,
którą sprawdzamy co do autentyczności z
ródła i wiarygodności zawartych w niej
informacji, przy wzięciu pod uwagę wiedzy spoza z
ródłowej o fakcie. W takim
postępowaniu wyszliśmy od informacji i fakcie zawartej w z
ródłach przez drogę omówionej
procedury badawczej do ustalenia faktu historiograficznego. Czyli od szczegółu do ogółu.
Drugie miejsce w wyborze zajęła metoda progresywna. Progresja inaczej
wzrastanie, postęp. Polega na ustalaniu i interpretacji następstw faktów na podstawie z
ródeł
wcześniejszych od nich lub im współczesnych, stosuje się zwłaszcza w badaniach
historycznych(badanie faktów z epoki bogatej w z
ródła). Fakty pochodzące z badanego
okresu analizujemy a następnie przystępujemy do rozpatrywania ich w następnych
okresach, czyli tak daleko jak sięga problematyka badawcza. Metoda ta zakłada
wnioskowanie rozwojowe, charakteryzuje ono zwykły sposób postępowania badacza.
Kolejne miejsce zajęła metoda statystyczna, która umożliwia badanie specyfiki
pewnej zbiorowości. Stosuje się ją tam, gdzie chodzi o poznanie prawidłowości w zakresie
zjawisk masowych: tam, gdzie bada się problemy demograficzne, ekonomiczne,
socjologiczne; choć także w innych naukach. Jest jedną z metod badań naukowych. Metoda
ta pozwala na ustalanie i opisywanie faktów masowych, a ponadto inspiruje w zakresie
wyjaśniania związków przyczynowych między faktami oraz umożliwia precyzowanie
określonych praw statystycznych. Używa się ją do opisu zjawisk masowych (analiza ksiąg
np. wieczystych), pozwala ustalić tożsamość faktów jednostkowych, wyjaśnić ich związki
oraz precyzyjnie określić występujące w nich prawdy. Przeprowadzenie tych metod
wymaga uprzednich badań nad wiarygodnością danych zawartych w z
ródłach poddanych
badaniom. Korzystanie z tych metod uzależnione będzie nie tylko od ilości, ale także od
charakteru materiału z
ródłowego.
Z różnych rodzajów obliczeń statystycznych należy zwrócić uwagę na :
1. obliczenia szacunkowe
2. średnia arytmetyczna
3. obliczenia reprezentacyjne
4. obliczenie wyczerpujące
Obliczenia szacunkowe- pozwalają na ustaleniu takich danych, o których z
ródła historyczne
nie mówią bezpośrednio. Opieramy je na innych wiadomościach z
ródłowych. Trzy rodzaje
sytuacji :
" na podstawie przeliczenia określonych danych zawartych w z
ródłach będziemy
poszukiwali innych dotyczących zbiorowości, ale nie zarejestrowanych;
" pewne podane w z
ródłach dane dotyczące części interesującego nas zbioru będziemy
przenosili na cały badany zbiór;
" dla pewnej badanej rzeczywistości możemy uzupełniać brakujące w z
ródłach z
określonego czasu dane, opierając się na znajomości informacji wcześniejszych i
póz
niejszych.
Obliczenia reprezentacyjne- ograniczają się do przeanalizowania tylko fragmentów, nie
obejmują badaniem całego dostępnego materiału z
ródłowego. Efekt badań uznają za
typowy dla całej zbiorowości. Są użyteczne w odniesieniu do rozległego materiału
z
ródłowego wtedy gdy nie mamy możliwości poddać go badaniu w całości lub nie jest
uważane za celowe. Ułatwiają one znacznie prace badacza. Oszczędzają trud i czas.
Niezwykle ważną sprawą przy tych obliczeniach jest właściwe typowanie poddanych
badaniom cząsteczek ogólnej ogólnej zbiorowości.
Obliczenia wyczerpujące- opierają się na wykorzystywaniu zestawień liczbowych
zawartych w z
ródłach, odnoszących się do całej rozpatrywanej zbiorowości. Wykorzystanie
tej metody do ustalania faktów przede wszystkim uzależnione jest od ilości materiału
statystycznego, jaki zawierają z
ródła. Należy jednak pamiętać o systematycznym
doskonaleniu się metod statystycznych, a zatem niedokładnościach, jakie mogły zakraść się
do starszych materiałów z
ródłowych.
W badaniach historycznych można również stosować inne obliczenia do których należą:
" przeciętna pozycyjna;
" miary dyspersji;
" miary koncentracji;
" wykorzystywanie liczb względnych dla charakterystyki struktury zbiorów
Metoda lingwistyczna inaczej zwana filologiczną lub też leksykalną. Jedna z
najstarszych metod badawczych. Jest rozpatrywana w na dwa sposoby. Po pierwsze uważa
się ją za stosowaną ogólnie metodę historyczną w pracy z tekstami pisanymi z
ródeł
historycznych. Pozwala ona na analizę oraz interpretację znaczenia języka z
ródeł pisanych.
Udoskonalona i rozwinięta została przez filologów. Drugie znaczenie łączy się z uznaniem
tej metody za jedną z pośrednich metod ustalania faktów. Materiałem badawczym głównie
będą dane językowe zawarte w z
ródłach, a sposób rozpatrywania ich będzie opierał się na
całokształcie wiedzy językoznawczej. Metoda ta pozwala na nadanie słowom i wyrazom
występujących w z
ródłach, takiego znaczenia jakie miały w tych czasach w których były
spisane, umożliwia ona ustalenia faktów z przeszłości. Ustalanie faktów na podstawie
materiału językowego (np. nazw miejscowości)
Metoda geograficzna, niekiedy znana także jako kartograficzna, pozwala na
rozmieszczenie przestrzenne faktów historycznych. Po naniesieniu tych faktów na mapę
możemy wykryć zachodzące między nimi zależności. Poprzez stosowanie tej metody
dochodzimy do ustalenia faktów. Możemy ją wykorzystać m. in. do określania związków
między faktami historycznymi, a właściwościami środowiska geograficznego
(przestrzenne ujęcie faktów i zjawisk przy pomocy kartografii). Konieczna jest przy
opracowaniu wpływu warunków geograficznych na rozwój osadnictwa i towarzyszącej mu
sieci komunikacji. Zajmuje się także działalnością gospodarczą różnych grup zawodowych,
działaniami wojennymi.
Metoda porównawcza polega na zbliżaniu różnych zjawisk i wykrywaniu
podobieństw między nimi, a także na ustaleniu różnic zachodzących między badanymi
zjawiskami. Podstawowym warunkiem powodzenia tej metody jest dostrzeganie różnic i
podobieństw. W materiałach z
ródłowych spotykamy się często z różnymi lukami, brakiem
wiadomości w odniesieniu do pewnych zagadnień czy epok. Chcąc wypełnić taką lukę,
odwołujemy się do różnego rodzaju analogii. Dotyczą one zwykle porównywania danych
pochodzących z różnych terenów, państw czy regionów. Metodą tą posługujemy się także
dla poparcia słuszności określonego stwierdzenia. W takim postępowaniu dążymy do
pewnych generacji historycznych, opartych na wnioskowaniu porównawczym.
Może być stosowana przy opracowaniu funkcjonowania instytucji, urzędów,
przedsiębiorstw, a nawet i życia politycznego. Metoda porównawcza należy do bardzo
cennych narzędzi pracy historyka. Pozwala ona zarówno na ustalanie faktów, jak również
uzasadnianie konstruowanych generalizacji i praw historycznych.
Metoda skuteczna jest głównie w badaniach prawno-historycznych, gdyż zwłaszcza
instytucje życia społecznego wykazują sporo analogii. Dokładne ich rozpoznanie nakazuje
wszakże równocześnie dociekanie różnic, jakie między nimi istnieją. Przy posługiwaniu się
tą metodą zawsze należy pamiętać o nierównomiernym rozwoju różnych regionów czy
państw. Nie zawsze możliwe jest porównywanie przeprowadzane tylko według zasady
chronologicznej.