Ustawa "Zasady do poprawy formy rządu"
z 23 XII 1789 roku
23 XII 1789, Warszawa
f&
Zasady do poprawy formy rządu
1mo. Z istotnych powinności, które ma Rzeczpospolita zabezpieczenia stanowi szlacheckiemu
wolności, zachowania między osobami tego\
stanu najzupełniejszej równości, i obwarowania prawa
własności ka\
dego mieszkańca, oraz rozciągnienia na wszystkich ogółem rządowej opieki; wypływają
następujące władze i prawa Rzeczpospolitej właściwe: 1mo. Prawo i władza czynienia ustaw,
niepodlegania \
adnym innym, jeno tym, które sama Rzeczpospolita stanowi. 2do. Zawierania z
zagranicznemi mocarstwy traktatów pokoju i sprzymierzenia, tudzie\
wydawania wojny. 3tio.
Roztrząsania czynów Stra\
y i magistratur publicznych, które z urzędowania swego Rzeczypospolitej
sprawować się powinny. 4to. Obierania króla religii rzymskiej katolickiej. 5to. Obierania do
magistratur i urzędów publicznych, które dotąd są elekcyjnie, i tych, które w przyszłym rządu opisie
za elekcyjne uznane będą. Co wszystko Rzeczpospolita w składzie wolnym i republikańskim czynić
mocna jestą.
2do. Prawa i władze sobie właściwie Rzeczpospolita sprawuje na sejmach i sejmikach, na
których szlachta podług dalszego opisu rządu, mająca posesje i ich synowie activitate gaudebunt. Na
sejmikach przed sejmowych ta szlachta obierać posłów, i przepisywać im w prawodawczym
względzie instrukcje, tudzie\
desideria wszelkie respective województw, ziem, i powiatów moc ma, z
obowiązkiem dla posłów zdania sprawy z poselstwa swego na sejmikach relacyjnych. A król, senat, i
ministerium nale\
eć do sejmu będą sposobem opisać się mającym.
3tio. śeby zaś władza Rzeczypospolitej tym sposobem sejmom poruczona, do baczenia i
czynienia gotowa być mogła; sejmy odtąd w przeciągu dwóchletnim zawsze gotowe będą, to jest: po
upłynionym czasie, który do ordynaryjnej czynności sejmowej wyznaczony będzie; posłowie na
sejmiki relacyjne powrócą, dla zdania sprawy z poselstwa swego, na których ci\
posłowie od dalszego
posłowania wymówić się, potwierdzeni przez laudum, lub odmienieni być mogą, z władzą najwy\
szą
sejmową do ekstraordynaryjnych tylko Rzeczypospolitej potrzeb i przypadków. Takowy zaś sejm,
zawsze gotowy, zwoływanym być mo\
e i powinien obrządkiem przepisać się mającym, a to w
przypadkach: 1mo. Gwałtownej potrzeby do prawa narodów ściągającej się, a szczególniej w
Dokument znajduje się w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
przypadku wojny ościennej. 2do. Wewnętrznego zamieszania rewolucja kraju lub kolizjami
znacznemi między magistraturami gro\
ącego. 3tio. W widocznem powszechnego głodu
niebezpieczeństwie. 4to. W osierociałym stanie ojczyzny przez śmierć króla lub niebezpiecznej jego
choroby; a w przypadku śmierci króla zastępując miejsce sejmów konwokacyjnych bez mocy
prawodawczej, i nie wdając się \
adnym sposobem w moc dla sejmów elekcyjnych zachowaną.
Wszelkie wyroki tak zwołanego stanowić nie mogą, jak tylko w przypadkach wyszczególnionych, do
których zwołane będą. A wszystkie wchodzić nie mają in volumen praw cywilnych, kryminalnych i
politycznych, ale po tytułem uchwał najwy\
szej władzy sejmowej, do posłuszeństwa tak urzędy
wszelkie, jako i obywatelów obowiązywać będą, póki by je wola Rzeczypospolitej na następnych
sejmach nie uchwaliła. A po wydarzonym ka\
dym zwołaniu gotowego sejmu, posłowie na sejmikach
relacyjnych obywatelom relację czynić i z swych czynności zdawać sprawę będą powinni, na których
ci\
posłowie za wymówieniem się lub wolą obywatelów potwierdzeni, lub odmienieni być mogą.
4to. Wola Rzeczypospolitej, co do prawodawstwa, władzy sejmującej poruczona, podług
gatunku materii jednomyślnością, lub ró\
ną większością okazywać się będzie. W materiach tylko
praw kardynalnych powinna być jednomyślność instrukcji.
5to. Co do materii dozoru i odbierania sprawy, tak od Stra\
y, jako i od wszelkich komisji
Rzeczypospolitej, do obierania Stra\
y, sędziów sejmowych i innych magistratur, zachować się w tej
mierze winni sejmującej podług przepisać się mających ustaw, w przyszłej konstytucji. Względem zaś
zawierania z zagranicznemi traktatów pokoju, i sprzymierzania tudzie\
wydawania wojny, trzy
czwarte części wotów na sejmie stanowić mają.
6to. Rzeczpospolita w równej kładąc wadze, tak dobrać praw, jako i wykonanie onych; oprócz
władzy sądowej zwyczajnym trybunałom i sądom poruczonej, oprócz komisji i wojewódzkich
porządkowych, oprócz udzielanych komisji Rzeczypospolitej, dla najwa\
niejszego, jednostajnego i
ogólnego dozoru, tudzie\
egzekucji, tak względem krajowych potrzeb, jako i praw narodów, składa w
ręku króla, jako głowy narodu, i Stra\
y przy nim najwy\
szej, tę pierwszą rządową opiekę, a w niej
osoby Stra\
przy królu składające, zdawać sejmowi sprawę, nie wchodząc same w skład sejmu, będą.
7mo. Z obowiązku magistratur i urzędów egzekucyjnych odpowiadania Rzeczypospolicie, z
postępków swoich urzędowych, wypływa potrzeba nie tylko rozeznawania, ale gdzie by się w czynie
przestępstwo okazało, onego\
ukarania. Ale od władzy prawodawczej oddzielna powinna być sądowa;
sąd sejmowy zachowany będzie z opisem wszelakich spraw, jakie do niego nale\
eć mają, tudzie\
z
opisem postępowania prawnego.
8vo. Podług tych prawideł zało\
ywszy osnowę i fundamenta konstytucji najuroczyściej
warowanym zostanie, i\
odtąd nie będzie, ani miejsca, ani wolności, \
aden sejm pod konfederacją
składać, a tym bardziej jakiego\
kolwiek imienia prawa i ustawy pod związkiem konfederacji
Dokument znajduje się w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
stanowić, które gdyby przez gwałt, lub przemoc, jaką kiedykolwiek wypadły, nigdy wa\
ne i
obowiązujące naród nie będą.
Stanisław Małachowski, referendarz wielki Kazimierz ksią\
ę Sapieha, generał artylerii
koronny, sejmowy i konfederacji prowincji litewskiej, marszałek konfederacji Wielkiego
koronnych marszałek Księstwa Litewskiego
Antoni Giełgud, starosta generalny Księstwa śmudzkiego, deputowany do konstytucji senatu z
prowincji Wielkiego Księstwa Litewskiego
Stanisław Kostka Potocki, poseł lubelski, deputowany do konstytucji z prowincji małopolskiej
Franciszek Antoni na Kwiliczu Kwilecki, poseł z województwa poznańskiego, deputowany do
konstytucji z prowincji wielkopolskiej
Józef Zabiełło, łowczy wielki litewski, poseł z Księstwa śmudzkiego, deputowany do konstytucji
Antoni Suchodolski, poseł województwa smoleńskiego, deputowany do konstytucji
[Z oryginału przepisała Edyta Babańczyk]
1
Tekst zmodernizowano, skróty rozwiązano bez zaznaczania tego w tekście.
Dokument znajduje się w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%