5. Zjawy, duchy, sny i wizje - jaką funkcję pełnią w wybranych utworach romantycznych?

Romantyzm w swoich założeniach apelował do władz pozarozumowych człowieka - wiary, uczuć, intuicji i wyobraźni. Dlatego w utworach romantycznych pojawia się świat fantastyczny (jego elementy to m. in. postacie ze świata fantastycznego, takie jak zjawy, duchy i upiory), a do wizji i snów przywiązuje się największą wagę. Zjawa ukazuje się np. w balladzie Goethego "Król Olch". Oczami dziecka oglądamy nierealny świat króla olch, postaci groźnej, w koronie, z ogonem jak u żmii (znany jest z mitologii ludów Północy). Reprezentuje świat irracjonalny, równoprawny ze światem racjonalnym. Podobnie jest w balladzie "Rybak", gdzie z jeziora wyłania się rusałka czy syrena. Jest tak przekonująca w swoich zachętach, że rybak traci poczucie rzeczywistości i rzuca się za nią w odmęty. Woda, jezioro, a więc świat realny, zostaje wzbogacony o postać z wierzeń ludowych. Adam Mickiewicz w balladzie programowej "Romantyczność" przywołuje widmo zmarłego kochanka dziewczyny, Karusi. Dziewczyna rozmawia z nim, miesza świat realny z duchowym. W balladzie "Świteź" występuje postać dziewczyny, wyłaniającej się z jeziora i opowiadającej historię zatopionego miasta. W "Liliach" z kolei zjawia się duch zamordowanego męża, aby ukarać niewierną żonę. Tak więc ballady uwzględniają romantyczne i ludowe widzenie świata, w którym istnieje ścisła więź między światem realnym a nadprzyrodzonym i w którym istnieją niewzruszone wartości moralne. Tajemnicze siły nadprzyrodzone przede wszystkim wydają wyrok i wykonują karę na tych, którzy popełnili zbrodnię. Są także nieodzownym elementem w literaturze, która z założenia szerzy wiarę w istnienie świata irracjonalnego, tajemniczego i groźnego dla człowieka. Podobnie jest w przypadku cz. II i IV "Dziadów". Kolejno ukazujące się duchy zmarłych informują o zasadach życia pozagrobowego, udzielając tym samym przestróg. Natomiast w III cz. "Dziadów" mamy do czynienia z widzeniem księdza Piotra. Pokorny, skromny ksiądz otrzymał od Boga dar oglądania wizji przyszłości Polski, dającej odpowiedź na dręczące Polaków pytanie. Mówi wyraźnie, że odzyskają upragnioną wolność, dlatego pełni funkcję pocieszenia Polaków. Budzi wiarę w odrodzenie Polski, nadaje sens jej cierpieniom, pociesza, tchnie nadzieją. W dramacie J. Słowackiego pt. "Kordian" bohater podejmuje się dokonania zabójstwa cara. W decydującym momencie paraliżuje go strach, ogarniają wątpliwości. Znajduje się sam w mrocznych komnatach zamku i toczy walkę ze Strachem i Imaginacją, straszy go tez Diabeł. Kordian nie potrafi opanować przerażenia planowanym królobójstwem, jego wyobraźnia nie pozwala mu na spełnienie krwawego czynu. Scena ta służy uświadomieniu bezcelowości i bezsensu jednostkowego poświęcenia, bo ono jest samo w sobie skazane na niepowodzenie, odsuwa na później zryw ogólnonarodowy, nie może przynieść narodowi wolności i łączy patriotyzm z niegodnym człowieka działaniem podstępem i zdradą. Z kolei w "Nie - Boskiej komedii" Z. Krasińskiego bohater - Henryk daje się ponieść własnej wyobraźni i ulega szatańskim pokusom w postaci upiora Dziewicy. Uosabia ona fałszywą, egoistycznie pojętą poezję, przez której pryzmat patrzy na świat bohater. Henryk jako człowiek i twórca jest indywidualistą, egoistą i egocentrykiem, żyjącym w oderwaniu od realnego życia. Wyobcowany, bezkrytycznie uwielbiający poezję, żyje w świecie fikcji poetyckiej, marzy o miłości i sławie, a świat ten traktuje jako realny, idealny i ważniejszy od rzeczywistości. Kochając i ceniąc tylko własne fikcje poetyckie, ciągle przetwarza rzeczywistość w poezję i poddaje się jej urokowi. Dla poetyckich marzeń Henryk poświęca szczęście żony i syna, dopiero tragedia sprowadza go na ziemię. Postać Dziewicy stanowi element groźny, podstępny, jest wytworem szatana i ma zwieść Henryka z na manowce.