Mgr Jolanta Sadek
KOÅšCI I STAWY
TKANKA KOSTNA
Tkanka kostna jest rodzajem tkanki łącznej, w której istocie podstawowej znajdują się
sole mineralne, co nadaje jej twardość, sztywność i wytrzymałość na odkształcenia.
Tkanka kostna ma charakterystyczną organizację przestrzenną, tworząc kość.. Kości ze
względu na sztywność odgrywają rolę ochronną dla narządów wewnętrznych oraz rolę
dz
wigni, do których się przyczepiają mięśnie. Ta ostatnia właściwość pozwala na ruchy
jednych części ciała względem innych. Ponadto tkanka kostna jest ważnym rezerwuarem
Ca2+.
W skład tkanki kostnej wchodzą:
1. Komórki
 osteoblasty, osteocyty i osteoklasty, które stanowią ok. 5% masy tkanki kostnej
a) osteoblasty (komórki kościotwórcze) - są to główne komórki tworzące tkankę
kostną; wytwarzają elementy składowe substancji międzykomórkowej
(macierz pozakomórkową, osteoid, osseina); kontrolują proces jej
mineralizacji; Czynność osteoblastów jest regulowana przez hormon
gruczołów przytarczycznych - parathormon i witaminę D .
3
b) osteocyty (komórki kostne) - powstają w wyniku mineralizacji osteoblastów.
Ich główną rolą jest wymiana substancji odżywczych i metabolitów w kości -
odpowiadają za utrzymanie macierzy kości we właściwym stanie oraz za
przemieszczanie dużych ilości jonów wapnia do i z kości (a więc odgrywają
ważną rolę w utrzymaniu homeostazy wapniowej).
c) osteoklasty (komórki kościogubne) - rodzaj makrofagów, występują
najczęściej na powierzchni kości; ich funkcją jest niszczenie kości.
2. Istota międzykomórkowa (macierz) składająca się z:
a) części organicznej  osteoid, osseina, stanowiącej ok. 25% masy tkanki,
­ włókna kolagenowe - (kolagen typu I syntezowany w osteoblastach)
­ organiczna substancja bezpostaciowa - głównie biaÅ‚ka niekolagenowe
b) części nieorganicznej - soli mineralnych, stanowiącej 60-70% masy tkanki.
Najważniejszym składnikiem mineralnym tkanki kostnej jest fosforan wapnia,
który tworzy kryształy hydroksyapatytu, oraz związki wapnia, magnezu, fluoru
Rodzaje tkanki kostnej
Wyróżnia się dwa rodzaje tkanki kostnej: .
1. Tkanka kostna grubowłóknista. czyli splotowata.
·ð Jest pierwszym rodzajem tkanki kostnej pojawiajÄ…cym siÄ™ w rozwoju koÅ›ci, w
życiu płodowym i w pierwszym okresie życia pozapłodowego.
·ð U czÅ‚owieka dorosÅ‚ego ten rodzaj tkanki spotyka siÄ™ w miejscach przyczepów
ścięgien do kości, wyrostkach zębodołowych, błędniku kostnym oraz szwach kości
czaszki, a także w czasie reperacji uszkodzeń kości.
·ð Kość grubowłóknista pojawia siÄ™ również w przebiegu wielu chorób koÅ›ci.
1
2. Tkanka kostna drobnowłóknistą, czyli blaszkowatą.
·ð Jest dojrzaÅ‚Ä… formÄ… tkanki kostnej, która wchodzi w skÅ‚ad koÅ›ci dÅ‚ugich i pÅ‚askich.
·ð Zbudowana jest z blaszek kostnych, o gruboÅ›ci 3-7 źm, w których skÅ‚ad wchodzÄ…
pojedyncze włókna kolagenowe o grubości 1-4 źm (stąd nazwa drobnowłóknistą)
zbudowane z kolagenu typu I. Ponadto w skład blaszek kostnych wchodzi osteoid
i minerał.
Wyróżnia się dwa rodzaje tkanki kostnej drobnowłóknistej:
1. kość gąbczastą
2. kość zbitą
1. Kość gąbczasta
 składa się z blaszek kostnych, tworzących zazwyczaj
beleczki, których kształt i wielkość zależą od kierunków
działania sił na kość.
 Przestrzenie między beleczkami wypełnia szpik kostny.
 Kość gąbczasta znajduje się w nasadach i przynasadach
kości długich oraz wypełnia wnętrze kości płaskich.
 Wewnątrz beleczek, w jamkach kostnych, leżą osteocyty,
które łączą się z innymi komórkami za pośrednictwem wypustek
cytoplazmatycznych biegnÄ…cych w kanalikach kostnych.
2. Kość zbita
 jest zbudowana z blaszek kostnych, które wypełniają objętość tkanki, stwarzając
warunki dużej wytrzymałości na działanie sił mechanicznych.
 Wchodzi w skład zewnętrznych warstw kości płaskiej oraz znajduje się w trzonach
kości długich.
 Podstawowym składnikiem strukturalnym i czynnościowym tkanki kostnej zbitej
jest osteon czyli system Haversa.
·ð Jest to ukÅ‚ad 4-20 (zwykle 6 lub mniej) blaszek kostnych, podobnych do rurek,
które leżą jedne w
drugich.
blaszki
blaszki
·ð pomiÄ™dzy blaszkami
systemowe podstawowe
lub w ich obrębie
zewnętrzne
znajdujÄ… siÄ™ jamki
blaszki
kostne z osteocytami
podstawowe
osteon
·ð W Å›rodku osteonu
wewnętrzne
znajduje się kanał
zawierajÄ…cy
włosowate naczynie
krwionośne i nerw.
·ð Naczynia krwionoÅ›ne
różnych osteonów
kanał
łączą się między sobą
osteonu
za pośrednictwem
kanał
bocznych odgałęzień,
odżywczy
które biegną w
poprzek kości zbitej
śródkostna
okostna
kanał
osteonu
2
Okostna i śródkostna
Zewnętrzna powierzchnia kości jest pokryta okostną, a wewnętrzna powierzchnia (od
strony jamy szpikowej)  śródkostną.
Okostną nie są pokryte powierzchnie stawowe kości.
Brak okostnej lub śródkostnej na powierzchni kości prowadzi do osadzania się
osteoklastów i niszczenia kości.
Okostna
Jest zbudowana z tkanki łącznej właściwej, układającej się w dwie warstwy:
1. zewnętrzną - zawierającą wiele włókien kolagenowych i niewiele komórek,
2. wewnętrzną - zawierającą dużo komórek, a wśród nich komórki macierzyste, które
mają zdolności dzielenia się i które mogą się różnicować w osteoblasty.
Liczne włókna kolagenowe przenikają z okostnej i wtapiają się w kość, umacniając
położenie okostnej względem kości.
W okostnej znajduje się dużo naczyń krwionośnych i nerwów oraz ich zakończeń,
w tym dużo zakończeń bólowych. Dlatego okostna w stosunku do kości, a także szpiku,
pełni funkcje odżywcze.
Komórki wewnętrznej warstwy okostnej i komórki śródkostnej mogą się przekształcać
w osteoblasty i brać udział w przebudowie kości oraz w reperacji uszkodzeń kości.
Śródkostna składa się z komórek podobnych do komórek nabłonka, przylegających do
siebie i tworzących jednowarstwową błonę, która pokrywa beleczki kostne od strony
jamy szpiku. W jej skład wchodzą komórki macierzyste, które mogą się stawać
komórkami zrębu szpiku, mającymi zdolność do podziałów; regulują wytwarzanie
komórek krwi oraz są z
ródłem osteoblastów.
Wzrost kości:
Kości długie rosną na długość dzięki stałym podziałom komórek chrząstki w tej części
płytki nasadowej, która jest skierowana ku nasadzie. Natomiast w części płytki
nasadowej skierowanej ku trzonowi kości następuje niszczenie chrząstki i odkładanie
kości. W ten sposób płytka nasadowa przesuwa się, nie zmieniając swojej grubości, a jej
przemieszczanie wyznacza tempo wzrostu kości na długość.
U kobiet, ok. 18 roku życia i u mężczyzn ok. 20 roku życia następuje połączenie
nasady z trzonem wskutek zaniku płytki nasadowej. Hamuje to wzrost szkieletu.
Ciemiączka stopniowo zmniejszają się, zanikając przed 2 rokiem życia.
Między kośćmi płaskimi pozostają wąskie rozstępy, wypełnione tkanką łączną właściwą,
w której obrębie zachodzi kościotworzenie w miarę zwiększania się jamy czaszki,
Około 30 roku życia następuje ostateczne zarośnięcie szwów i wytworzenie
kościozrostu.
Unaczynienie kości
Krew dociera do kości długich przez 1 lub 2 tętnice odżywcze trzonu, tętnice
przynasadowe i nasadowe.
Tętnice odżywcze tworzą po wewnętrznej stronie śródkostnej liczne połączenia
z tętnicami przynasadowymi i dają dwa rodzaje odgałęzień: obwodowe (kostne)
i środkowe (szpikowe).
Obwodowe odgałęzienia rozpadają się na naczynia włosowate wchodzące do kanałów
3
odżywczych i dochodzące do kanałów Haversa. Przepływ krwi w tych naczyniach jest
powolny. W kości i szpiku nie ma naczyń limfatycznych.
üð Masa koÅ›ci zmienia siÄ™ w ciÄ…gu caÅ‚ego życia czÅ‚owieka.
Zazwyczaj największą masę kości osiągają między 20 a 30 rokiem życia, przy czym
masa ta pozostaje stała (okres konsolidacji) do około 40 roku życia.
üð Ciężar kośćca niemacerowanego (wraz ze szpikiem kostnym) wynosi okoÅ‚o 12 kg
u mężczyzny i około 10 kg u kobiety, czyli waha się od 10 do 20% ciężaru ciała.
üð Po 40 r.ż. czynniki zwiÄ…zane z wiekiem powodujÄ…, że masa koÅ›ci w różnym stopniu
maleje.
üð Szczególnie duży ubytek wystÄ™puje u kobiet w czasie menopauzy, co zwiÄ…zane jest ze
zmniejszeniem stężenia estrogenu (typowy objaw występujący w tym okresie życia
kobiety).
üð SkÅ‚adnik organiczny (oseina) daje koÅ›ciom duży stopieÅ„ sprężystoÅ›ci, a komponenta
nieorganiczna (sole wapnia i fosforu) twardość i wytrzymałość na ciśnienie i rozciąganie.
üð WytrzymaÅ‚ość koÅ›ci na ciÅ›nienie wynosi od 12,5 do 17 kg na 1 mm2 powierzchni, a na
rozciÄ…ganie od 9 do 12 kg na 1 mm2,
üð Np. kość udowa wytrzymuje siÅ‚Ä™ ciÅ›nienia okoÅ‚o 7780 kg, a siÅ‚Ä™ rozciÄ…gania okoÅ‚o 5600
kg.
üð Znacznie mniej odporne sÄ… koÅ›ci ludzkie na dziaÅ‚anie siÅ‚ poprzecznych - wyginanie, np.
kość udowa łamie się przy obciążeniu poprzecznym wynoszącym około 380 kg.
üð Pomimo tak dużej twardoÅ›ci i wytrzymaÅ‚oÅ›ci, koÅ›ci sÄ… plastyczne, czyli sÄ… podatne na
kształtujący wpływ sąsiednich narządów.
üð PrzykÅ‚adem tej plastycznoÅ›ci mogÄ… być bruzdy żłobione na powierzchni koÅ›ci przez
naczynia i nerwy, różnego rodzaju wyniosłości i wgłębienia na skutek działania mięśni
szkieletowych, kształt jamy mózgoczaszki będącej negatywem rozwijającego się w niej
mózgowia itd.
üð KoÅ›ci majÄ… również zdolność regeneracji na skutek koÅ›ciotwórczej dziaÅ‚alnoÅ›ci okostnej,
którą zachowują w zasadzie do końca życia ustroju, są również narządem
krwiotwórczym: szpik kostny wytwarza czerwone i białe ciałka krwi.
Remodelowanie kości
Øð Zarówno kość gÄ…bczasta, jak i kość zbita podlegajÄ… staÅ‚ej przebudowie przez caÅ‚e
życie osobnicze.
Øð Proces ten nazywamy przebudowÄ… wewnÄ™trznÄ… tkanki kostnej (ang. remodeling).
Øð Rocznie odnowie poddawane jest w ten sposób 5-10% caÅ‚ej masy szkieletu
człowieka
Øð Kiedy masa koÅ›ci jest najwiÄ™ksza i zarazem staÅ‚a, tkanka kostna ulega staÅ‚emu,
powolnemu odtwarzaniu /remodelowaniu. Proces ten zachodzi w odpowiedzi na
m.in. nacisk mechaniczny, sygnały hormonalne
Øð Ten skomplikowany proces, polegajÄ…cy na resorpcji, a nastÄ™pnie odbudowywaniu
tkanki, wymaga komunikacji między trzema rodzajami komórek kości.
Øð Po osiÄ…gniÄ™ciu wieku okoÅ‚o 40 lat nastÄ™puje demineralizacja koÅ›ci (szczególnie u
kobiet podczas i bezpośrednio po menopauzie) - zaczyna przeważać resorpcja nad
syntezą. Masa i gęstość kości powoli, ale nieustannie maleją.
Øð Zmniejszona masa koÅ›ci i ich zaburzona mikrostruktura może powodować pÄ™kanie
i zwiększać ryzyko złamań. Schorzenie takie nazywamy osteoporozą.
4
Ryzyko złamań, dotyczące w sposób szczególny główki kości udowej i nadgarstka,
zwiększa się wraz z wiekiem.
Kształt kości
Pod względem kształtu, kości szkieletu ludzkiego dzielimy na:
1. długie,
2. płaskie,
3. krótkie,
4. różnokształtne
5. pneumatyczne.
1. Kości długie
W kościach długich długość jest większa od dwu pozostałych wymiarów - szerokości i
grubości.
Do tej grupy należą głównie kości kończyn, np.: kość ramienna, promieniowa,
łokciowa, udowa, piszczelowa, strzałkowa itd.
Kości te mają część środkową, czyli trzon, oraz dwa, zwykle zgrubiałe końce
(nasady): bliższy lub górny i dalszy albo dolny.
Trzon ma jamÄ™ szpikowÄ… zawierajÄ…cÄ… szpik kostny.
W miejscu, w którym koniec kości łączy się z sąsiednią kością w sposób ruchomy,
znajduje siÄ™ powierzchnia stawowa pokryta chrzÄ…stkÄ… stawowÄ….
U osobników młodych końce kości długich są połączone z trzonem chrząstką
nasadowÄ… i noszÄ… nazwÄ™ nasad.
Chrząstka nasadowa umożliwia w tym wieku wzrost kości na długość. Około 20 roku
życia chrząstka nasadowa zanika, a istoty kostne trzonu i nasad zrastają się ze sobą.
2. Kości krótkie
Są mniej więcej równomiernie rozwinięte we wszystkich trzech kierunkach,
np. kości nadgarstka lub stępu.
3. Kości płaskie
Mają dużą powierzchnię przy bardzo małej grubości: kości sklepienia czaszki, łopatka,
kości biodrowe
5
4. Kości różnokształtne
Występują jako bryły najrozmaitszej postaci, których nie można opisać trzema
podstawowymi wymiarami, przykładem są kręgi.
5. Kości pneumatyczne.
Niektóre kości czaszki, jak kość sitowa, klinowa, czołowa, skroniowa i szczęki
zawierają wewnątrz przestrzenie wysłane błoną śluzową i wypełnione powietrzem.
Kości te nazywamy pneumatycznymi, a wewnętrzne jamy najczęściej zatokami.
Połączenia kości.
Połączenia między kośćmi szkieletu występują w organizmie w dwu postaciach:
1. połączenia ścisłe, czyli nieruchome, które zależnie od rodzaju tkanki zespalającej
kości, dzielimy na:
a. więzozrosty,
b. chrzÄ…stkozrosty
c. kościozrosty
2. połączenia wolne, ruchome, czyli stawy.
1a). Więzozrost lub inaczej połączenie włóknistej, występuje w trzech postaciach:
1. więzozrostu włóknistego utworzonego przez włókna klejodajne, np. błony
międzykostne przedramienia i goleni;
2. więzozrostu sprężystego, w którym elementem łączącym kości są włókna
sprężyste, elastyczne, nadające tkance żółte zabarwienie, np. więzadła żółte
rozpięte między łukami kręgów;
3. szwów, w których włókna łączące kości są bardzo liczne i krótkie (około 0,5
mm), a połączenia niezwykle mocne.
W zależności od ukształtowania brzegów łączących kości wyróżnia się:
Øð szew piÅ‚owaty, w którym nieregularne brzegi jednej
kości wchodzą we wgłębienie drugiej; jest to
najmocniejsze, a zarazem najczęstsze połączenie kości
sklepienia czaszki, np. kości czołowej z kośćmi
ciemieniowymi, łuski kości potylitycznej z kośćmi
ciemieniowymi, kości ciemieniowych między sobą;
Øð szew gÅ‚adki albo prosty jest poÅ‚Ä…czeniem dwu koÅ›ci,
których brzegi są prawie proste, np. połączenie
wyrostków podniebiennych kości szczęki;
Øð szew Å‚uskowy przebiega nie prostopadle, lecz skoÅ›nie do powierzchni koÅ›ci; w
tym połączeniu brzegi kości zachodzą na siebie dachówkowato (lub jak łuski
na rybie), np. łuska kości skroniowej na kość ciemieniową;
Øð wklinowanie, jest rodzajem szczególnego umocowania zÄ™bów w szczÄ™kach;
korzenie zęba tkwią w zębodole, podobnie jak gwóz
dz
w desce.
Szwy we wczesnym okresie życia umożliwiają, proporcjonalnie do wzrostu
mózgowia, powiększanie mózgoczaszki. Z chwilą zakończenia powiększania
masy mózgowia, szwy ulegają powolnemu kostnieniu i zanikowi.
1b). Połączenia chrzestne są to połączenia kości chrząstką szklistą lub włóknistą.
Chrząstkozrosty są częstym połączeniem kości w okresie rozwoju organizmu, na
przykład między trzonem a nasadami kości długich.
6
Połączenie kości za pomocą chrząstki szklistej określa się mianem
chrząstkozrostu np. chrząstkozrost klinowo-potyliczny (pomiędzy tylną
powierzchnią trzonu k. klinowej i częścią podstawną k.
potylicznej.),
Za pomocą chrząstki włóknistej - spojeniem, np. spojenie
łonowe, łączące kości łonowe miednicy, poł. między żebrami i
mostkiem oraz między kręgami.
1c). W miarę dojrzewania ustroju większość chrząstkozrostów przekształca się w
kościozrosty..
Przesuwalność lub ruchomość kości względem siebie w połączeniach ścisłych jest
nieznaczna - równa zeru w kościozrostach, w chrząstkozrostach zależy od rodzaju,
grubości i podatności warstwy chrzestnej na ucisk. Największa, chociaż również
nieznaczna, jest w więzozrostach sprężystych.
2. Połączenia kości wolne - ruchome, czyli stawy
Stawy, czyli połączenia maziowe są najbardziej ruchomymi połączeniami kości,
a jednocześnie najbardziej złożonymi.
Każdy staw wolny składa się z:
1. powierzchni stawowych, są to zazwyczaj gładkie powierzchnie dwu lub więcej
kości, które się ze sobą stykają.
Powierzchnie stawowe mogą przyjmować rozmaity kształt krzywizny, zależnie od
ruchu dokonywanego w danym stawie,
Zazwyczaj powierzchnia stawowa jednej kości jest wypukła - nazywamy ją główką
stawową, druga stanowi jej negatyw - jest wklęsła  nazywana panewką
Każda z powierzchni jest pokryta najczęściej chrząstką szklistą (rzadziej chrząstką
włóknistą), zwaną chrząstką stawową.
Chrząstka stawowa ma zwykle grubość od 0,5 do 3 mm, jest bardzo gładka i odporna
na ciśnienie i tarcie, chroni powierzchnie stawowe przed uszkodzeniem.
2. torebki stawowej - łączy powierzchnie stawowe kości, tworząc jednocześnie
łącznotkankową osłonę stawu - łączy i ustala położenie kości w stawie, odżywia staw
oraz wytwarza płyn stawowy.
Otaczając końce kości, wytwarza jednocześnie jamę stawową.
Składa się ona z dwóch warstw:
a. zewnętrznej  włóknistej
Błona włóknista zawiera włókna klejodajne i małą liczbę włókien elastycznych.
Włókna te przebiegają przeważnie równolegle do siebie lub częściowo krzyżują
siÄ™, przechodzÄ…c w okostnÄ… w miejscu przyczepu.
Zewnętrzne, wzmacniające wiązki włókien nazywamy więzadłami. Wpływają
one na rodzaj i zakres ruchów w danym stawie.
b. wewnętrznej - maziowej.
BÅ‚ona maziowa, cienka, delikatna, bogato unaczyniona i unerwiona na
powierzchni wewnętrznej, zwróconej do jamy stawowej, pokryta jest komórkami
łącznotkankowymi, które wydzielają maz
stawowÄ… (synovia).
Maz
stawowa jest gęstym, ciągnącym się płynem, zawierającym wodę, mucynę i
kuleczki tłuszczu.
7
Maz
stanowi bardzo ważny składnik stawu, bez którego nie może on prawidłowo
działać
Zadaniem mazi, która pokrywa powierzchnie stawowe i jest jakby naturalnym
smarem stawu, jest zmniejszenie do minimum tarcia w czasie przesuwania siÄ™
powierzchni stawowych względem siebie.
Ponadto jej przylepność ma udział w ścisłym przyleganiu do siebie powierzchni
stawowych.
Błona maziowa może tworzyć liczne fałdy i uwypuklenia zarówno do wewnątrz
jamy stawowej, jak i na zewnÄ…trz torebki.
 Do wnętrza jamy stawowej mogą wpuklać się kosmki i fałdy maziowe ,
powiększające wewnętrzną powierzchnię błony maziowej.
 Na zewnątrz jamy błona maziowa może tworzyć uchyłki, zwane kaletkami
maziowymi, które ułatwiają ślizganie się mięśni lub ścięgien. Mają postać
zbudowanego z tkanki łącznej worka o pęcherzykowatym kształcie, zwykle
komunikujÄ… siÄ™ z jamÄ… stawowÄ… i wytwarzajÄ… maz
stawową. Mogą być
podzielona na osobne komory, zarówno całkowicie, jak i częściowo.
3. jamy stawowej.
W niektórych stawach oprócz składników głównych mogą znajdować się elementy
uzupełniające, takie jak:
Øð obrÄ…bek stawowy powiÄ™kszajÄ…cy i pogÅ‚Ä™biajÄ…cy panewkÄ™, np. w stawie
ramiennym;
Øð chrzÄ…stka Å›ródstawowa dopasowujÄ…ca powierzchnie stawowe, a również dzielÄ…c
staw na dwie komory wzbogaca lub zwiększa jego ruchomość, np. staw
mostkowo-obojczykowy, staw skroniowo-żuchwowy;
Øð Å‚Ä…kotki stawowe, które podobnie jak krążki dzielÄ… staw i wyrównujÄ…
niedopasowane powierzchnie oraz służą jako przesuwalne powierzchnie stawowe,
np. staw kolanowy.
Podział stawów
vð Stawy pod wzglÄ™dem morfologicznym, w którym kryterium podziaÅ‚u jest liczba
kości biorących udział w utworzeniu danego stawu, dzielimy na;
8
1. stawy proste
W stawie prostym łączą się ze sobą dwie kości, np. staw ramienny (łopatka z
kością ramienną), staw biodrowy (kość miedniczna z kością udową), stawy
śródręczno-paliczkowe (kość śródręcza z bliższym paliczkiem), stawy
międzypaliczkowe (dwie kości paliczkowe) itd.,
2. stawy złożone.
W stawach złożonych trzy lub większa liczba kości, np. staw łokciowy (kości
ramienna, promieniowa i łokciowa), staw promieniowo-nadgarstkowy (kość
promieniowa i trzy kości szeregu bliższego nadgarstka - łódeczkowata,
księżycowata i trójgraniasta), staw kolanowy (kość udowa, piszczelowa oraz
rzepka) itd.
Òð Jeżeli przy wykonywaniu jakiegoÅ› ruchu równoczeÅ›nie zaangażowane sÄ… dwa lub wiÄ™cej
stawów, to stawy takie nazywamy sprzężonymi, na przykład ruch nawracania i
odwracania przedramienia wraz z ręką zachodzi jednocześnie w stawach promieniowo-
łokciowym bliższym i dalszym.
vð Ze wzglÄ™du na uksztaÅ‚towanie powierzchni stawowych i
rodzaj, wykonywanych ruchów, odróżniamy
1. Stawy jednoosiowe,
a. staw zawiasowy - stawie tym mogą zachodzić ruchy
zginania i prostowania. Przykładem mogą być stawy
międzypaliczkowe.
b. staw obrotowy - głowa obraca się w panewce jak oś w łożysku,
czyli równolegle do długiej osi kości, np. ruch obrotowy w
stawie promieniowo-łokciowym bliższym.
c. staw śrubowy - ruch podobnie jak przy wkręcaniu śruby.
Ruch taki zachodzi w stawie szczytowo-obrotowym
pośrodkowym. W ruchu obrotowym 1 kręgu - kręgu
szczytowego wokół zęba kręgu obrotowego, odbywa się równocześnie ruch śrubowy
wzdłuż zęba.
2. Stawy dwuosiowe
Do stawów dwuosiowych zaliczamy
a. staw kłykciowy, elipsoidalny  główka stawowa na przekroju ma
kształt eliptyczny. Staw kłykciowy ma główkę stawową eliptyczną
(jajowatą), czyli wypukłą, zarówno w długiej, jak i krótkiej osi.
Panewka stawowa jest w obu osiach wklęsła. Staw ma dwie osie
prostopadłe do siebie, wokół których odbywają się ruchy.
Przykładem może być staw promieniowo-nadgarstkowy, w którym
zachodzą ruchy zginania dłoniowego, prostowania i zginania grzbietowego oraz
przywodzenia i odwodzenia lub inaczej zginania łokciowego i promieniowego ręki.
Z połączenia wszystkich ruchów podstawowych powstaje złożony
ruch obwodzenia ręki.
b. staw siodełkowy - ma obie powierzchnie stawowe ukształtowane w
formie siodła, tzn. wypukłe w jednej płaszczyz
nie, a wklęsłe w drugiej,
prostopadłej do poprzedniej. Jedno siodełko jest tutaj,  jez
dz
cem dla
drugiego.
Ruch w tym stawie można przyrównać do ruchu jez
dz
ca na koniu: ku
przodowi i tyłowi oraz z boku na bok.
Typowym przykładem jest staw nadgarstkowo-śródręczny kciuka, w którym można
przywodzić, odwodzić, przeciwstawiać i odprowadzać kciuk. Skojarzenie wszystkich
9
ruchów pozwala na ruch obwodzenia.
3. wieloosiowe, czyli stawy o jednym, dwóch lub trzech stopniach swobody ruchów
Do stawów wieloosiowych zalicza się stawy kuliste, w których główka stawowa jest
mniejszym lub większym wycinkiem kuli (1/3 - 2/3).
W zależności od wielkości powierzchni oraz głębokości panewki,
stawy kuliste można podzielić na:
a. stawy kuliste wolne, na przykład staw ramienny, w którym
panewka jest mała i lekko wklęsła, a staw charakteryzuje duża
obszerność ruchów,
b. stawy kuliste panewkowe, w których większa i głębsza
panewka obejmuje znaczną część główki ograniczając
jednocześnie zakres ruchów, np. staw biodrowy.
Ruchy w stawach kulistych mogą odbywać się
wokół dowolnych osi.
W stawach kulistych oprócz ruchów zasadniczych
(zginania, prostowania, odwodzenia, przywodzenia,
nawracania i odwracania) mogą również zachodzić
ruchy złożone, na przykład zginanie i odwodzenie,
prostowanie i nawracanie itd..
4. Stawy płaskie - charakteryzują płaskie lub prawie płaskie powierzchnie stawowe główki i
panewki.
Ruchomość w tego rodzaju stawach jest nieznaczna, zależy jednak w pewnym stopniu od
napięcia torebek stawowych i więzadeł.
Intensywnie i systematycznie prowadzone ćwiczenia (zwłaszcza w wieku dziecięcym i
młodocianym) mogą doprowadzić do zwiększenia ruchomości w tych stawach, można to
zaobserwować u akrobatów, gimnastyków czy tancerzy. Wskutek ćwiczeń następuje znaczne
rozluz
nienie torebek stawowych i aparatu więzadłowego. Sumowanie się nieznacznych nawet
ruchów w stawach płaskich pozwala na przykład na dostosowanie powierzchni stopy do
nierówności podłoża, a także na plastyczny uchwyt przedmiotów i narzędzi ręką
5. Stawy nieregularne - te stawy, których powierzchnie stawowe są nietypowe. Ruch w tych
stawach jest możliwy dzięki włączeniu chrząstki śródstawowej (np. staw mostkowo-
obojczykowy). Staw może w ten sposób uzyskać znaczną ruchomość, zbliżoną do ruchomości
stawu kulistego wolnego.
Literatura:
1. Bochenek A. - Anatomia człowieka tom I, PZWL Warszawa 2004
2. Feneis, Dauber - Podręczny atlas anatomii
3. Marecki Bogusław - Anatomia funkcjonalna, tom I, Poznań 2000
4. McLaughlin D, Stamford J..- Fizjologia człowieka, Krótkie wykłady Wydawnictwo Naukowe PWN SA,
Warszawa 2008
5. Sawicki W.: Histologia. PZWL, Warszawa 2005
6. Sobotta - Atlas anatomii człowieka, tom I. Urban&Partner, Wrocław 1997
10