�śRomantyczność” Adama Mickiewicza





W drugiej połowie czerwca 1822 r. ukazał się w Wilnie pierwszy tomik �śPoezji” Adama Mickiewicza. Jego trzon główny stanowi cykl wierszy pt. �śBallady i romanse”, owoc lat 1819 - 1821. Był to równocześnie pierwszy zbiór poezji romantycznej w Polsce. W otwierającej tom rozprawie �śO poezji romantycznej” oraz w balladzie �śRomantyczność” wyłożył poeta zasady programowe nowej literatury.

Ballada uprawiana była już przez poetów prowansalskich - pieśń taneczna, później odgrywała istotna rolę w średniowiecznej literaturze francuskiej (ustabilizowana, nieraz bardzo wymyślna budowa stroficzna i rytmiczna). Równolegle występowała w literaturze ludowej. Polska tradycja tego gatunku wywodzi się jednak z nurtu, który rozwijał się w Anglii i Szkocji w XVI i XVII w., a sięgał do tradycji epickiej pieśni ludowej opowiadającej o niezwykłym wydarzeniu. Ballada romantyczna poprzedzona była dumami (utworami poetyckimi przeznaczonymi dla szerokiego kręgu czytelników, pozbawionymi ambicji literackich; od XVIII zdominowały ją tematy patriotyczno-historyczne).

Cechuje ją:



jednolita fabuła, z jednym wydarzeniem centralnym,



temat często oparty na motywach fantastycznych, zazwyczaj pochodzenia ludowego,



ograniczona liczba postaci, mocno uschematyzowanych dla wydobycia najistotniejszych cech bezpośrednio związanych z tokiem wydarzeń,



tło fabuły zarysowane w stopniu niezbędnym dla wydobycia perspektywy emocjonalnej,



narrator angażujący się w przedstawiane wydarzenia (pierwiastek liryczny), dramatyzujący zarówno kompozycję fabuły, jak i sposób swego opowiadania (niedomówienia, aluzje, mowa metaforyczna, retardacja).





�śRomantyczność” manifestem romantycznego widzenia świataBalladę poprzedza motto: �śZdaje mi się, że widzę... gdzie? / Przed oczyma duszy mojej.” zaczerpnięte z �śHamleta” Szekspira (a.I, sc.2). Hamlet mówi o swoim zamordowanym ojcu; pytanie: �śGdzie?” zadaje jego przyjaciel Horacjo; chwilę później Hamletowi ukaże się duch ojca.Miejscem wydarzeń jest �śmiasteczko”, w którym to tłum świadków, (w �śdzień biały”) ma okazję obserwować dziwne zachowanie dziewczyny, Karusi: �śTo jak martwa opoka / Nie zwróci w stronę oka, / To strzela wkoło oczyma, / To się łzami zaleje; / Coś niby chwyta, coś niby trzyma; / Rozpłacze się i zaśmieje.”). Monolog bohaterki (w. 14 - 43) wyjaśnia, że zrozpaczonej i umęczonej tęsknotą za ukochanym dziewczynie objawił się zmarły przed dwoma laty kochanek. Zjawa za grobu (�ś ...biały jak chusta, / Zimny, jakie zimne dłonie!”) nie jest jednak upiorem ani projekcją pragnień dziewczyny. Możliwość kontaktu istoty żyjącej ze światem pozagrobowym potwierdza bowiem nie tylko zgromadzony tłum �śprostoty”: �śJasio być musi przy swojej Karusi, / On ja kochał za żywota!”, ale i w jednej osobie narrator i interpretator ballady: �śI ja to słyszę, i ja tak wierzę, / Płaczę i mówię pacierze. Na nic zdają się apele uczonego starca - reprezentanta racjonalistyczno-empirycznej koncepcji widzenia świata : �śUfajcie memu oku i szkiełku, / Nic tu nie widzę dokoła”. Sprzeciwia mu się narrator - obcy tłumowi i bezstronny: �śCzucie i wiara silniej mówi do mnie / Niż mędrca szkiełko i oko.” Zwrotka ostatnia to już nie literacka, lecz wręcz filozoficzna (z zakresu poznania) manifestacja postawy poetyckiego �śja” wyposażonego w prawa reprezentowania przeświadczeń autorskich:





przyznaje nauce nieograniczone możliwości w badaniu świata materialnego �ś Widzisz świat w proszku, w każdej gwiazd iskierce”,



ale w sprawach, które pochodzą spoza granic tego świata (�ś ...prawd żywych,”) nakazuje zawierzyć �śczuciu i wierze”, tj. intuicji i przeświadczeniu wewnętrznemu.





Ta końcowa rezolucja ballady: �śMiej serce i patrzaj w serce!” inicjuje romantyczną dyskusję gnozeologiczną (o przedmiot i poznanie świata), motywuje jej tytuł i motto.