mgr MAŁGORZATA GOŁOFIT- SZYMCZAK
dr LIDIA ZAPÓR
Centralny Instytut Ochrony Pracy
 Państwowy Instytut Badawczy
Szkodliwe
czynniki biologiczne
w zakładach fryzjerskich
Ochrona przed szkodliwymi
czynnikami biologicznymi
Pracownicy zakładów fryzjerskich są narażeni na
 działania profilaktyczne
szkodliwe czynniki biologiczne: wirusy (gatunki
z rodzaju HBV, HCV i HIV), bakterie (np. chlamydie,
W zapobieganiu rozprzestrzenianiu się drob-
gronkowce, paciorkowce), grzyby oraz pasożyty
noustrojów chorobotwórczych niezbędne jest
zewnętrzne. Zanieczyszczenia mikrobiologiczne
przestrzeganie zasad sanitarnych. Szczegółowe
mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia osób
wymagania sanitarne, jakie powinien spełniać
narażonych na ich działanie. Mogą wywoływać
zakład fryzjerski, są zawarte w rozporządzeniu
choroby alergiczne, infekcje górnych i dolnych dróg
ministra zdrowia z dnia 17 lutego 2004 r. w spra-
oddechowych oraz choroby skóry.
wie szczegółowych wymagań sanitarnych, jakim
Harmful biological agents in hair salons powinny odpowiadać zakłady fryzjerskie, kosme-
People who work in hair salons are exposed to
tyczne, tatuażu i odnowy biologicznej [9].
viruses (HBV, HCV and HIV), bacteria (chlamydia,
Ochrona przed szkodliwymi czynnikami bio-
streptococcus, staphylococcus bacteria) and
logicznymi w zakładach fryzjerskich polega na
external parasites. Biological contaminants can
przestrzeganiu podstawowych zasad:
be responsible for a variety of adverse health
" higieny miejsca pracy
effects. Physical symptoms related to biological
" higieny osobistej personelu
contamination include allergy, hypersensitivity,
oraz
respiratory and toxicological problems and infec-
" prawidłowych zasad postępowania ze sprzę-
tious skin diseases.
tem i wyposażeniem.
Higiena miejsca pracy
W Polsce istnieje ponad 50 tys. zakładów maszynki do golenia oraz inne urządzenia mogące Obowiązkiem pracodawców i pracowników
świadczących usługi fryzjerskie i fryzjersko-ko- spowodować naruszenie ciągłości tkanek. Naraże- zakładów fryzjerskich jest utrzymywanie po-
smetyczne. Znajduje w nich zatrudnienie ponad nie na czynniki biologiczne może nastąpić również mieszczeń i ich wyposażenia w nienagannym
200 tys. pracowników. podczas kontaktu z bielizną stosowaną w zakładach stanie sanitarno-porządkowym. Wszystkie
Pracownicy zakładów fryzjerskich podczas fryzjerskich (ręcznikami i pelerynkami). Zagrożenie pomieszczenia zakładu powinny być na bieżąco
wykonywania czynności zawodowych narażeni stanowią również z
le zabezpieczone odpady, np. sprzątane. Miejsca, które są szczególnie na-
są między innymi na działanie szkodliwych jednorazowe rękawiczki, ostrza maszynek do rażone na działanie mikroorganizmów (strefy
czynników biologicznych, które mogą stanowić golenia [1]. Zestawienie szkodliwych czynników krytyczne), np. pojemniki, tace, blaty, na których
zagrożenie dla zdrowia, być przyczyną wypad- biologicznych mogących stwarzać zagrożenie w za- przechowywane są narzędzia fryzjerskie, umy-
ków przy pracy i chorób zawodowych. kładach fryzjerskich zamieszczono w tabeli. walki, zagłówki foteli, wycięcia na szyję oparć
Zakład fryzjerski jest miejscem, w którym ze Zgodnie z wymaganiami dyrektywy 2000/54/ foteli przy stanowisku mycia głowy, wewnętrzna
względu na dużą rotację klientów oraz wykony- WE w sprawie ochrony pracowników przed ryzykiem obręcz suszarki stacjonarnej  należy po każdym
wanie wielu różnorodnych czynności, istnieje ryzyko związanym z narażeniem na działanie czynników użyciu myć i dezynfekować [1, 9].
zakażenia drobnoustrojami chorobotwórczymi, biologicznych w miejscu pracy, jak również rozpo- Narzędzia stosowane w zakładzie fryzjerskim
łącznie z możliwością naruszenia ciągłości powłok rządzeniem ministra zdrowia w sprawie szkodliwych (nożyczki, brzytwy, maszynki do golenia) powin-
skóry. Fryzjerzy mają bezpośredni kontakt z owło- czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku ny być czyste i po każdym użyciu poddawane
sioną skórą głowy człowieka. Zabiegi pielęgnacyjne, pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawo- zabiegowi dezynfekcji. Narzędzia lub ich części,
regeneracyjne i upiększające dotyczące włosów dowo narażonych na te czynniki, pracodawcy są które miały kontakt z krwią (np. w trakcie ska-
(mycie, strzyżenie) stwarzają możliwość naraże- zobowiązani do ustalenia, jakie czynniki biologiczne leczenia) należy poddać procesom dezynfekcji
nia na szkodliwe czynniki biologiczne. Zakażenie stwarzające zagrożenie dla pracowników występują i sterylizacji. Narzędzia jednorazowego użytku
czynnikami biologicznymi może nastąpić także w środowisku pracy oraz do dokonywania i doku- (np. ostrza golarek), które miały kontakt z krwią
podczas używania zainfekowanych, niesterylnych mentowania oceny ryzyka zawodowego powodo- lub wydzielinami człowieka (potem, śliną) należy
narzędzi, jak: szczotki, grzebienie, nożyczki, brzytwy, wanego przez te czynniki [2]. gromadzić w odpowiednio oznakowanych, za-
20 01/2009
01/2009
fot. Craig Jewell.
Tabela
SZKODLIWE CZYNNIKI BIOLOGICZNE MOGĄCE STWARZAĆ ZAGROŻENIE W ZAKŁADACH FRYZJERSKICH [3-8]
An overview of dangerous biological agents which might pose a hazard in hair salons [3-8]
Grupa Działanie Szcze-
Kategoria czynnika/gatunek Przenoszenie Profilaktyka
zagrożenia* na człowieka pionka
bezpośrednie (zranienie przewlekłe zapalenie " sterylizacja metodami fizycznymi:
zainfekowaną brzytwą, wątroby, mogące  ciepłem wilgotnym  autoklawowanie: 140 oC
żyletką, nożyczkami), prowadzić " sterylizacja metodami chemicznymi:
Wirusy/wirus zapalenia przez krew i inne płyny do marskości i raka  związki z aktywnym chlorem, alkohol etylowy,
3 brak
wątroby typu C (HCV) ustrojowe człowieka wątroby aldehydy
" częściowa inaktywacja w temp. 100 oC/5 min
lub 60 oC/10 h
" środki ochrony indywidualnej
bezpośrednie (zranienie zapalenie wątroby " serylizacja metodami fizycznymi:
zainfekowaną brzytwą,  żółtaczka  suchym gorącym powietrzem: 160 oC/60 min
żyletką, nożyczkami), wszczepienna  ciepłem wilgotnym  autoklawowanie: 21 oC/30 min
Wirusy/wirus zapalenia przez krew i inne płyny " sterylizacja metodami chemicznymi:
3 tak
wątroby typu B (HBV) ustrojowe człowieka  związki z aktywnym chlorem, aldehydy
" wirus HBV nie jest wrażliwy na gotowanie i bardzo mało
wrażliwy na promienie UV
" środki ochrony indywidualnej
bezpośrednie (zranienie, zespół nabytego " dezynfekcja metodami fizycznymi:
zainfekowaną brzytwą, upośledzenia  56 oC/30 min
Wirus/ludzki wirus żyletką, nożyczkami), odporności  AIDS " sterylizacja metodami chemicznymi:
upośledzenia odpor- 3 przez krew i inne płyny  związki z aktywnym chlorem, alkohol etylowy, brak
ności (HIV-1, HIV-2) ustrojowe człowieka aldehydy
" wirus ginie poza organizmem ludzkim
" środki ochrony indywidualnej
powietrzno-kropelkowe zapalenie krtani, " sterylizacja metodami fizycznymi:
oskrzeli, zatok  ciepłem wilgotnym  autoklawowanie: 121 oC/15 min
Bakterie/Chlamydie/ przynosowych, " sterylizacja metodami chemicznymi:
2 brak
Chlamydia pneumoniae zapalenie płuc  związki z aktywnym chlorem, alkohol etylowy,
aldehydy
" środki ochrony indywidualnej
powietrzno-kropelkowe, alergie skórne, " sterylizacja metodami fizycznymi:
powietrzno-pyłowe, stany zapalne  ciepłem wilgotnym  autoklawowanie: 121 oC/15 min
bezpośrednio błon śluzowych, " sterylizacja metodami chemicznymi:
Bakterie/gronkowiec złocisty/ przez zainfekowany sprzęt zatrucia pokarmowe,  związki z aktywnym chlorem, alkohol etylowy,
2 brak
Staphylococcus aureus (grzebienie, nożyczki, zapalenie mieszka aldehydy
maszynki do golenia, włosowego, czyraki " środki ochrony indywidualnej
brzytwy) " stosowanie utleniających mydeł zapobiegających
alkalizacji skóry
powietrzno-kropelkowe, zakażenia ropne skóry " sterylizacja metodami fizycznymi:
bezpośrednio i tkanki podskórnej  ciepłem wilgotnym  autoklawowanie: 121 oC/15 min
Bakterie/paciorko-
przez zainfekowany sprzęt (róża) " sterylizacja metodami chemicznymi:
wiec ropotwórczy/ 2 brak
(grzebienie, nożyczki,  związki z aktywnym chlorem, alkohol etylowy,
Streptococcus pyogenes
brzytwy, maszynki aldehydy
do golenia) " środki ochrony indywidualnej
bezpośrednie (zakażone grzybice paznokci " sterylizacja metodami fizycznymi:
osoby, ręczniki, narzędzia) (nadmierne  ciepłem wilgotnym  autoklawowanie: 121 oC/15 min
rogowacenie, " sterylizacja metodami chemicznymi:
Grzyby/dermatofity/ łamliwość, zgrubienia,  związki z aktywnym chlorem, alkohol etylowy,
2 brak
Epidermophyton floccosum przebarwienia) aldehydy
" środki ochrony indywidualnej
" profilaktyczne stosowanie mydeł i zasypek z dodatkiem
środków przeciwgrzybiczych
bezpośrednie (zakażone grzybica strzygąca " sterylizacja metodami fizycznymi:
osoby, ręczniki, narzędzia) owłosionej skóry  ciepłem wilgotnym  autoklawowanie: 121 oC/15 min
głowy, grzybica " sterylizacja metodami chemicznymi:
Grzyby/dermatofity/ powierzchniowa  związki z aktywnym chlorem, alkohol etylowy,
2 brak
Trichophyton spp. i głęboka skóry aldehydy
gładkiej i owłosionej, " środki ochrony indywidualnej
grzybica paznokci " profilaktyczne stosowanie mydeł i zasypek z dodatkiem
środków przeciwgrzybiczych
bezpośrednio (zakażone świerzb " sterylizacja metodami fizycznymi:
osoby, przedmioty, ręczniki)  ciepłem wilgotnym  autoklawowanie: 21 oC/15 min
Pasożyty
" sterylizacja metodami chemicznymi:
/świerzbowiec ludzki/ 1 brak
 związki z aktywnym chlorem, alkohol etylowy,
Sarcoptes scabiei
aldehydy
" środki ochrony indywidualnej
bezpośrednie (zakażone wszawica, infekcje " sterylizacja metodami fizycznymi:
osoby, przedmioty, ręczniki) owłosionej skóry  ciepłem wilgotnym  autoklawowanie: 121 oC/15 min
Pasożyty
głowy " sterylizacja metodami chemicznymi:
/wesz głowowa ludzka/ 1 brak
 związki z aktywnym chlorem, alkohol etylowy,
Pediculus humanus capitis
aldehydy
" środki ochrony indywidualnej
* Według rozporządzenia ministra zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pra-
cowników zawodowo narażonych na te czynniki [2].
BP 01/2009 21
01/2009
lub wrzącej wody o temperaturze 121 oC pod
ciśnieniem 1 atmosfery lub 134 oC pod ciśnie-
niem dwóch atmosfer odpowiednio przez 15
lub 5 min. Sterylizację parową przeprowadza się
w autoklawie [2, 9].
Odpady
W zakładach fryzjerskich są wytwarzane od-
pady komunalne, które nie stwarzają zagrożenia
dla zdrowia i życia ludzi i zwierząt, oraz odpady
niebezpieczne. Do odpadów niebezpiecznych
należą narzędzia (ostrza maszynek, żyletki),
bielizna jednorazowego użytku oraz materiały
(rękawiczki, opatrunki), które miały kontakt
z płynami ustrojowymi człowieka (krew). Odpady
niebezpieczne, potencjalnie skażone czynnikiem
biologicznym należy zbierać do worków folio-
wych znajdujących się w szczelnych, oznako-
wanych pojemnikach. Narzędzia ostre (żyletki)
należy gromadzić w przeznaczonych do tego celu
pojemnikach, odpornych na przekłucie. Każdy
mykanych pojemnikach i traktować jak odpady
Dezynfekcja i sterylizacja pojemnik lub worek jednorazowego użytku po-
niebezpieczne [1].
winien być odpowiednio oznakowany [1, 8].
W zapobieganiu rozprzestrzenianiu się szko-
W przypadku zanieczyszczenia krwią bielizny
Centralny Instytut Ochrony Pracy  Państwowy
dliwych czynników biologicznych duże znaczenie
wielorazowego użytku należy ją zdezynfeko- Instytut Badawczy w ramach programu wielolet-
mają procesy dezynfekcji i sterylizacji.
wać, a następnie dokładnie uprać z dodatkiem niego pn. Poprawa bezpieczeństwa i warunków
Dezynfekcja to proces polegający na zniszczeniu
pracy, przeprowadzi ocenę narażenia na czynniki
detergentu, w wysokiej temperaturze. Bieliznę
lub usunięciu drobnoustrojów do poziomu bez-
biologiczne występujące w środowisku pracy za-
jednorazowego użytku zanieczyszczoną krwią
piecznego dla człowieka. W dezynfekcji wykorzy-
kładów fryzjersko-kosmetycznych. Wyniki badań
należy traktować jak odpady niebezpieczne.
stuje się metody fizyczne i chemiczne. W salonach
zostaną przedstawione w kolejnych publikacjach
W zakładzie fryzjerskim należy wydzielić
fryzjerskich powszechnie są stosowane związki
na łamach  Bezpieczeństwa Pracy .
szatnię, poczekalnię, pomieszczenie sanitarno- chemiczne, skutecznie zwalczające bakterie, wirusy
higieniczne, pomieszczenia do przechowywania i grzyby. Związki te są wykorzystywane do dezyn-
PIŚMIENNICTWO
sprzętu oraz miejsca do przechowywania czystej fekcji narzędzi, urządzeń oraz powierzchni. W Polsce
[1] E. Murawska-Ciałowicz, M. Zawadzki Higiena  pod-
do dezynfekcji powinno się stosować wyłącznie
i brudnej bielizny. W szafach należy oddzielnie
ręcznik dla studentów wydziałów kosmetologii. Górnicki
preparaty dopuszczone do obrotu.
przechowywać odzież prywatną i roboczą.  Wydawnictwo Medyczne, Warszawa 2005
W grupie fizycznych metod dezynfekcji stosuje
Zużytą odzież i bieliznę należy przechowywać [2] Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia
się metody termiczne i nietermiczne (filtracja lub pro- 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych
w zamykanych i odpowiednio oznakowanych
dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia
mieniowanie UV). Metody termiczne wykorzystują
pojemnikach [9].
pracowników zawodowo narażonych na te czynniki.
gorącą wodę (80-100 oC) lub parę wodną. Metoda ta
DzU nr 81, poz. 716
zalecana jest do dezynfekcji bielizny [1, 9, 10].
[3] Z. Dziubka Choroby zakaz
ne i pasożytnicze. PZWL,
Higiena osobista personelu
Sterylizacja to proces, w wyniku którego wyd. III, Warszawa 2003
W zawodzie fryzjera ręce stanowią naj- zostają zniszczone wszystkie drobnoustroje,
[4] M. L. Zaremba, J. Borowski Mikrobiologia lekarska.
PZWL, wyd. III, Warszawa, 2004
zarówno ich formy wegetatywne, jak i zarodniki.
ważniejszą drogę przenoszenia szkodliwych
[5] A. A. Salyers, D. D. Whitt Mikrobiologia. Wydawnictwo
Stosuje się sterylizację:
czynników biologicznych. Higiena rąk odgrywa
Naukowe PWN, Warszawa 2003
 ciepłym wilgotnym powietrzem (sterylizacja
podstawową rolę w zapobieganiu zakażeniom
[6] M. Łuczak, M. A. Zużewicz Zagrożenia biologiczne 
parowa)
pracowników. Przed i po wszystkich zabiegach
wybrane zagadnienia. CIOP, Warszawa 2001
 suchym gorącym powietrzem
fryzjerskich ręce należy myć wodą i mydłem oraz
[7] J. Dutkiewicz, R. Śpiewak, L. Jabłoński, J. Szamańska
 gazową, niskotemperaturową (np. z użyciem
Klasyfikacja szkodliwych czynników biologicznych wy-
ewentualnie dezynfekować. Stanowisko do mycia
gazów o działaniu bakteriobójczym  tlenku stępujących w środowisku pracy oraz narażonych na nie
rąk powinno być wyposażone w dozownik mydła
grup. IMW, Lublin 2007
etylenu)
w płynie, dozownik ze środkiem dezynfekcyjnym
[8] J. Skowroń, M. Gołofit-Szymczak Zanieczyszczenia
 radiacyjną
oraz zasobnik z ręcznikami jednorazowego mikrobiologiczne powietrza w środowisku pracy
 chemiczną (z zastosowaniem tzw. chemostery-
 z
ródła, rodzaje i oznaczanie.  Bromatologia i Chemia
użytku [1, 9].
lizatorów  związki z aktywnym chlorem, prepa- Toksykologiczna , 37(1)/2004, s. 91-98
W trakcie wykonywania takich czynności,
raty utleniające, alkohole, aldehydy) [9, 10].
[9] Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 17 lutego
jak mycie czy farbowanie włosów zalecane jest
2004 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powin-
W salonach fryzjerskich do wyjaławiania
ny odpowiadać zakłady fryzjerskie, kosmetyczne, tatuażu
stosowanie jednorazowych rękawic ochronnych.
narzędzi najczęściej jest stosowana sterylizacja
i odnowy biologicznej. DzU nr 31, poz. 273
Zużyte rękawice powinny być gromadzone w od-
ciepłym wilgotnym powietrzem. Ta szybka,
[10] A. P. Fraise, P. A. Lambert and J-Y Maillard Principles
powiednich, oznakowanych pojemnikach.
nietoksyczna, skuteczna i ekonomiczna metoda
and practice of disinfection, preservation & sterilization.
Wszelkie skaleczenia, zadrapania oraz pęknię- polega na zastosowaniu nasyconej pary wodnej Russell, Hugo & Ayliffe s, 2004
cia skóry muszą być odpowiednio zabezpieczone
opatrunkiem wodoodpornym. Niezabezpieczone
Publikacja przygotowana na podstawie wyników uzyskanych w ramach I etapu programu wielolet-
uszkodzenia skóry mogą stanowić wrota dla
niego pn.  Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy dofinansowywanego w latach 2008-2010
szkodliwych czynników biologicznych, prowa- w zakresie zadań służb państwowych przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Główny koor-
dzące do zakażenia. dynator: Centralny Instytut Ochrony Pracy  Państwowy Instytut Badawczy.
22 01/2009
01/2009
Fot: Ugur Can