MINISTERSTWO EDUKACJI
i NAUKI
Ewa Figura
Wykonywanie szwów technologicznych
311[34].Z3.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2005
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Anetta Smolec
mgr Joanna Żaworonek
Opracowanie redakcyjne:
Katarzyna Maćkowska
Konsultacja:
dr inż. Janusz Figurski
Korekta:
Joanna Fundowicz, Marta Pobereszko
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[34].Z3.01
wykonanie szwów technologicznych zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu Technik technologii odzieży
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
 SPIS TREŚCI
3
1. Wprowadzenie .........................................................................................................
5
2. Wymagania wstępne ..............................................................................................
6
3. Cele kształcenia ......................................................................................................
7
4. Materiał nauczania .................................................................................................
7
4.1. Zasady organizacji stanowiska pracy ............................................................
7
4.1.1. Materiał nauczania ...................................................................................
10
4.1.2. Pytania sprawdzające................................................................................
10
4.1.3. Ćwiczenia .................................................................................................
12
4.1.4. Sprawdzian postępów...............................................................................
13
4.2. Klasyfikacja ściegów ręcznych ........................................................................
13
4.2.1. Materiał nauczania ..................................................................................
19
4.2.2. Pytania sprawdzające................................................................................
20
4.2.3. Ćwiczenia .................................................................................................
22
4.2.4. Sprawdzian postępów...............................................................................
23
4.3.Budowa i zasada działania maszyny do szycia................................................
23
4.3.1. Materiał nauczania ..................................................................................
36
4.3.2. Pytania sprawdzające................................................................................
37
4.3.3. Ćwiczenia .................................................................................................
39
4.3.4. Sprawdzian postępów...............................................................................
40
4.4. Rodzaje szwów technologicznych....................................................................
40
4.4.1. Materiał nauczania ...................................................................................
46
4.4.2. Pytania sprawdzające................................................................................
47
4.4.3. Ćwiczenia .................................................................................................
48
4.4.4. Sprawdzian postępów...............................................................................
49
4.5. Rodzaje węzłów technologicznych ..................................................................
49
4.5.1. Materiał nauczania ...................................................................................
60
4.5.2. Pytania sprawdzające................................................................................
60
4.5.3. Ćwiczenia .................................................................................................
61
4.5.4. Sprawdzian postępów...............................................................................
62
4.6. Narzędzia i przybory do obróbki termicznej.................................................
62
4.6.1. Materiał nauczania.....................................................................................
65
4.6.2. Pytania sprawdzające.................................................................................
65
4.6.3. Ćwiczenia...................................................................................................
66
4.6.4. Sprawdzian postępów................................................................................
67
4.7. Techniki obróbki klejowej, zgrzewanej, parowo-cieplnej ............................
67
4.7.1. Materiał nauczania ...................................................................................
70
4.7.2. Pytania sprawdzające ...............................................................................
70
4.7.3. Ćwiczenia ................................................................................................ .
71
4.7.4. Sprawdzian postępów ..............................................................................
72
5. Sprawdzian osiągnięć ..............................................................................................
78
6. Literatura .................................................................................................................
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Otrzymujesz do ręki poradnik pt. Wykonywanie szwów technologicznych, który będzie
Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o: zasadach organizacji stanowiska pracy, klasyfikacji
ściegów ręcznych, budowie i zasadzie działania maszyny do szycia, rodzajach szwów
i węzłów technologicznych, narzędziach i przyborach do obróbki termicznej oraz
o technikach obróbki klejowej, zgrzewanej i parowo-cieplnej.
Poradnik ten zawiera:
- wykaz literatury, z jakiej możesz korzystać podczas nauki,
- wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć przed przystąpieniem do nauki w wybranym
przez Ciebie zawodzie,
- wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z tym poradnikiem,
- materiał nauczania  czyli wiadomości dotyczące sporządzania rysunków technicznych,
- zestawy pytań, które pomogą Ci sprawdzić, czy opanowałeś podane treści o sporządzaniu
rysunków technicznych,
- ćwiczenia, które umożliwią Ci nabycie umiejętności praktycznych,
- sprawdzian postępów.
W Materiale nauczania zostały omówione zagadnienia dotyczące zasad organizacji
stanowiska pracy, klasyfikacji ściegów ręcznych, budowy i zasady działania maszyny do
szycia, rodzajów szwów i węzłów technologicznych, narzędzi i przyborów do obróbki
termicznej oraz techniki obróbki klejowej, zgrzewanej i parowo-cieplnej .
Przy wyborze odpowiednich treści pomoże Ci nauczyciel, który wskaże zasady
wykonywania szwów, zarówno te szczególnie ważne, jak i pomocnicze potrzebne do
wykonania czynności mniej złożonych.
Z rozdziałem Pytania sprawdzające możesz zapoznać się przed przystąpieniem do
zgłębiania wiadomości z materiału nauczania poznając w ten sposób wymagania wynikające
z potrzeb zawodu, a po zapoznaniu się ze wskazanymi treściami, odpowiadając na te pytania
sprawdzisz stan gotowości do wykonania ćwiczeń.
Kolejnym etapem będzie wykonanie ćwiczeń, których celem jest ukształtowanie
umiejętności w zakresie wykonywania szwów technologicznych.
Po wykonaniu ćwiczeń sprawdz
poziom swoich postępów rozwiązując test Sprawdzian
postępów. Przeczytaj pytania i odpowiedz na nie wstawiając X w odpowiednie miejsce.
Odpowiedz
NIE wskazuje na luki w Twojej wiedzy, informuje Cię również, jakiego zakresu
materiału z wykonywania szwów technologicznych jeszcze dobrze nie poznałeś. Oznacza to
powrót do treści, które nie są dostatecznie opanowane.
Poznanie przez Ciebie wszystkich lub określonej części wiadomości o wykonywaniu
szwów technologicznych będzie stanowiło dla nauczyciela podstawę przeprowadzania
sprawdzianu poziomu przyswojonych wiadomości i ukształtowanych umiejętności. W tym
celu nauczyciel posłuży się zestawem zadań testowych zawierających różnego rodzaju
zadania. W rozdziale 5 poradnika jest zamieszczony przykładowy zestaw zadań testowych,
który zawiera:
- instrukcję, w której omówiono tok postępowania podczas przeprowadzania sprawdzianu,
- przykładową kartę odpowiedzi, w której, w przeznaczonych miejscach wpisz odpowiedzi
na pytania.
Będzie to stanowić dla Ciebie trening przed sprawdzianem zaplanowanym przez
nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni Wytwarzania odzieży musisz przestrzegać regulaminów,
przepisów BHP i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
Moduł 311[34].Z3
Technologia wytwarzania wyrobów
odzieżowych
311[34].Z3.01
Wykonywanie szwów technologicznych
311[34].Z3.02
Konfekcjonowanie wyrobów odzieżowych
311[34].Z3.03
Wykonywanie odzieży według projektu
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej  Wykonywanie szwów
technologicznych powinieneś umieć:
- organizować stanowisko do wytwarzania odzieży,
- przestrzegać przepisów BHP i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony
środowiska,
- stosować procedury udzielania pierwszej pomocy w stanach zagrożenia zdrowia i życia,
- klasyfikować surowce włókiennicze,
- rozpoznawać techniki rysunkowe,
- stosować pismo techniczne,
- posługiwać się graficznymi programami komputerowymi,
- czytać rysunki techniczne,
- dobrać materiały do asortymentów odzieży,
- dobrać dodatki krawieckie do wyrobów odzieżowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej, ochrony środowiska oraz wymaganiami ergonomii,
- scharakteryzować zasadnicze i ozdobne ściegi ręczne,
- rozróżniać narzędzia, przyrządy i przybory krawieckie,
- posłużyć się narzędziami oraz przyborami do szycia ręcznego,
- dobrać igły oraz nici do szycia ręcznego,
- zastosować normy ściegów i szwów,
- dobrać ściegi i szwy do określonej operacji technologicznej,
- wykonać ściegi ręczne,
- zastosować ściegi ręczne w operacjach technologicznych,
- przygotować maszynę do szycia,
- zastosować szwy maszynowe objęte normą,
- posłużyć się stębnówką płaską,
- posłużyć się maszyną owerlok,
- przeprowadzić konserwację maszyn do wykonywania szwów technologicznych,
- rozróżnić rodzaje węzłów technologicznych,
- dokonać interpretacji graficznego zapisu węzłów technologicznych,
- scharakteryzować etapy obróbki prostych węzłów technologicznych,
- posłużyć się graficznym zapisem węzłów technologicznych podczas wykonywania szwów,
- wykonać proste węzły technologiczne,
- wykonać węzły technologiczne o złożonej budowie,
- zabezpieczyć brzegi tkanin przed strzępieniem,
- dobrać narzędzia oraz przyrządy do obróbki termicznej,
- dobrać parametry obróbki termicznej szwów technologicznych,
- zastosować techniki obróbki termicznej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Zasady organizacji stanowiska pracy
4.1.1. Materiał nauczania
Stanowisko pracy to część powierzchni sali produkcyjnej wyposażona w maszynę
i urządzenia pomocnicze.
Dobrze zorganizowane i wyposażone stanowisko pracy jest konieczne do wykonywania
wyznaczonych dla pracownika zadań. Na stanowisku pracy narzędzia i przybory powinny być
w zasięgu rąk pracownika, a ich rozmieszczenie zgodne z kolejnością stosowania.
Narzędzia to urządzenia robocze, za pomocą których pracujący zmienia kształt surowca:
nożyce, igła, żelazko, maszyna.
Przybory to wszystkie przedmioty pomocnicze ułatwiające prace i polepszające jakość
wykonania wyrobów, np.: taśma centymetrowa, szpilki, kreda krawiecka, naparstek,
Na stanowisku pracy ręcznej powinny się znajdować wszystkie podstawowe narzędzia,
jak igły, nożyce, naparstek, szpilki, miarki, kreda oraz poduszeczka na szpilki i pudełka na
drodiazgi. Wszystkie te rzeczy powinny mieć swoje określone miejsca, zgodnie z zasięgiem
ręki, która je ujmuje w czasie pracy. Nożyczki, igły, szpilki powinny się znajdować po prawej
stronie stołu, zaś pudełka na drobiazgi po stronie lewej. Środek stołu pozostawia się zwykle
wolny na rozłożenie pracy.
Przy pracy ręcznej należy zachować postawę swobodną, siedzieć na całym krześle, plecy
powinny być podparte pod łopatkami, nogi umieszczone na podnóżku. Przy pracy ręcznej nie
należy opuszczać zbyt nisko głowy i nie garbić się.
Niewłaściwe przechowywanie i trzymanie igieł lub szpilek przy pracy ręcznej może
zagrażać zdrowiu, nie należy wpinać igieł i szpilek w odzież ani brać ich do ust. Przy pracy
nożycami nie wolno: zostawiać na stole otwartych, nosić nożyczek otwartych ostrzami do
góry, rzucać nożyczek w celu podania komuś. Podając nożyce należy skierować je do kogoś
uchwytami, trzymając za złożone końce.
Na prawidłowo zorganizowanym stanowisku maszynowym uwzględniona jest:
- dogodna pozycja w czasie pracy,
Rys. 1. Pozycja prawidłowa
y
ródło: Krawiectwo Technologia (tłum. P. Samek). WSiP, Warszawa 1999
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
- znajomość ruchów pracownika podczas pracy,
- bezpieczna obsługa maszyn i urządzeń.
Bardzo duży wpływ na wynik pracy ma prawidłowe oświetlenie, ogrzewanie, wentylacja
i zabezpieczenie przed hałasem.
Ergonomia jest to nauka zajmująca się badaniem warunków pracy, dostosowaniem
środowiska pracy, maszyn i urządzeń technicznych do potrzeb pracownika w celu
zapewnienia optymalnych warunków wykonywania pracy. Ergonomicznie ukształtowane
stanowiska szwalnicze zwiększają zdolność koncentracji, nie powodują szybkiego zmęczenia
i zmniejszają ryzyko chorób.
Prawidłowa organizacja miejsca pracy powinna uwzględniać wymiary ludzkiego ciała.
Odnosi się to zarówno do regulacji wysokości stołów, jak i zapewnienia wystarczającej ilości
miejsca. Ilość niezbędnej przestrzeni zależy od wykonywanego zadania i metody jego
wykonania. Człowiek siedzący podczas szycia nie powinien być odchylony od pionu o więcej
niż 20 cm, odległość oczu od stopki powinna wynosić ok. 40 cm.
Właściwa organizacja miejsca pracy musi uwzględniać czas trwania pracy i stopień
obciążenia pracownika. Należy tu wymienić likwidację lub zmniejszenie natężenia
szkodliwych wpływów otoczenia, jak hałas czy szkodliwe substancje oraz właściwą regulację
oświetlenia i klimatyzację.
Prawidłowa pod względem psychologicznym organizacja miejsca pracy polega na tym,
aby było ono przyjemne.
Stanowiska pracy powinny być wyposażone w podstawowe informacje techniczne, jak
tabele, skale.
Organizacja pracy polega na tworzeniu optymalnego układu między pracownikiem,
środkami produkcji i przedmiotem pracy.
Organizacja stanowisk
Technologia pracy Warunki pracy
Metoda pracy
y
ródło: Krawiectwo Technologia (tłum. P. Samek). WSiP, Warszawa 1999
Metoda pracy to planowany sposób przebiegu pracy, np. nieproduktywnych ruchów rąk
można uniknąć dzięki zastosowaniu urządzenia obcinającego nitki.
Technologia pracy to technologia stosowana do wykonania określonego zadania.
Technologia pracy do łączenia szwów to: klejenie, łączenie nićmi na automatach.
Na wydajność pracy wpływają warunki pracy i właściwie zorganizowane miejsce pracy.
Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy (bhp).
Przepisy bhp obowiązują każdego pracownika. Czynniki stanowiące zagrożenie w pracy
powinny być usuwane, a jeżeli to niemożliwe  odpowiednio oznaczane. Wszystkie zakłady
przemysłowe należą do określonych stowarzyszeń ubezpieczeniowych od wypadków. Każdy
pracownik musi być obowiązkowo ubezpieczony od następstw niebezpiecznych wypadków
podczas pracy, wypadków ulicznych i chorób zawodowych.
Aby zapobiec wypadkom pracownicy powinni przestrzegać zasad bezpieczeństwa pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Tabela 1: Czynniki stanowiące zagrożenia i sposoby zapobiegania wypadkom
Czynniki stanowiące zagrożenie Sposoby zapobiegania wypadkom
Podczas szycia Ustawianie i czyszczenie maszyn po odłączeniu
Zranienie dłoni podczas naprawy i czyszczenia dopływu prądu.
maszyny.
Zranienie oczu przez odpryskujące odłamki Sprawdzanie prawidłowego ustawienia urządzeń
zabezpieczających oczy. Używanie okularów
ochronnych.
Ukłucie igłą w palec Sprawdzanie prawidłowego ustawienia urządzenia
ochraniającego palce.
Zranienie spowodowane przyrządami Odkładanie nożyc i igieł po użyciu na właściwe
pomocniczymi miejsce
Podczas warstwowania i krojenia Wyłączenie warstwowarki przy pracach
Zranienie dłoni o warstwowarkę kontrolnych
Rany dłoni spowodowane ostrzami narzędzi do Przed włączeniem maszyny odpowiednio ustawić
krojenia urządzenie ochraniające palce.
Podczas stabilizacji Codziennie sprawdzać stan urządzeń
Przygniecenie dłoni między płytami prasy ostrzegających o niebezpieczeństwie
Oparzenie gorącymi płytami pras Nie dotykać płyt prasy i wlotu do prasy podczas
korekty ułożenia materiału
Przygniecenie dłoni podczas podawania i Jeśli prasę obsługuje się oburącz, może to robić
odbierania części odzieży jedna osoba
Podczas prasowania Parę doprowadzać po zamknięciu prasy
Oparzenie spowodowane parą wydostającą się z
pras
Zgniecenie dłoni między płytami prasy jeśli prasę obsługuje się oburącz, może to robić
Porażenie prądem tylko jedna osoba; dotknięcie ramy ochronnej
przerywa zamknięcie prasy
Podczas usuwania plam Sprawdzać stan urządzeń odsysających.
Choroby spowodowane wdychaniem oparów
Na terenie zakładu pracy Utrzymywać porządek i czystość w miejscu pracy
Obrażenia spowodowane upadkami
Obrażenia wewnętrzne spowodowane Odkładać igły do specjalnych pojemniczków
połknięciem igły
Porażenie prądem Zawiadamiać osoby o usterkach instalacji
elektrycznych, nie usuwać usterek osobiście.
Obrażenia odniesione podczas transportu towarów Nie przenosić na raz zbyt dużej ilości towarów.
na terenie zakładu Uważać na to, aby mieć wolne pole widzenia.
Ciężary podnosić z pozycji kucającej, a w miarę
możliwości używać urządzeń pomocniczych.
y
ródło: Krawiectwo Technologia (tłum. P. Samek). WSiP, Warszawa 1999
Ekologia
Działania ludzkie powinna cechowac dbałość o środowisko i odpowiedzialność za nie,
gdyż zadaniem każdego pokolenia jest ochrona gatunku ludzkiego i środowiska. W zakres
tych działań wchodzi również produkcja odzieży. Dlatego zarówno podczas jej wytwarzania,
jak i eksploatacji, powinno zwracać się uwagę na wpływ tych działań na środowisko.
Działania przyczyniające się do ochrony środowiska:
- unikanie używania środków szkodliwych dla środowiska,
- zmniejszanie konsumpcji w wyniku planów oszczędnościowych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
- odzyskiwanie materiałów (recykling).
Dzięki zbiórkom odzieży używanej i dalszej jej eksploatacji można przedłużyć czas
 życia odzieży. Starą odzież można przerobić w procesie odzyskiwania, np. na materiały
antyakustyczne i wełnę do czyszczenia urządzeń. Sposób likwidacji danego materiału zależy
od jego rodzaju. Celuloza i włókna roślinne butwieją, mogą być więc składowane na
wysypiskach. Włókana syntetyczne butwieją bardzo powoli lub nie butwieją wcale. Można je
rozłożyć na czynniki pierwsze stosując specjalne procesy lub je spalić.
Ochrona przeciwpożarowa
Zapobieganie pożarom w dużej mierze zależy od organizacji działania pracowników.
W razie wybuchu pożaru należy natychmiast powiadomić straż pożarną, nie otwierać okien
i drzwi, gdyż dodatkowy prąd powietrza wzmaga ogień. Uniknięcie paniki, znalezienie
właściwych wyjść, szybka ewakuacja ludzi zapobiega wypadkom zbiorowym. W technice
obrony biernej przed pożarami najważniejsze jest ugaszenie ognia, zanim przekształci się
w pożar, dlatego niezwłocznie należy użyć gaśnicy, która znajduje się w pomieszczeniu.
Dla zabezpieczenia pierwszej pomocy w poszczególnych pomieszczeniach pracy
powinny znajdować się apteczki, wyposażone w środki opatrunkowe, dezynfekujące, na
oparzenia, ustnik do sztucznego oddychania. Przy każdej apteczce powinna znajdować się
instrukcja udzielania pierwszej pomocy.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania sprawdz
, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń?
1. Co oznacza pojęcie: stanowisko pracy?
2. Co oznacza skrót bhp?
3. Jak powinno być zorganizowane stanowisko pracy ręcznej?
4. Jakie zagrożenia mogą Cię spotkać przy pracy ręcznej?
5. Wyjaśnij pojęcie: ergonomia.
6. Jak wygląda właściwa postawa na stanowisku pracy maszynowej?
7. Wymień czynniki stanowiące zagrożenia w zakładzie odzieżowym.
8. Jaki wpływ na środowisko ma produkcja odzieży i jakie znasz działania przyczyniające
się do ochrony środowiska?
9. Jak zachować się w czasie wybuchu pożaru w pomieszczeniu?
10. Co powinno znajdować się w apteczce pierwszej pomocy?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Z magazynku wybierz i prawidłowo poukładaj na swoim stole do prac ręcznych przybory
i narzędzia potrzebne do szycia ręcznego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać selekcji narzędzi i przyborów potrzebnych do pracy ręcznej,
2) nożyczki, igły, szpilki, miara krawiecka, nici, linijka, mydełko krawieckie, naparstek
powinieneś położyć po prawej stronie stołu,
3) pudełko na drobiazgi (haftki, agrafki, guziki) po lewej stronie,
4) zorganizować stanowisko pracy ręcznej zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
5) zaprezentować stanowisko i wyjaśnić zasadę ułożenia rzeczy,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
6) nazwać wszystkie narzędzia i przybory do pracy ręcznej.
Wyposażenie stanowiska pracy
- stół do pracy ręcznej,
- nożyczki, igły, szpilki, miara krawiecka, nici, linijka, mydełko krawieckie, naparstek,
pudełka z haftkami, agrafkami, guzikami,
- instrukcje bhp, ppoż. i ochrony środowiska.
Ćwiczenie 2
Usiądz
prawidłowo przy maszynie i opisz swoją postawę. Powiedz na jakie czynniki
należy zwrócić uwagę.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) usiąść na krześle przy maszynie szwalniczej,
2) przyjąć postawę wyprostowaną  odchylenie od pionu nie powinno przekraczać 20 cm,
odległość oczu od stopki powinna wynosić 40 cm,
3) usiąść w miejscu dobrze oświetlonym,
4) zwrócić uwagę na prawidłowe ogrzewanie w pomieszczeniu, wentylację i zabezpieczeniem
przed hałasem,
5) zwrócić uwagę na obecność urządzenia ochraniającego palce przed przeszyciem,
6) zapoznać się z informacjami technicznymi maszyny,
7) dokonać prezentacji ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy
- maszyna szwalnicza z zabezpieczeniami,
- krzesło,
- prawidłowo wyposażona sala warsztatowa pod względem bhp i ergonomii pracy,
- instrukcje bhp, ppoż. i ochrony środowiska.
Ćwiczenie 3
Ćwiczenie wykonaj w grupach 4-osobowych.
Dobrze przyjrzyjcie się swojej pracowni wytwarzania odzieży i wyszukajcie wszystkie
czynniki, które mogą stanowić zagrożenia. Napiszcie, jaki wypadek może to zagrożenie
spowodować. Swoje obserwacje zanotujcie na arkuszu papieru.
Zaproponujcie jedno ostrzegawcze hasło bhp i zapiszcie dużymi literami na arkuszu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przejść się po pracowni i wyszukać czynniki zagrożeń,
2) skojarzyć rodzaj wypadku z zagrożeniem,
3) zapisać obserwacje na arkuszu papieru,
4) zaprojektować hasło ostrzegawcze bhp i zapisać go dużymi literami na arkuszu
papieru,
5) dokonać prezentacji ćwiczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Wyposażenie stanowiska pracy
- maszyny odzieżowe szwalnicze i prasowalnicze,
- duży arkusz szarego papieru,
- kolorowe mazaki,
- tablica do przypięcia arkusza papieru,
- instrukcje bhp, ppoż. i ochrony środowiska
Ćwiczenie 4
Opracuj regulamin bhp dla stanowiska prasowania ręcznego (ćwiczenie wykonaj
w grupach 3-osobowych)
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wypisać wszystkie czynniki zagrożeń na stanowisku prasowalniczym,
2) skojarzyć rodzaj wypadku z zagrożeniem,
3) zapoznać się z instrukcją techniczną żelazka,
4) opracować regulamin bhp,
5) zaprezentować ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy
- instrukcja techniczna obsługi żelazka,
- stanowisko prasowalnicze,
- arkusz papieru,
- mazaki,
- tablica do prezentacji,
- instrukcje bhp, ppoż. i ochrony środowiska.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz Tak Nie
1) Prawidłowo zorganizować stanowisko pracy ręcznej?
j j
2) Usiąść przy maszynie zgodnie z zaleceniami ergonomii pracy?
j j
3) Wyjaśnić pojęcie ergonomia pracy?
j j
4) Wymienić wszystkie czynniki stanowiące zagrożenie w zakładzie
j j
odzieżowym?
5) Zapobiec wypadkom na różnego typu stanowiskach pracy technika
j j
technologii odzieży?
6) Wymienić czynniki wpływające negatywnie na środowisko związane
j j
z rozwojem przemysłu odzieżowego?
7) W jaki sposób można chronić środowisko w przemyśle odzieżowym?
j j
8) Wyposażyć apteczkę pierwszej pomocy?
j j
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
4.2. Klasyfikacja ściegów ręcznych
4.2.1. Materiał nauczania
Nowoczesne maszyny do szycia i nowe metody łączenia materiałów wyeliminowały
prawie potrzebę szycia ręcznego. Jednak w pewnych sytuacjach zastosowanie ściegów
ręcznych jest konieczne, gdyż zapewnia wysokiej jakości wykończenie. Ściegi ręczne można
podzielić na ściegi trwałe i pomocnicze. Do ściegów pomocniczych zaliczamy takie, które są
usuwane przed ukończeniem wyrobu. Ściegi trwałe są częścią odzieży.
Szycie ręczne odbywa się za pomocą igły ręcznej i naparstka. Igłę można nawlekać nicią,
używając nawlekacza z cienkiego drutu. W czasie nawlekania igłę należy trzymać w lewej
ręce, a nici w prawej. Naparstek nakłada się na środkowy palec prawej ręki. Ściegi ręczne
wykonuje się w materiale uchwyconym lewą ręką.
Ściegiem nazywamy układ nitki wprowadzonej do tkaniny za pomocą igły. Ścieg jest
podstawowym elementem szycia, który pozwala na łączenie materiałów.
W oparciu o materiały Centralnego Ośrodka Badawczo-Rozwojowego Przemysłu
Odzieżowego podział ściegów wygląda następująco:
ŚCIEGI
OZDOBNE
WEWN
TRZNE BRZEŻNE
obrzucany
sznureczkowy
przed igłą
dziergany
fastrygow y łańcuszkowy
stębnowy
gałązkowy
za igłą
krzyżykowy
pętelkow y
mereżkowy
kryty
zakopiański
pikowy
zygzakowy
Rys. 2. Klasyfikacja ściegów ręcznych
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z.Lipke-Skrawek Techniki szycia odzieży, SOP Toruń 1995
A. ŚCIEGI WEWN
TRZNE:
1. Ścieg przed igłą
Jest podstawowym ściegiem wykonywanym od strony prawej do lewej lub z góry na dół.
Składa się z dwu jednakowej długości części, z których jedna jest widoczna na wierzchniej
stronie materiału a druga na spodniej stronie materiału.
Rys. 3. Ścieg przed igłą
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z.Lipke-Skrawek, Techniki szycia odzieży, SOP Toruń 1995
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
2. Ścieg fastrygowy
Wykonuje się tak, jak ścieg przed igłą. Dłuższa część jest widoczna na wierzchniej
stronie materiału fastrygowanego. Stosuje się do chwilowego łączenia dwu warstw tkaniny.
Rys. 4. Ścieg fastrygowy
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek, Techniki szycia odzieży, SOP Toruń 1995
3. Ścieg stębnowy
Powstaje w ten sposób, że przy wykonywaniu każdego ściegu cofa się igłę i wkłuwa
w miejsce zakończenia poprzedniego ściegu. Na stronie wierzchniej widoczne są odcinki
równe � długości ściegu spodniego. Stosuje się w miejscach trudnych do wykonania na
maszynie.
Rys. 5. Ścieg stębnowy
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek, Techniki szycia odzieży, SOP Toruń 1995
4. Ścieg za igłą
Wykonuje się podobnie jak ścieg stębnowy. Różnica polega na tym, że cofa się igłę
i wkłuwa w połowie odległości do poprzedniego ściegu. Na stronie wierzchniej widoczne są
odcinki równe 1/3 długości ściegu spodniego. Stosuje się przy fastrygowaniu bardzo grubych
tkanin, aksamitów.
Rys. 6. Ścieg za igłą
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek, Techniki szycia odzieży, SOP Toruń 1995
5. Ścieg pętelkowy
Powstaje z kolejnego wykonania jednego ściegu za igłą i jednego ściegu przed igłą
z niedociągniętą nitką w kształcie pętelki. Jest stosowany do przenoszenia konturów elementu
wyrobu odzieżowego na drugą warstwę materiału i oznaczania form lub znaków spotkań.
Inny sposób wykonania tego ściegu, to ścieg przed igłą z niedociągniętą nitką w kształcie
pętelki.
Rys. 7. Ścieg pętelkowy
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek, Techniki szycia odzieży, SOP Toruń 1995
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
6. Ścieg kryty
Jest niewidoczny po stronie wierzchniej. Stanowi krótki odcinek nitki łączącej dwie
warstwy tkaniny, z których jedna jest załapana do połowy jej grubości, a druga  za krawędz

podwinięcia obrębu. Służy do podszywania obrębów.
Rys. 8. Ścieg kryty
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek, Techniki szycia odzieży, SOP Toruń 1995
7. Ścieg pikowy
A
ączy dwie warstwy tkaniny, z których spodnia jest załapana do połowy jej grubości.
Służy do łączenia tkaniny wierzchniej z wkładem usztywniającym.
Rys. 9. Ścieg pikowy
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek, Techniki szycia odzieży, SOP Toruń 1995
B. ŚCIEGI BRZEŻNE
1. Ścieg obrzucany
Jest to szereg równych i równoległych odcinków skośnych do brzegów tkaniny, z których
jedna połowa widoczna jest po stronie wierzchniej, a druga po spodniej stronie. Służy do
zabezpieczania strzępiących się brzegów materiału.
Rys. 10. Ścieg obrzucany
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek, Techniki szycia odzieży, SOP Toruń 1995
2. Ścieg dziergany
Jest to szereg równych i równoległych odcinków prostopadłych do brzegów tkaniny,
zakończonych powiązaniem nitki wzdłuż wykończonego brzegu. Służy do zabezpieczanie
brzegów tkaniny przez strzępieniem się, dziergania dziurek i haftu.
Rys. 11. Ścieg dziergany
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek, Techniki szycia odzieży, SOP Toruń 1995
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
C. ŚCIEGI OZDOBNE
1. Ścieg sznureczkowy
Jest odwrotnością ściegu stębnowego. Składa się z części widocznej na stronie
wierzchniej (o całej długości ściegu) i z części widocznej na spodniej stronie o długości
równej połowie ściegu.
Rys. 12. Ścieg sznureczkowy
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek, Techniki szycia odzieży, SOP Toruń 1995
2. Ścieg łańcuszkowy
Stanowi szereg ogniw, z których każde wychodzi z poprzedniego.
Rys. 13. Ścieg łańcuszkowy
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek, Techniki szycia odzieży, SOP Toruń 1995
3. Ścieg gałązkowy
Składa się z dwóch szeregów ukośnie do siebie skierowanych ściegów. Ściegi jednego
szeregu znajdują się w połowie między ściegami drugiego szeregu.
Rys. 14. Ścieg gałązkowy
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek, Techniki szycia odzieży, SOP Toruń 1995
4. Ścieg krzyżykowy
Stanowi szereg równoległych, skośnych odcinków jednakowej długości, krzyżujących się ze
sobą w połowie szerokości.
Rys. 15. Ścieg krzyżykowy
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek, Techniki szycia odzieży, SOP Toruń 1995
5. Ścieg mereżkowy.
Jest ściegiem ozdobnym, który można stosować również do wykończenia obrębu.
Rys. 16. Ścieg mereżkowy
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek, Techniki szycia odzieży, SOP Toruń 1995
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
6. Ścieg zakopiański (Janina)
Składa się ze skośnych odcinków nitek ułożonych w dwóch różnych kierunkach,
krzyżujących się ze sobą na dwóch różnych poziomach.
Rys. 17. Ścieg zakopiański
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek, Techniki szycia odzieży, SOP Toruń 1995
7. Ścieg zygzakowy
Składa się ze skośnych odcinków nitek ułożonych pod jednakowym kątem względem siebie
i stykających się ze sobą końcami.
Rys. 18. Ścieg zygzakowy
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z.Lipke-Skrawek, Techniki szycia odzieży, SOP Toruń 1995
Ściegi ozdobne służą do ozdabiania różnego rodzaju odzieży, bielizny osobistej
i stołowej. Na podstawie poznanych ściegów ozdobnych można komponować dalsze,
urozmaicone ich odmiany.
Narzędzia, przybory i przyrządy krawieckie
Do szycia ręcznego należy dobierać odpowiedni rodzaj nici (najlepsze są bawełniane
i jedwabne) oraz właściwą igłę do wykonania ściegu.
Igły do szycia dzieli się ze względu na ich grubość i długość oraz na zastosowanie: do
szycia, do haftowania i do cerowania. O zastosowaniu igły o określonej długości i grubości
decyduje rodzaj materiału, nitki i techniki szycia. Igły do szycia są wyrabiane ze stali
i niklowane. Powinny być sprężyste, gładkie i ostro zakończone. Igły nie zaostrzone są
przeznaczone do haftowania materiałów wykonanych z grubych nitek (np. haftowanie
krzyżykami na kanwie).
Rys. 19. Budowa igły
y
ródło: Krawiectwo Technologia (tłum. P. Samek). WSiP, Warszawa 1999
Szpilki wyrabia się ze stali, mosiądzu lub tworzyw sztucznych. Zastosowanie i rodzaj
materiału decydują o długości, grubości i rodzaju stosowanych szpilek. Wyróżniamy szpilki
stalowe (o dł. od 30 do 40 mm) i szpilki ze szklaną główką (o dł. od 30 do 48 mm).
Rys. 20. Szpilki: a) stalowa i b) ze szklaną główką
y
ródło: Krawiectwo Technologia (tłum. P. Samek). WSiP, Warszawa 1999
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Naparstki wyrabia się ze stali lub mosiądzu. Mają one charakterystyczne zagłębienia,
którą zadaniem jest zapobiegać ześlizgiwaniu się igły. Naparstek chroni środkowy palec
i ułatwia pracę. Wyróżniamy naparstki z wierzchołkiem zamkniętym (o średnicy od 14 do
18mm) i z wierzchołkiem otwartym (o średnicy od 14 do 20 mm).
a) b)
Rys. 21. Naparstek: a) z wierzchołkiem zamknietym i b) z wierzchołkiem otwartym
y
ródło: Krawiectwo Technologia (tłum. P. Samek). WSiP, Warszawa 1999
Nożyce to narzędzie stosowane do cięcia. Składają się z dwu noży połączonych ze sobą
obrotowo nitem lub śrubą i zakończone uchwytem. Działają one na zasadzie podwójnej
dz
wigni.
W odzieżownictwie wyróżniamy wiele odmian nożyc:
- nożyce krawieckie (służące do krojenia materiału),
- do cięcia papieru,
- ręczne,
- ząbkowane,
- do wycinania dziurek,
- hafciarskie,
- z jednym uchwytem (do obcinania nitek),
- szablonowe (do cięcia grubych kartonów).
Należy pamiętać o należytej konserwacji nożyc, aby były zawsze dobrze naostrzone,
wytarte z kurzu po pracy. Po pracy nożyce należy chować w miejscu do tego przeznaczonym.
Rys. 22. Budowa nożyc
y
ródło: Krawiectwo Technologia (tłum. P. Samek). WSiP, Warszawa 1999
Taśma centymetrowa to pasek tkaniny z powłoką z tworzywa sztucznego o szerokości od
1,5 do 2 cm i długości od 1,5 do 2 m. Taśma centymetrowa jest oznaczona po obu stronach
podziałką centymetrową.
Rys. 23. Taśma centymetrowa
y
ródło: Krawiectwo Technologia (tłum. P. Samek). WSiP, Warszawa 1999
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Mydełko krawieckie wytwarza się z różnych substancji, np. z mydła, talku kredy, wosku.
Mydełko służy do zaznaczania linii cięć, znaków korekcyjnych i do wykonywania oznaczeń
na wierzchniej warstwie materiału.
Rys. 24. Mydełko krawieckie
y
ródło: Krawiectwo Technologia (tłum. P. Samek). WSiP, Warszawa 1999
Linijka krawiecka jest wykonana z elastycznego tworzywa sztucznego, długości od 20 do
30 cm, z podziałką centymetrową i karbowanym brzegiem. Wykorzystuje się ja do mierzenia
krótkich odcinków, np. odległość między dziurkami. Przydatne również będą ekierki
krawieckie, które wykorzystuje się w dziale przygotowania produkcji.
Rys. 25. Linijka krawiecka
y
ródło: Krawiectwo Technologia (tłum. P. Samek). WSiP, Warszawa 1999
Rozcinacz stosuje się do przecinania dziurek obszywanych maszynowo. Haczykowata
część krojąca jest zakończona ostrzem.
Rys. 26. Rozcinacz
y
ródło: Krawiectwo Technologia (tłum. P. Samek). WSiP, Warszawa 1999
W krawiectwie lekkim stosuje się jeszcze wiele przyborów pomocniczych, które
pozwalają na lepsze zorganizowanie pracy i jej uporządkowanie. Takimi przyborami są
poduszeczka na igły i szpilki, pudełko na agrafki, haftki, guziki.
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania sprawdz
, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń?
1. W jaki sposób odbywa się szycie ręczne?
2. Co to jest ścieg?
3. Jak dzielimy ściegi ręczne?
4. Wymień ściegi wewnętrzne.
5. Wymień ściegi brzeżne.
6. Wymień ściegi ozdobne.
7. Jak dobieramy igły do szycia ręcznego?
8. Jakie znasz rodzaje naparstków?
9. Jakie są rodzaje nożyc?
10. Jakie są narzędzia i przybory stosowane w szyciu ręcznym?
11. Gdzie zastosujesz ściegi ozdobne?
12. Do czego służy ścieg fastrygowy?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Ćwiczenie wykonajcie w 4-osobowych grupach.
Na stole w kopercie znajdują się ilustracje przedstawiające ściegi ręczne. Uszereguj je
zgonie z klasyfikacją ściegów ręcznych, przyklej na arkuszu papieru i wykonaj podpisy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić materiały i przybory,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
3) rozpakować kopertę i zapoznać się z jej zawartością,
4) zaprojektować wygląd końcowy ćwiczenia,
5) przykleić ilustracje zgodnie z podziałem ściegów,
6) wykonać napisy pod ilustracjami,
7) zaprezentować ćwiczenie przez lidera grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy
- katalogi, wzorniki ściegów, Polskie Normy PN-83/P-84502, literatura z rozdziału 6,
- koperta z ilustracjami ściegów, arkusz papieru, mazaki.
Ćwiczenie 2
Wykonaj próbnik ze ściegami ręcznymi: wewnętrznymi, ozdobnymi i brzeżnymi według
klasyfikacji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić materiały i przybory,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
3) wykroić z płótna próbnik o wymiarach 25 x 30 cm,
4) dobrać odpowiednie igły i nici do zadania,
5) wykonać ściegi wewnętrzne: przed igłą, fastrygowy, stębnowy, za igłą, pętelkowy,
kryty, pikowy,
6) wykonać ściegi brzeżne: obrzucany, dziergany,
7) wykonać ściegi ozdobne: sznureczkowy, łańcuszkowy, gałązkowy, krzyżykowy,
mereżkowy, zakopiański, zygzakowy,
8) dokonać analizy ćwiczenia,
9) zaprezentować pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy
- katalogi, wzorniki ściegów, PN-83/P-84502, literatura z rozdziału 6,
- białe płótno, nici bawełniane (mulina), karnet igieł, naparstek, linijka, miara krawiecka,
nożyce.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Ćwiczenie 3
Zaprojektuj i wykonaj zdobienie serwetki o wymiarach 40 x 40 cm dowolnymi ściegami
ozdobnymi.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić materiały i przybory,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
3) wykonać projekt zdobienia serwetki,
4) wykroić serwetkę zgodnie z wymiarami,
5) dobrać odpowiednie nici i igły,
6) przenieść wzór na tkaninę,
7) wykonać zdobienie kołnierzyka,
8) zaprezentować pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy
- płótno białe, nici bawełniane (różne kolory muliny), karnet igieł, naparstek, linijka, miara
krawiecka, nożyce,
- katalogi, wzornik ściegów, Polskie Normy, literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 4
Zastosuj ścieg fastrygowy do połączenia zaszewki w tyle spódnicy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić materiały i przybory,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
3) wykroić według formy jeden tył spódnicy o długość do linii bioder,
4) zaznaczyć za pomocą kredy krawieckiej kształt zaszewki,
5) złożyć zaszewkę na pół i sfastrygować po wyznaczonej linii,
6) sprawdzić ułożenie zaszewki,
7) zaprezentować wykonaną pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy
- płótno białe, forma tyłu spódnicy podstawowej, nici bawełniane, karnet igieł, naparstek,
linijka, miara krawiecka, nożyce,
- katalogi, wzornik ściegów, Polskie Normy, literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz Tak Nie
1) Zorganizować stanowisko do pracy ręcznej?
j j
2) Podać definicję ściegu ręcznego?
j j
3) Dokonać podziału ściegów?
j j
4) Wykonać ściegi wewnętrzne?
j j
5) Wykonać ściegi brzeżne?
j j
6) Wykonać ściegi ozdobne?
j j
7) Nazwać wszystkie narzędzia i przybory krawieckie?
j j
8) Posługiwać się wszystkimi narzędziami i przyborami krawieckimi?
j j
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
4.3. Budowa i zasada działania maszyny do szycia
4.3.1. Materiał nauczania
Klasyfikacja maszyn
Maszyny stosowane do wytwarzania odzieży są klasyfikowane według różnych
kryteriów, np. w zależności od rodzaju tworzonego ściegu czy właściwości techniczno-
-użytkowych.
Pierwszego podziału dokonuje się najczęściej według przeznaczenia produkcyjnego.
Decyduje o tym wykorzystanie maszyn w podstawowych działach produkcyjnych: krojowni,
szwalni, prasowalni, wykończalni.
Tabela 2. Podział maszyn w zależności od przeznaczenia
Podział maszyn w zależności od ich zastosowania
krojownia szwalnia prasowalnia wykończalnia
- Przeglądarka  Stębnówka  Żelazka  Dziurkarka
 Warstwowarka  A
ańcuszkowa  Maszyny  Guzikarka
prasowalnicze
 Odkrawacz  Overlock  Prasy  Ryglówka
warstw
materiału
 Krajarka ręczna  Wieloigłowa  Agregaty
prasowalnicze
 Maszyna krojcza  Podszywarka  Plisowarka
taśmowa
 Wykrojniki  Fastrygówka  Klejarka
 Znakowarka  Zygzakówka
 Numerator  Półautomaty
 Automaty
y
ródło: B. Tymolewska: Maszynoznawstwo odzieżowe, SOP Toruń 1998
Drugi podział dotyczy tylko maszyn szwalniczych, biorąc pod uwagę różne kryteria, np.
konstrukcję mechanizmów, budowę maszyn.
Tabela 3. Podział maszyn w zależności od przeznaczenia
Podział maszyn szwalniczych ze względu na różne kryteria
Płaska
KSZTAA
T PA
YTY GA
OWICY Ramieniowa
Słupkowa
Wypukła
Jednoigłowa
LICZBA IGIEA
Dwuigłowa
Kilkuigłowa
Wieloigłowa
KSZTAA
T IGA
Y Prosta
A
ukowa
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
 Jednonitkowa
LICZBA NICI Dwunitkowa
Kilkunitkowa
Wielonitkowa
Wahadłowy
RODZAJ CHWYTACZA Obrotowy (rotacyjny)
Płaski dz
wigniowy
Skokowy
RODZAJ TRANSPORTU Dolny
Różnicowy
Kombinowany
Stębnowy
RODZAJ ŚCIEGU A
ańcuszkowy
Zygzakowy
Ręczne
PROWADZENIE OBRABIANEGO MATERIAA
U Półautomatyczne
Automatyczne
Wspomagane komputerem
Zwykła
OSI
GANA WYDAJNOŚĆ Średniobieżna
Szybkobieżna
y
ródło: B.Tymolewska: Maszynoznawstwo odzieżowe, SOP Toruń 1998
Podstawowa maszyna szwalnicza
Maszyna do szycia wykonuje pracę, która polega na tworzeniu ściegów i łączeniu warstw
materiałów.
Części maszyny szwalniczej: 1  głowica, 2  podstawa, 3  napęd.
Rys. 27. Maszyna szwalnicza  części
y
ródło: B.Tymolewska: Maszynoznawstwo odzieżowe, SOP Toruń 1998
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Głowica stanowi obudowę dla mechanizmów maszyny i może być wykonywana z żeliwa
lub twardego tworzywa (plastyku).
W korpusie głowicy wyróżniamy następujące części: płytę, kolumnę, ramię, czoło oraz
pręty na szpulki i szereg prowadników nici
Rys. 28. Części głowicy
y
ródło: B. Tymolewska: Maszynoznawstwo odzieżowe, SOP Toruń 1998
Kształt głowicy zależy od przeznaczenia maszyny.
Budowa głowicy może być:
 PA
ASKA
- stosowana we wszystkich maszynach ogólnego przeznaczenia.
Ułatwia szycie dużych, prostych elementów odzieży (rys. 29a).
 RAMIENIOWA
- stosowana w maszynach specjalnych, np. guzikarka, ryglówka.
Ułatwia wykonywanie wyrobów o kształtach cylindrycznych, jak
rękawy, nogawki (Rys. 29b).
 KOLUMNOWA
- stosowana w maszynach specjalnych, np. fastrygówki. Ułatwia
wszywanie rękawów do podkroju pachy (rys. 29c).
a) b) c)
Rys. 29. Formy budowy głowic a) płaska , b) ramieniowa, c) kolumnowa
y
ródło: B. Tymolewska: Maszynoznawstwo odzieżowe, SOP Toruń 1998
Podstawa służy do zamocowania głowicy. Składa się z płyty, ram bocznych i listew
wzmacniających konstrukcję. Płyta stolika może być drewniana lub z tworzywa, służy do
ułożenia obrabianych elementów odzieży.
Napęd mechanizmów maszyny obecnie jest najczęściej elektryczny. Przemysłowe
maszyny szwalnicze są napędzane trójfazowymi silnikami prądu przemiennego. Pod płytą
stołu umocowany jest regulator obrotów silnika zapewniający wymaganą prędkość szycia.
Uruchomienie mechanizmów dokonuje się przez naciśnięcie na pedał nożny.
Mechanizmy maszyny stębnówki
Mechanizm to zespół współpracujących ze sobą ruchomych elementów maszyny
spełniających określone zadanie, np. wiązanie ściegu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
W maszynie szwalniczej wyróżnia się następujące mechanizmy:
1. MECHANIZM RUCHU
Wał główny
2. MECHANIZMY WI
ZANIA ŚCIEGU
Igielnica z igłą
Chwytacz z bębenkiem
Podciągacz nici
3. MECHANIZMY PRZESUWU MATERIAA
U
Transporter materiału
Stopka dociskowa
Rys. 30. Mechanizmy maszyny szwalniczej
y
ródło: B. Tymolewska: Maszynoznawstwo odzieżowe, SOP Toruń 1998
Mechanizm ruchu
Wał główny służy do nadania ruchu roboczego wszystkim mechanizmom oprócz
mechanizmu stopki. Wał główny to stalowy pręt umieszczony poziomo w części ramieniowej
głowicy maszyny. Ruch napędowy otrzymuje od koła napędowego. W czasie jednego obrotu
wału głównego o 360� powstaje splot jednego ściegu stębnowego.
Mechanizmy wiązania ściegu
Igielnica z igłą  zadaniem mechanizmu jest doprowadzenie odpowiedniej długości nici
górnej do chwytacza przez warstwy materiału. Igła jest narzędziem służącym do przebicia
materiału. Igielnica to stalowy pręt osadzony pionowo w części czołowej głowicy maszyny.
Jeden obrót wału głównego zamieniany jest przez korbowód na jeden pełny ruch igielnicy
z pozycji najwyższej do najniższej i z powrotem.
Chwytacz z bębenkiem  zadanie mechanizmu polega na przeprowadzeniu pętli nici
górnej wokół bębenka ze szpulką z nicią dolną w celu uzyskania przeplotu.
W pracy chwytacza wyróżnia się ruch roboczy i ruch jałowy. Podczas ruchu roboczego
ostrze chwytacza załapuje pętlę nici górnej i przeprowadza ją wokół bębenka.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Ruch jałowy to powrót chwytacza do pozycji wyjściowej.
Chwytacz z bębenkiem znajduje się pod płytą głowicy, bezpośrednio pod igielnicą z igłą.
Bębenek ze szpuleczką wkłada się do łożyska chwytacza.
Przed wypadnięciem bębenka z chwytacza zabezpiecza go zasuwka. Bębenek można
wyjąć z łożyska chwytacza dopiero po odchyleniu dz
wigni zasuwki.
Podciągacz nici  zadaniem mechanizmu jest podawanie nici górnej do chwytacza.
Odpowiednia długość nici zapewnia swobodne jej przejście wokół bębenka. Wprowadzenie
przeplecionych nici między zszywane warstwy materiału następuje podczas ruchu
podciągacza w górę.
Podciągacz nici znajduje się w części czołowej głowicy maszyny i ściśle współpracuje
z mechanizmem igielnicy, chwytaczem i regulatorem naprężenia.
Mechanizmy przesuwu materiału
Transporter materiału  zadaniem mechanizmu jest przesuwanie zszywanej warstwy
materiału po każdym wykonanym ściegu. W pracy transportera wyróżnia się ruch roboczy i
ruch jałowy. Podczas ruchu roboczego transportera tzw.  ząbki unoszą się ponad poziom
płytki ściegowej. Wykonują ruch do tyłu i przesuwają materiał. Ruch jałowy to obniżenie się
transportera pod płytkę ściegową i przesunięcie się do przodu.
a) położenie robocze b) położenie jałowe
Rys. 31. Transporter materiału: 1 ząbki transportea, 2  stopka dociskowa, 3  materiał, 4  płytka ściegowa
y
ródło: B. Tymolewska: Maszynoznawstwo odzieżowe, SOP Toruń 1998
Przesunięcie materiału przypadające na jeden tworzony ścieg nazywa się skokiem ściegu.
Ząbki transportera znajdują się bezpośrednio nad chwytaczem w wycięciu płytki ściegowej.
Stopka dociskowa ma zadanie docisnąć zszywane warstwy materiału do ząbków
transportera. Nacisk stopki na materiał powoduje sprężyna nawinięta na stalowy pręt. Stopka
może mieć różny kształt, zależnie od jej przeznaczenia, np. do wyszycia dziurek, do wszycia
zamka. Stopka dociskowa znajduje się w części czołowej głowicy maszyny.
Rys. 32. Stopka dociskowa: 1  wymienna stopka, 2  śruba mocująca, 3  pręt stopki, 4  sprężyna
y
ródło: B. Tymolewska: Maszynoznawstwo odzieżowe, SOP Toruń 1998
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Mechanizmy pomocnicze
Regulator naprężenia nici górnej znajduje się w części czołowej głowicy maszyny,
poniżej podciągacza nici. Działanie jego polega na dociskaniu nici górnej przez dwie tarczki,
których wzajemny docisk a tym samym naprężenie nici górnej są regulowane. Przez
pokręcenie nakrętki w prawo następuje zbliżenie tarcz i zwiększenie naprężenia nici.
Rys. 33. Regulator naprężenia nici górnej: 1  tarcza naprężacza, 2  nakrętka, 3  sprężyna dociskowa, 4  sprężyna kompensacyjna
y
ródło: B. Tymolewska: Maszynoznawstwo odzieżowe, SOP Toruń 1998
Regulator naprężenia nici dolnej znajduje się na bębenku. Jest to śruba i sprężynka
bębenka, spod której wyprowadzona jest nić. Przez pokręcanie śruby regulującej w prawo
następuje wzrost naprężenia nici, natomiast w lewo obniżenie naprężenia. Zasada taka sama,
jak podczas regulacji nici górnej.
W praktyce rzadko zachodzi konieczność regulowania naprężenia nici dolnej, gdyż
prawidłowy ścieg uzyskuje się przez właściwe naprężenie nici górnej.
Rys. 34. Regulator naprężenia nici dolnej: (1 sprężynka bębenka, 2  śruba regulująca)
y
ródło: B. Tymolewska: Maszynoznawstwo odzieżowe, SOP Toruń 1998
Urządzenie do nawijania nici zapewnia właściwe nawinięcie nici dolnej na szpulkę.
Sposób nawijania nici na szpuleczkę zależy od konstrukcji mechanizmu nawijacza..
Urządzenie może być umieszczone na części ramieniowej głowicy maszyny, na kolumnie lub
zamocowane na płycie stołu.
We wszystkich konstrukcjach prowadzenie nici przebiega ze szpulki poprzez prowadniki,
regulator szerokości nawoju, zaciskacz do szpulki bębenkowej. Rozpoczynając nawijanie
należy na szpulkę nawinąć ręcznie kilka zwojów nici, a następnie nasunąć szpulkę na wałek
nawijacza. Układ dociskowy zapewnia samoczynne wyłączenie się mechanizmu nawijacza z
chwilą nawinięcia pełnej szpulki. Działanie mechanizmu nawijacza odbywa się jednocześnie
z mechanizmem wału głównego.
Rys. 35. Urządzenie do nawijania nici: 1  nić, 2  regulator szerokości nawoju, 3  szpulka, 4  nawijacz,
5  zaciskacz nici, 6  obcinacz nici
y
ródło: B. Tymolewska: Maszynoznawstwo odzieżowe, SOP Toruń 1998
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Proces tworzenia ściegu stębnowego
Powstanie prawidłowego ściegu jest możliwe dzięki współdziałaniu wszystkich
mechanizmów maszyny. Pracę i współdziałanie mechanizmów charakteryzują cztery etapy
tworzenia ściegu stębnowego.
ETAP I (rys. 36a)
1) Wał główny wykonał obrót o 90�,
2) Igła umocowana w igielnicy rozpoczyna ruch w dół i zbliża się do materiału,
- chwytacz rozpoczyna ruch powrotny do punktu początkowego,
- podciągacz nici kończy zaciąganie poprzedniego ściegu wprowadzając obie nici
w środek zszywanych materiałów.
3) Transporter kończy przemieszczenie materiału i obniża się pod płytkę ściegową.
ETAP II (Rys. 36 b)
1) Wał główny wykonał obrót o 180�.
2) Igła przebija materiał i wprowadziła nić na spodnia stronę zszywanych warstw
materiałów, osiągnęła dolny punkt zwrotny,
- chwytacz wykonał ruch powrotny i znajduje się w początkowym momencie ruchu
wahadłowego,
- podciągacz podaje nić górną do igły.
3) Transporter obniżył się pod płytką ściegową i rozpoczyna ruch powrotny  ku szyjącemu .
ETAP III (Rys. 36 c)
1) Wał główny wykonała obrót o 270�
2) Igła rozpoczyna ruch w górę, opuszczając materiał pozostawia pętlę powstałą z nici
górnej,
- chwytacz załapuje pętlę nici górnej i przeprowadza ją wokół bębenka,
- podciągacz podaje nić górną do chwytacza.
3) Transporter zakończył ruch powrotny pod płytką ściegową i wznosi się w górę.
ETAP IV (Rys. 36 d)
1) Wał główny wykonał obrót o 360�.
2) Igła osiągnęła najwyższy, górny punkt zwrotny,
- chwytacz znajduje się w końcowym momencie ruchu wahadłowego, przerzucił pętlę
nici wokół bębenka,
- podciągacz rozpoczyna ruch w górę, podciągając za sobą nić górną i jednocześnie
dolną.
3) Transporter wyłania się ponad płytkę ściegową i rozpoczyna przesuwanie materiału.
UWAGA
Przez cały czas tworzenia ściegu stopka dociska zszywany materiał do ząbków
transportera. Regulatory naprężenia nici górnej i dolnej prawidłowo naprężają nici.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Rys. 36b
Rys. 36a
Rys. 36c
Rys. 36d
Rys. 36 a, b, c, d. Etapy tworzenia ściegu stębnowego
y
ródło: B. Tymolewska: Maszynoznawstwo odzieżowe, SOP Toruń 1998
Igły maszynowe
Igła maszynowa, zamocowana w igielnicy, jest podstawowym narzędziem w procesie
tworzenia ściegu.
Budowa igły
1) Uchwyt
2) Część robocza
a) rowek długi
b) rowek krótki
c) podcięcie
d) oczko
3) Ostrze
Rys. 37. Igła maszynowa
y
ródło: B. Tymolewska: Maszynoznawstwo odzieżowe, SOP Toruń 1998
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Uchwyt igły o przekroju okrągłym lub płaskim służy do zamocowania igły w igielnicy
Część robocza, tzn. trzon, jest częścią igły, która przechodzi przez materiał
i przeprowadza przez niego nitkę. Po obu stronach trzonu igły znajdują się podłużne rowki.
Mają one zadanie zmniejszyć tarcie nitki podczas jej przechodzenia przez materiał. Podcięcie
na igle od strony rowka krótkiego zapewnia dokładne wejście chwytacza w pętlę nici górnej.
Oczko igły służy do nawlekania nitki.
Ostrze igły ma za zadanie rozsunięcie włókien przeszywanego materiału. Ostrze
umożliwia przejście igły z nawleczoną nitką. Igła wykonana jest z drutu stalowego,
hartowana, niklowana i polerowana. Powinna być odporna na zginanie i nie podlegać
deformacjom. Powierzchnia igły musi być dobrze wygładzona, a jej ostrze zeszlifowane pod
odpowiednim kątem.
Numeracja igły to sposób oznaczenia jej grubości części roboczej. Grubość wyrażona jest
w milimetrach i mierzona w miejscach bez rowków. Numer metryczny igły oznacza
100-krotny wymiar grubości trzonu igły, np. Nm 70 oznacza, że mierzona średnica części
roboczej igły wynosi 0,70 mm
W odzieżownictwie stosujemy numerację igieł od Nm 60 do Nm 130.
Stosowane ostrza igieł:
- ostrze zaokrąglone (do materiałów włókienniczych)
- ostrze kuliste (do wyrobów gumowych, koronek)
- ostrze łopatkowe (do wyrobów ze skóry, skaju)
- ostrze wydłużone (do jedwabiu)
- ostrze ostre (do wykonywania ściegów ozdobnych)
Dobór igły i nici do materiału
Na prawidłowy ścieg maszynowy ma wpływ działanie mechanizmów oraz właściwy
dobór igieł i nici.
Przykłady doboru igieł i nici do szycia
Tabela 4. Dobór igieł i nici do materiału
Igły Numer nici Możliwość zastosowania
numer bawełniane jedwabne syntetyczne
60 80/3 200/3 140/3 Wyroby dziane
70 70/3 130/3 120/3 Bielizna
80 60/3 100/3 100/3 Wyroby dziane, pościel, bielizna
90 50/3 80/3 80/3 Konfekcja męska, trykotaż
100 40/3 60/3 60/3 Konfekcja damska i dziecięca
110 40/3 50/3 50/3 Odzież damska, męska i dziecięca
120 30/3 40/3 40/3 Gruba odzież damska i męska
130 24/3 30/3 30/3 Odzież ochronna, namioty
y
ródło: B. Tymolewska: Maszynoznawstwo odzieżowe, SOP Toruń 1998
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Obsługa maszyny
Nawlekanie nici górnej
1) założyć szpulkę nici na pręt na ramieniu
maszyny lub stojak,
2) nitkę przewlec przez otwory prowadników,
3) przeprowadzić nić pomiędzy tarczami
naprężacza i z tyłu za sprężynę naciągową,
4) przewlec nić przez otwór podciągacza nici,
5) przeprowadzić nić przez prowadnik na płycie
czołowej,
6) przeprowadzić nić przez prowadnik na
igielnicy,
7) przewlec nić przez oczko igły.
Rys. 38. Nawlekanie nici górnej
y
ródło: B. Tymolewska: Maszynoznawstwo
odzieżowe, SOP Toruń 1998
Nawlekanie nici dolnej
1) nawinąć równo nici na szpulkę bębenka,
2) włożyć szpulkę do bębenka tak, aby
odwijanie nici było zgodne z ruchem
wskazówek zegara,
3) wprowadzić nić w szczelinę pod sprężynę
naprężacza aż do wycięcia,
4) sprawdzić, czy nić odwija się swobodnie
stawiając lekki opór.
Rys. 39. Nawlekanie nici dolnej
y
ródło: B. Tymolewska: Maszynoznawstwo
odzieżowe, SOP Toruń 1998
Zakładanie i wyjmowanie bębenka
1) uchwycić bębenek i odchylić dz
wignię
zasuwki,
2) umieścić bębenek pod płytą ściegową
w łożysku chwytacza,
3) puścić dz
wignię i docisnąć bębenek
4) sprawdzić, czy nić swobodnie zwisa na
zewnątrz,
5) przy wyjmowaniu bębeneka odchylić
dz
wignię i lekko pociągając zdjąć go
z trzpienia chwytacza.
Rys. 40. Zakładanie lub wyjmowanie bębenka:
1  łożysko chwytacza, 2  dz
wignia zasuwki
y
ródło: B. Tymolewska: Maszynoznawstwo
odzieżowe, SOP Toruń 1998
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Przeciąganie nici dolnej
1) uchwycić koniec nici górnej,
2) wykonać jeden obrót kołem,
3) pociągnąć nić górną, wówczas nić dolna
wyjdzie ponad płytę ściegową,
4) obie nici przełożyć pod stopkę i skierować
do tyłu
Rys. 41. Przeciąganie nici dolnej: 1  nić górna,
2  nic dolna
y
ródło: B. Tymolewska: Maszynoznawstwo
odzieżowe, SOP Toruń 1998
Zamocowanie igły w igielnicy  wymiana igły
Zamocowanie igły należy wykonać przy igielnicy ustawionej w najwyższym położeniu
i opuszczonej stopce. Zwolnić śrubę mocującą, nową igłę wsunąć w uchwyt aż do oporu
i dokręcić śrubę mocującą. Przy zakładaniu igły należy pamiętać o takim ułożeniu jej
w igielnicy, aby rowek krótki i długi znajdował się we właściwym położeniu, zgodnie
z instrukcją.
Rys. 42. Zamocowanie igły w igielnicy 1  śruba mocująca, 2  igła, 3  uchwyt mocujący
y
ródło: B. Tymolewska: Maszynoznawstwo odzieżowe, SOP Toruń 1998
Konserwacja maszyn
Konserwacja ma na celu zapewnienie właściwych warunków pracy maszyny. Polega na
starannym i systematycznym czyszczeniu i smarowaniu maszyny. Konserwację maszyny
przeprowadza osoba obsługująca maszynę  za pomocą pędzelka, miękkiej szczotki i olejarki
 zgodnie z instrukcją.
Po skończonej pracy, czyszczeniu poddawane są mechanizmy stopki, chwytacza
i transportera, na których zbiera się najwięcej kurzu.
W zależności od rodzaju maszyny obowiązują określone zasady smarowania (olejenia),
które zawarte są w instrukcji.
UWAGA!
Nie wolno używać olejów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Uszkodzenia maszyn szwalniczych i powody ich powstawania
Tabela 5. Rodzaje uszkodzeń i powody ich powstawania
Rodzaj uszkodzenia Powód
Zrywanie nici
- z
le nawleczona nitka,
- resztki nici górnej znajdują się w chwytaczu,
- wyszczerbiony otwór w płycie ściegowej,
- mało trwała lub supełkowa nić,
- zbyt ostre brzegi igły.
Złamanie igły
- nić jest za gruba w stosunku do użytej igły,
- materiał odciąga igłę na bok, w wyniku czego nie trafia ona w otwór płytki
ściegowej,
- nawój nici jest zbyt ruchomy,
- igła jest krzywa i łamie ją chwytacz,
- zła jakość igły.
Nieregularność ściegu - złe zamocowanie igły,
- nieprawidłowy nawój nici dolnej,
- wygięcie igły,
- złe ustawienie chwytacza,
- nieprawidłowy dobór igły,
- nieprawidłowy transport materiału.
Nieprawidłowy transport - zbyt mały nacisk stopki,
materiału
- zakurzony lub zużyty transporter,
- zbyt niskie umieszczenie transportera, wskutek czego ząbki są schowane
w płytce ściegowej,
- nieprawidłowy dobór transportera.
Błędy w ruchach
- chwytacz nie chwyta nici, np. w wyniku błędnego doboru nici igły, nieprawidłowego
chwytacza
doboru igły, skrzywienia igły, nieprawidłowego ustawienia chwytacza,
nieprawidłowego nawleczenia nitki, nieprawidłowego zamocowania igły.
y
ródło: Krawiectwo Technologia (tłum. P. Samek). WSiP, Warszawa 1999
Nieprawidłowy przebieg wiązania ściegu
Tabela 6. Przyczyny nieprawidłowego wiązania ściegu i sposoby ich usuwania
Przyczyna uszkodzenia Sposób usunięcia uszkodzenia lub usterki
lub usterki
Niewłaściwy dobór igły i nici Należy dokonać odpowiedniego doboru numerów i gatunku nici do rodzaju
wykonywanej operacji szycia
Niewłaściwe naprężenie nici Napięcia nici górnej i dolnej należy tak wyregulować, aby wiązanie ściegu
następowało w środku zszywanej warstwy materiałów
Niewłaściwe zamocowanie igły Igłę należy zamocować w uchwycie tak, aby krótszy rowek przy uszku igły
w uchwycie miał prawidłowe położenie względem ostrza chwytacza
Niewłaściwe prowadzenie nici Prowadzenie nici musi być zgodne z instrukcją obsługi
górnej ze szpulki do uszka igły
Niewłaściwe wyprowadzenie Nić musi być wyprowadzona zgodnie z instrukcją, a bębenek prawidłowo
nici z bębenka i nieprawidłowe włożony do chwytacza
osadzenie go w chwytaczu
y
ródło: Białczak B.: Maszyny i urządzenia w przemyśle odzieżowym. WSiP, Warszawa 1999
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Maszyny specjalne
Tabela 7. Klasyfikacja maszyn specjalnych
Maszyny szwalnicze specjalne
- MASZYNY ST
BNOWE ZE SPECJALNYM TRANSPORTEM WARSTWY
MATERIAA
ÓW
- MASZYNY ST
BNOWE Z MECHANIZMEM ODKRAWAJ
CYM
- FASTRYGÓWKI
- MASZYNY ST
BNOWE DWUIGA
OWE
- MASZYNY ST
BNOWE ZYGZAKOWE
- MASZYNY A
AC
CUSZKOWE
- OBRZUCARKI
- MASZYNY SZYJ
CE ŚCIEGIEM NIEWIDOCZNYM
 PIKÓWKI
 PODSZYWARKI
- MASZYNY SZYJ
CE ŚCIEGIEM ZA
OŻONYM
- DZIURKARKI BIELIy
NIANE I ODZIEŻOWE
- GUZIKARKI
- RYGLÓWKI
- MASZYNY KUŚNIERSKIE
- ZGRZEWARKI
y
ródło: B. Białczak: Maszyny i urządzenia w przemyśle odzieżowym, WSiP Warszawa 1999
Obrzucarka
Jedną z wielu rodzajów maszyn specjalnych jest maszyna obrzucarka nazywana
overlockiem. Stosuje się ją do obrzucania elementów odzieży z różnych materiałów (tkanin,
dzianin, przędzin) oraz do wykonywania szwów łączących w odzieży z dzianin.
Ze względu na liczbę igieł i nici biorących udział w wiązaniu ściegów rozróżniamy:
1) overlock jednoigłowy, dwu- lub trzynitkowy.
2) overlock dwuigłowy, łącząco obrzucający,
Szew wykonany ściegiem obrzucającym z kilku nitek jest rozciągliwy. Równe brzegi
można uzyskać przy zastosowaniu odkrawaczy brzegów szwów.
Dużą trwałość ma ścieg łańcuszkowy obrzucający dwuigłowy czteronitkowy (401.503).
W odległości kilku milimetrów od ściegu obrzucającego tworzy się dodatkowy ścieg
łańcuszkowy dwunitkowy.
Najważniejsze mechanizmy w overlocku to: aparat nitkowy, mechanizm igłowy, mechanizm
chwytaczy (lewy i prawy), mechanizm przesuwu materiału, mechanizm odkrawacza.
Aparat nitkowy typu dz
wigniowego jest połączony z dz
wignią napędu odkrawacza
brzegu materiału. Odkrawacz pracuje na zasadzie nożyc i obcina brzeg materiału
bezpośrednio przed obrzuceniem.
Rys. 43. Overlock jednoigłowy 3  nitkowy ścieg obrzucający
y
ródło: B. Tymolewska: Maszynoznawstwo odzieżowe, SOP Toruń 1998
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Overlock jednoigłowy, 3-nitkowy klasy 504.
W produkcji odzieży duże zastosowanie ma overlock takiego typu.
Wiązanie ściegów łańcuszkowych, obrzucających odbywa się w następujących etapach:
ETAP I
Igła przeszła przez materiał i przeprowadziła
nitkę. Rozpoczyna ruch zwrotny  do góry,
wówczas powstaje pętla z nici prowadzonej
przez igłę.
Chwytacz lewy wchodzi w pętlę nici igły
Rys. 44. Etap I wiązania ściegu
i przeprowadza przez nią swoja nic.
y
ródło: B. Tymolewska: Maszynoznawstwo
Chwytacz prawy wykonuje ruch w kierunku odzieżowe, SOP Toruń 1998
igły.
ETAP II
Po wyjściu igły z materiału transporter wykonuje
ruch roboczy i przesuwa materiał.
Chwytacz prawy kontynuuje ruch w kierunku
igły i wchodzi w pętlę nici z lewego chwytacza.
Igła zbliża się do materiału i wchodzi w pętlę
Rys. 45. Etap II wiązania ściegu
nici prawego chwytacza.
y
ródło: B. Tymolewska: Maszynoznawstwo odzieżowe,
SOP Toruń 1998
Chwytacz lewy rozpoczyna ruch zwrotny.
ETAP III
Igła wchodzi w materiał i przytrzymuje pętle nici
z prawego chwytacza.
Chwytacz prawy rozpoczyna ruch zwrotny, pętla
z jego nici układa się na górnej krawędzi
materiału.
Chwytacz lewy kontynuuje ruch zwrotny z pętlą
Rys. 46. Etap III wiązania ściegu
nici igły.
y
ródło: B. Tymolewska: Maszynoznawstwo
odzieżowe, SOP Toruń 1998
ETAP IV
Chwytacz lewy i prawy cofają się i zaciągają
ścieg.
Igła przeprowadza nić na spodnią stronę
materiału.
Rys. 47. Etap IV wiązania ściegu
y
ródło: B. Tymolewska: Maszynoznawstwo
odzieżowe, SOP Toruń 1998
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania sprawdz
, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń?
1. Jaki znasz podział maszyn szwalniczych w zależności od zastosowania?
2. Jaki znasz podział maszyn szwalniczych ze względu na różne kryteria?
3. Wymień podstawowe części maszyn szwalniczych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
4. Jakie znasz mechanizmy maszyny stębnowej?
5. Na podstawie ilustracji opisz etapy procesu tworzenia ściegu?
6. Omów budowę igły maszynowej?
7. Jakie znasz numery igieł i czym kierujesz się przy wyborze igły?
8. Jak zakładamy nić górną do maszyny?
9. Jak zakładamy nić dolną do maszyny?
10. Jak konserwujemy maszynę?
11. Wymień najważniejsze mechanizmy wiązania ściegu w overlocku?
12. Do jakich operacji wykorzystujemy maszynę overlock?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj próbę szycia na papierze po liniach prostych, łamanych i falistych. Podczas
wykonywania tego ćwiczenia nie zakładaj nici na maszynę.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować przybory i materiały potrzebne do wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
3) sprawdzić maszynę szwalniczą pod względem bezpieczeństwa,
4) przygotować arkusz papieru o wymiarach A4,
5) wyrysować na papierze linie proste, łamane i faliste,
6) wykonać próbę szycia,
7) zaprezentować ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy
- maszyna stębnówka, arkusz papieru A4, wkrętak,
- instrukcje techniczne maszyny, instrukcje bhp, literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Twoim zadaniem jest prawidłowe przygotowanie maszyny stębnowej do wykonywania
operacji technologicznych. Wykonaj próbę szycia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić przybory i materiały potrzebne do wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
3) sprawdzić maszynę pod względem bezpieczeństwa,
4) wprowadzić nić górną,
5) wprowadzić nić dolną,
6) założyć igłę,
7) wykonać próbę przeszycia,
8) w razie złego wiązania nici wyregulować maszynę,
9) zaprezentować ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy
- maszyna stębnówka, nici, igły maszynowe, wkrętak, nożyczki,
- instrukcje techniczne maszyny, instrukcje bhp,
- literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Ćwiczenie 3
Przygotuj maszynę overlock 3-nitkowy do wykonania operacji obrzucania brzegu
materiału. Wprowadz
nici do chwytaczy i igły, wyreguluj ścieg i wykonaj próbę szycia. Dla
lepszego zobrazowania wiązania ściegu zastosuj trzy różne kolory nici.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić przybory i materiały potrzebne do wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
3) sprawdzić maszynę pod względem bezpieczeństwa,
4) założyć igłę,
5) doprowadzić nić przez prowadniki i naprężacz do chwytacza prawego, zgodnie
z instrukcją obsługi,
6) doprowadzić nić przez prowadniki i naprężacz do chwytacza lewego, zgodnie
z instrukcją obsługi,
7) wprowadzić nić przez prowadniki i naprężacz do igły zgodnie z instrukcją obsługi,
8) wykonać próbę przeszycia,
9) w razie złego wiązania nici wyregulować maszynę,
10) zaprezentować ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy
- maszyna overlock,
- nici 3 szpulki różnego koloru, igły do overlocka, wkrętak, nożyczki,
- instrukcje techniczne maszyny, instrukcje bhp, literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 4
Otrzymałeś trzy próbki materiałów odzieżowych: bawełniany teksas, wiskozową
podszewkę i bawełniane płótno. Dobierz odpowiednią igłę i nici do przeszycia tych
materiałów. Wykonaj próbę szycia na maszynie stębnowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić przybory i materiały potrzebne do wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
3) sprawdzić maszynę pod względem bezpieczeństwa,
4) dobrać igłę i nici do teksasu (igła nr 110 120 i bardzo mocne nici do szycia
maszynowego),
5) założyć nici i igłę,
6) dokonać próby przeszycia (w razie złego wiązania ustawić),
7) dobrać igłę i nici do podszewki wiskozowej (igła nr 70 80 i mocne nici do szycia
maszynowego ),
8) założyć nici i igłę,
9) dokonać próby przeszycia (w razie złego wiązania poprawić),
10) dobrać igłę i nici do płótna (igła nr 90 i nici do szycia maszynowego),
11) założyć nici i igłę,
12) dokonać próby przeszycia (w razie złego wiązania ustawić),
13) zaprezentować pracę.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Wyposażenie stanowiska pracy
- maszyna stębnówka,
- ścinki dżinsu, podszewki i płótna, różnego rodzaju wytrzymałości nici maszynowe
- wkrętak, nożyczki
- instrukcje techniczne maszyny, instrukcje bhp, literatura z rozdziału 6
Ćwiczenie 5
Otrzymałeś próbkę materiału z nieprawidłowo związanym ściegiem. Rozpoznaj błąd
i ustaw maszynę stębnową.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić przybory i materiały potrzebne do wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
3) sprawdzić maszynę pod względem bezpieczeństwa,
4) rozpoznać rodzaj błędu,
5) wyregulować maszynę,
6) dokonać próby szycia maszyny,
7) zaprezentować zadanie i powiedzieć o przyczynie usterki.
Wyposażenie stanowiska pracy
- maszyna stębnówka,
- ścinki materiałów, nici,
- wkrętak, nożyczki, igły,
- instrukcje techniczne maszyny, instrukcje bhp, literatura z rozdziału 6.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz Tak Nie
1) Dokonać podziału maszyn w zależności od ich zastosowania?
j j
2) Dokonać podziału maszyn szwalniczych ze względu na różne kryteria?
j j
3) Wymienić mechanizmy maszyny szwalniczej?
j j
4) Opisać proces tworzenia ściegu stębnowego?
j j
5) Dobrać igłę do materiału?
j j
6) Wymienić igłę w maszynie?
j j
7) Założyć nić górną w maszynie stębnowej?
j j
8) Założyć nić dolną w maszynie stębnowej?
j j
9) Wyregulować maszynę stębnową?
j j
10) Czy potrafisz szyć na maszynie stębnowej?
j j
11) Czy potrafisz obsłużyć maszynę overlock?
j j
12) Czy potrafisz szyć na maszynie overlock?
j j
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
4.4. Rodzaje szwów technologicznych
4.4.1. Materiał nauczania
Szew to miejsce złączenia dwóch lub więcej krawędzi wykrojów elementów
odzieżowych za pomocą połączeń nitkowych i innych.
Klasyfikacja i oznaczenia
Szwy dzielimy na 8 klas, w zależności od minimalnej liczby elementów wchodzących
w skład szwu oraz sposobu ich ułożenia względem linii przeszycia (łączenia)
Tabela 8. Klasyfikacja szwów
Elementy
KLASA
1 2 3 4 5 6 7 8
-
2 lub 1 lub 1 lub
więcej więcej więcej
0 lub 1 1
więcej
1 lub -
więcej
-
1 lub
więcej
- - - - - -
0 lub 0 lub 1 lub 0 lub 0 lub - 1 lub 1 lub
więcej więcej więcej więcej więcej więcej więcej
Minimalna 2 lub 2 lub 2 lub 2 lub 1 lub 1 2 lub 1 lub
liczba więcej więcej więcej więcej więcej więcej więcej
elementów
Ułożenie
elementów
y
ródło: PN-83/P-84501
Według PN każdy szew oznaczony jest symbolem
pięciocyfrowym.
5. 31. 05.
Cyfra pierwsza (1 do 8) określają C yfry czw arta i piąta (01 do 99) określają
klasę szwu różnice w nakłuciu igły lub jej przechodzeniu
przez materiał oraz/lub lustrzane odbicie
ułożenia elem entu
C yfra druga i trzecia (01 do 99) określają różnice w ułożeniu
elementu
Rys. 48. Wyjaśnienie symbolu szwu
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek. Techniki szycia odzieży. SOP Toruń 1995
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
poziomej
w tej samej
płaszczyz
nie
1+1 lub więcej
Wyżej wymieniony symbol pięciocyfrowy jest oznaczeniem szwu nitkowego, który
zaliczany jest do szwów łączących  nakładanych.
W przypadku zastąpienia szwu nitkowego szwem klejonym lub zgrzewanym, pozostaje
oznaczenie pierwszych trzech cyfr a dalej uzupełnia się dodatkowo litera k  klejony lub z 
zgrzewany, np.: 1.06.k  oznaczenie szwu klejonego; 2.01.z  oznaczenie szwu zgrzewanego
Szwy wykreśla się graficznie, przedstawiając warstwy materiału i sposób łączenia.
Zasady przyjęte przy graficznym wykreślaniu poszczególnych typów szwów są następujące:
- na rysunkach przedstawia się tylko minimalną liczbę elementów potrzebnych do
utworzenia szwu,
- warstwy materiału oznacza się grubą linią
- krawędz
elementu o szerokości nieograniczonej oznacza się linią falistą
- krawędz
elementu o szerokości ograniczonej oznacza się linia prostą cienką
- miejsce nakłucia lub przejścia igły przez materiał oznacza się kreską pionową, prostą
Ze względu na przeznaczenie szwy dzieli się na : Rys. 49
- łączące, za pomocą których są połączone warstwy wykrojów jednego lub więcej
elementów odzieżowych. Do tej grupy należą szwy: bieliz
niane, francuskie, nakładane,
stykowe, wpuszczane, zwykłe, zakładkowe, szczypankowe;
- brzegowe, stanowiące wykończenie krawędzi wykrojów elementów odzieżowych lub
wykrojów odzieżowych. Do tej grupy należą szwy: lamujące, obrębiające, obrzucające,
wykończające.
Rys. 49. Podział szwów ze względu na przeznaczenie  graficzny zapis
y
ródło: Z. Parafianowicz   Szkolny słownik odzieżowy . WSiP, Warszawa 1999
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Ze względu na sposób łączenia wyróżnia się szwy: szyte, klejone, zgrzewane.
Ze względu na umiejscowienie w wyrobie odzieżowym szwy dzielimy:
- umiejscowione na górnej części ciała
1) szew środkowy tyłu,
2) szew boczny,
3) szew boczka,
4) szew barkowy,
5) szew pachowy,
6) szew kołnierza,
7) kozerka.
Rys. 50. Szwy umiejscowione w wyrobach na górna część ciał
y
ródło: Z. Parafianowicz: Szkolny słownik odzieżowy. WSiP, Warszawa 1999
 umiejscowione w rękawie
1) szew przedni rękawa,
2) szew tylny rękawa,
3) szew zewnętrzny rękawa,
4) szew wewnętrzny rękawa.
Rys. 51. Szwy umiejscowione w rękawie
y
ródło: Z. Parafianowicz: Szkolny słownik odzieżowy. WSiP, Warszawa 1999
 umiejscowione na dolnej części ciała
1) szew boczny
(zewnętrzny),
2) szew wewnętrzny,
3) szew środkowy przodu,
4) szew środkowy tyłu,
5) szew paska.
Rys. 52. Szwy umiejscowione w wyrobach na dolną część ciała
y
ródło: Z. Parafianowicz: Szkolny słownik odzieżowy. WSiP, Warszawa 1999
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
Szwy łączące
Szew bieliz
niany
- ułóż materiał prawą stroną do prawej i wysuń dolny brzeg na szer. 0,5 cm,
- przeszyj maszyną na szer. 0,5 cm od brzegu górnego,
- rozłóż materiał na płasko i zaprasuj zeszycie w stronę mniejszego dodania,
- podwiń wysunięty brzeg,
- przestębnuj wzdłuż linii załamania brzegu.
Rys. 53. Szew bieliz
niany
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek: Techniki szycia odzieży. SOP Toruń 1995
Szew francuski
- złóż brzegi materiału równo lewą stroną do lewej,
- przeszyj maszynowo pierwszy raz na szer. 0,3 cm od brzegów,
- odwróć materiał i sprasuj krawędz
zeszycia,
- przeszyj maszyną drugi raz od strony lewej na szer. 0,5 cm.
Rys. 54. Szew francuski
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek: Techniki szycia odzieży. SOP Toruń 1995
Szew nakładany
- załóż brzeg materiału do lewej strony na szer. 1,5  2,0 cm,
- nałóż na drugą warstwę materiału na szer. złożenia,
- przestębnuj po prawej stronie na szer. 0,5  1,0 cm od krawędzi załamania,
- wykończ brzegi razem maszynowo lub ręcznie.
Rys. 55. Szew nakładany
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek: Techniki szycia odzieży. SOP Toruń 1995
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
Szew wpuszczany
- złóż trzy warstwy materiału; prawa do prawej strony i prawa do strony lewej,
- przeszyj maszyną na szer. 0,5 cm,
- odwróć zewnętrzne warstwy w przeciwny kierunek (szew znajduje się w środku między
zewnętrznymi warstwami).
Rys. 56. Szew wpuszczany
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek: Techniki szycia odzieży. SOP Toruń 1995
Szew zwykły zaprasowany
- złóż brzegi materiału prawą stroną do prawej,
- przeszyj maszyną na szer. 1,5  2,0 cm,
- zaprasuj zszycie,
- strzępiące brzegi wykończ maszynowo.
Szew zwykły rozprasowany
- złóż brzegi materiału prawą stroną do prawej,
- przeszyj maszyną na szer. 1,5  2,0 cm,
- rozprasuj zszycie,
- strzępiące brzegi wykończ maszynowo.
Rys. 57. Szew zwykły b) rozprasowany, c) zaprasowany
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek: Techniki szycia odzieży. SOP Toruń 1995
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
Zakładki i szczypanki
Zakładka - to płasko leżąca, zaszyta, jednostronna fałdka o różnej szerokości
Szczypanka - to złożenie materiału zastębnowane w minimalnej odległości od krawędzi
Kolejność szycia
- oznacz linie szczypanki lub zakładki,
- złóż po linii oznaczonej lewą stroną materiału do lewej,
- przeszyj maszyną na określoną szerokość,
- sprasuj zakładki na jedną stronę, a szczypanki rozprasuj na kancie żelazka.
Rys. 58. a) zakładka, b) szczypanka
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek: Techniki szycia odzieży. SOP Toruń 1995
Szwy brzegowe
Szew obrębiający
- strzępiący się brzeg materiału załóż do lewej strony na szer. 0,5 cm,
- załóż drugi raz na szer. 0,6  0,7 cm,
- przestębnuj wzdłuż pierwszego załamania materiału.
Rys. 59. Szew obrębiający
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek: Techniki szycia odzieży. SOP Toruń 1995
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
Szew lamujący
Obszycie brzegu materiału z obu stron pliską lub tasiemką nazywamy lamowaniem.
Lamowanie służy do wykończenia odzieży od strony zewnętrznej i wewnętrznej po liniach
prostych i owalnych. Lamówkę kroi się w postaci pliski skośnej. Pliska skośna powinna być
dwa razy szersza od szerokości lamówki + dodanie na przyszycie i wykończenie.
Kolejność czynności przy lamowaniu:
- przyszyj brzeg pliski skośnej na szer. 0,4 cm,
- przewiń pliskę na drugą stronę odkładając szew,
- podwiń brzeg pliski tak, aby powstał rulonik na szer. 0,5 cm,
- przestębnuj przy podwiniętym brzegu (lub podszyj kryto do przeszycia maszynowego).
Rys. 60. Szew lamujący, lamowanie pliską skośną: a) przyszycie, b) odwrócenie,
c) podwinięcie brzegu i przestębnowanie
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek. Techniki szycia odzieży. SOP Toruń 1995
Lamówkę można przyszyć za pomocą przyrządu pomocniczego  lamownika , który
pomaga zeszyć równocześnie z obu stron. Do lamowania można wykorzystać również
pasmanteryjną pliskę skośną.
4.4.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Podaj definicję szwu.
2. Jakie znasz szwy łączące?
3. Jakie znasz szwy brzegowe?
4. Na ile klas zgodnie z PN dzielimy szwy?
5. Jak dzielimy szwy ze względu na umiejscowienie w wyrobie?
6. Podaj kolejność szycia szwu zwykłego rozprasowanego.
7. Co to jest zakładka?
8. Co to jest szczypanka?
9. Co to jest lamowanie?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na próbnikach wykonaj szwy łączące i brzegowe poznane w materiale nauczania. Do
każdego próbnika dołącz kartkę z nazwą szwu i zapisem graficznym szwu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
3) założyć nici dobrane do materiału i wykonać próbę przeszycia na maszynie,
4) wykroić 17 próbników o wymiarach 15 x 10,
5) wykonać szwy łączące (bieliz
niany, francuski, nakładany, stykowy, wpuszczany, zwykły
rozprasowany i zaprasowany, zakładkowy, szczypankowy,
6) wykonać szwy brzegowe: obrębiający i lamujący,
7) uprasować próbniki,
8) dołączyć kartę z opisem,
9) zaprezentować ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy
- maszyna stębnowa i overlock,
- narzędzia i przybory do prasowania,
- nici, igły, wkrętak, nożyczki, przybory do szycia ręcznego,
- zestaw Polskich Norm, katalogi i wzorniki szwów maszynowych.
Ćwiczenie 2
Wykonaj szew maszynowy według podanego zapisu graficznego
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
3) założyć nici dobrane do materiału i wykonać próbę przeszycia na maszynie,
4) wykroić dwa próbniki 15 x 10 cm,
5) obrzucić na overlocku brzegi próbnika,
6) wykonać szew zwykły rozprasowany,
7) rozprasować szew,
8) zaprezentować ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy
- maszyny: stebnówka, overlock, stanowisko prasowalnicze,
- narzędzia i przybory do szycia maszynowego i ręcznego,
- zestaw Polskich Norm, katalogi i wzorniki szwów maszynowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
Ćwiczenie 3
Wskaż zastosowanie lamówek w wyrobach odzieżowych. Wyszukaj w żurnalach
ilustracje i wklej do zeszytu przedmiotowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
3) zapisać w zeszycie: gdzie znajduje zastosowanie lamówka
4) wyszukać w żurnalach ilustracje przedstawiające zastosowanie lamówki i wkleić je
do zeszytu,
5) zaprezentować ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy
- żurnale, czasopisma lub inne broszurki przedstawiające wyroby odzieżowe (dziecięce,
damskie, bieliznę stołową i pościelową itp.),
- nożyczki, klej.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz Tak Nie
1. Zdefiniować pojęcie szwu odzieżowego?
j j
2. Wymienić szwy łączące?
j j
3. Wymienić szwy brzeżne?
j j
4. Podać nazwy szwu ze względu na ich umiejscowienie w wyrobie?
j j
5. Wykonać szwy łączące?
j j
6. Wykonać szwy brzeżne?
j j
7. Narysować symbole graficzne szwów?
j j
8. Czytać symbole graficzne szwów?
j j
9. Zastosować szwy odzieżowe?
j j
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
4.5. Rodzaje węzłów technologicznych
4.5.1. Materiał nauczania
Węzeł technologiczny to miejsce połączenia kilku wykrojów elementów odzieżowych za
pomocą szwów.
Aby prawidłowo wykonać węzeł technologiczny należy posiadać umiejętność
odczytywania rysunku modelowego wyrobu, jak również umiejętność czytania rysunku
instruktażowego obróbki technologicznej. Rysunek instruktażowy obróbki technologicznej
informuje nas o sposobie wykonania danej sztuki odzieży lub jej elementu. Naniesione na
rysunek symboliczne oznaczenia zabiegów oraz symbole rysunkowe ściegów
i szwów zawierają Polskie Normy: PN-83/P-84501 (szwy) i PN-83/P-84502 (ściegi).
W tabeli przedstawiono symbole oznaczeń stosowanych przy sporządzaniu rysunków
instruktażowych, objaśniono je i określono ich zastosowanie.
Graficzne opracowanie dyspozycji technologicznych w konfekcjonowaniu odzieży
Tabela 9. Symbole budowy i obróbki stosowane w graficznych zapisach
Lp. Symbol Określenie symbolu Przykład zastosowania
Widok Przekrój
SYMBOLE BUDOWY
1. Ścieg czółenkowy (główka
oznacza wejście igły w materiał)
2. Ścieg łańcuszkowy dwunitkowy
(kreski oznaczają wejście igły
w materiał)
3.
Ścieg obrzucający, trzynitkowy
4.
Dziurka bieliz
niana
5.
Rygielek
6.
Zapięcie guzika
7.
Połączenie z wkładem kolejowym
8.
Element strona materiału
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
9.
Prawa strona materiału
10.
Urwanie materiału (na przekroju)
SYMBOLE OBRÓBKI
1.
Operacja szycia
i  numer operacji
2. Operacja termiczna
i  numer operacji
t  prasowanie
k  klejenie
3.
Operacja innego typu
4. Znaczenie (od szablonu
odrysowuje się krawędz

oznaczoną punktami)
5. Odcinanie wszystkich warstw.
Nacinanie
6.
Wywracanie
7.
Prasowanie
8.
Kierunek szycia
9.
Zamocowanie
y
ródło: Opracowania Politechniki A
ódzkiej  odzieżownictwo
Poniżej przedstawiono najczęściej wykonywane, podczas trwania nauki węzły
technologiczne. Wybrane asortymenty odzieżowe to spódnica i bluzka.
Spódnica
Spódnica  część wierzchniego dolnego ubioru dziewczęcego i damskiego (od talii do
dołu), noszonego do bluzki, swetra, żakietu lub wdzianka.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
Obróbka techniczno-technologiczna i przykładowe rodzaje węzłów technologicznych
występujące w spódnicach
1) Przeszycie zaszewek  (operacja)
Rys. 61. Przeszycie zaszewki
y
ródło: opracowanie własne
2) Wszycie zamka błyskawicznego (węzeł)
a) doszycie zamka asymetrycznie
Przekroje
Rys. 62. Wszycie zamka asymetrycznie
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek. Techniki szycia odzieży. SOP Toruń 1995
b) doszycie zamka symetrycznie
Przekroje
Rys. 63. Wszycie zamka asymetrycznie
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek. Techniki szycia odzieży. SOP Toruń 1995
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
3) Zszywanie boków spódnicy  (operacja)
Rys. 64. Zszycie boku spódnicy
y
ródło: opracowanie własne
4) Wszywanie paska  (węzeł)
Rys. 65. Podklejenie paska flizeliną i sprasowanie go na pół
y
ródło: opracowanie własne
a) wszycie paska maszyną i podszycie ręczne
Rys. 66. Fastrygowanie paska do linii talii i przestębnowanie
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek. Techniki szycia odzieży. SOP Toruń 1995
Rys. 67. Doszycie ręczne paska do spodniej strony
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek. Techniki szycia odzieży. SOP Toruń 1995
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
b) wszycie paska maszyną i stębnowanie w szwie
1) Przyłóż wierzch paska prawą stroną
materiału do prawej strony spódnicy
i przeszyj maszyną na szer. 0,5-0,7 cm,
2) Odwróć pasek do góry i sprasuj szew, zeszyj
końce paska,
3) Nałóż spodnią część paska na szew,
4) Przestębnuj pasek po stronie wierzchniej
w szwie.
Rys. 68. Wszycie paska maszyną i stębnowanie w szwie
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek. Techniki szycia odzieży. SOP Toruń 1995
c) wszycie paska maszyną 2 razy
1) Przeszyj brzeg paska do wewnętrznej strony
spódnicy na szer. 0,7 cm,
2) Odwróć pasek do góry i sprasuj szew na
pasek, zszyj końce paska,
3) Podwiń brzeg wierzchniej części paska na
szer. 0,5,
4) Nałóż krawędz
paska na stębnówkę,
5) Przestębnuj wzdłuż krawędzi.
Rys. 69. Wszycie paska maszyną dwa razy
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek. Techniki szycia odzieży. SOP Toruń 1995
d) wszycie paska do spódnicy z podszewką
Rys. 70. Wszycie paska do spódnicy z podszewką  wszywanie paska
Rys. 71. Wszycie paska do spódnicy z podszewką  pasek po wszyciu
y
ródło: rys.75 i 76: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek. Techniki szycia odzieży. SOP Toruń 1995
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
5) Wykończenie dołu spódnicy  (operacja)
a) obręb przeszyty maszyną
Rys. 72. Obręb przeszyty maszyną
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek. Techniki szycia odzieży. SOP Toruń 1995
b) obręb wykończony overlockiem i podszyty ręcznie
Rys. 73. Obręb wykończony overlockiem i podszyty ręcznie
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek. Techniki szycia odzieży. SOP Toruń 1995
6. Wykonanie zapięcia w pasku  (operacja)
Rys. 74. Wykonanie zapięcia w pasku przekrój A-A  dziurka; B-B guzik
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek. Techniki szycia odzieży. SOP Toruń 1995
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
Bluzka
Bluzka  górna część ubioru damskiego, dziewczęcego lub dziecięcego noszona do
spódnicy lub spodni. Na stale pojawiła się w ubiorze pod koniec XIX w.
Elementy bluzki
Kołnierz  podstawowy element montażowy wyrobu odzieżowego okrywającego górną
część ciała, będący zarówno wykończeniem wykroju szyi, jak i elementem dekoracyjnym.
Składa się z wierzchniego i spodniego kołnierza, zwanego podkołnierzem. Rozróżnia się:
- kołnierze leżące  odsłaniające szyję,
- kołnierze stojące  zakrywające szyję dookoła,
- kołnierze wykładane  stojące z tyłu i płasko leżące z przodu; dzielą się na podgrupy:
z odcinaną stójką i tworzące całość ze stójką.
Przykładowe rodzaje węzłów technologicznych występujących w bluzkach
1) Wykonanie zapięcia
a) zapięcie wykończone plisą doszywaną
Rys. 75. Zapięcie w bluzce wykończone plisą doszywaną
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek. Techniki szycia odzieży. SOP Toruń 1995
b) zapięcie polo
Rys. 76. Zapięcie polo
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek. Techniki szycia odzieży. SOP Toruń 1995
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
2) Uszycie kołnierza
c) kołnierz leżący
1) Spodnią lub wierzchnią część kołnierza
wzmocnij wkładem klejowym
2) Złóż część spodnią z wierzchnią prawą stroną
materiału do prawej.
3) Zszyj maszyną dookoła według przymiaru (lub
formy) po stronie spodniego kołnierza.
4) Wyrównaj i ponacinaj szew.
5) Odwróć i zafastryguj krawędz
kołnierza,
sprasuj żelazkiem.
Rys. 77 Kołnierz leżący i półstojący
b) kołnierz na stójce
1) Wzmocnij jedną lub obie stójki wkładem
klejowym.
2) Przyłóż stójki do dolnego brzegu kołnierza
z dwóch stron prawą stroną materiału do
prawej.
3) Przyszyj maszyną na szer. 0,5 cm.
4) Odwróć stójkę i sprasuj.
Rys. 78. Kołnierz stojący- etapy wykonywania kołnierza (1/2 długości)
y
ródło: Rys.86 i87 : E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek: Techniki szycia odzieży. SOP Toruń 1995
3) Wszycie kołnierza
a) wszycie kołnierza ze stójką
1) kołnierz wierzchni przypnij do
podkroju szyi łącznie z obłożeniem
od wewnętrznej strony bluzki, od
jednej krawędzi przodu do drugiej.
2) Przyszyj maszyną na szer. 0,6 cm.
3) Podwiń kołnierz spodni na szer.
0,5 cm i nakryj przyszycie.
4) Przestębnuj wzdłuż złamanej
krawędzi kołnierza spodniego
Rys. 79. Wszycie kołnierz ze stójką a) stębnowanie od strony spodniej, b) stębnowany od strony wierzchniej
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek :Techniki szycia odzieży. SOP Toruń 1995
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
b) wszycie kołnierza konfekcyjnie
Rys. 80. Wszycie kołnierza do bluzki konfekcyjnie
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek :Techniki szycia odzieży. SOP Toruń 1995
Rękawy
Rękaw  podstawowy element montażowy wyrobu odzieżowego okrywający kończynę
górną. Rękaw jest zróżnicowany pod względem formy plastycznej, liczby części składowych
oraz sposobu wszycia do pachy. Składa się z części wierzchniej i spodniej lub części
przedniej i tylnej.
Rękaw z główką  rękaw, którego górna wierzchnia część (zwana główką rękawa) ma
zaokrąglony kształt; wszywany do pachy o owalnym wykroju. Ze względu na kształt
i zastosowanie rozróżnia się rękaw z główką: marynarkowy, półkoszulowy, koszulowy. Ze
względu na liczbę części składowych rozróżnia się rękaw z główką:
- jednoczęściowy  ze szwem wewnętrznym lub szwem tylnym,
- dwuczęściowy  ze szwem przednim i tylnym lub zewnętrznym i wewnętrznym,
- trzyczęściowy  ze szwem zewnętrznym, przednim i tylnym.
Wszycie rękawów: aby wykonać tę operację należy mieć przygotowane:
Rękaw  uszyty i wyprasowany, oznaczony środek główki (jeżeli ma być marszczony, to
główkę należy zmarszczyć). Pacha  wyrównana.
Wpinanie rękawa: wszystkie czynności wykonuje się po stronie rękawa od wewnętrznej
strony bluzki.
1) Środek główki rękawa przypnij na szew barkowy prawą strona materiału do prawej.
2) Upnij główkę rękawa od linii barku w jedną i drugą stronę do połowy głębokości pachy 
lekko wdając główkę.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57
3) Sprawdzaj układaną główkę rękawa na dłoni, czy jest dobrze naddana oraz czy równo
opada.
4) Przypnij dalszą część rękawa do dolnej części pachy  równo, tak jak podkrój rękawa się
układa.
5) Sprawdz
całość upięcia.
6) Fastryguj po upiętych szpilkach na szer. 1 1,5 cm.
Rodzaje węzłów technologicznych występujących w rękawach
1. Wszycie rękawa jednoczęściowego z główką
1) Wykonaj szew zwykły obok
fastrygi po stronie rękawa,
rozpocznij od połowy głębokości
pachy w dół  naokoło, powtórz
przeszycie pachy na dole i zakończ
szycie w połowie głębokości
z drugiej strony pachy.
2) Brzegi zszycia wykończ razem 
overlockiem.
Rys. 81 . Wszycie rękawa: a) przypięcie środka główki na szew ramieniowy, b) upinanie główki, c)rękawa po
wszyciu i wykończeniu od wewnątrz
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek. Techniki szycia odzieży. SOP Toruń 1995
2) Wykończenie dołu rękawa
a) rozporek wykończony obsadzeniem
Rys. 82. Wykończenie rozporka w rękawie obsadzeniem
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek. Techniki szycia odzieży. SOP Toruń 1995
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
58
b) rozporek wykończony listewką
Rys. 83. Wykończenie rozporka listewką
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek. Techniki szycia odzieży. SOP Toruń 1995
3) Montaż rękawa z mankietem
a) wszycie mankietu maszyną dwa razy
Rys. 84. Wykończenie dołu rękawa mankietem wszytym dwa razy na maszynie
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek. Techniki szycia odzieży. SOP Toruń 1995
b) wszycie mankietu konfekcyjnie
Rys. 85. Wykończenie dołu rękawa mankietem wszytym konfekcyjnie
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skrawek. Techniki szycia odzieży. SOP Toruń 1995
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
59
4.5.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania sprawdz
, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest węzeł technologiczny?
2. Wymień trzy przykładowe rodzaje węzłów technologicznych.
3. Wymień kolejność czynności przy wykonywaniu węzła technologicznego- wszycie paska
do spódnicy maszyną dwa razy.
4. Wymień kolejność czynności przy wykonywaniu węzła technologicznego  wszycie
rękawów.
5. Jaką linią rysujemy na przekrojach widoczne krawędzie materiału.
6. Jaką linia rysujemy na przekrojach miejscowe urwania.
7. Narysuj symbol ściegu czółenkowego.
8. Narysuj symbol ściegu obrzucającego
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
W kopercie znajdują się karteczki z graficznym zapisem węzłów technologicznych
różnych wyrobów odzieżowych. Rozpoznaj dane węzły technologiczne na podstawie
rysunków i nazwij je.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
3) wyjąć z koperty ilustracje i dokładnie się im przyjrzeć,
4) nazwać węzeł wszycia paska, wszycia rękawa, wszycia kołnierza, naszycia kieszeni
nakładanej,
5) podpisać węzły,
6) zaprezentować ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy
- koperty z ilustracjami węzłów,
- katalogi i wzorniki szwów, zestaw Polskich Norm,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Uszyj spódnicę damską podstawową na własne wymiary według graficznego schematu
połączeń elementów wyrobów odzieżowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
3) zaplanować kolejność czynności,
4) przeczytać graficzny zapis dyspozycji produkcyjnych,
5) uszyć spódnicę,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
60
6) zaprezentować wyrób.
Wyposażenie stanowiska pracy
- maszyna stębnówka, overlock, stanowisko prasowalnicze,
- materiał i dodatki,
- narzędzia i przybory do szycia ręcznego i maszynowego,
- dokumentacja techniczno technologiczna spódnicy podstawowej, PN.
Ćwiczenie 3
Uszyj bluzkę damska koszulową na własne wymiary według graficznego schematu
połączeń elementów wyrobów odzieżowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
3) zaplanować kolejność czynności,
4) przeczytać graficzny zapis dyspozycji produkcyjnych,
5) uszyć bluzkę,
6) zaprezentować wyrób.
Wyposażenie stanowiska pracy
- maszyna stębnówka, overlock, stanowisko prasowalnicze,
- materiał i dodatki,
- narzędzia i przybory do szycia ręcznego i maszynowego,
- dokumentacja techniczno technologiczna spódnicy podstawowej, PN.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz Tak Nie
1) Podać definicje węzła technologicznego?
j j
2) Wymienić sześć przykładowych węzłów technologicznych?
j j
3) Podać kolejność czynności przy wszyciu paska do spódnicy dwa razy?
j j
4) Czytać graficzne symbole stosowane na rysunkach technologicznych
j j
odzieży?
5) Rysować przekroje węzłów?
j j
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
61
4.6. Narzędzia i przybory do obróbki termicznej
4.6.1. Materiał nauczania
Prasowanie jest to działanie temperatury, ciężaru żelazka i wilgoci na materiał w celu
wygładzenia i utrwalenia kształtu wyrobu odzieżowego.
Prasowanie jest również rozumiane jako obróbka parowo-cieplna odzieży, na którą działa
temperatura, para, ciśnienie i czas.
RODZAJE PRASOWANIA
Prasowanie ręczne Prasowanie mechaniczne Naparowywanie tkanin
(żelazko) (prasy prasowalnicze) (dekatyzowanie  wykurczanie)
na sucho na mokro
zwilżanie materiału za pomocą zaparzaczki
Maszyny i urządzenia służące do prasowania dzielimy na:
żelazka ręczne maszyny prasowalnicze
- żelazka elektryczne - prasy parowe
- żelazka elektryczno-parowe - prasy elektryczne
- żelazka parowe - prasy elektryczno-parowe
- pneumatyczne stoły prasowalnicze
- manekiny prasowalnicze
- agregaty prasowalnicze
Prasowanie ręczne
Wybór odpowiedniego rodzaju prasowania ręcznego przy pomocy żelazka, uzależniony
jest głównie od rodzaju włókna w materiale, z którego szyjemy wyrób odzieżowy.
Stanowisko prasowania ręcznego wyposażone jest w odpowiednie narzędzia i przybory:
- żelazka o różnej budowie i ciężarze, od elektrycznego do parowego z nakładką teflonową,
i ciężarze od 1,5 kG do 10,0 kG,
- stół nakryty kocem i prześcieradłem lnianym,
- deska i rękawnik,
- poduszki duże i małe,
- prasulce o różnych kształtach,
- zaparzaczka i pędzel do zwilżania materiału,
- miska z wodą.
Żelazko należy użytkować zgodnie z instrukcją i przestrzegać przepisów BHP.
Bardzo ważnym czynnikiem jest dobór odpowiedniej temperatury żelazka. Zbyt wysoka
temperatura żelazka, może zniszczyć lub przypalić materiał.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
62
W żelazkach z termoregulatorem można nastawić odpowiednią temperaturę potrzebną do
obróbki. Granice temperatur dla różnego rodzaju włókien przedstawione są niżej.
Tabela 10. Dopuszczalne temperatury żelazka
RODZAJ WA
ÓKNA TEMPERATURA W �C
Włókna syntetyczne poliamidowe 115-140
Włókna sztuczne celulozowe. Octanowe 120-150
Jedwab naturalny 140-160
Anilana 150-160
Elana 160-190
Wełna 180-220
Bawełna 250-270
Len 270-300
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skwarek: Techniki szycia odzieży. SOP Toruń 1995
Prasowanie wykonuje się:
- w czasie szycia poszczególnych elementów odzieży i wykonywania węzłów
technologicznych (międzyoperacyjne),
- końcowe, które ma wpływ na estetyczny wygląd uszytego wyrobu.
Maszyny prasowalnicze
W zakładach przemysłu odzieżowego do prasowania służą maszyny prasowalnicze
ogólnie nazywane prasami. Stosowanie maszyn prasowalniczych podnosi jakość
wykonywania wyrobów gotowych oraz skraca czas prasowania.
Maszyna prasowalnicza składa się z podstawy, płyty i poduszek prasujących
o odpowiednich kształtach. Dolna poduszka jest przymocowana do korpusu maszyny; górna
ruchoma uzyskuje napęd od mechanizmu dz
wigniowego.
Maszyny prasowalnicze stosowane do prasowania odzieży można podzielić według
różnych kryteriów.
Tabela 11. Podział maszyn prasowalniczych
parowe
SPOSÓB OGRZEWANIA elektryczne
elektryczno-parowe
pneumatyczne
RODZAJ NAP
DU hydrauliczne
STEROWANIE CYKLEM z programatorem
TECHNOLOGICZNYM
bez programatora
uniwersalne
RODZAJ KSZTAA
TEK
płaskie
PRASUJ
CYCH
specjalistyczne
formujące
y
ródło: B. Tymolewska: Maszynoznawstwo odzieżowe, SOP Toruń 1998
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
63
Rys. 86. Maszyna prasowalnicza
y
ródło: B. Tymolewska: Maszynoznawstwo odzieżowe, SOP Toruń 1998
Obróbka termiczna szwów
Parametry prasowania
Jakość prasowania wyrobów odzieżowych zależy od prawidłowego doboru takich
parametrów jak:
- temperatura,
- czas prasowania,
- czas naparowania i odsysania pary,
- ciśnienie i temperatura pary,
- nacisk płyt na materiał.
Wymienione parametry prasowania ustawia się dla danego rodzaju materiału.
Przy prasowaniu na maszynach ogrzewanych elektrycznie, czas prasowania, docisk
i wilgotność materiału są wielkościami stałymi, reguluje się tylko temperaturę prasowania
w zależności od rodzaju materiału.
UWAGA! Przy prasowaniu żelazkiem użytkownik reguluje temperaturę prasowania na
podstawie symboli punktowych. Są to znaki informacyjne o sposobie prasowania wyrobu
odzieżowego umieszczone na wszywce informacyjnej lub etykiecie.
Podczas prasowania ręcznego końcowego ważna jest kolejność prasowania odzieży:
Spódnica Spodnie Bluzka
1) Górę spódnicy wyprasuj na 1) Górę spodni wyprasuj na 1) kołnierz
specjalnej poduszce, poduszce
2) Całość prasuj na stole do 2) Złożyć nogawki i prasować 2) mankiety i rękawy
prasowania na stole
3) tył bluzki
4) przody bluzki
5) ponownie kołnierz
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
64
4.6.2. Pytania sprawdzające
1) Co to jest prasowanie?
2) Jakie znasz rodzaje prasowania?
3) Jak dzielimy maszyny i urządzenia do prasowania?
4) Jak powinno wyglądać stanowisko do prasowania ręcznego?
5) Jaką temperaturę zastosujesz do uprasowania odzieży z włókien syntetycznych?
6) Jaką temperaturę zastosujesz do uprasowania odzieży z włókien bawełnianych?
7) Od jakich parametrów zależy jakość prasowania?
8) Co to jest prasowanie międzyoperacyjne?
9) Co to jest prasowanie końcowe wyrobu?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobierz temperaturę prasowania i wykonaj próby rozprasowania szwów z poszczególnych
tkanin.:
- lnianej
- bawełnianej
- wełnianej
- wiskozowej
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
3) przygotować próbniki z podanych tkanin o wymiarach 30 x 15 cm,
4) przeszyć na maszynie stębnowej próbniki szwem zwykłym rozprasowanym,
5) obrzucić szwy na overlocku,
6) rozprasować poszczególne próbniki dobierając odpowiednią temperaturę żelazka,
7) zastosować do tkaniny wiskozowej temp. żelazka 120 150�C,
8) zastosować do tkaniny wełniane temp. żelazka 180 220�C,
9) zastosować do tkaniny bawełnianej temp. żelazka 250 270�C,
10) zastosować do tkaniny lnianej temp. żelazka 270 300�C,
11) zaprezentować ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska
- stanowisko prasowalnicze  stół prasowalniczy i żelazko elektryczno-parowe,
- próbki tkanin wiskozowych, wełnianych, bawełnianych, lnianych,
- instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej.
Ćwiczenie 2
Uprasuj prawidłowo koszulę męską.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
65
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
3) dostosować temperaturę żelazka do rodzaju materiału,
4) uprasować koszulę według kolejności: kołnierz, mankiety, rękawy, tył, przód, ponownie
kołnierz,
5) zaprezentować wykonane zadanie.
Wyposażenie stanowiska
- stanowisko prasowalnicze  stół prasowalniczy i żelazko elektryczno-parowe,
- koszula męska,
- instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz Tak Nie
1) Wymienić rodzaje prasowania?
j j
2) Dokonać podziału maszyn i urządzeń służących do prasowania?
j j
3) Zorganizować stanowisko do prasowania ręcznego?
j j
4) Dobrać temperatury żelazka do różnych włókien?
j j
5) Wymienić parametry prasowania?
j j
6) Zastosować prawidłową kolejność prasowania bluzki?
j j
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
66
4.7. Techniki obróbki klejowej, zgrzewanej, parowo-cieplnej
4.7.1. Materiał nauczania
Proces klejenia polega na tym, że połączenie materiałów odzieżowych następuje przez
rozprowadzenie pomiędzy warstwami materiałów masy klejowej, która pod wpływem
temperatury roztapia się i łączy ze sobą.
Klej w różnej postaci (roztwór, pasta, proszek) jest naniesiony na wkład nośny z cienkiej
i rzadkiej tkaniny lub włóknitexu o różnej grubości.
Włóknina po stronie na której jest klej zostaje połączona z materiałem wierzchnim. Klej
jako masa termoplastyczna rozpływa się i mechanicznie łączy stykające się powierzchnie.
Materiał wierzchni podklejony pozostaje bez zmian.
Stosowanie obróbki klejowej:
- wzmacnia węzły technologiczne w odzieży,
- usztywnia niektóre elementy i nadaje im stabilność,
- zwiększa trwałość i estetykę wyrobu.
Podstawowe rodzaje obróbki klejowej:
1) Technika małych wklejek, (dotyczy pasków, patek, kołnierzy, mankietów, krawędzi
przodów, wyłogów, obsadzeń)
Rys. 87. Pasek z wkładem klejowym a) wklejka na całej szerokości, b) wklejka na połowie szerokości
Rys. 88. Kieszenie z wkładem klejowym: a) na patce, b) na listewce, c) na obrębie kieszeni nakładanej
Rys. 89. Kołnierze z wkładem klejowym: a) kołnierz okrągły, b) kołnierz na stójce
Rys. 90. Mankiety z wkładem klejowym: a) spodnia część mankietu, b) mankiet podklejony w połowie, c)
mankiet podklejony w całości
Rys. od 87 do 90
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skwarek. Techniki szycia odzieży. SOP Toruń 1995
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
67
Rys. 91. Technika małych wklejek a) na wyłogu przodu (obłożeniu), b) na plisie naszywanej,
c) i d) na obsadzeniach dekoltów
Rys. 92. Wzmocnienia: a) w przodzie  bark i pacha, b) w tyle  pacha i bok
Rys. 93. Wzmocnienie rękawów: a) rękaw jednoczęściowy, b) rękaw dwuczęściowy
2) Technika klejonych wkładów konstrukcyjnych, która składa się z:
- wkładu lamującego, jest to cała powierzchnia wykroju odzieży np. przód,
- wkładu nośnego umieszczonego w górnej części przodu,
- wkładu uzupełniającego, nakłada się na wkłady nośne oraz na wyłogach i obłożeniach.
Rys. 94. Wkłady konstrukcyjne: a) laminujący wielkopowierzchniowy, b) nośny i uzupełniający 
umiejscowione w górnej części przodu żakietu
Rys. od 91 do 94
y
ródło: E. Lewandowska-Stark, Z. Lipke-Skwarek. Techniki szycia odzieży. SOP Toruń 1995
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
68
3) Technika tymczasowych połączeń,
Jest to technika wykonywania słabych połączeń klejowych, ulegających likwidacji pod
wpływem naprężeń występujących w następnych fazach obróbki lub na początku eksploatacji
odzieży. Złącza takie mogą zastąpić w wielu przypadkach pomocniczo wykonane
tymczasowe złącza nitkowe (fastrygowanie). Do takiego sklejania może służyć praktycznie
każde urządzenie prasowalnicze.
4) Technika wkładów sztywnikowych.
Klejenie elementów odzieży z wkładami polega na trwałym łączeniu tkaniny wierzchniej
z odpowiednim wkładem, który może służyć jako wzmocnienie lub usztywnienie.
Do łączenia elementów odzieży z wkładem stosuje się:
- prasę do ciągłego klejenia,
- klejarkę płytową,
- klejarkę typu MAYER.
Prasa do ciągłego klejenia elementów stosuje się do klejenia wielkopowierzchniowego
dużych elementów odzieży, np. przody marynarek
Rys. 95. Prasa do ciągłego klejenia elementów
y
ródło: B. Tymolewska: Maszynoznawstwo odzieżowe, SOP Toruń 1998
Klejarka płytowa służy do klejenia drobnych elementów odzieży, jak patki, paski, listewki.
Rys.96. Klejarka płytowa
y
ródło: B. Tymolewska: Maszynoznawstwo odzieżowe, SOP Toruń 1998
Klejarka MEYER to prasa służąca do podklejenia elementów odzieży, takich jak rękawy,
plecy, boczki, kieszenie. Składa się ona z trzech części, gdzie pierwsza to taśma ruchoma, na
której kładzie się dany element odzieży, druga cześć to komora ogrzewana ciepłym
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
69
powietrzem, w której sklejane elementy dociskane są walcami. Trzecia część klejarki to taśma
odbierająca, na której podklejone elementy opuszczają komorę.
4.7.2. Pytania sprawdzające
1) Co ma na celu stosowanie obróbki klejowej?
2) Jakie znasz rodzaje obróbki klejowej?
3) Czego dotyczy technika małych wklejek?
4) Czego dotyczy technika klejowych wkładów konstrukcyjnych
5) Jakie urządzenia stosujemy do łączenia elementów odzieży z wkładem klejowym?
6) Jakie elementy odzieży kleimy na prasie do ciągłego klejenia?
7) Jakie elementy odzieży kleimy klejarka płytową?
8) Jakie elementy odzieży kleimy klejarką MEYER?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wyszukaj ze zbioru materiałów próbki różnych wkładów klejowych i dopasuj do jakiego
elementu odzieży przykleić można dany wkład
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zebrać różnego rodzaju włóknitexy (do tkanin do dzianin), cienkie płótna z klejem, paski
papieru podklejone klejem,
3) uszeregować wkłady pod kątem zastosowania,
4) przykleić wkład klejowy do zeszytu i obok napisać do jakiego elementu można
zastosować,
5) zaprezentować pracę.
Wyposażenie stanowiska
- różnego rodzaju próbki włóknitexów, płótna z klejem, paski papieru z klejem,
- katalogi klejowych wkładów konstrukcyjnych, literatura, czasopisma odzieżowe.
Ćwiczenie 2
Zastosuj technikę klejenia z różnymi materiałami wierzchnimi.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zebrać różnego rodzaju włóknitexy i różnego rodzaju materiały (po pięć),
3) dobrać odpowiednią temperaturę do danego materiału,
4) podkleić próbniki,
5) zaprezentować pracę.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
70
Wyposażenie stanowiska
- klejarka płytowa lub stanowisko prasowalnicze (żelazko elektryczno-parowe),
- próbki różnych materiałów wierzchnich i wkładów klejowych,
- katalogi klejowych wkładów konstrukcyjnych.
Ćwiczenie 3
Podaj przykłady wyrobów, w których powinny być zastosowane wkłady klejowe.
Możesz wykonać rysunek lub wykorzystać ilustrację żurnalową, na której strzałkami
wskażesz elementy podklejone.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) wybrać z żurnala ilustracje lub narysować rysunek modelowy, np.: żakietu damskiego,
marynarki męskiej, płaszcza, bluzki koszulowej, spodni, kamizelki,
3) zaznaczyć strzałkami miejsca, w których zostały zastosowane wkłady klejowe, np.:
mankiety, kołnierz, przodu marynarki i żakietu,
4) zaprezentować pracę.
Wyposażenie stanowiska
- żurnale z modą, ulotki broszurki z odzieżą,
- arkusz papieru, nożyczki, klej, ołówek.
4.7.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz Tak Nie
1) Wymienić rodzaje obróbki klejowej?
j j
2) Wyjaśnić, na czym polega technika małych wklejek?
j j
3) Wyjaśnić, na czym polega technika klejowych wkładów konstrukcyjnych?
j j
4) Rozróżniać różnego rodzaju wkłady klejowe?
j j
5) Obsługiwać klejarkę płytową?
j j
6) Dobrać temperaturę klejenia do materiałów?
j j
7)Wymienić elementy odzieży, w których można zastosować technikę
j j
małych wklejek?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
71
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 25 pytań dotyczących wykonywania szwów technologicznych. Pytania 1,2,
4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 18, 19, 22, 23, 24, 25 to pytania wielokrotnego
wyboru i tylko jedna odpowiedz
jest prawidłowa, w pytaniu 20 należy wykonać rysunek,
pytanie 21 to zadanie z luką, a w pytaniach 16,17 należy odczytać rysunek.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi.
- w pytaniach wielokrotnego wyboru  zaznacz X prawidłową odpowiedz
(w przypadku
pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić
odpowiedz
prawidłową),
- w pytaniach, w których należy wykonać rysunek narysuj go w wyznaczonym miejscu
karty odpowiedzi (przy pomocy linijki i ołówka),
- w zdaniach do uzupełnienia wpisz brakujące wyrazy.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudności mogą Ci przysporzyć
pytania są one na trudniejszym poziomie niż pozostałe.
Na rozwiązanie testu masz 60 min.
Powodzenia!
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
72
ZADANIA TESTOWE
Pytania z poziomu podstawowego
1) Ergonomia to :
a) czynniki stanowiące zagrożenie w pracy,
b) nauka zajmująca się badaniem warunków pracy,
c) działanie ludzkie cechujące dbałość o środowisko i odpowiedzialność za nie,
d) udzielanie pierwszej pomocy.
2) Na stanowisku pracy ręcznej powinny znajdować się:
a) wszystkie podstawowe narzędzia, jak: maszyna stębnówka, overlock, igły, nożyce,
szpilki, miarki,
b) narzędzia i przybory do pracy ręcznej, stanowisko maszynowe, stanowisko
prasowalnicze,
c) wszystkie podstawowe narzędzia, jak: igły, nożyce, naparstek, szpilki, miarki, kreda
itp., oraz pudełko na drobiazgi, poduszeczka na szpilki
d) maszyna, apteczka, igły, nożyce, szpilki, miarki, kreda oraz pudełko na drobiazgi
i poduszeczka na szpilki.
3) Który rysunek przedstawia taśmę centymetrową?
a) b) c) d)
4) Poniższy rysunek przedstawia ścieg
a) pętelkowy,
b) przed igłą,
c) fastrygowy,
d) sznureczkowy.
5) Najlepsze do szycia ręcznego są nici:
a) poliestrowe,
b) jedwab teksturowany,
c) bawełniane i jedwabne,
d) przędza rdzeniowa.
6) Igłę wkłuwa się w miejsce, gdzie kończy się ścieg poprzedni, a wyciąga w odległości
dwóch ściegów. Między ściegami nie ma odstępów. Stosuje się do zszycia dwu warstw
tkaniny w miejscu, gdzie nie można zrobić tego na maszynie.
Opisany ścieg to:
a) przed igłą,
b) stębnowy,
c) za igłą,
d) fastrygowy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
73
7) Do ściegów ozdobnych należą:
a) łańcuszkowy, dziergany, fastrygowy,
b) krzyżykowy, stębnowy, obrzucany,
c) sznureczkowy, zakopiański, krzyżykowy,
d) zygzakowy, gałązkowy, kryty.
8) Który ze ściegów służy do chwilowego złączenia dwu warstw tkaniny:
a) przed igłą,
b) pikowy,
c) fastrygowy,
d) pętelkowy.
9) Klasyfikację szwów znajdziemy w:
a) PN-83/P-84501,
b) BN-83/P-84501,
c) ZN-83/P-84501,
d) PN-BN-83/P-84501.
10) Ze względu na technikę łączenia szwy dzielimy na:
a) nitkowe, klejone, zgrzewane,
b) nitkowe, łączące, zewnętrzne,
c) nitkowe, zszywane, klejone,
d) ozdobne, brzeżne, wewnętrzne.
11) Ze względu na zastosowanie szwy dzielimy na:
a) łączące i brzegowe,
b) brzegowe i ozdobne,
c) łączące i sklejane,
d) ozdobne i łączące.
12) Które z wymienionych szwów należą do szwów łączących:
a) obrębiający i nakładany,
b) francuski i obrębiający,
c) bieliz
niany i wpuszczany,
d) sznureczkowy i zwykły rozprasowany.
13) Szew to:
a) miejsce połączenia dwóch oddzielnych elementów odzieży za pomocą ściegów
ręcznych lub maszynowych,
b) miejsce połączenia dwóch oddzielnych elementów odzieży za pomocą nitów,
c) miejsce połączenia dwóch oddzielnych elementów odzieży za pomocą kleju i nici,
d) miejsce połączenia kilku wykrojów elementów odzieżowych za pomocą szwów.
14) Prasowanie jest to:
a) rozprasowanie zgniecionych elementów odzieży,
b) działanie wody i żelazka na materiał w celu utrwalenia jego kształtu,
c) działanie temperatury, ciężaru żelazka i wilgoci na materiał w celu wygładzenia
i utrwalenia kształtu wyrobu odzieżowego,
d) trwałe łączenie elementów odzieży.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
74
15) Technika małych wklejek dotyczy:
a) pasków, patek, kołnierzy, mankietów, krawędzi przodów, wyłogów, obsadzeń,
b) wzmocnienia przodów, wyłogów, obłożeń,
c) klejenia wielkopowierzchniowego,
d) szwów klejonych.
Pytania z poziomu ponadpodstawowego
16) Do jakiej grupy ściegów należy ten ścieg?
17) Jaką operację przedstawia rysunek?:
18) Wskazane części bębenka to:
a) 1  sprężynka bębenka, 2-śruba regulująca,
b) 1  zaciskacz nici, 2-śruba regulująca,
c) 1  sprężynka bębenka, 2-nawijacz,
d) 1  regulator zwoju, 2-śruba regulująca.
19) Rysunek przedstawia
a) ścieg stębnowy,
b) ścieg obrzucający 1-igłowy, 3-nitkowy,
c) ścieg obrzucający 1-igłowy, 1-nitkowy,
d) szew zwykły rozprasowany.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
75
20) Przedstaw w graficzny sposób szew zwykły rozprasowany
21) Dokończ zdanie: Węzeł technologiczny to: ..........................................
22) Przedstawiony węzeł dotyczy:
a) wszycia zamka symetrycznie,
b) wszycia paska do spódnicy,
c) wszycia zamka asymetrycznie,
d) wszycia mankietu do rękawa.
23) Dobierz węzeł do przekroju
a) b) c) d)
24. Tkaninę z włókien syntetycznych poliamidowych uprasujesz żelazkiem o temperaturze
a) 150 160�C,
b) 115 140 �C,
c) 250 270 �C,
d) 180 220 �C.
25. Jaki rodzaj obróbki klejowej przedstawiają rysuneki:
a) technikę klejowych wkładów konstrukcyjnych,
b) klejenie wielkopowierzchniowe,
c) wzmacnianie dołu rękawa,
d) technikę małych wklejek.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
76
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ..............................................................................
Wykonywanie szwów technologicznych 311[34].Z3.01
Nr
pyt. Odpowiedz
PUNKTACJA
(0 lub 1)
1.
a b c d
2.
a b c d
3.
a b c d
4.
a b c d
5.
a b c d
6.
a b c d
7.
a b c d
8.
a b c d
9.
a b c d
10.
a b c d
11.
a b c d
12.
a b c d
13.
a b c d
14.
a b c d
15.
a b c d
16.
..........................................................................
17.
.....................................................................................................................................
18.
a b c d
19.
a b c d
20
21. Węzeł technologiczny to:
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
22.
a b c d
23.
a b c d
24.
a b c d
25.
a b c d
RAZEM
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
77
6. LITERATURA
1. Białczak B.: Maszyny i urządzenia w przemyśle odzieżowym. WSiP, Warszawa 1999
2. Czyżewski H.: Krawiectwo, WSiP, Warszawa 1999
3. Kazik R., Krawczyk J.: Technologia odzieży. WSiP, Warszawa 1998
4. Krawiectwo Technologia. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna,
Warszawa 1999
5. Krysińska Stanisława: Szycie i konserwacja odzieży. Wydawnictwa Szkolne
i Pedagogiczne. Warszawa 1995
6. Lewandowska E, Modelowanie form odzieży damskiej, Zeszyt ćwiczeń nr 1 i 2. Wyd.
SOP, Toruń 1994
7. Lewandowska-Stark E., Lipke-Skrawek Z.: Techniki szycia odzieży. SOP, Toruń 1995
8. Nieszyn J.: Technologia odzieży damskiej. Wydawnictwo ZETDEZET Sp. Z o.o.,
Warszawa 1992
9. Parafianowicz Z.: Szkolny słownik odzieżowy. WSiP, Warszawa 1999
10. Polskie Normy 83/P-84501.Wyroby konfekcyjne. Szwy. Klasyfikacja i oznaczenia
11. Polskie Normy 83/P-84502.Wyroby konfekcyjne. Ściegi. Klasyfikacja i oznaczenia
12. Tymolewska Barbara: Maszynoznawstwo odzieżowe. Stowarzyszenie Oświatowców
Polskich w Toruniu, Toruń 1998
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
78