Motyw Boga
Biblia - ukazuje człowieka w stosunku do Boga, opis stworzenia świata -
wszystko co jest stworzone pochodzi od Boga ,
Hymn o miłości - miłość jest cechą Boga, a zbawienie będzie oznaką tej miłości.
Ks. Koheleta fragment �Wszystko ma swój czas" - Kohelet w końcowych
rozważaniach stwierdza, że wszystko pochodzi od Boga,
�Przypowieść o talentach" - wszystko, czym jesteśmy i co posiadamy jest darem
Bożym, talentem nam powierzonym.
Narodziny i życie Chrystusa, dzieje apostolskie i prześladowanie pierwszych
chrześcijan.
Średniowiecze
-teocentryzm- Bóg jest przyczyną wszelkiego bytu i bytem najwyższym.
�Legenda o św. Aleksym" - tylko człowiek cnotliwy może ze spokojem oczekiwać
śmierci, po której zostanie zbawiony.
�Pieśń o Rolandzie" - �Bóg, honor i ojczyzna" - najważniejsze wartości rycerza,
Roland poprzez swą rycerską śmierć wyraża bezwzgledną wierność Bogu.
�Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią" - Bóg przychyla się do modlitewnej
prośby Mistrza, �by uźrzał śmierć w jej postawie" co świadczy o Jego
wszechobecności.
�Posłuchajcie bracia miła" - Matka Boska namawia kobiety, aby prosiły Boga, Bóg
jest miłosierny.
Renesans
Jan Kochanowski:
hymn �Czego chcesz od nas, Panie" - utwór ten jest pochwałą Boga. Chwała
niewidzialnego Boga poprzez widzialny świat. Bóg jako artysta, świat to dzieło
sztuki. Poczucie trwałości i
niezmienności świata logicznie uporządkowanego i kierowanego przez Boską
mądrość, wolę i opatrzność. Bóg jest doskonały, idealny i taki też stworzył
świat.
fraszka �Na dom w Czarnolesie" - apostrofa do Boga, prośba o dobre, uczciwe
życie.
pieśni: �Chcemy sobie być radzi", �Miło szaleć kiedy czas po temu" - hołd
złożony Bogu przez poddanego mu, miłującego Go człowieka,
treny: X - Jan Kochanowski zwątpił w życie po śmierci, w Boga, do którego miał
zaufanie, w obliczu nieszczęść nawet wiara upadła.
XI - nie jesteśmy w stanie zmienić decyzji Boga.
Barok
M. Sęp - Szarzyński - Bóg karzący, Bóg jako Chrystus Król, oddalenie się,
daleki do osiągnięcia
D. Naborowski �Marność" - dramatyczne życie człowieka, ale należy to przyjmować
ze spokojem, wierzyć w Boga jako przeznaczenie. Musimy być pobożni, aby móc nie
bać się śmierci ciągle musimy mieć wzgląd na Boga.
Romantyzm
Adam Mickiewicz:
�Dziady" : Widzenie ks. Piotra - �Panie czymże ja jestem przed Twoim
obliczem?...prochem i niczem" - personifikacja ojczyzny, jest ofiara niewinna,
tak jak Chrystus.
Wielka Improwizacja - bunt i bluźnierstwo Konrada, który domaga się od Boga
�rządu dusz", Bóg milczy.
�Pan Tadeusz" - Jacek Soplica przyjął imię Robak - wyraz skruchy i pokory wobec
Boga.
J. Słowacki - �Smutno mi Boże" - ton żałobny, elegijny, dominuje smutek i
zaduma, dostrzeganie podobieństwa do modlitwy (Bóg, wieczór). Zrezygnowany
podmiot wątpi w skuteczność wiary.
Z. Krasiński - �Nie-Boska komedia" - przeciwko i bez Boga, krwawa komedia,
zasługuje raczej na Boży gniew. Zakończenie utworu - cudowne pojawienie się
Chrystusa i zwycięstwo dobra nad złem.
C. K. Norwid - �Moja piosnka" (II) - �Tęskno mi Panie..." - refleksja nad
własnymi uczuciami, własnym losem. Tęsknota za ojczyzną (gniazdo bocianie,
zwyczaj pokłonu w imieniu Chrystusa)
Pozytywizm
H. Sienkiewicz - �Quo vadis" - obraz pierwszych chrześcijan.
Młoda Polska
J. Kasprowicz - "Hymny" - bunt wobec Boga, wizja zagłady, końca świata, Bóg
karzący, surowy sędzia obojętnie patrzy na to co dzieje się poniżej, niemy.
�Księga ubogich" - Bóg jest dobrotliwym staruszkiem, który wszystko wybaczy.
T. Miciński - [Jam ciemny jest wśrod wichrów płomień Boży]-wszystko pochodzi od
Boga, nawet zło.
�Anake" - szatan buntuje się przeciwko harmonii gwiazd, jednostka uosabiająca
bunt człowieka przeciw boskiemu porządkowi.
Współczesność
J. Twardowski - �Podziękowanie", �Daj nam", �Spieszmy się" - Ksiądz-poeta
prezentuje w swojej poezji układ Bóg-człowiek oparty na najważniejszym z
przykazań Boskich, na przykazie miłości, Bóg jest bliski człowiekowi, przejawia
się w jego zwykłym życiu, darach i radości ziemskiej, pełnym istnieniu.
Hanna Krall - �Zdążyć przed Panem Bogiem" - wyścig, chęć uprzedzenia Boga,
próba wydarcia życia: �Pan Bóg już chce zgasić świeczkę, a ja muszę szybko
osłonić płomień wykorzystując Jego chwilową nieuwagę. Niech się pali choć
trochę dłużej, niż On by sobie tego życzył."
Albert Camus - �Dżuma" - dla dr Rieux niewiara staje sie siłą i oparciem. Na
nikogo nie zrzuca odpowiedzialności, nie ma pytań, pretensji do Boga dlaczego
do tego dopuścił. �Śmierć stanowi porządek świata. Może lepiej jest dla Boga
dlaczego do tego dopuścił. Walczy ze wszystkich sił ze śmiercią nie wznosząc
oczu ku temu niebu gdzie on milczy. Paneloux - uważa dżumę za karę rzuconą
przez Boga na grzeszników, jedynym sposobem odwrócenia plagi jest modlitwa i
pokuta : Miłość do Boga jest trudną miłościa.
T. Różewicz - �Bez" - świat bez Boga. Współczesnego człowieka cechuje brak
wiary, Bóg przestaje być potrzebny, nie zauważamy momentu odejścia od Boga.
Cz. Miłosz - �Piosenka o końcu świata" - wiersz nie neguje Boga, przyjęcie, że
koniec świata następuje każdego dnia dla jakiegoś człowieka.
�OEcomomia divina" - świat bez Boga byłby chaosem, byt bez Boga nie ma podstaw,
ludzie grzesząc prowokują Boga, chcą znaku, chociaż kary.
�Wiara" - cierpienie nadaje sens życiu, widzi Boga w świecie, wiersz to
akceptacja świata.
�Nadzieja" - nadzieja, czyli wiara w to, że istnieje coś więcej niż świat
widzialny.
�Miłość" - kolejne wymaganie, prawda wiary, służyć Bogu należy nawet jeśli nie
rozumiemy : �to nic, że czasem nie wie czemu służyć, nie ten najlepiej służy
kto rozumie".
�Heroizacja i deheroizacja postaci w literaturze wojennej i powojennej"
Wybuch drugiej wojny światowej miał wielki wpływ na działalność twórców
literatury polskiej. Od tego czasu ich twórczość należy do epoki nazwanej na
razie współczesnością. Charakteryzuje się ona poszukiwaniem nowych form.
Autorzy starając się jak najdokładniej oddać zachowania się ludności w realiach
wojennych przedstawiają bohatera w różny sposób. Jedni starali się nie
wywyższać jednostki ponad resztę, inni znów czuli się zobowiązani do
przekazania pokoleniom wielkich czynów, których autorami byli mali zwykli
ludzie. Jeszcze inni wiązali ze sobą obydwa te sposoby w celu osiągnięcia
wcześniej zamierzonego celu.
Sposobem relacji, która występuje w �Zdążyć przed Panem Bogiem" Hanny Krall, a
wynikającym z postawy dr Edelmanna jest deheroizacja. Doktor wręcz nalega, aby
opisywanych przez niego ludzi autorka przedstawiła jako normalnych obywateli
pełniących lepiej lub gorzej swoje obowiązki. Dążąc do jak najprawdziwszego
przedstawienia wydarzeń doktor wystrzega się jakiegokolwiek wywyższania
jednostek, ponieważ czytelnik mógłby skoncentrować uwagę na bohaterskich
czynach a nie na przesłaniu jakie posiada utwór czyli na wiernym opisie zdarzeń
w getcie, zachowań i przemyśleń ludzi uwięzionych.
Z podanych przyczyn, to jest poprzez chęć przedstawienia zachowań cywila w
oblężonym mieście także autor �Pamiętników z powstania warszawskiego" - Miron
Białoszewski deheroizuje zagrożonych warszawiaków, do których sam należy.
Przedstawia on doświadczenia cywila nie zaangażowanego w militarne zmagania,
przedstawia świat schronów, podwórek, skrytych przejść i kanałów, życie
wypełnione strachem, ucieczką do stopniowo zacieśniających się przestrzeni
życiowych oraz zdobywaniem pożywienia i wody. Tak właśnie przedstawia się życie
cywila w tamtych warunkach. Nie jest ono niczym wielkim, nie jest bohaterskie,
jest po prostu ciągłym zagrożeniem i lękiem.
Chęć przedstawienia bohatera jako zwykłego człowieka widoczna jest także w
�Medalionach" Zofii Nałkowskiej. Na przykładzie kilku osób chce ukazać losy
tysięcy ludzi. Są to zazwyczaj ludzie prości, niewinni, przyjmujący bierną
postawę wobec wojny. Nie mają poczucia swej bohaterskości, znają jedynie swoją
niedolę.
Można jednak doszukać się w tym utworze elementów heroicznych. Postaciami
przedstawianymi w sposób heroiczny są na pewno Greczynki, które �śpiewały jakby
były zdrowe".
W dwojaki sposób ukazuje swych bohaterów także Borowski w �Opowiadaniach". Bez
heroizmu przedstawia tych, którzy �byli źli, okrutni, bo chcieli przeżyć". W
stosunku do nich autor stosuje narrację bihewiorystyczną, czyli ogranicza się
do opisu zachowań ludzkich bez przemyśleń i monologów wewnętrznych. Uważa on,
że człowiek zlagrowany, to znaczy ten który postanowił przeżyć w obozie,
pozbawiony jest sfery uczuciowej. Dlatego też na śmierć z honorem, będącą w
warunkach obozowych jedyną możliwością zachowania człowieczeństwa, decydują się
jedynie ludzie świeżo przybyli mający poczucie swej wartości jaką posiadali
będąc wolnymi. Są to jednostki w pewien sposób wybitne, wywyższone ponad poziom
ogółu. Należą do nich między innymi stara kobieta biorąca trupy dzieci, a także
dziewczyna, która wskakuje do ciężarówki ze świadomością swej bliskiej
śmierci.
Podobnie postąpił Henio z �Początku" - Andrzeja Szczypiorskiego. �Przyjął
przeznaczenie z podniesioną głową" wracając do getta, gdzie czekała go pewna
śmierć. Jak więc widać w realiach wojennych jednostką wybitną można pozostać
niemalże jedynie poprzez poświęcenie swego życia dla wyższych idei.
Taki sposób kreowania bohatera przyjmuje w �Innym świecie" Gustaw Herling
Grudziński. Heroiczną postawę bohaterów swego utworu dostrzega w ich dążeniu do
ratowania swej godności. Przykładem takiej heroicznej postawy może być postać
Kostylewa opalającego sobie rękę w płomieniu aby tylko nie pracować dla Rosji a
także Natalia Lwowna popełniająca samobójstwo �na pięć minut przed wyrokiem".
Fin Karinen podejmuje próbę ucieczki, która od samego swego początku skazana
jest na niepowodzenie. Mimo to jej plan podtrzymuje go na duchu i pomaga mu
przetrwać gdyż �człowiek nie może żyć, nie wiedząc po co żyje." Jedynym
przykładem postawy heroicznej bez poświęcania swego życia była głodówka
Polaków. Taka forma sprzeciwu, protestu wymagała w warunkach obozowych ogromnej
siły woli i wielkiego zaparcia.
W literaturze o tematyce wojennej realizatorem twórczości, w której występuje
heroizm jest Czesław Miłosz. W wierszu �Ballada" składa on hołd matce
rozpaczającej po stracie syna. Jednocześnie utwór opisuje losy Gajcego, któremu
wiersz ten jest poświęcony. Autor opisuje jego czyny, pomimo że jego śmierć dla
innych nic nie znaczy a nawet �mówią, że wstydzić się trzeba, że niedobrej
bronił sprawy". Miłosz dostrzega w losie Gajcego tragiczne losy pokolenia
Kolumbów oraz niedolę wielu polskich matek, na które współcześni nie powinni
być obojętni. Temat obojętności ludzi wobec cierpień lub śmierci innych poeta
podejmuje także w wierszu �Campo di Fiori". Przedstawia zachowania ludzi w
stosunku do bohaterów w dwóch płaszczyznach historycznych; to jest przedstawia
egzekucję Giordana Bruno na tytułowym Campo di Fiori w Rzymie a także dzień
powstania w getcie warszawskim kiedy za jego murami przy dźwiękach wesołej
muzyki w słoneczny wiosenny dzień kręciła się karuzela i bawili się warszawiacy
nie zauważając tragedii bohatersko broniących się Żydów.
Zobojętnienie ludzi na losy innych jest także tematem wiersza Tadeusza
Różewicza �Matka ocalonych". Przedstawia w tym wierszu obłąkaną po stracie
dzieci matkę, ale najbardziej przeraża go obojętność ludzi na cierpienie innego
człowieka.
Baczyński widzi w heroizmie, tak samo zresztą jak w patriotyzmie, jedyną drogę
do ocalenia człowieczeństwa. W wierszu �Pokolenie" przyrównuje młodych ludzi,
których najpiękniejsze lata przypadły na �czas wielkiej próby", do bohaterów
�iliady" mówiąc:
�Nie wiedząc, czy my karty iliady rzeźbione ogniem w błyszczącym złocie, czy
nam postawią z litości chociaż,
nad grobem krzyż".
Tak jak w �Balladzie" Miłosza tak i u Baczyńskiego w �Elegii o chłopcu
polskim" występuje motyw zrozpaczonej po śmierci syna matki. Przypomina ona
jego niedolę i cierpienia:
�haftowali ci, syneczku, smutne oczy rudą krwią,
malowali krajobrazy w żółte ściegi pożóg,
wyszywali wisielcami drzew płynące morze".
Jest także przekonana o tym, że jej syn nie był zwykłym człowiekiem, ale był
jednostką wybitną, obdarzoną wielkim uczuciem. Matka wie o tym, że jej syn
pozostał do końca wierny Bogu i ojczyźnie - �Zanim padłeś, jeszcze ziemię
przeżegnałeś ręką. Czy to była kula, synku, czy to serce pękło?" Jego śmierć,
na polu walki, tak podobna do sposobu umierania średniowiecznych rycerzy,
pozostała symbolem wiary i patriotyzmu ówczesnego młodego pokolenia.