sredniowiecze032aangelsa

Temat: Które utwory literatury średniowiecznej podobały ci się, a które
nie i dlaczego?

Twórczość literacka od początków swego istnienia skupiała w sobie całość
osiągnięć kulturowych i cywilizacyjnych ludzi żyjących w danej epoce. Stanowi
zatem swoisty obraz epoki, dzięki któremu można odtworzyć sposób myślenia i
wartościowania tworzących wtedy ludzi. Utwory średniowieczne są bogatym źródłem
wiedzy zarówno historycznej, jak i przede wszystkim wiedzy o samych ludziach
epoki tak odległej współczesnemu człowiekowi, o ich marzeniach, celach, sposobie
pojmowania otaczającej ich rzeczywistości.
Współcześnie epoka średniowiecza jest nie tyle doceniana, co pojmowana jako
osobny rozdział w kulturze światowej, mający określone podłoże
polityczno-społeczne. Podejmując się wybrania, a więc tym samym oceny,
najlepszych i najgorszych utworów, należy mieć świadomość, że dokonujemy tego z
perspektywy lat. Trudno jest jednocześnie mówić o pełnym objektywiźmie takiego
rozróżnienia, bowiem wybieramy te utwory, które spełniają określone kryteria,
nie mogące się pokrywąć z tym co ludzie średniowiecza myśleli o tych utworach.
Dlatego na prywatny użytek tej pracy spróbujmy określić podstawowe zasady oceny.
Pierwszym kryterium, moim zdaniem, jest wartość artystyczna dzieła. Jest ona
niezmienna na tyle, by mogła stanowić element oceny obiektywny dla utworu. Mam
tu na myśli nie tyle piękno samo w sobie, lecz całość pracy artystycznej nad
dziełem związanej z jego kompozycją, harmonią, użyciem odpowiednich środków,
podkreślających główny temat utworu. Kolejnym istotnym elementem, którego nie
sposób pominąć, jest przekaz dzieła, a więc to po co ono zostało napisane i jak.
Chodzi tutaj głównie o sposób przekazania, trafienia do odbiorcy, z wartościami
prezentowanymi przez dzieło. Moim zdaniem, w ocenie powinniśmy pominąć samą
ideologię i świat wartości utworu, który może się diametralnie różnić od tego co
dziś uważmy za najlepsze (np. ,,Legenda o św. Aleksym"). Dopiero na ostatnim
miejscu uwzględnimy wartość ponadczasową dzieła i związaną z tym ocenę
subiektywną ze strony współczesnego człowieka.
Dodatkowym kłopotem przed przystąpieniem do wyboru tego najlepszego utworu jest
rozległa tematyka dzieł średniowiecznych. Mamy więc utwory o charakterze
religijnym, filozoficznym, paranetycznym, związane z określonymi problemami
epoki, oraz te rozrywkowe. Utwory o charakterze religijno-filozoficznym nie
powinny, według mnie, podlegać ocenie. Prezentują bowiem określone spojrzenie na
świat związane ze średniowieczną moralnością i światem wartości, a te właśnie
kryteria, jak wcześniej wspomniałem nie powinny być uwzględniane przy ocenie. Do
tych utworów zaliczymy przede wszystkim średniowieczną hegiografię, czyli
żywotopisarstwo. Tu trudno nie wspomnieć o ,,Legendzie o św. Aleksym", będącej
niewątpliwie utworem reprezentatywnym dla tego gatunku. Polskie przekłady tego
dzieła nie pozbawione są kunsztu artystycznego. Legenda stanowi przykład jaką
czcią obdarzano świętych i w jaki sposób prezentowano ideał świętego ludziom.
Obok dzieł religinych, istnieją również dzieła mające charakter
filozoficzny-refleksyjny. Tu wybija się na czołowe miejsce najdłuższy
średniowieczny wiersz polski, "Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią". Jest to
utwór rozwijający średniowieczne rozważania na temat śmierci. Związane to jest z
panującym w średniowieczu strachem przed śmiercią, która przychodziła szybko i
niespodziewanie. Zarazy, ciągłe wojny powodowały, że średniowieczni ludzie mogli
się jej spodziewać w każdej chwili. ,,Rozmowa ..." jest odpowiedzią na frapujące
człowieka problemy. Jest to niewątpliwie utwór kunsztowny, lecz ze względu na
problematykę i trudności w zrozumieniu, nie budzący zachwytu z mojego punktu
widzenia.
Odchodząc od literatury religijno-filozoficznej przechodzimy do utworów
świeckich. Tu odnajdujemy utwory o odmiennej tematyce. Pierwszy z nich, który
wzbudził moje zainteresowanie to ,,Satyra na leniwych chłopów". Traktuje on o
konflikcie pomiędzy feudalnymi panami, a chłopstwem. W bardzo przystępny, czasem
dowcipny sposób autor obnaża wizerunek feudalnego społeczeństwa. Z jednej strony
gani chłopów, którzy nie chcą się poddawać woli panów, z drugiej zaś wytyka
szlachcie bagatelizowanie problemu. Szczególnie zwraca uwagę sposób
przedstawienia problemu. Czuje się spostrzegawcze oko autora zgrabnie
wytykającego błędy. Kolejnym utworem zwracającym uwagę jest ,,Wersz słoty". To
swoisty podręcznik savoir-vivre'u. Nie tylko zawiera obyczaje i kulturę dworską.
Jego autor Przecław przedstwia również pochwałę kobiet, rzecz niespotykaną w
średniowieczu, i sposób zachowania się wobec nich. Niezwykle kunsztowny i
elegancki to utwór. Zupełnie inną tematykę prezentuje ,,Pieśń o zabiciu Jedrzeja
Tęczyńskego". To opowieść o największym konflikcie średniowiecza, a raczej o
jego skutkach. Konflikt pomiędzy szlechtą, niekiedy biedną, ale posiadającą
władzę, a bogatym mieszczaństwem przybiera najostrzejszą formę. Zabicie
szlachcica w kościele, prowadzi pod topór kata kilkunastu krakowskich mieszczan.
Jeszcze bardziej zyskuje ona na grozie, gdy uświadomimy sobie, że jest to
historia prawdziwa.
Największym dziełem średniowiecznej literatury paranetycznej jest ,,Pieśń o
Rolandzie". Prezentuje ona wzorce osobowe rycerza i władcy. Ponieważ nie jest to
utwór polski nie można w pełni docenić jego walorów artystycznych. Tym niemniej
sposób kompozycji dzieła i sama scena śmierci Rolanda to niebywały popis kunsztu
przedstawiania symbolicznego. To monument rycerstwa, nie tylko pochwała samej
postawy rycerskiej. Jest to utwór wspaniały nie tylko pod względem artystycznym,
ale również pod względem umiejętności prezentowania bohatera. ,,Pieśń o
Rolandzie" daje podstawę do poparcia tezy, że rycerskość to cecha pożądana
również i dziś.
Utworem, który jednak najbardziej mi się podobał wśród średniowiecznej
literatury, choć jest to bardzo subiektywny osąd, pozostaną ,,Dzieje Tristiana i
Izoldy". To zadziwiające, że tak stary romans wzbudza i dziś zaciekawienie
czytelnika. Być może to efekt nieprzemjającego zainteresowania sztuki tematem
miłości, a może wybitnie rozrywkowy charakter utworu. Faktem jest, że niewiele
utworów średniowiecznych czytałem z takim zaciekawieniem. Miłość przedstawiona w
,,Dziejach..." to magnes przyciągający dwóch ludzi i prowadzący ich do
nieuchronnej śmierci. Miłość rodzi się tu fantastycznie, rozwija, by w końcu
przybrać ostateczną formę szalonego uczucia przypominającego czasem huragan, a
czasem mającego charakter ,,burzy ogniowej ". Tragiczne dzieje miłości Trisiana
i Izoldy Złotowosej są bardzo barwnie opisane, dając trochę namiętności, trochę
sensacji, ale również temat do przemyśleń.
To tylko niektóre utwory średniowieczne. Jak widać nie da się ich jednoznacznie
ocenić: ten jest dobry, a ten niedobry. Trzeba przeanalizować wspólne elementy
tych utworów, a następnie pokusić się o wybranie najlepszych. Poruszana w tych
utworach problematyka nie jest (może za wyjątkiem ,,Dziejów Tristiana i Izoldy"
) nam na tyle znajoma, nie spotykamy się współcześnie z konfliktami
szlachta-mieszczaństwo, ani poglądy na świat w średniowieczu nie są nam bliskie,
gdyż inaczej patrzymy na religię i nasze cele życiowe. Bardzo ważną rolę w
literaturze odgrywają bohaterowie, dzięki którym widzimy prawdziwych ludzi
średniowiecza. Lecz czy Roland, Aleksy to postacie reprezentatywne? Stajemy
przed problemem idealizacji świata przez autorów średniowiecznych. Bohaterowie
są wspaniali, czyniący dobro i nie cofającymi się przed niebezpeczeństwami. Mimo
to odnajdujemy w nich nie to czego poszukujemy. Nie odpowiadają współczesnym
ideałom. Styl pisania w średniowieczu był podporządkowany teocentryzmowi, który
zakładał całkowite poporządkowanie Bogu. Wyrazem tego miała być anonimowość
autora, który, "nie szukał próżnej sławy", przez co moim zdaniem utwory
sprawiają wrażenie kierowanych do Boga nie do ludzi. Z drugiej strony literatura
średniowiecza, w każdym wręcz momencie, zwraca się ku chwale Boga, przypomina to
przerwę na reklamę w najciekawszym fragmencie filmu. Jak wcześniej wspomniałem
wartosci ideowe nie mogą być z perspektywy wieków składnikiem obiektywnej oceny,
lecz nie sposób o nich nie wspomnieć. Propagowanie pewnych wzorców osobowych
jest elementem charakterystycznym dla każdej literatury, w średniowieczu rolę tę
pełniły legendy o świętych i utwory typu "Pieśń o Rolandzie". Trudno nie
zauważyć jest jednak utworu religijnego, który propagowły wzorzec świętego
odmienny od idełu ascety. Są to oczywiście "Kwiatki św. Franciszka". Tutaj
odbiegamy od klasycznej średniowiecznej legendy. Święty jest blisko ludzi, kocha
ich, nie jest samotnym pokutnikiem, pomaga w zbawieniu innym. ,"Kwiatki św.
Franciszka" to utwór bardziej pasujący do renesansu.
Trudno jest ostatecznie wskazać utwór, który jest najlepszy. Cała literatura
średniowieczna obejmuje na tyle szeroką temtykę, iż postawienie na czele jednego
utworu byłoby niefortunne. Myślę, że miano utworu, który najlepiej przekazuje
swe cele, przyznałbym "Kwiatkom św. Franciszka", ponieważ są na tyle bliskie
czytelnikowi, że dają mu możliwość zrozumienia swej treści. Podobnym utworem,
który oddaje swe idee jest "Pieśń o Rolandzie", w której da się odczuć atmosferę
rycerskiego dworu, ze wszystkimi dobrymi i złymi stronami. Jeżeli chodzi o utwór
najbogatszy artystycznie to jest nim na pewno, "Bogurodzica" - pieśń piękna,
przesycona bogactwem środków artystycznych, pełna patetyczności i wzniosłości.
Najbardziej jednak pasującym do współczesnego czytelnkia masowego są "Dzieje
Tristiana i Izoldy". To utwór, który stwarza niewyczerpane głębie do poznania,
odnoszący się do tak wspaniałego uczucia jakim jest miłość. To po prostu dzieło
ponadczasowe. Wystarczy zmienić imiona bohaterów, miejsce i czas zdarzeń, a
otrzymujemy historię miłosną o wiele bardziej interesującą od Harlequina.
Ta ocena jest jednak bardzo subiektywna. Każdy z utworów średniowiecznych jest
bowiem arcydziełem. Cała sztuka polega na odnalezieniu tego co najważniejsze:
serca i pracy ludzkiej włożonej w tworzenie dzieła. Dopiero bowiem to daje
możliwość zrozumienia duszy artysty. Nie ważne, co nam się podba, ważne jest, że
potrfimy docenić trud artysty.