PODATNIK W ROZUMIENIU USTAWY O PODATKU VAT
Rozdział 1
Zgodnie z art. 5 ustawy o podatku od towarów i usług, podatnikami tego podatku
są osoby prawne, jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej oraz
osoby fizyczne, mające swą siedzibę lub miejsce zamieszkania na terytorium Polski, o ile
wykonują we własnym imieniu i na własny rachunek wymienione w ustawie czynności.
Ważne są okoliczności podejmowanych przez podatnika działań, albowiem opodatkowaniu
podlegają jedynie czynności podjęte z zamiarem ich częstego wykonywania i
powtarzania. Co ciekawe opodatkowaniu podlegają także czynności wykonane
jednorazowo np. jednorazowa sprzedaż rzeczy nabytej w tym właśnie celu. Tak więc o
częstotliwości decyduje zamiar podatnika i okoliczności towarzyszące wykonywaniu danej
czynności. Małe znaczenie ma tu powtarzalność samej czynności.1
Ustawowe ukształtowanie podmiotowego zakresu podatku wyklucza z grona
podatników osoby wykonujące czynności podlegające opodatkowaniu w ramach stosunku
pracy, stosunku służbowego, umowy zlecenia itp., dlatego iż osoby te wykonują owe
czynności we własnym imieniu ale na rachunek innego podmiotu. Ustawa nie wyklucza
natomiast z grona podatników maklerów, agentów, komisantów-są oni podatnikami w
zakresie własnej prowizji uzyskanej z tytułu pośrednictwa wykonywania czynności i
zawierania umów.2
Oprócz podatników mających miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium
Polski ustawodawca do grona podatników zalicza również podmioty  zagraniczne , czyli
mające swoją siedzibę lub miejsce zamieszkania za granicą, jeżeli określone w ustawie
czynności wykonują osobiście lub przy wykorzystaniu urządzeń lub zakładów
prowadzących działalność usługową, handlową lub produkcyjną na terytorium naszego
kraju. O zaklasyfikowaniu ich do grona podatników decyduje w tym wypadku miejsce
wykonywanych czynności podlegających opodatkowaniu.3
Specyficzne zasady opodatkowania dotyczą podmiotów sprowadzających towary z
zagranicy, na których ciąży obowiązek zapłaty cła. Dotyczy to również towarów
zwolnionych z cła na podstawie odrębnych przepisów a także towarów na których cło
zostało zawieszone. Podatek VAT płacą na granicy wszystkie podmioty importujące
1
Polskie Prawo Finansowe, pod red. nauk. E. Ruśkowskiego, Warszawa 1998
2
art. 16 Ustawy z dnia 8.01.93r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz. U. nr. 11, poz.
50)
towar, bez względu na póżniejsze przeznaczenie towaru-własne lub handlowe potrzeby.
Przy opodatkowaniu towarów importowanych bez znaczenia jest częstotliwość
sprowadzanych towarów oraz fakt czy podatnik importujący towar jest w kraju zwolniony
podmiotowo z podatku od towarów i usług.
Ruśkowski słusznie zauważa, że o ile podatnikiem VAT jest zazwyczaj osoba
dokonująca sprzedaży lub usługi, to w przypadku wykorzystywania usług pochodzących z
importu podatkiem obciążony jest usługobiorca.4 Opodatkowanie usługodawcy w kraju
wynika z braku możliwości opodatkowania podmiotu zagranicznego, świadczącego na
terenie RP swe usługi. Chodzi tu bowiem o usługi o charakterze niematerialnym, np.
doradztwo prawne, finansowe, których nie można wykryć czy ujawnić poprzez kontrolę
graniczną. Na równi z importem usług traktowane są usługi turystyki wyjazdowej.5
Warto zwrócić uwagę na fakt, iż podatnikami VAT są wszystkie podmioty
wykonujące czynności podlegające opodatkowaniu w rozumieniu artykułu 2 ustawy, bez
względu na to, czy owe czynności są wykonywane z zachowaniem warunków formalnych
określonych w przepisach prawa. Oznacza to że podatnikiem jest również osoba
wykonująca czynności w ramach działalności prowadzonej bez stosownego zezwolenia,
nie wpisana do ewidencji działalności gospodarczej, nie zarejestrowana w urzędzie
skarbowym przed dokonaniem pierwszej czynności, nie posiadająca numeru identyfikacji
podatkowej.6 Jedyną cechą różniącą w.w podatników od podatników dokonujących
określonych czynności z zachowaniem wszelkich wymogów formalnych, jest brak
możliwości korzystania z wielu uprawnień, ulg i udogodnień.
Rozdział 2
Podmioty obciążone podatkiem od wartości dodanej są jedną grupą, natomiast w
drugiej znajdują się te, których dotyczą zwolnienia od VAT. Istotne jest jednak że nawet
w przypadku zwolnienia, podmioty te formalnie pozostają nadal podatnikami , ponieważ
zobowiązane są do prowadzenia ewidencji oraz ewentualnej rejestracji w urzędzie
skarbowym. W pewnych okolicznościach sam zainteresowany może decydować o
zakwalifikowaniu go do jednej lub drugiej grupy.
Powodem wyodrębnienia z grona wszystkich podatników VAT kategorii podmiotów
zwolnionych jest dążenie do uniknięcia opodatkowania drobnych podmiotów
3
art.5, pkt.1, ust.4
4
Płacony przez usługobiorcę podatek jest podatkiem należnym a nie naliczonym( nie podlega zmniejszeniu na
podstawie art. 19 ustawy). Podatek jest traktowany jako koszt uzyskania przychodu w rozumieniu przepisów o
podatku dochodowym.
5
Polskie prawo finansowe...
6
m.in. wyrok NSA z dnia 20.01.95r. (III SA 868/94 ),  Monitor Podatkowy 1995, nr.8
gospodarczych. Zamierzeniem ustawodawcy było uniknięcie nakładania na niektóre
podmioty zbyt czasochłonnych i kosztownych czynności. Zwolnienia podmiotowe, bo o
nich mowa, dotyczą wyłącznie podatku od towarów i usług, nie odnoszą się do podatku
akcyzowego normowanego przez tę samą ustawę. Zwolnień nie stosuje się do importu
towarów oraz oddziałów osób prawnych, które na mocy decyzji urzędu skarbowego stały
się samodzielnymi podatnikami VAT.
Od podatku, na mocy ustawy zwolnieni są podatnicy, u których wartość sprzedaży
towarów, a także wartość exportu towarów i usług nie przekroczyła łącznie w poprzednim
roku podatkowym 80.000 zł. Jeżeli limit ten zostanie przekroczony, to zwolnienie traci
moc, a opodatkowaniu podlega nadwyżka ponad ustanowioną przez ustawodawcę
kwotę.7 Podatnicy w.w mogą jednak zrezygnować ze zwolnienia pod warunkiem
zawiadomienia o tym zamiarze właściwego urzędu skarbowego przed początkiem
miesiąca, w którym rezygnują ze zwolnienia.
Od podatku zwolnieni są też podatnicy opłacający podatek dochodowy w formie
zryczałtowanej w zakresie objętej tą formą opodatkowania. Dotyczy to jednak tylko
formy karty podatkowej i nie obejmuje innych form zryczałtowania. Podmioty opłacające
podatek dochodowy w formie zryczałtowanej mogą jednak stać się podatnikami VAT. Ma
to miejsce wówczas gdy exportują one towary i usługi. W takiej sytuacji stosuje się
stawkę 0%, co umożliwia zwrot z budżetu państwa podatku naliczonego przez
dostawców.
Ostatni rodzaj zwolnień podmiotowych przysługuje zakładom pracy chronionej, w
rozumieniu przepisów o zatrudnieniu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych.
Mogą oni wybrać zwolnienie od podatku bez względu na wartość sprzedaży towarów, pod
warunkiem złożenia przez podatnika pisemnego oświadczenia we właściwym urzędzie
skarbowym8, oraz pod warunkiem spełnienia warunków formalnych przewidzianych w
przepisach szczegółowych. Ulg o których mowa w tym akapicie nie stosuje się do
podatników sprzedających wyroby akcyzowe oraz do podmiotów u których występują
zaległości w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa. Ponadto jeżeli zwolniony
od podatku jako zakład pracy chronionej nie spełnia określonych w przepisach warunków,
urząd skarbowy może zastosować wobec niego sankcję polegającą na określeniu wartości
sprzedaży w drodze oszacowania i ustaleniu podatku przy zastosowaniu podstawowej
składki 22%, bez prawa obniżenia podatku należnego.
Warto zaznaczyć, że podmioty zwolnione podmiotowo od VAT, nie mają prawa do
potrącenia podatku zapłaconego przy nabyciu towarów i usług. Wyjątkiem są tu
opłacający podatek dochodowy w formie ryczałtu i prowadzący odpowiednią ewidencję,
którzy to dokonując exportu uzyskają zwrot podatku zapłaconego przy zakupach.
7
Podatek od towarów i usług oraz podatek akcyzowy, oprac. J. Głuchowski, Warszawa 1995
8
Dz. U. 93. 11. 50- tekst jednolity
Rozdział 3
Podstawowym obowiązkiem podatnika, jaki nakłada na niego ustawa jest
obowiązek rejestracji. Rejestr podatników VAT umożliwia bowiem administracji skarbowej
sprawne zarządzanie. Rejestracja polega na wypełnieniu formularza zgłoszenia
rejestracyjnego. Warto przypomnieć, o czym była już mowa, że zaniedbanie
zarejestrowania nie zwalnia podmiotów wykonujących określonych ustawowo czynności z
obowiązku zapłaty podatku. Jednak tylko podatnicy zarejestrowani mają prawo do
zwrotów pośrednich i bezpośrednich. Podatnik nie zarejestrowany nie przestaje być
podatnikiem, traci tylko te uprawnienia ( ustawa nie przewiduje innych sankcji ). Urząd
skarbowy potwierdza fakt zgłoszenia i nadaje podatnikowi numer identyfikacji
podatkowej, którym podatnik ma obowiązek posługiwać się we wszystkich sprawach
związanych z VAT i umieszczać ten numer na wystawianych fakturach i ofertach. Jeżeli
podatnik ma zamiar zaprzestać wykonywania określonych ustawowo czynności, ma
obowiązek zawiadomić o tym fakcie właściwy urząd skarbowy który wykreśli podatnika z
rejestru.
Podatnicy obowiązani są składać w urzędzie skarbowym deklaracje podatkowe dla
podatku od towarów i usług za okresy miesięczne do 25 dnia miesiąca następującego po
miesiącu, w którym powstał obowiązek podatkowy. Podatkiem do zapłacenia jest wedle
ustawy, nie licząc przypadków szczególnych, różnica pomiędzy podatkiem należnym(
stanowiącym iloczyn kwoty obrotu i właściwej stawki ) a podatkiem naliczonym(
stanowiącym sumę kwot podatku zawartego w fakturach potwierdzających zakupy
podatnika ). Podatnik na każdym szczeblu obrotu ma więc prawo do odliczeń kwot
podatku zawartych w zakupach związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą9.
Kwotę podatku naliczonego stanowi także, w przypadku importu- suma kwot podatku
wynikających z dokumentu celnego, oraz kwota podatku należnego od importu usług, z
wyjątkiem podatku od usług turystyki wyjazdowej, usług związanych ze sprzedażą
zwolnioną od podatku oraz związanych z czynnościami nie wymienionymi w art. 2
ustawy10.
W przypadku gdy kwota podatku naliczonego jest w okresie rozliczeniowym
wyższa od kwoty podatku należnego, podatnik ma prawo, z zastrzeżeniem przepisów
szczegółowych, do obniżenia o tę różnicę podatku należnego za następne okresy. Różnica
ta podlega zwrotowi, jeśli całość lub część sprzedaży towarów opodatkowanych jest
9
Polskie prawo finansowe...
10
art. 19 ust.2a; art. 2 ustawy; Dz. U. 93.11.50
stawką niższą niż 22% tj. stawką obniżoną 7% lub preferencyjną 0%. Podatnik ma prawo
domagać się zwrotu omówionych różnic pieniężnych w terminie 15 i 25 dni od złożenia
wniosku, a w przypadku opieszałości urzędu skarbowego ma prawo do określonych w
przepisach odsetek. Uprawnienia te nie dotyczą podatników którzy zalegają z zapłatą
podatków stanowiących dochód budżetu państwa. W tym przypadku kwota zwrotu
różnicy podlega z urzędu zaliczeniu na zaległe zobowiązania podatkowe.
Kolejną wynikającą z ustawy powinnością jest zobowiązanie podatników bez
wezwania do obliczania i wpłacania podatku za okresy miesięczne w terminie do 25 dnia
miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał obowiązek podatkowy, na
rachunek właściwego urzędu skarbowego. Nie dotyczy to podatników importujących
towary i opłacających podatek VAT na granicy, w rozumieniu art. 1111. Jedynie w
przypadku, gdy obliczenie podatku, a co za tym idzie zapłacona kwota jest
nieprawidłowe, organ podatkowy koryguje je w formie decyzji podatkowej. Nie ma
natomiast możliwości do wyrażenia zgody na korektę złożonej deklaracji12.
Podatnicy sprzedający towary i świadczący usługi są zobowiązani, z
uwzględnieniem przepisów szczegółowych, do prowadzenia ewidencji obrotu i kwot
podatku należnego przy zastosowaniu kas rejestrujących. Podmioty naruszające ten
obowiązek tracą prawo do obniżenia podatku należnego. Podatnicy w związku z
prowadzoną działalnością są zobowiązani do wystawiania faktur stwierdzających i
potwierdzających sprzedaż towarów, jej datę, cenę jednostkową bez podatku, wartość
sprzedaży, kwotę podatku, kwotę należności oraz dane dotyczące podatnika i nabywcy.
Zakończenie
Podatek od towarów i usług, zwany podatkiem VAT sprawia często wiele
problemów najbardziej zainteresowanym czyli podatnikom. Dzieje się tak z uwagi na
występujące różnice w strukturze i zasadach samego podatku w porównaniu do wcześniej
znanych podatków dochodowych. Duże kłopoty wywołuje brak w podatku od towarów i
usług instytucji zeznania rocznego a co za tym idzie konieczność rozliczania go w cyklach
miesięcznych. Praca ta miała stanowić właśnie o samych zainteresowanych, intencją
moją było wskazanie występujących różnic, wypunktowanie praw i obowiązków
podatników i przejrzyste uszeregowanie najważniejszych założeń ustawodawcy
odnoszących się ściśle do podmiotów podatku. Stąd pozwoliłem sobie na pominięcie
11
Dz. U. 93.11.50
12
wyrok NSA z dnia 29.03.96r. ( III SA 31/95 ),  Monitor Podatkowy 1996, nr. 7
niektórych przepisów ustawy, często fundamentalnych w swojej treści, ale odnoszących
się jedynie pośrednio do syntetycznie ujętego tematu pracy.
Literatura
1. Ustawa z dnia 8.01.1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku
akcyzowym ( Dz. U. nr. 11, poz. 50, z póżniejszymi zmianami );
2. Polskie prawo finansowe, pod redakcją E. Ruśkowskiego, Wydawnictwo KiK,
Warszawa 2000;
3. I. Zubrzycki, Leksykon VAT 2000, Oficyna Wydawnicza UNIMEX,Wrocław 2000;
4. Podatek od towarów i usług oraz podatek akcyzowy, oprac. J. Głuchowski,
Warszawa 1995;
5. Podatki praktycznie nr. 3, Wydawnictwo Sorus, Poznań 1993;
6. Zbiór Orzecznictwa NSA w zakresie podatku VAT, Izba Skarbowa, Toruń 2000;
7. Podatki- Zbiór Ujednoliconych Przepisów, Wydawnictwo Drągowski S.A. ,
Warszawa 2000.