Techniki obrazowe...



TERAPEUTA ZA GRANICĄ
Tłumaczenie z Alcohol Alert* Krzysztof Sobieraj
TECHNIKI OBRAZOWE I ALKOHOLIZM: OKNO W MÓZGU
Czy istnieje możliwość odnalezienia fizjologicznych, namacalnych wskaźników
uzależnienia od alkoholu. Czy można przez jakieś magiczne okno zajrzeć do mózgu
i odkryć tam jakieś zmiany związane z rozwojem uzależnienia? Choć brzmi to jak
stwierdzenie z filmu sciencefiction, to ten numer Alcohol Alert usiłuje nas
przekonać, że jest to możliwe...
Procesy inicjujące i utrzymujące al koholizm są regulowane poprzez in terakcje
pomiędzy komórkami nerwo wymi (np. neuronami) w mózgu. Te mechanizmy wchodzą
w interakcję z czynnikami emocjonalnymi, po znawczymi i społecznymi, determinu
jąc indywidualną reakcję na spożycie alkoholu. Techniki badań obrazowych pozwalają
naukowcom odkrywanie połączeń pomiędzy mózgiem i zacho waniem człowieka przy
minimalnym ryzyku dla pacjenta. Używając tech nik obrazowych, naukowcy mogą
ob serwować mózg w trakcie pracy, gdy człowiek rozwiązuje kwestie intelek tualne,
reaguje na środowisko, czy doświadcza emocji. Dane uzyskane przed, w trakcie
i po wypiciu alkoho lu, mogą być porównywane i analizo wane. Techniki obrazowe
dają nadzie ję na zintegrowanie biomedycznych, psychospołecznych i behawioralnych
aspektów w spojrzeniu na alkoholizm, prowadzących do udoskonalenia pro filaktyki
i lecznictwa. Ten numer Al cohol Alert przedstawia niektóre aktu alne i potencjalne
możliwości stoso wania technik obrazowych w bada niach nad problemami alkoholowymi.

WPŁYW ALKOHOLU NA STRUKTURĘ I FUNKCJE MÓZGU
Wyniki sekcji zwłok pokazują, że pacjenci, którzy chronicznie naduży wali alkoholu
mieli mniejszy, lżejszy i bardziej obkurczony mózg niż nie alkoholicy tej samej
płci i w tym sa mym wieku. Te odkrycia potwierdza ły badania żyjących alkoholików
przy użyciu technik obrazowych takich jak:
tomografia komputerowa (CT) i re zonans magnetyczny (MRI). Badania strukturalne
mózgu przy użyciu tech nik obrazowych pozwoliły odkryć do datnią korelację z
nadużywaniem al koholu i organicznymi uszkodzenia mi mózgu, nawet jeśli nie
wystąpiły inne czynniki medyczne uważane wcześniej za kliniczne wskaźniki, bądź
objawy głębokiego uzależnienia od alkoholu (np. chroniczne choroby wątroby lub
wywołana przez alkoho lem demencja).
Techniki obrazowe odkrywają, że obkurczenie mózgu bywa bardziej widoczne w
okolicach zakrętu ze wnętrznego płata czołowego (np. kora). Ta część mózgu uważana
jest za siedzibę wyższych części intelek tualnych człowieka. Wśród mężczyzn
podatność na obkurczanie się kory przedniej części mózgu wzrasta z wie kiem.
Aktualnie trwają badania, któ re odpowiedzą na pytanie czy podob ny efekt występuje
u kobiet. Powta rzane badania obrazowe na grupie al koholików pijących stale
w okresie pięciu lat, pokazały postępujące ob kurczenie mózgu znacznie większe
niż występujące jedynie ze względu na wiek. Poziom obkurczenia kory przedniej
części mózgu wydaje się być skorelowany pozytywnie z ilością wypijanego alkoholu.

Obkurczenie pojawia się również w głębszych rejonach mózgu, włączając w to
struktury mózgowe odpowie dzialne za pamięć, a także struktury móżdżku, odpowiadające
za koordy nację i równowagę. Badania na ogra niczonej grupie osób sugerują,
iż ko biety zdają się być bardziej niż mężczyźni podatne na związane z alko
holem obkurczenie mózgu.
Wykrywanie strukturalnych uszko dzeń mózgu odbywa się przy użyciu wielu technik
obrazowych takich jak: tomografia za pomocą emisji po zytronów PET lub tomografia
za pomocą emisji pojedynczych foto nów SPECT. Mierząc lokalne zmia ny w przepływie
krwi i metabolizmie energetycznym, PET i SPECT mogą pomóc w identyfikacji tych
specyficz nych rejonów mózgu, które są odpo wiedzialne za funkcje czuciowe,
ru chowe i poznawcze. Tego typu bada nia wykazały ponad wszelką wątpli wość
zmniejszenie przepływu krwi i poziomu metabolizmu w niektórych rejonach mózgu
u osób nadużywają cych alkoholu w porównaniu z oso bami nie używającymi alkoholu
w ogóle, nawet jeśli nie doszło jesz cze do obkurczenia mózgu. Defekty strukturalne
i funkcjonalne wykryte przy pomocy rezonansu magnetycz nego MRS i PET mogą powodo
wać zmniejszenie liczby lub wielko ści neuronów, bądź zmniejszyć spo istość
połączeń komunikacyjnych pomiędzy sąsiadującymi ze sobą neuronami.
POWIĄZANIE STRUKTURY I FUNKCJI MÓZGU Z ZACHOWANIEM CZŁOWIEKA
Głównym celem stosowania tech nik obrazowych w badaniach nad al koholizmem
jest wykrycie zmian w konkretnych rejonach mózgu, po wiązanych z zachowaniami
wynikają cymi z używania alkoholu. Badania obrazowe móżdżku ukazały związek
zarówno obkurczenia jak i osłabienia przepływu krwi z zaburzeniami rów nowagi
i poruszania się. Takie zabu rzenia mogą doprowadzać do sytuacji, w których
starsi alkoholicy nie będą w stanie utrzymać równowagi i będą przewracać się,
raniąc np. głowę, co doprowadza do kolejnych, głębszych i poważniejszych dysfunkcji
mózgu. Badania nad funkcjami poznawczymi nie odnalazły jednak znaczącej kore
lacji pomiędzy obkurczeniem kory przedniej części mózgu a zaburzenia mi pamięci
bezpośredniej, czy zdol nościami rozwiązywania problemów. Do tej pory uważa
się, że tego typu problemy są typowym efektem uszko dzenia przedniej czołowej
części mózgu. Odwrotnie, część badań wska zuje na odkrycie korelacji pomiędzy
obkurczeniem tych części mózgu, które związane są z funkcjami pamię ci a poziomem
zaburzeń pamięci.
Badania funkcjonalności wskazują, że poziom przepływu krwi w przedniej części
mózgu oraz jej metabolizm u pacjentów uzależnionych od alko holu, mogą obniżyć
się znacznie wcześniej, zanim pojawią się: obkur czenie mózgu lub poważniejsze
pro blemy percepcyjne. Funkcje percep cyjne (poznawcze) oraz koordynacja ruchowa
ulegają przynajmniej czę ściowej poprawie już pomiędzy trze cim a czwartym tygodniem
abstynen cji. Dołącza się do tego przynajmniej częściowe cofnięcie się obkurczenia
mózgu oraz poprawa funkcji metabo licznych w płacie czołowym i móżdż ku. Przepływ
krwi w płacie czołowym polepsza się wraz z wydłużaniem się okresu abstynencji,
osiągając normal ny, prawidłowy poziom w ciągu oko ło czterech lat. Nawrót picia
prowa dzi do ponownego obkurczenia, po wodującego dalsze zaburzenia funkcji
metabolicznych i poznawczych oraz znaczące uszkodzenia komórek nerwowych.
MECHANIZMY UZALEŻNIENIA
Badania na zwierzętach i wyodręb nionych płatach tkanki mózgowej zi dentyfikowały
chemiczne nośniki (np. neuroprzekaźniki) i szlaki nerwo we, które mogą pomóc
w zmniejsza niu efektów wywołanych przez alko hol. Badania funkcjonalności mózgu
przy użyciu technik obrazowych po twierdzają te wyniki i rozciągają ich znaczenie
na inne obszary badań. Na przykład szlak nerwowy, w którego strukturach pojawia
się neuroprze kaźnik dopamina, uznano za związa ny w pewien sposób z rozwojem
al koholizmu. Osoby nie będące uzależ nionymi i pijące alkohol okazjonalnie
oraz alkoholicy w trakcie głodu alko holowego wykazują obniżenie prze pływu
krwi w tych rejonach mózgu, w których działa i jest obecna dopa mina. Badania
z użyciem technik ob razowych pokazują również zaburze nia gospodarki innym
neuroprzekaź nikiem serotoniną. Wydaje się, że serotonina wchodzi w interakcje
z dopaminą w procesie rozwoju uza leżnienia na poziomie fizjologicznym.
Badania funkcjonalne odkryły, że mózg alkoholików wykazuje zmniej szoną aktywność
metaboliczną w swej przedniej części, w początkowej i późnej fazie odstawienia.
U osób nie będących uzależnionymi, benzodia zepiny (często używane w leczeniu
al koholowych zespołów odstawien nych) powodują krótkotrwałe zabu rzenia koordynacji
ruchowej i zabu rzenia poznawcze, podobne do tych, jakie wywołuje alkohol oraz
zmniej szają generalnie poziom procesów metabolicznych wewnątrz mózgu. U alkoholików
pewne przednie czę ści mózgu wykazują mniejszy poziom zmian metabolizmu po podaniu
ben zodiazepiny niż dzieje się to u osób nie mających problemów z alkoho lem.
Te wyniki mogą wskazywać na zmniejszenie zdolności do uspokoje nia nadmiernej
aktywności neuronal nej, prawdopodobnie osłabiającej zdolność człowieka do pohamowania
swoich nadmiernych reakcji. Wśród osób pijących okazjonalnie, efekt działania
benzodiazepiny na poszcze gólne obszary mózgu, badany przy użyciu PET, jest
różny u osób pocho dzących z rodzin z problemem alko holowym i u osób nie mających
takich doświadczeń. W związku z tym mo żemy dojść do wniosku, iż nienormal na
reakcja na benzodiazepinę może być uważana raczej za czynnik ryzy ka predestynujący
do rozwoju alko holizmu, niż za konsekwencję długo trwałego spożywania alkoholu.

Bardzo obiecujące są natomiast do tychczasowe wyniki badań przy uży ciu technik
obrazowych, nad funkcja mi poznawczymi, procesami emocjo nalnymi związanymi
z uzależnie niem, głodem alkoholowym i nawro tami choroby. Na przykład wstępne
badania odkryły związek pomiędzy głodem kokainowym a zwiększonym poziomem metabolizmu
wewnątrz sieci neuronalnej, łączącej emocjonal ne i poznawcze aspekty pamięci.
Od nalezienie podobnego mechanizmu w przypadku głodu alkoholowego mogłoby pomóc
w odkryciu indywi dualnych czynników podatności na uzależnienie od alkoholu.

LECZENIE ALKOHOLIZMU
Diagnoza. Rutynowe kliniczne ba dania przy użyciu technik obrazo wych
pozwalają na wykrycie czynni ków medycznych powszechnie towa rzyszących alkoholizmowi
takich jak: uszkodzenia mózgu związane ze zra nieniami głowy, różnorakie zaburze
nia psychiatryczne, oraz powodowa ne przez alkohol organiczne zaburze nia pracy
mózgu takie jak: demencja lub amnezja.
Odstawienie. Do 15% alkoholików doświadcza w trakcie odstawienia na
padów padaczkowych. Prawdopodo bieństwo i częstotliwość tych napadów zwiększa
się w zależności od ilości ze społów odstawiennych jakie pacjent przeżywał już
w przeszłości. W bada niach struktur mózgowych alkoholi ków, którzy przeszli
napady padaczko we, Sullivan z zespołem stwierdzili obkurczenie mózgu po obu
stronach tuż za przednią częścią. Niestety nie wiadomo na razie czy napady są
po wodem czy też wynikiem owego ob kurczenia się struktur mózgowych. Badacze
stosowali PET oraz SPECT, by zlokalizować i określić ilość miejsc w powierzchniach
neuronalnych, gdzie neuroprzekaźniki związane z rozwojem alkoholizmu stykają
się z komórkami nerwowymi. Rezultaty tych badań wskazały zaburzenia dzia łania
serotoniny w wypadku głębo kich depresji, często występujących w przebiegu zespołu
odstawienia. Badania funkcjonalne stosowano rów nież w celu oceny działania
naloxo nu na zmniejszanie głodu alkoholo wego wywołanego odstawieniem. Jest
to nowy lek, pokrewny chemicznie do znanego już leku zmniejszającego głód alkoholowy
naltrexonu.
Terapie psychospołeczne. Higgins opi suje koncepcję leczenia neurobeha
vioralnego, kładąc nacisk na podej ście do zapobiegania nawrotom, opar te na
teoriach uczenia się. Zwraca on jednak szczególną uwagę na zmiany neurobiologiczne
towarzyszące absty nencji. Takie podejście zakłada umie jętność monitorowania
i oceny zacho wania jednostki oraz wyciągania wniosków z porażek. Badacze, stosu
jąc techniki obrazowe, starają się wy kryć podstawy biologiczne tego typu zaburzeń
funkcji poznawczych.
DODATEK: TECHNIKI OBRAZOWE
Badania obrazowe struktur mózgo wych, pokazując trójwymiarowy ob raz wybranego
"kawałka" mózgu, po zwalają dostrzec o wiele więcej szcze gółów niż konwencjonalne
prześwie tlenia rentgenowskie. Rezonans ma gnetyczny odbiera sygnały emitowa
ne przez mózg w wyniku działania silnego pola magnetycznego. Tego typu techniki
są powszechnie stosowane w diagnostyce poszczególnych zabu rzeń takich jak np.
guzy, oraz w ba daniach naukowych. Technologie badań obrazowych funkcjonowania
mózgu stosowane powszechnie za wierają zarówno PET, SPECT oraz inne modyfikacje
rezonansu magne tycznego. PET i SPECT pozwalają na uzyskanie generowanego kompu
terowo, kolorowego i trójwymiaro wego obrazu dystrybucji wewnątrz mózgu substancji
radioaktywnych, wstrzykiwanych przed badaniem do krwioobiegu. Wyniki takich
badań pozwalają wykryć zmiany przepły wów krwi w konkretnych rejonach mózgu
oraz wskazać na dokładną lo kalizację poszczególnych neuroprze kaźników lub
receptorów. Badania funkcjonalne przy użyciu rezonansu magnetycznego mogą odkryć
lokali zację i poziomy aktywności funkcji związanych z motoryką, czuciem oraz
procesami poznawczymi, które mogą być uszkodzone przez alkohol. MRS może wykryć
różnorodne, specyficz ne cząsteczki chemiczne nawet al kohol, a także zmiany
metabolizmu mózgu szczególnie deteriorację in tegralności struktur neuronalnych.

Tłumaczył Krzysztof Sobieraj



Autor przekładu jest psychologiem i teologiem, pracownikiem
Działu Lecznictwa Odwykowego i Programów Medycznych Państwowej Agencji Roz
wiązywania Problemów Alkoholowych.


*) Alcohol Alert jest wydawany przez National Institute on
Alcohol Abuse and Alcoholism USA.Prezentuje aktualne informacje na temat badań
naukowych prowadzonych w związku z alkholem a także opinie dotyczące metod leczenia.




Techniki obrazowe i alkoholizm: okno w mózgu Komentarz Enocha Gordis'a,
M.D Enocha Gordis'a, dyrektora Narodowego Instytutu Badań nad Nadużywaniem
Alkoholu i Alkoholizmem.
Techniki obrazowe wsparły badania nad problemami alkoholowymi, od
powiadając na pytanie w jaki sposób alkohol uszkadza organy wewnętrzne,
takie jak mózg i wątroba. Ostatnie ulepszenia w technikach obrazowych
po zwalają badaczom rozpocząć badania nad uzależnieniem od alkoholu jako
osobną jednostką. Naukowcy zaczynają mierzyć wpływ alkoholu na nastrój,
stany emocjonalne, pragnienia, i percepcję, oceniając jednocześnie wpływ
alkoholu na metaboliczne, fizjologiczne i neurochemiczne funkcje mózgu.
Te ulepszenia w technikach obrazowych będą pomocne nie tylko w obsza rze
badania problemów alkoholowych, ale także we wszystkich obszarach medycyny,
gdzie biologia i zachowanie są ściśle ze sobą powiązane.



początek |
strona główna | spis treści