Wykład 14
Odczytanie fragmentu Jr 52,12-16
Ks. Michał Bednarz
Zburzenie Jerozolimy i niewola babilońska
Prowadzący: W jakich okolicznościach rozpoczęła się tragedia Izraela?
Wykładowca: Tragedia narodu wybranego rozpoczęła się w chwili, gdy po śmierci Salomona
(931) nastąpił rozpad jego królestwa na dwie części. Królestwo Północne albo Izraelskie zaczęło
szybko chylić się ku upadkowi. Nastąpił on definitywnie wtedy, gdy Asyryjczycy zburzyli Sama-
rię, stolicę Królestwa Izraelskiego (722/721). Mieszkańcy tej części Ziemi Obiecanej dostali się
do niewoli asyryjskiej.
Królestwo Judzkie albo Południowe przetrwało znacznie dłu\
ej. Jego upadek nastąpił po nieuda-
nej reformie, którą przeprowadził król Jozjasz (641-609). Panowanie tego władcy zbiegło się z
nagłym upadkiem Asyrii. Młody król myślał o zrzuceniu obcego jarzma. Najpierw musiał jednak
zreorganizować i odnowić naród. Dlatego podjął reformę polityczną i religijną zmierzającą do
usunięcia obcych wpływów zarówno w dziedzinie kultu, jak i z \
ycia społecznego. Sytuacja reli-
gijna i moralna narodu pozostawiała bowiem bardzo wiele do \
yczenia. Obok Jahwe, którego
uwa\
ano za Boga narodowego, czczono inne liczne bóstwa (Baala, Asztarte).  Królowej nieba
składano nawet ofiary z ludzi (Jr 7,18; 44,17-19.25). W tym okresie działał prorok Jeremiasz.
Wspierał króla w przeprowadzaniu reformy (2 Krn 35,25).
W r. 612 Babilończycy, wsparci przez Medów, zdobyli Niniwę, stolicę Asyrii. Ludność wymor-
dowano,a miasto zmieniono w ruinę. Wschód powitał z radością upadek Niniwy (por. Na 2-3).
Tak\
e niewielka Judea odetchnęła. Ale nadzieje prysły jak bańka mydlana, kiedy do sporu dołą-
czył Egipt. Na pomoc upadającemu imperium asyryjskiemu pospieszyło wojsko egipskie pod
wodzą faraona Neko II, który usiłował utrzymać równowagę sił na Wschodzie. Pospieszył na
pomoc upadającej Asyrii. Drogę zastąpił mu Jozjasz. W bitwie pod Megiddo król został ranny i
umarł (r. 609). Klęska pogrzebała marzenia o reformie Królestwa Judzkiego i stała się począt-
kiem upadku państwa. Faraon zakuł w kajdany nowego króla  Joachaza a na państwo nało\
ył
wielkie daniny.
Prowadzący: Dlaczego doszło do niewoli babilońskiej?
Wykładowca: Na Wschodzie zrodziła się nowa potęga  Babilonia. W Królestwie Judzkim wy-
buchły wewnętrzne walki. W r. 604 Nabuchodonozor  król babiloński - wyruszył na zachód.
Jerozolima musiała się poddać. W Królestwie Judzkim do głosu doszła jednak partia proegipska i
król Jojakim zbuntował się przeciw Babilończykom. W r. 598 Nabuchodonozor rozpoczął oblę-
\
enie Jerozolimy. Kolejnemu królowi, Jojakinowi, nie pozostało nic innego jak poddać się. Zwy-
cięzca złupił skarbiec świątyni i deportował do Babilonii króla wraz z całą rodziną i większością
dostojników, rzemieślników i \
ołnierzy. Na króla wyznaczył Mattaniasza, zmieniając mu imię na
Sedecjasz. Nowy król okazał się słaby i niestały. Nie potrafił zapanować nad dwoma rywalizują-
cymi ze sobą partiami: jedna, reprezentowana przez Jeremiasza, radziła zachować spokój i pod-
dać się Babilończykom, a druga, silniejsza, szukała wsparcia w Egipcie. Stronnictwo antybabi-
lońskie zdobyło przewagę. Nabuchodonozor na nowo podjął długotrwałe oblę\
enie Jerozolimy.
W lipcu r. 587 Babilończycy zrobili wyłom w murach miasta. Sedecjasz został schwytany i od-
stawiony do głównej kwatery Nabuchodonozora w Ribla. Tutaj, w jego obecności, zamordowani
zostali jego synowie a jemu wydłubano oczy i skazano go na wygnanie do Babilonii. Zburzono
mury miasta, świątynię oraz budynki, a święte naczynia zabrano do Babilonu. Królestwo Judzkie
1
zostało całkowicie zdewastowane. Wielu ludzi poszło do niewoli, inni zginęli czy to od miecza
czy od chorób lub głodu, a jeszcze inni uciekli dobrowolnie z kraju. Chocia\
 z czysto gospo-
darczego punktu widzenia  los śydów, którzy pozostali w kraju, był dosyć znośny, to jednak
musieli się uporać z wa\
nymi problemami religijnymi. Wywołały je zburzenie Jerozolimy oraz
pojawienie się obcych religii. Właśnie dlatego, \
e warstwa wykształcona i kapłańska w całości
znalazła się na wygnaniu, w religijnej sytuacji kryzysowej zabrakło mę\
ów, którzy potrafiliby
podjąć jasne decyzje i udzielić jakichś napawających otuchą wskazówek na przyszłość. Nie było
proroka Pańskiego, brakło nawet \
arliwego kapłana, który by tchnął nowego ducha w wątpiące
serca. Wielu sądziło, \
e nawet Bóg zapomniał o swym ludzie.
Znaczna część narodu znalazła się w niewoli w Babilonii. Stanowiła elitę Izraela. Byli to prze-
wa\
nie przywódcy polityczni i religijni. W Babilonii nie zamykano śydów ani w więzieniach ani
w obozach. Zasiedlono nimi pewne enklawy, np. dolny bieg Eufratu i Tygrysu czy nawet okolice
Babilonu. Nie zmierzano pozbawić Izraelitów to\
samości narodowej. Z Księgi Ezechiela, jedne-
go z najwa\
niejszych z
ródeł dla oceny stosunków panujących na wygnaniu, mo\
na wyczytać, \
e
wygnańcy mieli prawo nabywać domy i posiadłości ziemskie. Niektórzy śydzi osiągnęli znaczny
poziom dobrobytu. Odgrywali wiodącą rolę w dziedzinie finansów i kierowali bankami. Wielu
czuło się w Babilonii tak dobrze, i\
po dekrecie Cyrusa nie chcieli wracać do ojczyzny. Jednak
znaczna część Hebrajczyków z utęsknieniem marzyła o powrocie do ojczyzny i Świętego Miasta.
Prowadzący: Jakie były skutki niewoli babilońskiej?
Wykładowca: Wydarzenia związane z klęską wstrząsnęły wiarą wielu Izraelitów i dlatego ulegli
wpływom kultury babilońskiej. Dla wielu przykre doświadczenia stały się pretekstem, aby ze-
rwać z przeszłością, a dla innych okazją do refleksji. Inne jednak problemy absorbowały śydów,
którzy pozostali w Palestynie, a inne  deportowanych do Babilonii. Do niezwykle intensywnej i
radykalnej rozprawy ze wszystkimi pojawiającymi się problemami doszło na wygnaniu babiloń-
skim równie\
dlatego, \
e tam deportowano warstwę kapłańską i ludzie wykształconych. Powstało
decydujące pytanie: czy naród \
ydowski, reprezentowany przez wy\
szą warstwę kapłańską (a
tak\
e przez proroków), posiada w ogóle jeszcze dość siły i religijnej mocy, aby przezwycię\
yć
aktualną katastrofę, czy te\
utonie w beznadziejnej rezygnacji i błędnie odczyta dotychczasową
tradycję religijną, a przez to i własną przyszłość, czy te\
sprawy te staną się dlań obojętne.
W tajemniczym planie Opatrzności niewola była najpłodniejszym okresem w historii Izraela. Na-
ród wybrany lepiej poznał swego Boga. Jego obecność nie była ju\
związana ani ze świątynią ani
z jakimkolwiek ołtarzem. Dokonał się proces bardziej duchowego i etycznego pojmowania Boga.
Uwa\
ano, \
e Bóg rozbił namiot swej obecności tam, gdzie przestrzegane są wiernie Jego przyka-
zania i gdzie sprawuje się prawdziwą słu\
bę Bo\
ą. Drogę torowało więc sobie nowe rozumienie
Boga.
Naród \
ydowski, \
yjąc w świecie pogańskim, czynił wysiłki, by zachować to\
samość. Swą naro-
dową godność i cześć starał się ocalić w ten sposób, \
e nie tylko nie brał udziału w religijnych
uroczystościach pogańskich, lecz tak\
e niezmierną wagę przywiązywał do własnych świąt reli-
gijnych. Tak więc święcono zwłaszcza szabat jako dzień \
arliwego wyznania wiary w Boga oj-
ców i przyznania się do wielkiej tradycji narodu izraelskiego. Uznano obrzezanie za szczególne
znamię, które Bóg polecił zachować. W niewoli Izraelici uświadomili sobie, \
e Asyryjczycy i
Babilończycy nie znają obrzezania. Dlatego stało się ono dla Izraelitów narodowym i religijnym
znakiem przymierza. Skrupulatniej te\
ni\
dawniej dokonywano obmyć rytualnych i unikano tzw.
 nieczystych pokarmów.
Zniknęła świątynia, a z nią tak\
e doskonale wypracowany kult. Ludziom wiernym Bogu nie po-
zostawało nic innego jak powrócić do starych tradycji. Skierowali wzrok w przeszłość, próbując
wskrzesić pierwiastki, które le\
ały u podstaw dawnej pomyślności i stabilizacji. Zwrócili się za-
tem do tradycji Moj\
eszowej, starając się nie uronić nic z jej skarbnicy, a zwłaszcza zreorgani-
2
zować religię opartą na mo\
liwie czystych podstawach Moj\
eszowych. Została definitywnie zre-
dagowana tzw. historia deuteronomiczna, czyli następujące księgi Starego Testamentu: Pię-
cioksiąg, Księga Jozuego i Sędziów oraz Księgi Samuela i Królewskie oraz wypowiedzi proro-
ków. W dziełach tych odbija się objawienie a tak\
e doświadczenie narodu. Literaturę deuterono-
miczną przepaja koncepcja nieuniknionej sprawiedliwości Bo\
ej, której palec dosięga zarówno
indywidualnego złoczyńcę, jak i cały naród.
W tym okresie cały sztab kapłanów i ludzi świeckich zabrał się z niezwykłą gorliwością do zbie-
rania i przepisywania ksiąg świętych, przyniesionych przez wyznawców na obczyznę. Ich stu-
diowanie stało się tak powszechne, \
e ukształtował się specjalna grupa ludzi biegłych w znajo-
mości Pisma Świętego, a w szczególności Prawa Moj\
eszowego. Nazwano ich pisarzami, na-
uczycielami czy uczonymi w Piśmie. Powoli nacjonalistyczna wspólnota Izraela zaczyna się prze-
kształcać we wspólnotę duchową.
Wytworzył się zwyczaj gromadzenia się na modlitwę grup ludzi u tych osób, które dysponowały
większym pomieszczeniem. W ten sposób z czasem powstaną domy modlitwy, czyli synagogi.
Cały ten o\
ywiony ruch religijny zwiemy judaizmem. Stanowił swoisty rozkwit pobo\
ności izra-
elskiej. Skłaniał Izraelitów do izolowania się od obcych i bronił przed pogańskimi wpływami i
moralnym zepsuciem.
Ks. Piotr A
abuda
Traktat o kanonie
Prowadzący: Dziś zajmiemy się kolejnym traktatem w ramach introdukcji: traktatem o kanonie.
Co oznacza to tajemnicze stwierdzenie  kanon tekstu?
Wykładowca: Księgi tak Starego jak i Nowego Testamentu nale\
ą do kanonu Pisma Świętego.
Stąd te\
określa się je mianem ksiąg kanonicznych. Sam wyraz  kanon pochodzi od greckiego
słowa kanon, które oznaczało łodygę trzciny, pręt trzcinowy, laskę pomiarową długości 6 łokci i
jednej dłoni. Termin ten u\
ywany był często w sensie przenośnym , gdzie miał ró\
norodne zna-
czenia: miara (np. Ez 40,3.5), prowincja lub teren działalności (np. 2 Kor 10,10.13.15), reguła
gramatyczna lub zasada obowiązująca w sztuce (np. u Pliniusza), norma moralna (np. Ga 6,16).
Często równie\
nazwy kanon u\
ywano w znaczeniu biernym dla oznaczenie rzeczy, która jest
mierzona. Kanonem nazywano równie\
katalog, bądz
spis np. królów lub tabele chronologiczne.
Począwszy od św. Klemensa Rzymskiego, Ojcowie i pisarze Kościoła określenie kanon zaczęli
odnosić do prawd wiary i obyczajów, dekretów synodalnych obowiązujących duchownych, do
liturgii, zwłaszcza zaś do Pisma Świętego. Poniewa\
poza księgami czytanymi w czasie publicz-
nych nabo\
eństw liturgicznych istniały inne budujące pisma, które nie wszyscy uwa\
ali za na-
tchnione, dlatego zaczęto sporządzać spisy ksiąg natchnionych, co do których nie było wątpliwo-
ści, i\
mogą być czytane publicznie. Początkowo od II wieku nazwą kanon określano całokształt
wiary objawionej, jednak\
e poniewa\
zasadniczo prawdy te zawarte są w księgach Pisma Świę-
tego, stąd te\
zaczęto zbiór ksiąg biblijnych zwać kanonem, a księgi zawarte w tym zbiorze ka-
nonicznymi. W ten sposób powstał katalog ksiąg świętych.
Od połowy IV w. pojęcia: księga kanoniczna i kanon biblijny weszły na stałe do terminologii ko-
ścielnej. Pod mianem księgi kanonicznej rozumiano pismo znajdujące się w katalogu ksiąg na-
tchnionych. Kanonem zaś biblijnym określano oficjalny spis  katalog ksiąg (pism) natchnio-
nych. Kanon więc to oficjalny, zaaprobowany przez Kościół, katalog ksiąg natchnionych. Zatem
określenie  kanoniczny przysługuje tylko tym dziełom, których natchnienie zostało potwierdzo-
ne przez Kościół przez włączenie ich do kanonu ksiąg świętych.
3
Prowadzący: Czy zatem określenia  natchnione i  kanoniczne są takie same? Mo\
na ich u\
y-
wać zamiennie?
Wykładowca: Pamiętać nale\
y, i\
terminy kanoniczny i natchniony w odniesieniu do Pisma Świę-
tego, chocia\
pokrywają się, poniewa\
odnoszą się do tych samych ksiąg świętych, to jednak nie są
to pojęcia zamienne, gdy\
ró\
nią się pod względem formalnym. Mo\
na powiedzieć, i\
określenia
 natchniony i  kanoniczny pokrywają się oznaczając ten sam zbiór ksiąg widzianych jednak pod
innym aspektem. Księga natchniona to dzieło, którego Bóg jest autorem i dzięki autorytetowi Bo-
\
emu jest ono rzeczywistym, pisanym słowem Bo\
ym. Natomiast księga kanoniczna to dzieło, któ-
re Kościół uznał za nale\
ące do zbioru ksiąg natchnionych i podał wiernym, aby stanowiło dla nich
regułę wiary i postępowania.
Natchnienie zatem księgi Pisma Świętego zale\
y jedynie od Boga. Kanoniczność zaś jej jest uza-
le\
niona bezpośrednio od Kościoła Nauczającego, który działa autorytatywnie w imieniu Chry-
stusa (KO 10). Z tego wynika, \
e kanoniczność księgi suponuje jej natchnienie. Natchnienie zaś
domaga się oficjalnego uznania i potwierdzenia przez \
ywy Nauczycielski Urząd Kościoła. Bez
tego uznania i potwierdzenia księga nie jest kanoniczną i nie mo\
e słu\
yć wiernym jako nie-
omylna reguła wiary i obyczajów. Jedynie księgi natchnione mogą być kanonicznymi. Kanonicz-
ność natomiast domaga się, aby Kościół potwierdził natchniony charakter księgi, przyjął ją do
zbioru ksiąg św. i podał wiernym do wierzenia i stosowania w praktyce.
Co więcej. Wiemy z kart Pisma Świętego, \
e były pewne księgi, które są wymienione w księgach
świętych, a które nie dotarły do naszych czasów. Stary Testament wspomina Księgę Sprawiedli-
wego (Joz 10,13), Księgę Kronik Królów Izraela (1 Krl 14,19), Księga Kronik Królów Judy (1
Krl 14, 29) i inne (zob. 1 Krn 29,29; 2 Krn 9,29). Natomiast w Nowym Testamencie mowa jest o
listach do Koryntian (1 Kor 5,9), do Laodycejczyków (Kol 4,16). Jednak\
e, jako, \
e pisma te nie
zachowały się, ponadto tradycja milczy na ich temat, stąd nie mo\
emy uwa\
ać ich za natchnione,
poniewa\
nie zostały przyjęte przez Kościół do kanonu ksiąg natchnionych. Gdyby zatem odkry-
to dziś którąś z tych ksiąg nie mo\
na, by włączyć jej do Pisma Świętego.
Je\
eli zaś przyjmie się, \
e wymienione pisma, które nie dotarły do naszych czasów, uchodziły za
natchnione, to mielibyśmy do czynienia z faktem zaginięcia ksiąg natchnionych. Jest to mo\
liwe
do przyjęcia tylko w przypadku, gdy przyjmie się, i\
pisma te nie były powszechnie uznane za
natchnione i Nauczycielski Urząd Kościoła nie włączył ich do kanonu Ksiąg Świętych, czyli, \
e
księgi te nie były kanoniczne. W przypadku bowiem zaginięcia jakiejkolwiek księgi kanonicznej
Kościół nie wypełniłby swojej misji bycia stró\
em depozytu wiary (KO 10).
Prowadzący: Czy są zatem jakieś kryteria, które mówią, które księgi są kanoniczne, a które nie?
Wykładowca: Do kanonu ksiąg świętych nale\
ą tylko księgi natchnione. Natchnienie jest rze-
czywistością nadprzyrodzoną, niedostrzegalną, dlatego o jego istnieniu mo\
na mówić jedynie na
podstawie Bo\
ego świadectwa. Stąd te\
mo\
na mówić, i\
istnieje tylko jedno zasadnicze kryte-
rium natchnienia i kanoniczności Ksiąg Świętych, którym jest podane przez nieomylny Nauczy-
cielski Urząd Kościoła nauczanie Chrystusa i apostołów, czyli tradycja Bosko-apostolska (zob.
KO 8). Gdy\
to właśnie Kościół otrzymał od Chrystusa dar nieomylnego orzekania w sprawach
wiary i dlatego tylko Kościół mo\
e stwierdzić natchniony charakter księgi. Jako, \
e natchnienie
jest faktem nadprzyrodzonym, stąd te\
jego istnienie mo\
na poznać tylko z objawienia Bo\
ego,
zawartego w Piśmie Świętym i Tradycji. Orzeczenie, \
e jakaś księga Pisma Świętego jest kano-
niczną, prowadzi do twierdzenia, i\
Jezus albo apostołowie uznali ową księgę za natchnioną. Ta
właśnie Bosko-apostolska tradycja daje podstawę Nauczycielskiemu Urzędowi Kościoła, który
autorytatywnie działa w imieniu Chrystusa, i który wskazuje, które pisma są natchnione i święte,
a które nie są.
4
Rzecz jasna, i\
mo\
na wskazać na inne kryteria kanoniczności, które jednak\
e nie są wystarcza-
jące, aczkolwiek wspomagają zasadnicze kryterium. Wskazać tu mo\
na na czytanie liturgiczne
księgi w kościele jako księgi Pisma Świętego, apostolskie pochodzenie księgi, które mo\
e pole-
gać na tym, \
e albo apostoł był jej autorem, albo autor oparł jej treść na informacjach, kateche-
zach lub nauczaniu apostolskim, oraz na budującą treść, zgodną z nauką proroków czy hagiogra-
fów Nowego Testamentu.
Podsumowując mo\
emy powiedzieć, i\
Kościół nie mo\
e z księgi nie napisanej pod natchnie-
niem Ducha Świętego uczynić księgi natchnionej. Mo\
e natomiast autorytatywnie orzec, czy ja-
kaś księga została rzeczywiście napisana pod natchnieniem Ducha Świętego i włączyć ją do spisu
Ksiąg Świętych, w ten sposób czyniąc ją kanoniczną. Termin kanoniczność słu\
y zatem do okre-
ślenia wewnętrznej wartości księgi natchnionej. Akcentuje jej Bosko-ludzkie pochodzenie i Bo\
y
autorytet oraz zaanga\
owanie Kościoła, który stwierdza jej przynale\
ność do kanonu Pisma
Świętego.
Prowadzący: Część jednak ksiąg w Biblii określana jest jako protokanioncza, są jednak\
e i takie,
co do których często mówi się, i\
są deuterokanoniczne. Dlaczego takie nazewnictwo?
Wykładowca: Księgi biblijne, które wchodzą w skład dzisiejszego kanonu nie od razu zostały
przyjęte w całym Kościele. Od czasów Sykstusa ze Sieny OP (+1566) datuje się podział na księgi
protokanoniczne (protos  pierwszy, najwcześniejszy), czyli takie, które zostały od razu uznane
za natchnione i deuterokanoniczne (deuteros  w znaczeniu czasowym następny, drugi z kolei),
czyli księgi, co do których przez pewien czas utrzymywały się wątpliwości co do ich charakteru
natchnionego. Podział na księgi proto- i deuterokanoniczne ma na uwadze ró\
nicę czasową w
uznaniu przez cały Kościół poszczególnych ksiąg za natchnione oraz ich przyjęcie do kanonu
Pisma Świętego. Księgi protokanoniczne Ojcowie Kościoła nazywali jednomyślnie uznane. Są to
te pisma, które od początku przez wszystkie gminy chrześcijańskie w całym Kościele były uzna-
wane za natchnione. Księgi deuterokanoniczne lub wtórokanoniczne, Ojcowie określali mianem
spornych, lub dyskutowanych. Co do tych pism wśród pewnych gmin chrześcijańskich przez pe-
wien czas były wątpliwości, czy są natchnione i przez pewien czas nie były zaliczane do kanonu
ksiąg świętych.
Zatem terminy proto- i deuterokanoniczny nie wskazują na ró\
nicę co do natchnienia wśród ksiąg
Pisma Świętego, na podział na księgi pierwszej czy drugiej kategorii. Nazwa deuterokanoniczny
mówi jedynie, \
e istniały wśród niektórych gmin w pierwszych wiekach wątpliwości dotyczące
ich natchnionego charakteru, i\
nie od razu wszystkie księgi Pisma Świętego zyskały przywilej
kanoniczności.
Wszystkich ksiąg określanych jako deuterokanoniczne, czyli taki co do których istniały pewne
wątpliwości, jest czternaście. Traktując List Jeremiasza, znajdujący się w Księdze Barucha (Bar
6) jako osobną księgę Pisma Świętego, jest ich piętnaście. Do tej liczby doliczyć nale\
y tak\
e
niektóre perykopy znajdujące się w księgach protokanonicznych, co do których równie\
istniały
wątpliwości.
Mo\
na zatem wskazać następujące księgi deuterokanoniczne:
Stary Testament  8 ksiąg:
Tobiasza, Judyty, Barucha, List Jeremiasza (Bar 6), 1-2 Machabejska, Syracha i Mądrości oraz
następujące perykopy: Est 10,4-16,24 (według Wulgaty), Dn 3, 24-90; 13-14 (według Wulgaty).
Nowy Testament  7 ksiąg:
5
6 Listów: do Hebrajczyków, św. Jakuba, 2 św. Piotra, 2-3 św. Jana i św. Judy oraz Apokalipsa.
Ponadto przez niektórych współczesnych krytyków podawane w wątpliwość, jako \
e brak ich w
niektórych kodeksach i przekładach, następujące perykopy: Mk 16,9-20; A
k 22,43-44; J 5,3.4 i
7,53-8,11.
Wszystkie powy\
sze księgi deuterokanoniczne Starego Testamentu, śydzi nie uwa\
ali za na-
tchnione i nie zostały one przyjęte do śydowskiego kanonu Ksiąg Świętych. Podobnie i protestan-
ci, którzy przyjęli za podstawę kanon palestyński Pisma Świętego, nie uznają ksiąg deuterokano-
nicznych za natchnione i kanoniczne. Z tego te\
powodu wszystkie księgi deuterokanoniczne Sta-
rego Testamentu zostały nazwane apokryfami (od gr. apokrypto  rzecz, księga tajemna, ukryta).
Rzeczywiste zaś apokryfy zostały przez nich nazwane pseudepigrafami (pseudoepigrafo  posiada-
jący fałszywy napis, nieautentyczny).
Obecnie więc zaliczenie pewnych pism do ksiąg deuterokanonicznych jest zabiegiem praktycz-
nym, wskazującym, i\
jakaś księga biblijna nie znajduje się w kanonie judaistycznym bądz
prote-
stanckim. Nie obni\
a to wartości księgi, gdy\
Kościół uznaje za natchnione zarówno księgi proto-
jak i deuterokanoniczne.
Mo\
na więc obecnie wskazać na trzy kanony biblijne: katolicki, protestancki i judaistyczny. Ka-
non katolicki zawiera 73 księgi: z czego Stary Testament obejmuje 46, a Nowy Testament 27
ksiąg. Kanon protestancki nie uznaje ksiąg deuterokanonicznych, stąd te\
protestancka biblia li-
czy 66 ksiąg: Starego Testamentu 39, Nowego Testamentu 27. Kanon judaistyczny zawiera tylko
księgi protokanoniczne Starego Testamentu i liczy 39 ksiąg.
KANON śYDOWSKI
Izraelici dzielili Biblię na części, które łącznie obejmowały 39 pism. Niektórzy jednak wskazują,
i\
wszystkich Ksiąg Świętych było tylko 24. Liczba ta wnika z połączenia ksiąg 1-2 Samuela, 1-2
Królów, 1-2 Kronik, 1-2 Ezdrasza (Ezdrasz i Nehemiasz) jako jedną. Podobne połączenie w jed-
ną księgę dotyczyło 12 Proroków mniejszych, zaś Józef Flawiusz łączył Księgę Rut z Księgą Sę-
dziów i Księgę Lamentacji z Księgą Jeremiasza. W ten sposób liczba Ksiąg Świętych równała się
liczbie liter w alfabecie hebrajskim (22).
Prolog do Księgi Syracha, powstały około 132-117 r. przed Chr., dzieli Biblię na trzy grupy:
Prawo, Prorocy i księgi pozostałe, czyli Pisma. Równie\
póz
niejsze świadectwa potwierdzają, \
e
ka\
da Księga Święta nale\
ała do którejś z tych grup oraz miała swoją własną nazwę.
Pierwsze pięć Ksiąg zostało nazwane Pięcioksiągiem Moj\
esza bądz
te\
Prawem (torah). Po-
szczególne zaś księgi noszą nazwy będące pierwszymi słowami danych ksiąg:
- Beresit (na początku)  Księga Rodzaju;
- weelleh semot (oto imiona)  Księga Wyjścia;
- wajjiqra (wezwał)  Księga Kapłańska;
- bemidbar (na pustyni)  Księga Liczb;
- elleh haddebarim (tymi słowami)  Księga Powtórzonego Prawa.
Kolejna grupa, Prorocy (nebiim) została podzielona na dwa zbiory:
- Prorocy pierwsi (według niektórych wcześniejsi) (nebiim risonim). Zaliczano tu Księgi Jozu-
ego, Sędziów, 1-2 Samuela i 1-2 Królów.
6
- Prorocy póz
niejsi (nebiim aharonim), w skład których wchodziły Księgi: Izajasza, Jeremiasza i
Ezechiela oraz Dwunastu proroków: Ozeasza, Joela, Amosa, Abdiasza, Jonasza, Micheasza, Na-
huma, Habakuka, Sofoniasza, Aggeusza, Zachariasza i Malachiasza.
W ramach trzeciej grupy: Pisma (ketubim), przez hellenistycznych śydów nazywane Hagiogra-
fami, wyró\
niano:
- Pisma Wielkie (ketubim gedolim), tj. Księgi: Psalmów, Przysłów i Hioba;
- Pięć zwojów (hames megillot), tj. Księgi; Pieśń nad Pieśniami, Rut, Lamentacje, Koheleta i Es-
tery.
Wśród Pism komentatorzy \
ydowscy umieszczają równie\
Księgę Daniela, Ezdrasza i Nehemia-
sza oraz 1-2 Kronik.
KANON CHRZEŚCIJAC
SKI
STARY TESTAMENT
Poza 39 księgami wchodzącymi w skład kanonu hebrajskiego chrześcijanie zaliczają do pism
natchnionych Starego Testamentu jeszcze 7 Ksiąg: Tobiasza, Judyty, Barucha z Listem Jeremia-
sza (= Bar 6), 1-2 Machabejskie, Syracha i Mądrości.
Całość Pism Starego Testamentu dzieli się na:
- Księgi historyczne. Obejmują one 21 pism; są to Księgi: Rodzaju (Genesis), Wyjścia (Exodus),
Kapłańska (Leviticus), Liczb (Numeri), Powtórzonego Prawa (Deuteronomium), Jozuego, Sę-
dziów, Rut, 1-4 Królów1, 1-2 Kronik (Paralipomenon), 1-2 Ezdrasza (tj. Ezdrasz i Nehemiasz),
Tobiasza, Judyty, Estery i 1-2 Machabejskie;
- Księgi dydaktyczne (lub poetyckie) - jest ich 7: Hioba, Psalmów. Przysłów, Koheleta, Pieśń nad
Pieśniami. Mądrości i Syracha.
- Księgi prorockie, które obejmują 16 ksiąg:
- 4 Księgi tzw. Proroków Większych: Izajasza, Jeremiasza (z Księgą Lamentacji, Barucha oraz
Listem Jeremiasza), Ezechiela Daniela
- 12 Ksiąg Proroków Mniejszych: Ozeasz, Joel, Amos, Abdiasz, Jonasz, Micheasz, Nahum, Ha-
bakuk, Sofoniasz, Aggeusz, Zachariasz i Malachiasz
NOWY TESTAMENT
Początkowo wszystkie księgi Nowego Testamentu dzielono na dwie grupy: cztery Ewangelie:
Mateusza, Marka, A
ukasza i Jana, oraz resztę pism  23 księgi, nazywane apostolskimi, jako \
e
ka\
da z tych ksiąg miała za autora apostoła bądz
te\
któregoś z uczniów apostolskich. Co do ko-
lejności pism Nowego Testamentu, tak w manuskryptach, jak i w katalogach staro\
ytnych istnieje
du\
a rozbie\
ność. Generalnie Ewangelie są wymieniane na pierwszym miejscu, po czym wymie-
nia się najczęściej na Dzieje Apostolskie, Listy Katolickie czasami z Apokalipsą.
Pod wpływem starotestamentalnego podziału ksiąg Biblijnych zaczęto równie\
Nowy Testament
dzielić na trzy części:
1
Septuaginta (LXX) nazywa je księgami królestw. Cztery Księgi Królewskie obejmują: 1-2 Sm i 1-2 Krl według
kanonu hebrajskiego.
7
- Księgi historyczne: Ewangelie Mateusza, Marka, A
ukasza i Jana, oraz Dzieje Apostolskie.
- Księgi dydaktyczne (listy): 14 Listów św. Pawła:
Wielkie: Rzymian, 1-2 Koryntian, Galatów,
Eschatologiczne: 1-2 Tesaloniczan,
Więzienne: Efezjan, Filipian, Kolosan, Filemona
Pasterskie: 1-2 Tymoteusza, Tytusa,
i wliczany do corpus Paulinum List do Hebrajczyków.
Ponadto do ksiąg dydaktycznych zalicza się 7 Listów Katolickich: Jakuba, 1-2 Piotra, 1-3 Jana i
Judy
- Księga prorocka: Apokalipsa.
Prowadzący: Omówiliśmy zatem traktat o kanonie. Za tydzień kolejne  przedostatnie w tym se-
mestrze nasze spotkanie. Mamy ju\
gotową ksią\
kę z tekstami wszystkich wykładów ks. Michała
Bednarza i ks. Piotra A
abudy. Zainteresowani mogą tę ksią\
kę nabywać drogą emailową, bądz

te\
zamawiając ją listownie, czy te\
dzwoniąc do naszego studia RDN. Dziękuję księ\
om profe-
sorom za dzisiejsze wykłady, na koniec zaś pytanie, które dziś brzmi: Czy mo\
na twierdzić, \
e
tragiczne wydarzenia, związane z niewolą babilońską, przyniosły pozytywny skutek dla narodu
wybranego?
Prawidłową odpowiedz
z zeszłego tygodnia, jak równie\
imię i nazwisko osoby, która wylosowa-
ła nagrodę ksią\
kową, mo\
na znalez
ć na stronie internetowej naszego studium biblijnego.
Wszystkie informacje, jak równie\
wcześniejsze audycje, mo\
na pobrać ze strony internetowej:
www.studiumbiblijne.diecezja.tarnow.pl Do usłyszenia za tydzień.
8