1. Materiały i narzędzia pisarskie w Starożytności
Egipt  papirusy w zwojach. Papirusy były cięte w podłużne paski, a następnie sklejane 
pierwsza warstwa pionowo (verso), druga  poziomo (recto), polewano je wodą rzeczną
i kąpano w olejkach, aby odstraszyć szkodniki, a także klejono, suszono na słońcu
i gładzono. Za lepszą stronę uważano recto, wewnętrzną. Verso stosowana była bardziej
jako ochronna. W zależności od szerokości, barwy i gładkości były różne jakości papirusu
 najlepszy, tzw. hieratyczny lub  augustowski (26 cm), najgorszy  kupiecki (12 cm).
Pisano skośnie przyciętą trzcinką, dzięki czemu uzyskiwano różne grubości pisma,
a póz
niej przyciętą spiczaście (calamus), atramentem zrobionym z sadzy lub węgla, wody
i żywicy. Zwoje trzymano w skórzanych pokrowcach lub drewnianych skrzynkach dla
ochrony zwojów przed szkodnikami i wilgocią. Oprócz papirusów pisano także na:
- skórze
- tabliczkach glinianych
- tabliczkach drewnianych
- płytkach z wapienia
Chiny  pisano na tabliczkach drewnianych. Po całopaleniu w 213 p.n.e. zaczęto pisać na
jedwabiu piórem bambusowym lub pędzelkiem z wielbłądziej sierści. Atramentem była
ciecz z drzew pokostujących, a póz
niej sadza sosnowa mieszana z klejem. Inne materiały:
- kości
- skorupy żółwia
- rozcięte laski bambusowe
Papier  jedwab był jednak za drogim materiałem, dlatego też zaczęto wytwarzać ze
szmat jedwabnych, porwanych na strzępy, rozmiękczonych na rzadką papkę
i wysuszonych  rodzaj cienkiego papieru. Było to wciąż za drogie i dlatego w 105 r.n.e.
T sai Lun, do wytwarzania papieru zaczął używać takich materiałów jak kora roślinna,
włókna łyka drzewa morwowego, resztki bawełniane itp. Chińczycy przez 700 lat
utrzymywali tajemnicę wytwarzania papieru, aż w VIII w. chińscy wytwórcy papieru
wpadli jako jeńcy w ręce Arabów w Samarkandzie i poprzez Arabów papier dotarł ok.
1100 r. do Europy.
Mezopotamia  na wilgotnej i miękkiej glinie wyciskano znaki przy pomocy
trójściennego, tępego narzędzia sporządzonego z metalu, kości słoniowej lub drewna.
Tabliczki suszono na słońcu lub wypalano w piecu. Zapisywano je po obu stronach.
Pisano także na metalu np. srebrze, po którym pisano rylcem.
Hellada  papirusy i pergamin, czyli wyprawiona w specjalny sposób skóra owcza, cielęca
lub jagnięca. Usuwano sierść, skrobano skórę (aż stała się cienka), zanurzano w wapiennej
wodzie (aby usunąć tłuszcz), suszono, nacierano kredą oraz wygładzano pumeksem.
Pergamin był trwalszy od papirusu, dlatego można było z niego zeskrobać tekst, co
doprowadziło w średniowieczu do powstania palimpsestów, a więc rękopisów, gdzie był
podwójny tekst. Pergamin zwijano początkowo w zwoje lub oprawiano nim papirusowe
zwoje, do czasu gdy zmienił swoją postać i stał się kodeksem. Do pisania na pergaminie
używano piór: orlego, kruczego lub gęsiego. Atrament był taki sam jak w papirusie.
Inne materiały używane w starożytności:
- kora drzewna (pisano po niej igłą)
- liście palmowe (Indie  były suszone i natarte olejkami)
- płótno
Rzym
- skóra
2. Formy książki w Starożytności
Zwój  Egipt, Chiny, Grecja, Rzym. Najstarszy zwój pochodzi z 2400 p.n.e. Na zwój
składały się sklejone karty. Tekst pisano w kolumnach. Zwoje posiadały dwa drążki, na
które nawijano zapisane karty. Czytając tekst czytelnik musiał przewijać go. Kiedy
skończył, należało zwinąć go do pozycji wyjściowej. Wymiary: do 20 cm x 15-17 cm.
Związane tabliczki gliniane  Mezopotamia. Kiedy cały tekst nie mieścił się na jednej
tabliczce, oznaczano kolejność następnych przez powtarzanie ostatniego wiersza (kustosz)
oraz numerowanie tabliczek w odstępie jednostki piśmienniczej. Tytułem były słowa
pierwszego wiersza (incipit).
Kodeks  nazwa pochodzi od rzymskich łączonych tabliczek służących do nauki w szkole.
Dwie nazywały się dyptykiem, kilka  poliptykiem. Kodeks tworzyły złożone na połowę
karty pergaminu, które wkładano po kilka jedna w drugą i łączona nicią w miejscu
złożenia. Gdy było więcej składek, zszywano je razem, tworząc całość przypominającą
klocek. Kodeks został rozpowszechniony ok. II w.n.e. Składany:
1o  plano
2o  folio
4o  quatro
8o  octavo
16o  sedecimo.
3. Biblioteki Starożytności
Biblioteki były głównie związane z ośrodkami religijnymi. W zachowanej świątyni boga
Horusa w Edfu (Egipt) znajduje się sala, gdzie ściany są ozdobione tytułami 37 książek.
Biblioteka króla Assurbanipala  katalog zbiorów uporządkowany wg treści i podzielony
na działy. Znalazły się tu dzieła z niemal wszystkich obecnie znanych dziedzin wiedzy,
głównie religii i astrologii. Tabliczki były wykonane z lepszej jakości gliny; dbano także
o pismo  król musiał być kolekcjonerem. Biblioteka liczyła ok. 20 tys. tabliczek.
Nippur  przyświątynna, mieściła w sobie bibliotekę i archiwum. Liczyła 23 tys.
tabliczek. Tabliczki były zamknięte w drewnianych lub glinianych skrzynkach, a także w
plecionych koszach. Dla ochrony przed wilgocią skrzynki i kosze powlekane były smołą,
a także zaopatrzone w małe etykietki z gliny, dot. tytułu (index).
Biblioteka Aleksandryjska  Pomysłodawcą tej biblioteki był Ptolemeusz, który po
śmierci Aleksandra Macedońskiego przekształcił Egipt w ośrodek kultury greckiej.
Otwarcie biblioteki nastąpiło dopiero za czasów Ptolemeusza II. Biblioteka składała się
z 2 zbiorów:
Museionu  świątynia muz, akademia oparta na wzorach szkoły perypatetyków
w Atenach. Była miejscem pracy badawczej i nauczania. Był to wszechstronny
zbiór z III w.p.n.e. obejmujący literaturę egipską, babilońską i innych kultur.
Serapeionu  biblioteka przy świątyni boga Serapisa.
Celem biblioteki było zgromadzenie całej literatury greckiej w możliwie najlepszych
odpisach oraz jej uporządkowanie i skomentowanie. Biblioteka posiadała systematyczny
katalog opracowany przez poetę Kallimachosa o nazwie Pinakes, będący rejestrem
istniejącej wówczas literatury. Niestety, nie dochował się do naszych czasów.
Uważa się, że biblioteka posiadała w całości 743 tys. zwojów (700 tys. w Museionie + 43
tys. w Serapeionie). Na pewno były tam odpisy i kopie jednego dzieła. Musiała
dysponować ogromnymi sumami na zakup zwojów. Kosztowne było również
przepisywanie zniszczonych zwojów. Większe dzieła odpowiednio do rozdziałów
w tekście dzielono na kilka zwojów, niemal takiej samej długości odwrotnie, kilka małych
tekstów łączono w jeden (normalizacja rozmiarów).
Większa część Biblioteki Aleksandryjskiej spłonęła w 47 p.n.e., kiedy Cezar zdobył
Aleksandrię. Otrzymała prawdopodobnie rekompensatę w postaci 200 tys. zwojów
z biblioteki w Pergamonie, ofiarowane Kleopatrze przez Antoniusza. Biblioteka została
całkowicie zniszczona w 391 r.n.e., kiedy pierwsi chrześcijanie pod wodzą biskupa
Teofila z Antiochii unicestwili świątynię Serapisa.
Biblioteka w Pergamonie  została założona w Azji Mniejszej przez Attalusa I
i rozbudowana za czasów Eumenesa II. Podobno próbował on uprowadzić Ptolemeuszowi
bibliotekarza, dlatego też ten trzymał go w więzieniu pod strażą dla zapewnienia mu
bezpieczeństwa. Biblioteka ta naśladowała Aleksandryjską pod względem organizacji
i udostępniania, nie osiągnęła jednak nigdy zbyt wysokiej pozycji i dlatego też, być może
Antoniusz wcielił ją do Aleksandryjskiej.
Pierwszą bibliotekę publiczną w Rzymie w świątyni Wolności w 39 r.p.n.e. założył
Asinius Pollio. Za cesarza Augusta miasto miało 2 biblioteki:
1) Biblioteka Palatyńska  (28 p.n.e.  191 n.e.) założona na pamiątkę bitwy pod Akcjum
przy świątyni Apollina na wzgórzach Palatynu.
2) Biblioteka Oktawiańska  na cześć siostry cesarza (do 80 n.e.)
Do każdej był przydzielony 1 bibliotekarz pochodzący ze stanu rycerskiego lub
wyzwoleniec oraz kilku asystentów (librarii, niewolnicy). Zostały zniszczone na skutek
pożarów. Cesarz Domicjan odbudował Bibliotekę Palatyńską, a także zbudował inną na
Kapitolu. Największą rzymską biblioteką była jednak Bibliotheca Ulpia, wybudowana ok.
100 n.e. przez cesarza Trajana, która stanowiła równocześnie archiwum państwowe.
Ok. 370 r.n.e. w Rzymie było nie mniej niż 28 bibliotek publicznych, które miały 2
oddziały: grecki i łaciński.
4. Zdobnictwo książki rękopiśmiennej
Zdobienie ksiąg rozwinęło się z potrzeby uplastycznienia tekstu oraz przerwania nużącej
monotonii szeregu kart zapisanych jednakowymi czarnymi znakami. Wprowadzenie
kolorowych elementów graficznych czyniło lekturę łatwiejszą i przyjemniejszą, a także
wywoływało odpowiednią podniosłą atmosferę. W średniowieczu ozdabianie książek
różniło się trochę w zależności od okresu, stylu czy regionu. Przy bogatych dworach
możnowładców i klasztorach rozwijały się szkoły iluminatorskie - francuska,
niderlandzka, czeska i włoska, powtarzające charakterystyczny typ ornamentyki. Od XIII
w. malarstwo książkowe stało się domeną artystów profesjonalnych, a iluminowanie
książek- z
ródłem wielkich zarobków. Zdobiono rękopisy za pomocą efektów malarskich -
barwnych i złotych inicjałów, czyli powiększonych i udekorowanych pierwszych liter na
stronie, małego formatu malowideł zwanych miniaturami (łac. minia  czerwień) oraz
ornamentów otaczających tekst, różnych bordiur i floratur. Wszystkie te malowane
ozdoby zwano iluminacjami (łac. iluminare - oświetlać). Używanie barw nie było
przypadkowe, miały one swoją symbolikę. Malowano czystymi kolorami i raczej unikano
ich łączenia. Najczęściej artysta zaczynał od ornamentyki marginalnej i innych elementów
dekoracyjnych, a dopiero na końcu malował miniatury z przedstawieniami figuralnymi
i scenkami. Miniaturę tworzył w następujący sposób: najpierw robił rysunek piórkiem,
póz
niej nakładał złoto i srebro, a na końcu pozostałe kolory. W póz
niejszym okresie,
zamiast płaskiego nakładania płatków metalu na kartę, zaczęto stosować podkład
gipsowy. Dawało to wspaniały efekt mieniącego się złota. Iluminacje wykonywano
zazwyczaj kryjącymi farbami wodnymi, gwaszem. Szczególną wagę przywiązywano do
ozdabiania ksiąg liturgicznych i modlitewników.
Rubrykowanie  przekreślanie niektórych liter kreskami z czerwonej farby lub pisanie
niektórych liter czerwoną farbą.
Inicjały - bardzo ozdobne. Farby: czerwony, żółty, zielony. Brak: srebra i złota.
Elementy dekoracyjne: linia, roślina, zwierzę i człowiek.
Wyróżniamy w średniowieczu dwa obszary zdobnictwa:
obszar kontynentalny  Włochy, Francja. Dominuje sztuka antyczna
i starochrześcijańska. Klasztory w Bobbio, Luxeuil i Corbie.
obszar wyspiarski  Anglia i Irlandia. Sztuka iryjska charakteryzuje
się charakterystycznymi inicjałami, które w tekście są obwiedzione
czerwonymi punktami, plecionką wstęgową z motywami celtyckimi,
postaciami ludzkimi, zwierzęcymi i fantastycznymi (np. smoki).
Używano czarnej, czerwonej, żółtej i fioletowej farby.
Charakterystyczny jest również pierwiastek kaligraficzno-
stylizacyjny (formy geometryczne).
5. Klasztory jako ośrodki produkcji książki
- św. Benedykt z Nursji  reguła; praca fizyczna i umysłowa
- klasztory ośrodkami kulturalnymi
- kopiowanie tekstów w celu poszerzania swojej wiedzy (reguła)
- wypożyczenia między klasztorami, kopiowanie, wymiana, kupno
- przepisywanie  praca konserwatorska (rękopis  góra 200 lat)
- korekta przepisywanych pergaminów.
- Monastery  związane jest z nimi powstanie skryptoriów
- ostra reguła dot. kopiowania i użytkowania ksiąg - bazylianie
6. Oprawy książki średniowiecznej
Oprawa książki, to zewnętrzna osłona książki składająca się z grzbietu i sztywnych
okładzin pokrytych odpowiednio dobranym materiałem.
Rodzaje opraw
Oprawy kopertowe były używane przez Arabów
i wykonywane z papieru lub tektury, bez związów. Blok
książki przytwierdzano do okładzin w ten sposób, że oklejano
grzbiet bloku tkaniną lub skórą i wklejano blok książki w
wewnętrzną stronę okładzin. Kapitałka wysoka, widoczna
ponad oprawą, połączona była z nawierzchnim materiałem.
Do oprawy służył jedwab lub skóra. Zdobione były ramą
z medalionem w środku. Ornamenty  arabeski i maureski.
Oprawy złotnicze (ołtarzowe) wykonywane były w Bizancjum a także na dworze Karola
Wielkiego. Zrobione były przez złotników, przeznaczone były do celów liturgicznych
(stąd ich nazwa). Było kilka typów tych opraw:
płaskorzez
ba z kości słoniowej ze
scenami biblijnymi. Czasem
używano również rzez
b
z dawnych rzymskich dyptychów
konsularnych, gdzie
pozostawiano wizerunek konsula,
lecz zmieniano podpis na jakiegoś
świętego lub papieża.
oprawy w całości wykonane
z blachy grawerowanej
i wysadzanej kamieniami
oprawy emaliowane  zwane celkowymi lub żłobkowymi.
Oprawy mnisze były popularne od VIII w., wykonywane z
desek dębowych lub bukowych, pokrytych skórą. Na rogach i
środku zwierciadła dawano drewniane, póz
niej metalowe guzy
lub okucia. Zwykle dołączano także klamry i łańcuchy.
Zazwyczaj skóra pokrywała oprawę w całości, ale czasem
tylko od grzbietu po trzecią część lub połowę okładziny.
Romańskie tłoczone oprawy używane od XII wieku, zyskały
popularność dopiero
w drugiej połowie XIV wieku. Na zwilżonej skórze za pomocą
gorących metalowych stempli wytłaczano ornamenty. Nie pokrywano ich farbą ani
złotem, stąd ich nazwą  tłoczenie na ślepo. Początkowo wytwarzane tylko we Francji,
skąd przywędrowały do Anglii. Najczęstsze informacje tłoczone na oprawach to: motyw
ruty, superexlibris właściciela, tytuł książki, data oprawy, czasem nazwisko introligatora.
Oprawa sakwowa była powszechna od XIV do XVI wieku.
Materiałem powlekającym była skóra, aksamit i jedwab.
Przedłużał się on u dolnego brzegu książki w duży płat luz
no
zwisający. W razie potrzeby można było płat sfałdować
i związać. Noszono je tak przytroczone do pasa.
Oprawy nacinane  narysowany na skórze wzór nacinano,
a następnie skórę naciągano na oprawę przez co wzór się rozszerzał.
Czasem podkładano pod spód kawałki skóry lub masę z kitu, a tło
wyskrobywano jak przy drzeworytach, jednak było to rzadko
spotykane.
Oprawy płaszczowe posiadały
oprócz normalnej okładziny
dodatkową, szerszą i dłuższą,
przyszytą lub przytwierdzoną
okuciami do brzegów książki. Materiał zwisał tak, aby
można nim było swobodnie owinąć książkę.
Zdjęcia pochodzą ze stron: http://rzeszow.gazeta.pl/rzeszow/51,34961,6836724.html?i=2,
http://www.oprawy.pl.eu.org/index.php?modules=oprawy_gotyckie&menu=strona_glown
a, http://www.wsp.krakow.pl/whk/konkurs/zdjecia/sakwa.jpg. Można tam się również
dowiedzieć więcej na temat opraw.
7. Biblioteki średniowieczne
Biblioteki klasztorne. W nich znalazły schronienie, a często zapomnienie, resztki
księgozbiorów starożytnych, także tutaj działały główne ośrodki wytwórcze książek.
Oczywiście takie biblioteki są przystosowane do celów jakim miały służyć. Gromadzi
i przepisuje się tu dzieła prawie wyłącznie religijne, do propagandy wiary i umocnienia
władzy duchowej. Powiększały swe zbiory takie książnice głównie przez kopiowanie
i wymianę pożądanych rękopisów, rzadziej darami, czy kupnem. Zazwyczaj nie były to
spore księgozbiory, ale zdarzały się wręcz legendarne. Trzeba wziąć tutaj pod uwagę, że
korzystały z nich osoby niemal tylko duchowne, stąd nie istniała potrzeba zbyt
rozbudowanej bazy książkowej w jednym ośrodku. Gdy dodać do tego zazwyczaj
możliwość korzystania z niej tylko w obrębie danego klasztoru, tłumaczy to skromność
takich zbiorów. Książki w nich były pod specjalna pieczą, chronione, nawet często
przykuwane łańcuchem do pulpitu (tzw. libri catenati; catena to łańcuch), a wykazywano
je w inwentarzach skarbów klasztornych. Mimo to do naszych czasów, zachowały się
zaledwie szczątki takich księgozbiorów, które przetrzebieniu uległy przez
odrodzeniowych bibliofilów i amatorów sztuki w postaci zdobionych książek.
Średniowieczna biblioteka umieszczona była zazwyczaj w zakrystii kościelnej,
w klasztorze lub specjalnej przybudówce przy kościele. Izba taka, zaopatrzona była
w rzez
bione pulpity, na których spoczywały księgi. Była to jednocześnie czytelnia
i miejsce przechowywania książek, gdzie większe dzieła przymocowywano do pulpitów
za pomocą łańcuchów a mniejsze umieszczano w szafach. Nie chroniło ich to jednak
przed kradzieżami lub wandalizmem czytelników. A
upem padały często pozłacane
ilustracje bądz
bogate oprawy. W średniowiecznych bibliotekach nie znano łańcucha:
"autor-wydawca-czytelnik", książka była związana z miejscem przechowywania, w sensie
dosłownym i w przenośni, to czytelnik czynił starania o to, by czytać księgi.
Ściany pomieszczeń czytelni ozdabiane były alegorycznymi malowidłami
przedstawiającymi, m.in. mądrość, filozofię i naukę oraz różnymi sentencjami
opiewającymi miłość do ksiąg i wiedzy, np. Klasztor bez biblioteki jest jak twierdza bez
zbrojowni. Na pulpitach i szafach umieszczano spisy dzieł i sygnatury książek, identyczne
ze znajdującymi się na ich grzbietach. Każdy klasztor posiadał odrębny sposób
oznaczania zbiorów i po rodzaju sygnatury można określić pochodzenie danego
egzemplarza.
Treść książek w bibliotece średniowiecznej dotyczyła trzech grup zagadnień:
1) Pismo święte i komentarze;
2) Ojcowie Kościoła i dzieła teologiczne;
3) Literatura świecka zawierająca dzieła matematyczne, przyrodnicze, medyczne,
filozoficzne, historyczne i prawnicze
Wszystkie biblioteki średniowieczne miały charakter prywatny, bądz
posiadały ściśle
określony krąg użytkowników, dopiero renesans wprowadził powszechną dostępność do
zbiorów. y
ródłami do historii księgozbiorów średniowiecznych są zachowane spisy
inwentarzowe lub same księgi. Obrazują one często charakterystykę i zasób ilościowy
zbiorów. Informacji tych mogą również udzielić rejestry wypożyczeń, spisy zakupów
i darów, zastawów, wykazy książek w dokumentach spadkowych, wreszcie uwagi
o księgach i poszukiwania zawarte w listach prywatnych, kronikach i pismach (św.
Bonifacego, Gerberta de Aurillac).
Klasztorne zbiory średniowieczne odznaczały się mniejszą liczebnością od ich
starożytnych poprzedników; od kilkuset do kilkudziesięciu woluminów. Mimo istnienia
indeksów ksiąg zakazanych to nie one spowodowały największe szkody
w księgozbiorach, lecz wojny, pożary, nieumiejętne przechowywanie oraz zwyczaj
używania kart nieaktualnych rękopisów do usztywniania opraw lub, po wcześniejszym
wytarciu, służyły ponownie do pisania.
Do najsłynniejszych bibliotek średniowiecznych należą:
Biblioteka w Vivarium  założona w VI w. przez Kasjodora. Mnisi zajmowali się
krytyczną oceną tekstów, poprawianiem błędów, robieniem not marginalnych i indeksów
rzeczowych. Tłumaczono także teksty z języka greckiego. Gromadzono dzieła teologiczne
i świeckie, które pomagały w rozwoju umysłowym (głównie dzieła naukowe). Kasjodor
jest autorem najstarszego katalogu biblioteki średniowiecznej  Institutiones.
Biblioteka na Monte Cassino
Biblioteka Kancelarii papieskiej w Rzymie
Izydor z Sewilli  autor Etymologiae, encyklopedii, zawierającej streszczenie całej
uczoności średniowiecza, będący zarazem najstarszym naukowym traktatem
o zagadnieniach bibliotekoznawstwa.
8. Polskie zabytki książki rękopiśmiennej
1)  Antyfonarz ufundowany przez Zbigniewa Oleśnickiego
2)  Pontyfikał uf. przez Z. Oleśnickiego
XV w., wspólne cechy zdobnicze
3)   II   biskupa Strzępińskiego
4)  Psałterz floriański  XIV/XV w., nazwa pochodzi od miejsca, gdzie był
przechowywany (opactwo św. Floriana). Obecnie znajduje się w Bibliotece
Narodowej. Powstawał w czasie, kiedy królowa Jadwiga spodziewała się
rozwiązania. Napisany w języku łac., polskim i niem. Pierwszym miejscem, w
którym powstawał był klasztor w Płocku. Pracę zatrzymano z powodu śmierci
królowej.
Piotr Wysz zadecydował o charakterze księgi. Przy pracy nad  Psałterzem...
pracowało 3 skrybów i 3 iluminatorów. W pierwszej części zdobnictwo i jest
najdokładniejsze i najbogatsze. Druga część powstawała w klasztorze
Kanoników w Warszawie.
 Psałterz ... zawiera 150 psalmów- każdy wiersz pojawia się w trzech
wersjach językowych (dowód na to, że na dworze królowej posługiwano się
trzema językami). Występują inicjały. Zdobienie śródwierszowe. I karta- herb
Andegawenów, podwójna plecionka gotyckiego M (sygnet królowej?  symbol
życia czynnego i konteplacyjnego? Bojowe zawołanie?). Motywy droleryjne
(scenki satyryczne)  stosunkowo dużo. Jako tekst rel.  dwuszpaltowy. Układ
chronologiczny.
W dalszej części bywa niedokończony.
1931  zakupiony i przekazany jako depozyt w BN
5)  Biblia królowej Zofii  poł. XV w., powstał w czasach Władysława Jagiełły.
Tłumaczenie z języka czeskiego. Inicjatywa Ludwika Berskiego. 2 herby: orła
(Polska) i pogoń.
6)  Psałterz pułaski  II poł. XV w.; układ według dni; dodany jest komentarz
w różnym kolorze; charakterystyczne inicjały (obrazkowy, figuralny);
odmienność zdobnictwa.
7)  Kodeks Baltazara Behema  pocz. XVI w.; najwspanialszy kodeks
iluminowany; tematyka świecka (cechy rzemieślnicze);
1505- wykonanie
ustawy cechów krakowskich, odpisy przywilejów cechowych, opisy
zwyczajów, itp.
Bogactwo zdobienia, całostronnicowe miniatury  herby cechów oraz
czynności precyzja, detale, bogactwo strojów,  katalog strojów , kunszt
wykonawstwa. Iluminator nieznany.
Do pocz. XIX w.  własność Rady Miejskiej, póz
niej przeszedł w ręce
 Biblioteki Jagiellońskiej .
9. Cechy książki XV wieku i jej budowa
1) książka inkunabulistyczna była bardzo podobna do rękopisów
2) nie ma karty tytułowej  jej rolę pełni kolofon. Na 1 czystej stronie tytułowej
zaczęto umieszczać coś w rodzaju tytułu  occhietto  oczko, czyli jeden lub
dwa wyrazy odbite w drzeworycie.
3) Incipit i Explicit
4) czcionki są wzorowane na piśmie średniowiecznym  bardzo zasobne kaszty.
Każda drukarnia miała własną odlewnię czcionek. Rodzaje pism:
- tekstura  pismo gotyckie; dzieła liturgiczne
- gotyko-antykwa  pismo przejściowe; mieszanina karolińskiej
i gotyckiej minuskuły
- rotunda  forma pisma póz
nogotyckiego
- bastarda  złagodzona forma gotyckiej kursywy
- antykwa  oparta na kształcie humanistycznej minuskuły
5) dzieła liturgiczne mają układ dwuszpaltowy, świeckie  jednoszpaltowy
6) modus modernus  układ stronnicy, gdzie tekst komentowany jest większą
czcionką umieszczony pośrodku stronnicy, natomiast komentarz otacza go
mniejszą czcionką
7) ilustracje: miniatury, floratury marginalne, kolorowany drzeworyt. Lombardy
(inicjały uncjalne), czerwone i niebieskie rubryki, reprezentant (odbita mała,
drukowana literka, będąca wskazówką, jaki inicjał należy umieścić
8) sygnety drukarskie
9) papier wysokiej jakości. Formaty papieru: in plano, regalis (70x50 cm),
communis lub mediana (50x30 cm).
10) format bibliograficzny papieru:
2o  folio
4o  quatro
8o  octavo
11) znaki porządkowe układu książki:
a) kustosz  powtarzane na początku kolejnej składki ostatnie
słowa z poprzedniej. Dość szybko sygnatury wyparły kustosze.
b) sygnatury  znaki, którymi sygnowano kolejność składek
w tomie i liczbę kart w składce. Poszczególne składki
oznaczano literami alfabetu, a przy nich umieszczano cyfry,
wskazujące kolejność podwójnych kart w składce, tak, że
składka ma sygnaturę tylko do środka, np. 8o  a1, a2, a3, a4, a5
i 3 karty nieoznaczone. Umieszczano je w prawym dolnym rogu
składki.
c) rejestr  wykaz składek umieszczany przed lub po kolofonie
(sygnatury + początkowe wyrazy składki). Stracił na
aktualności po wprowadzeniu paginacji przez Aldusa
Manutiusa.
d) tabula rubricarum  spis nagłówków; służyła rubrykatorowi
jako wskaz
nik, gdzie miał ręcznie dopisywać nagłówek
kolorowym atramentem. Nie wchodziła w skład książki.
e) foliowanie  liczbowanie kart tekstu (ręcznie). U góry nad
kolumną druku. Na lewej stronie napis  Folium , a na prawej
liczba.