12 czerwiec 2007
Zwięzłe omówienie prawnych konsekwencji śmierci pracownika. Przejście na członków rodziny praw
majątkowych pracownika wynikających ze stosunku pracy. Zasady wypłacania odprawy pośmiertnej oraz
świadczeń rodzinnych z ubezpieczenia społecznego, dochodzenie przez uprawnione osoby świadczeń
uzupełniających na podstawie kodeksu cywilnego.
Śmierć pracownika jest zdarzeniem prawnym powodującym ustanie stosunku pracy z mocy prawa (jego
wygaśnięcie). Wywołuje także skutki w sferze następstwa prawnego po zmarłym; powoduje powstanie
prawa do niektórych świadczeń z zakresu prawa pracy i prawa ubezpieczeń społecznych.
Z dniem śmierci pracownika stosunek pracy wygasa. Śmierć pracownika jest zdarzeniem prawnym
powodującym ustanie zatrudnienia ex lege. Skutek ten dotyczy każdego stosunku pracy, niezależnie od
podstawy jego nawiązania. Art. 631 wprowadzony został do kodeksu pracy nowelą z dnia 2 lutego 1996 r., z
mocą obowiązującą od 2 czerwca 1996 r. Mimo braku uprzednio prawnego unormowania tej kwestii pogląd
o ustaniu zatrudnienia w następstwie śmierci pracownika był powszechnie prezentowany i w literaturze, i w
orzecznictwie. Wywodzono go z bezwzględnie obowiązującej w stosunkach pracy zasady osobistego
wykonywania zobowiązania do świadczenia pracy. Dlatego też śmierć pracownika traktowano jako
zdarzenie faktyczne prowadzące do wygaśnięcia stosunku pracy. Taki skutek przewidywały wprost niektóre
ustawy
W doktrynie niemal zgodne jest przekonanie, że ogólne reguły następstwa prawnego obowiązujące w
odniesieniu do praw majątkowych (dziedziczenia) nie są odpowiednie w stosunkach pracy. Pogląd ten
uzasadnia alimentacyjna głównie funkcja wynagrodzenia za pracę i innych należności ze stosunku pracy
świadczonych przez pracodawcę na rzecz pracownika. Uważa się więc trafnie, że wynikający z przepisów
kodeksu cywilnego porządek dziedziczenia majątku (księga IV, zatytułowana: „Spadki”) nie uwzględnia tej
swoistej funkcji praw majątkowych nabytych przez pracownika w zamian za pracę. Zgodnie z art. 631 § 2
k.p. prawa majątkowe ze stosunku pracy przechodzą w równych częściach na członków rodziny pracownika
uprawnionych do renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych. Dopiero w braku takich osób prawa te wchodzą do spadku. Przedmiotem przejścia na
członków rodziny są tylko prawa majątkowe. Oznacza to, że prawa osobiste pracownika (np. prawo
przywrócenia do pracy) wygasają z chwilą jego śmierci. Oznacza także, że za długi pracownika
odpowiadają jego spadkobiercy
W razie śmierci pracownika jego rodzinie przysługuje od pracodawcy odprawa pośmiertna – wypłacane
uprawnionym w równych częściach jednorazowe świadczenie pieniężne, którego wysokość zależy od
okresu zatrudnienia zmarłego. Śmierć pracownika stanowi ryzyko ubezpieczeniowe określane jako utrata
żywiciela. Jego spełnienie jest przesłanką nabycia prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego – renty
rodzinnej i zasiłku pogrzebowego. Osobom, które wskutek śmierci pracownika stały się sierotami
zupełnymi, przysługuje dodatek z tego tytułu. Jeżeli śmierć pracownika była następstwem wypadku przy
pracy lub choroby zawodowej, uprawnionym członkom rodziny zmarłego przysługuje, oprócz renty
rodzinnej, jednorazowe odszkodowanie w limitowanej wysokości. W przypadku gdy powszechne
świadczenia powypadkowe nie kompensują w całości szkody powstałej wskutek śmierci pracownika, osoby,
względem których ciążył na zmarłym obowiązek alimentacyjny (tj. wymienione w art. 128 k.r.o.), oraz
osoby bliskie, którym zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, mogą dochodzić od
pracodawcy świadczeń uzupełniających na podstawie przepisów kodeksu cywilnego.