1

Terroryzm zachodnioniemiecki – socjologia organizacji.

Bomby przeciw aparatowi

Rzucamy również w świadomość mas1

l. PRZEMIANY POLITYCZNO-SPOŁECZNE W RFN W DRUGIEJ POŁOWIE

LAT SZEŚĆDZIESIĄTYCH

Znaczny wpływ na rzeczywistość zachodnioniemiecką drugiej połowy lat sześćdziesiątych

wywarła recesja gospodarcza lat 1966—1967. Stała się ona przyczyną całego szeregu

różnorodnych zjawisk społeczno-politycznych w RFN. Ten stosunkowo niewielki kryzys

ekonomiczny był pierwszym w historii tego kraju załamaniem wysokiej koniunktury

gospodarczej. Rozpatrując jego konsekwencje stwierdzić jednak należy, że w większym

stopniu dotyczą one sfery społecznej niż gospodarczej. Kryzys podważył bowiem wiarę

obywateli Republiki Federalnej Niemiec w ,,kraj cudu gospodarczego", uświadomił istnienie

granic wzrastającego od początku lat pięćdziesiątych dobrobytu. Powstały w ten sposób

klimat niepewności społecznej sprzyjał bardziej niż dotąd krytycznej ocenie rzeczywistości

zachodnioniemieckiej. Społeczeństwa kapitalistyczne nie rozwiązały podstawowych

sprzeczności, strukturalnie związanych z systemem ekonomicznym opartym na własności

prywatnej. Nie nastąpiło w nich zniesienie .podstawowych form alienacji, lecz złagodzenie jej

skutków2. Wyszła na jaw potrzeba niezwłocznego przeprowadzenia reform społecznych. Za

najbardziej pilną uznano reformę systemu oświaty, a zwłaszcza reformę szkolnictwa

wyższego. Problemy uniwersyteckie stały się już w drugiej połowie 1964 r. przyczyną

protestów młodzieży studiującej. Protesty te, zapoczątkowane listami i petycjami do władz

uczelnianych, przyjęły od początku 1966 r. ostrzejszą formę wieców i demonstracji. Ich

główną przyczyną był anachroniczny, autorytarny model zarządzania szkołami wyższymi.

Studenci domagali się demokratyzacji tego modelu poprzez zwiększenie kompetencji

młodzieżowych

organów

samorządowych.

Występowali

oni

również

przeciwko

przymusowym eksmatrykulacjom i podwyżkom opłat pobieranych za studia.

Następowało znaczne zwiększenie się liczby studentów i przekształcenie wyższych uczelni

w wielkie skupiska liczące dwadzieścia i więcej tysięcy ludzi, na niektórych wydziałach

liczba studentów wzrosła tylko w latach 1960—1966 trzy- lub nawet czterokrotnie.

Nieudana reforma uniwersytecka, pogorszenie się warunków studiów i niepewne

perspektywy dla absolwentów, pogłębiane załamywaniem się koniunktury w skomplikowanym

i pełnym sprzeczności życiu gospodarczym państw kapitalistycznych. To powodowało, że w

kręgach lewicującej inteligencji zaczęto stawiać pytanie czy nie jest błędna sama struktura

państwa jako mechanizmu władzy?3

Upowszechnienie

wykształcenia

wyższego

wzmocniło

pozycję

studentów

w

społeczeństwie zachodnioniemieckim. Równocześnie nastąpiła jednak zmiana statusu

społecznego absolwentów szkół wyższych, rekrutujących się najczęściej z warstw średnich.

Dawniej stanowili oni elitę społeczną, byli wykonawcami tzw. wolnych zawodów,

niezależnych ekonomicznie i administracyjne. System szkolnictwa dopasowany do

aktualnych

potrzeb

gospodarczych

RFN

zaczął

dostarczać

sproletaryzowanych

1 J. Muszyński (red), Terroryzm polityczny, s. 178

2 A. Jawłowska, Drogi kontrkultury, s. 35

3 J. Muszyński (red), Terroryzm polityczny, s. 176

2

funkcjonariuszy średniego stopnia.

Wśród innych przyczyn niepokojów studenckich lat sześćdziesiątych w RFN wymienia się

najczęściej sceptycyzm młodzieży wobec całej generacji odpowiedzialnej za rozwój faszyzmu

w Niemczech i za zachodnioniemiecką politykę powojenną. Zjawisko to pozostawało w

związku z występującym w tym okresie na Zachodzie "kryzysem autorytetu". Obiektem

krytyki zbuntowanej młodzieży stały się początkowo czołowe autorytety naukowe RFN —

prawicowi profesorowie tacy jak Renę Koenig i Helmut Schelsky oraz teoretycy o poglądach

liberalnych, zwolennicy stopniowych reform jak np. Ralf Dahrendorf. Kontynuacją tej krytyki

było coraz bardziej radykalne kwestionowanie wszystkich form władzy państwowej

kontestacja jest zakwestionowaniem wszystkiego: kultury, polityki, organizacji społecznej,

oczywistych form codziennej egzystencji, norm etycznych, wzorów i standardów zachowania.

Całego sensu dotychczasowego istnienia4. Krytyka ta wypływała z przekonania młodzieży, że

pokolenie sprawujące władzę w RFN niezdolne jest do opracowania i zrealizowania

sensownego programu reform. Przeświadczenie takie było nie tylko wynikiem dokonywanej

przez młodzież studencką oceny powojennej rzeczywistości RFN, ale również, a może nawet

przede wszystkim, rezultatem oceny faszystowskiej przeszłości Niemiec. Nadmienić przy tym

należy, że właśnie walka z autorytetami dała nazwę pierwszej fazie „buntów"

młodzieżowych, trwającej od połowy lat sześćdziesiątych do lata 1968 r. Fazę tę określa się w

zachodnioniemieckiej literaturze przedmiotu mianem anty-autorytarnej.

Zaostrzenie sytuacji wewnętrznej w RFN i jednocześnie rozszerzenie bazy społecznej

„rewolty" studenckiej nastąpiło z chwilą utworzenia w 1966 r. rządu tzw. wielkiej koalicji

CDU/CSU-SPD. Z nową koalicją wiązano nadzieje na przezwyciężenie kryzysu. Jej

powstanie było próbą wyjścia naprzeciw oczekiwaniom społecznym. Proponując SPD udział

w koalicji politycy chadeccy brali między innymi pod uwagę fakt, że tylko socjaldemokraci,

jako współodpowiedzialni partnerzy mogą zapobiec rozszerzeniu się niepokojów studenckich

na całe społeczeństwo zachodnioniemieckie.

W rezultacie utworzenia nowego rządu ograniczone zostały poważnie możliwości

działania

Bundestagu.

Fakt

ten

doprowadził

do

powstania

w

społeczeństwie

zachodnioniemieckim wątpliwości dotyczących zdolności funkcjonowania reprezentacji

parlamentarnej. Powszechne stało się twierdzenie, że jest ona niezdolna do działania i że nie

jest w stanie rozwiązać palących problemów politycznych, ekonomicznych i społecznych.

Potwierdzeniem tych obaw stał się przebieg zapoczątkowanej w 1962 r. dyskusji na

temat projektów ustaw o stanie wyjątkowym . Projekty ustaw — podobnych do tych, które

w 1933 r. umożliwiły narodowym socjalistom zdobycie władzy w Niemczech — były w

okresie początkowym zdecydowanie odrzucane zarówno przez opozycję parlamentarną jak i

przez związki zawodowe oraz część inteligencji zachodnioniemieckiej. Siły lewicowe w

RFN przestrzegały przed ich uchwaleniem, jako krokiem prowadzącym w kierunku

autorytarnego przeobrażenia konstytucyjnej rzeczywistości Republiki Federalnej Niemiec.

Z chwilą utworzenia. rządu tzw. wielkiej koalicji opozycja wobec ustaw zredukowana

została praktycznie do sfery pozaparlamentarnej. W rezultacie takiego rozwoju sytuacji

doszło w 1968 r. do ostatecznego uchwalenia ustaw o stanie wyjątkowym.

Nowa sytuacja w parlamencie zachodnioniemieckim doprowadziła — szczególnie w

kręgach młodzieżowych — do rozszerzania się idei antyparlamentaryzmu. Podjęta została

dyskusja na temat niektórych aspektów systemu społeczno-politycznego w RFN. W jej

ramach wyróżnić można dwa podstawowe nurty. Nurt pierwszy dotyczył wyłącznie sytuacji

jaka powstała w parlamencie zachodnioniemieckim w warunkach sprawowania władzy przez

koalicję CDU/CSU-SPD. W jego ramach podkreślano zwłaszcza utratę przez Bundestag

części spośród sprawowanych dotychczas funkcji. Zauważano, że w sytuacji praktycznej

4 A. Jawłowska, Drogi kontrkultury, s. 10

3

likwidacji opozycji parlamentarnej w Bundestagu zaniechano otwartej dyskusji nad

zasadniczymi problemami społecznymi. Spowodowało to konieczność przejęcia inicjatywy

ustawodawczej przez ministerstwa. Pojawiło się nawet stwierdzenie, że parlament

zachodnioniemiecki wypełnia po r. 1966 w sposób zadawalający jedną tylko funkcję, a

mianowicie wybór szefa rządu n.

Znacznie bardziej radykalny charakter posiadał drugi nurt tej dyskusji, podejmujący

krytykę systemu pluralistycznego. Podstawą koncepcji pluralizmu politycznego jest

założenie, że państwo nie stanowi jednolitej struktury społeczno-politycznej, ale wyrażają je

autonomiczne grupy interesów zorganizowanych formalnie i uznanych przez państwo

reprezentujące zróżnicowane pod względem społeczno-politycznym i ekonomicznym

społeczeństwa . Ideę pluralizmu politycznego skrytykowała lewicująca młodzież jako

„zasłonę ideologiczną" służącą do ukrycia podstawowych sprzeczności klasowych

społeczeństwa kapitalistycznego. Podkreślano, że system pluralizmu partykularnego nie

zapewnia jednakowych możliwości wszystkim grupom interesów. W programie zbiorczym

uwzględnione są bowiem głównie te interesy partykularne, które posiadają zdolność

organizowania się, tzn. takie, których nosiciele mogą grozić zaniechaniem wykonania

pewnych społecznie ważnych usług. Grupy społeczne nie mogące zaoferować takich usług, a

więc także nie mogące odmówić ich wykonania nie są zdolne do konfliktów, a ich interesy

nie mają dostępu do programu zbiorczego. Stąd też na przykład organizacje lekarzy czy

pilotów samolotowych mają znacznie większą siłę przebicia niż np. grupy uczniów,

studentów, bezrobotnych, rencistów czy też mniejszości narodowych. Ta nierówność szans

uniemożliwia — jak to stwierdzali krytycy pluralizmu — dokonanie zasadniczych przemian

społecznopolitycznych .

Jako alternatywę dla systemu pluralistycznego część młodzieży wysuwała model demokracji

oparty na systemie rad.

Od momentu utworzenia rządu wielkiej koalicji przywódcy niepokojów młodzieżowych

zaczęli określać ten ruch mianem opozycji pozaparlamentarnej (AufJerparlamentarische

Opposition - ApO). Zastąpić ona miała zredukowaną przez wejście SPD do koalicji rządowej

opozycję parlamentarną. Spowodowało to baczniejsze niż dotąd śledzenie przez młodych

poczynań rządu i co za tym idzie coraz szersze podejmowanie przez nich problematyki

ogólnospołecznej i politycznej.

Sprzeciw młodzieży studenckiej budziła przede wszystkim polityka zagraniczna nowego

rządu, stanowiąca de facto kontynuację polityki realizowanej w ciągu siedemnastu lat rządów

chadeckich. Młodzi nie dali się zwieść pozorom tzw. „nowej polityki wschodniej" bazującej

na starych kanonach politycznych, takich jak doktryna Hallsteina czy prawo do stron

ojczystych. Krytykowano także bierną postawę rządu zachodnio-niemieckiego wobec

sytuacji w Afryce Południowej, Ameryce Łacińskiej, Iranie i Hiszpanii. Jednym z bodźców

„buntów" młodzieżowych stała się wojna wietnamska. Dodać przy tym należy, że sprzeciw

wobec udziału Stanów Zjednoczonych w tej wojnie był w latach sześćdziesiątych jednym z

motywów przewodnich wystąpień młodzieżowych w wielu krajach Zachodu. Młodzież w

RFN akcentowała szczególnie silnie brak jakiejkolwiek krytyki poczynań amerykańskich w

Wietnamie ze strony władz zachodnionie-mieckich. Nastroje pogarszał fakt, że różnorodne

imprezy związane tematycznie z wojną wietnamską, posiadające wydźwięk anty-amerykański

i organizowane przede wszystkim przez studentów Wolnego Uniwersytetu w Berlinie

Zachodnim, spotykały się ze zdecydowaną krytyką zarówno ze strony władz uczelnianych jak

i prasy. Proamerykańską postawę rządu federalnego próbowano usprawiedliwiać przede

wszystkim na gruncie problemów ekonomicznych.

Motywacja ta ujawniała nie adekwatność propagowanych na Zachodzie haseł

demokratycznych do stosowanej praktyki politycznej. Uwidoczniała ona w sposób

jednoznaczny, że mechanizmy kształtujące oblicze moralne społeczeństw burżuazyjnych

4

różnią się znacznie od treści ideowych przekazywanych młodemu pokoleniu.

Organizacją, która przewodziła „buntom" młodzieżowym w RFN był Socjalistyczny

Związek Studentów Niemieckich (Sozia-listischer Deutscher Studentenbund — SDS). W

latach pięćdziesiątych była to organizacja młodzieżowa SPD, działająca w szkołach wyższych

i na uniwersytetach. Do rozłamu między organizacją studencką i jej macierzystą partią

doprowadził program, jaki został uchwalony przez socjaldemokratów zachodni oniemieckich

w 1959 r. na zjeździe w Bad Gedesberg. W programie tym SPD zrezygnowała z

formułowanych we wcześniejszych deklaracjach programowych postulatów marksistowskich,

takich jak upaństwowienie środków produkcji i wprowadzenie gospodarki planowej.

Większość członków SDS uznała program godesberski za oportunistyczny, dopasowany do

polityki rządzących partii chadeckich i podporządkowany interesom wielkiego kapitału. W

rezultacie krytyki ze strony Socjalistycznego Związku Studentów Niemieckich zarząd SPD

zdystansował się oficjalnie w lipcu 1960 r. od swojej organizacji młodzieżowej i zaprzestał jej

finansowania. W listopadzie 1961 r. rozłam ten został ostatecznie przypieczętowany decyzją

wykluczenia z SPD członków SDS. Protest przeciwko nawiązaniu przez SPD bliższej

współpracy z chadecją i powstaniu rządu wielkiej koalicji był zatem logiczną kontynuacją

wcześniejszych posunięć SDS.

Bardzo ważną rolę podczas niepokojów młodzieżowych odgrywały działania studentów

Wolnego Uniwersytetu w Berlinie Zachodnim Specyficzne warunki tego miasta, jego

położenie geograficzne i status polityczny wpływały na zaostrzenie konfliktów wewnętrznych

i zewnętrznych. Przyczyniło się to do określenia Berlina Zachodniego mianem miasta

kryzysowego.

Wizyty zagranicznych osobistości politycznych były w Berlinie Zachodnim — wcześniej niż

w Republice Federalnej Niemiec — powodem demonstracji młodzieżowych. Jedna z takich

demonstracji zorganizowana została wieczorem dnia 2 czerwca 1967 r. w proteście przeciwko

wizycie szacha Iranu w Berlinie Zachodnim. Podczas tej demonstracji doszło do starcia

protestującej młodzieży z policją. W jego wyniku rannych zostało 47 osób, a jeden ze

studentów — Benno Ohnesorg został zastrzelony przez policjanta Karla-Hansa Kurrasa. To,

że jeden z demonstrujących studentów został zabity, a także fakt, że instancje państwowe i

uniwersyteckie obciążyły demonstrującą młodzież wyłączną odpowiedzialnością za ten

wypadek wywołało u wielu studentów wstrząs i wzbudziło uczucie bezradności. Na łamach

prasy oraz w wypowiedziach polityków określano już wówczas protestujących studentów

jako terrorystów.

Spowodowało to dalsze rozszerzenie się i zradykalizowanie studenckiej i młodzieżowej

opozycji pozaparlamentarnej. Centrum działania opozycji stał się tzw. Klub Republikański

utworzony wiosną 1967 r. w Berlinie Zachodnim. Ten klub dyskusyjny związany z

zachodnioberlińskim Socjalistycznym Związkiem Studentów Niemieckich przeznaczony

został dla intelektualistów lewicowych. W maju 1968 r. klub liczył już około 800 członków.

Za przykładem Berlina Zachodniego podobne kluby założono również w wielu miastach

Republiki Federalnej Niemiec.

Wydarzenia te doprowadziły również do podjęcia przez studentów szerokiej dyskusji o

przemocy i możliwościach jej stosowania. W początkowym okresie działania opozycji

pozaparlamentarnej przywódcy Socjalistycznego Związku Studentów Niemieckich byli

zdecydowanie przeciwni stosowaniu przemocy przeciwko ludziom. Propagowana przez SDS

strategia opierała się wyłącznie na metodach tzw. biernego oporu. W konsekwencji wydarzeń

jakie rozegrały się w Berlinie Zachodnim zdecydowano się świadomie dopuścić do dalszych

ofiar przemocy policyjnej po stronie demonstrantów. Opracowano nowy program działania,

zgodnie z którym demonstranci zaczęli obrzucać policjantów kamieniami i drażnić ich,

nazywając obraźliwie — za przykładem północnoamerykańskim — bykami (Bullen).

5

Na skutek takiego postępowania dochodziło do krwawych starć. Zamierzonym celem tej

strategii było. utrwalenie solidarności wśród studentów oraz wzbudzenie w społeczeństwie

zachodnio-niemieckim sympatii do zbuntowanej młodzieży. Strategia ta, wywoływała jednak

powszechną krytykę. Najdobitniej wyraził to jeden z czołowych teoretyków tzw. szkoły

frankfurckiej Jurgen Habermas, który określił stosowane przez studentów prowokacje jako

„zabawę z terrorem posiadającą implikacje faszystowskie" .

Ważnym momentem w historii „rewolty" młodzieżowej były niepokoje, jakie miały

miejsce w okolicy świąt wielkanocnych 1968 r. Ich bezpośrednią przyczyną był zamach na

przywódcę zachodnioberlińskiego Socjalistycznego Związku Studentów Niemieckich —

Rudiego Dutschke. Była to niewątpliwie wiodąca postać młodzieżowej opozycji

pozaparlamentarnej — inteligentny, oczytany, znakomity mówca potrafiący porwać

słuchaczy, stanowił wzorzec osobowy dla znacznej części młodzieży. Brał on aktywny udział

we wszystkich działaniach SDS — w spotkaniach, demonstracjach i marszach

protestacyjnych, był często przedmiotem ataków ze strony prasy prawicowej, a zwłaszcza

popularnej w RFN springerowskiej "Bildzeitung". Zamach miał miejsce 11 kwietnia 1968 r.

Zamachowiec oddał trzy strzały, w wyniku których przywódca młodzieżowy odwieziony

został w stanie ciężkim do szpitala. Zamach ten pozbawił studencką opozycję

pozaparlamentarną jej czołowej postaci. Młodzież zareagowała na to wydarzenie organizując

masowe protesty. Akcje te skierowane były przeciwko prasie prawicowej, a przede

wszystkim koncernowi prasowemu Axela Springera. Wokół budynków tego koncernu w

Bremie, Essen, Hanowerze, Karlsruhe, Kolonii, Bonn, Dortmundzie, Stuttgarcie, Freiburgu i

w Hamburgu odbyły się demonstracje połączone z prowokowaniem i stosowaniem przemocy.

Wiosną 1968 r. postanowiono nieco poważniej potraktować żądania młodzieży i

uwzględnić niektóre postulaty. Pod uwagę brano jednak tylko te, które dotyczyły

problematyki uniwersyteckiej. Zawężenie reformy do zagadnień uniwersyteckich nie mogło

oczywiście zadowolić młodzieży, a zwłaszcza bardziej radykalnych odłamów opozycji

pozaparlamentarnej. Mimo to, latem 1968 r. nastąpił rozpad opozycji a wraz z nim wzrastała

liczba tworzonych w konspiracji grup terrorystycznych o różnych nazwach oraz liczba

różnego rodzaju aktów terroru i przemocy5. Główną przyczyną tego zjawiska był, jak się

wydaje, brak R. Dutschkego. Nikt nie umiał zapełnić pustki, jaka wytworzyła się po jego

odejściu. Ruchowi zabrakło przywódcy i teoretyka.

Na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych nastąpiła krystalizacja poglądów i

wyraźny już podział opozycji na dwa nurty. Część członków SDS opowiedziała się po stronie

lewicy, odrzucając zdecydowanie lewackie elementy opozycji młodzieżowej. Kontynuatorami

tego nurtu stały się dwie organizacje: powstała w 1968 r. Socjalistyczna Niemiecka Młodzież

Robotnicza (SDAJ), oraz założone na początku 1969 r. Stowarzyszenie Studentów

Marksistowskich (AMS), przemianowane w 1971 r. na Marksistowski Związek Studencki

„Spartakus" . Drugi, lewacki nurt SDS miał charakter niejednolity i składał się z szeregu

frakcji. Najważniejszymi z nich były: frakcja zrzeszająca zwolenników koncepcji szkoły

frankfurckiej, frakcja anarchistyczna, jednocząca zwolenników Maksa Stirnera i Michała

Bakunina. oraz frakcja maoistowska. O rozdrobnieniu tego nurtu świadczy fakt, że w roku

1972 liczył on aż 250 różnych organizacji.

2. IDEOLOGICZNE PODSTAWY TERRORYZMU ZACHODNIONIEMIECKIEGO

Kontynuacją niektórych nurtów studenckiej i młodzieżowej opozycji pozaparlamentarnej

lat 1966—1968 stał się terroryzm zachodnioniemiecki. Związek ten znalazł potwierdzenie

również ze strony samych terrorystów. Wzmianka na ten temat zamieszczona została

mianowicie w pierwszym z pism programowych Frakcji Czerwonej Armii, zatytułowanym

„Koncepcja guerilli miejskiej" . Dlatego też dla zanalizowania podstaw ideologicznych

5 J. Muszyński (red), Terroryzm polityczny, s 174

6

terroryzmu należy przedstawić ideologie, które oddziaływały na zbuntowaną młodzież w

okresie „buntów" studenckich.

Niepokoje młodzieżowe w Republice Federalnej Niemiec skierowane były zarówno

przeciwko systemowi kapitalistycznemu, jak i socjalistycznemu Chodziło o to, by zniszczyć

organizację jako strukturę, w której ludzie mają z góry przydzielone i często drobiazgowo

określone funkcje i realizują cele będące zawsze fuzją celów immanentnych tej struktury oraz

celów pierwotnych, którym ona miała służyć6. Towarzyszyło temu odczucie, że rzeczywistość

zupełnie nie pasuje do obrazów, jakie "ukształtowała szkoła i system wychowania, nie

funkcjonuje wedle praw, jakie miały regulować jej działanie. Jest to odkrycie podwójne:

rozdźwięku między wartościami oficjalnymi, odświętnymi, a rzeczywiście realizowanymi, i

pozorności wartości realizowanych — pieniądza, kariery, prestiżu itp. — jako niemożliwych

do przyjęcia. Nie dlatego, że są sprzeczne z odświętnymi, lecz dlatego że ich osiągnięcie

obraca się przeciw człowiekowi 7

Ideologie skrajnej lewicy wywarły również znaczny wpływ na ewolucję stosowanych

przez młodzież metod protestu — od tzw. biernego oporu aż do terroryzmu (stosowanego lub

tylko popieranego). Nie ulega bowiem wątpliwości, że w początkowej fazie niepokojów

zbuntowana młodzież zachodnioniemiecka daleka była od świadomego stosowania przemocy

przeciwko ludziom.

Ze względu na podstawy ideologiczne intelektualny ruch studencki lat sześćdziesiątych i

siedemdziesiątych określany jest niekiedy mianem nowej lewicy. Termin ten jest bardzo

nieprecyzyjny. Służy on bowiem do określania różnorodnych kierunków politycznych, z

których nie wszystkie mogą być uznane za stricte lewackie. W latach pięćdziesiątych nowa

lewica była dosyć luźnym ruchem zrewoltowanej młodzieży i części intelektualistów. Na

przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych ruch ten sformalizowano. Jego

przedstawiciele uznali się za siłę polityczną wkraczającą rzekomo na pierwszy plan

światowego procesu rewolucyjnego, w miejsce tzw. starej lewicy, t j. ruchu komunistycznego

i robotniczego opierającego się na marksizmie-leninizmie. Płaszczyzną ideologiczną "nowej

lewicy" był neomarksizm,

Koncepcjami społeczno-politycznymi, którym przypisuje się największy wpływ na

kształtowanie poglądów młodzieży zachod-nioniemieckiej w okresie niepokojów są tzw.

krytyczna teoria i neoanarchizm.

Twórcami krytycznej teorii byli naukowcy skupieni wokół założonego w połowie lat

dwudziestych we Frankfurcie nad Menem Instytutu Badań Społecznych . Uczeni związani z

Instytutem, wśród których wymienić należy Maxa Horkheimera, Theodora Adorno, Herberta

Marcusego (który pozostał po wojnie w USA i tam stworzył odrębną koncepcję filozoficzną)

oraz Jurgena Habermasa, określani są ze względu na znaczne podobieństwo poglądów

mianem „szkoły frankfurckiej". Ich dziełem jest stworzenie własnej teorii historiozoficznej,

rwanej właśnie ,,krytyczną teorią społeczeństwa"8 .

Krytyczna teoria" najwcześniej przyjęta została przez zbuntowaną młodzież jako swoisty

czynnik integrujący. Wypełniła ona pustkę ideową formującej się bez tradycji ideologicznych

i organizacyjnych młodzieżowej opozycji pozaparlamentarnej, dostarczając jej inspiracji do

tworzenia idei i pojęć w okresie postępującej radykalizacji.

Na poglądach zbuntowanej młodzieży zaciążyła szczególnie silnie teza lansowana przez

„krytyczną teorię", a zakładająca, że Republika Federalna Niemiec jest państwem

autorytarnym, w którym rządy sprawowane są jednak bardziej za pomocą manipulacji niż

otwartej przemocy. Kierowanie masami odbywa się w tych warunkach wyłącznie drogą

6 A. Jawłowska, Drogi kontrkultury, s. 18

7 Tamże, s. 12

8 J. Waserman, Krytyczna teoria społeczenstwa Herberta Marcusego. s. 25-26

7

dostarczania im dóbr materialnych W systemie demokratycznym ludzie są wolni bardziej niż

kiedy indziej, lecz jest to wolność wewnątrz systemu. Ich opinie, potrzeby, dążenia nie

wykraczają w żadnym momencie poza ustabilizowaną rzeczywistość społeczną, Stają się

coraz bardziej pasywni wobec aparatu politycznego i ekonomicznego, podporządkowani

produkcji i. konsumpcji9. Teoria ta podkreśla również bezsilność jednostki w istniejącym

systemie społecznym. System podporządkowuje jednostkę tak, że jedyną możliwością obrony

staje się bierność, wynikająca ze świadomości własnej bezsilności.

Twórcy krytycznej teorii nie byli jednak w stanie udzielić młodzieży konkretnej pomocy.

Okazało się bowiem, że są oni gotowi wyłącznie do udzielania teoretycznych rad, potępią

jednak zdecydowanie każdego, kto będzie próbował wyciągnąć z tej teorii jakiekolwiek

praktyczne konsekwencje i wnioski. I tak w kwietniu 1969 r. T. Adorno został przez młodzież

zmuszony do przerwania wykładu na uniwersytecie we Frankfurcie nad Menem. Ulotka

wydana w związku z tym wydarzeniem przez studentów głosiła, że Adorno jako instytucja

przestał istnieć (,,Adorno als Institution ist tot")", ponieważ w momencie, gdy zamierzali, oni

przejść do działań praktycznych pozostawił ich bez pomocy .

Jeszcze bardziej otwarcie odżegnał się od młodzieżowych ruchów protestacyjnych M.

Horkheimer. W przedmowie do nowego wydania swoich prac zdystansował się on

zdecydowanie od wniosków, jakie wyciągała młodzież z „krytycznej teorii". Napisał m. in.,

że różnica między szkołą frankfurcką a zbuntowaną młodzieżą dotyczy stosunku do

przemocy.

W rezultacie tego konfliktu miejsce „krytycznej teorii" zajął psychomarksizm Herberta

Marcusego. Zainteresowanie tą koncepcją tłumaczy się przede wszystkim aktywnym

udziałem profesora w publicznych dyskusjach z młodzieżą akademicką, w konferencjach oraz

wiecach organizowanych na uniwersytetach w USA i w Europie Zachodniej. W

wygłaszanych podczas tych imprez przemówieniach szczególnie mocno akcentował rolę

młodzieży akademickiej w szerzeniu niepokojów oraz inspirowaniu protestów przeciwko

„uciskającej większości'' 10. Teza ta sprawiła, że zbuntowani młodzi ludzie w wielu krajach, w

tym także w RFN, dostrzegali w niemiecko-amerykańskim profesorze swojego ideologa i

przywódcę.

Koncepcja psychomarksizmu H. Marcusego korzeniami tkwiła w krytycznej teorii,

usamodzielniła się jednak już przed drugą wojną światową. Jednym z głównych założeń tej

filozofii jest próba połączenia, marksizmu z freudyzmem, Wychodząc od tezy sformułowanej

przez psychiatrę austriackiego Zygmunta Freuda, że rozwój cywilizacji postępuje dzięki

nieustannemu ujarzmianiu ludzkich popędów, Marcuse próbuje dowieść, że ograniczenie

wolności człowieka jest koniecznością tylko na określonym etapie rozwoju cywilizacji, a

mianowicie w okresie panowania nędzy i głodu. Przezwyciężenie takiego ograniczenia w

dalszych etapach uniemożliwia jednak wyraźna sprzeczność interesów obywateli i władzy

państwowej- Ta sprzeczność godząca w wolność jednostki stanowi istotę ,,cywilizacji

represywnej". H. Marcuse uważa, że wszystkie cywilizowane społeczeństwa znajdują się w

okowach „systemu represywnego", w sensie zbioru narzuconych arbitralnie norm, wartości i

zasad postępowania11.

Krytyka pewnych aspektów współczesnego kapitalizmu, potępienie ideałów i postaw

konsumpcyjnych, ukazanie wąskiej i jednostronnej skali wartości duchowych oraz

zmieniającej się pozycji społeczne] inteligencji jest najsilniejszą stroną filozofii H. Marcu-

sego. Przypada mu również szczególnie ważna rola w kształtowaniu poglądów zbuntowanej

młodzieży na przemoc. Uważał on rewolucję za najbardziej realną możliwość całkowitego

zniesienia ,,cywilizacji represywnej". Do celu tego nie mogą doprowadzić reformy, których

9 A. Jawłowska, Drogi kontrkultury, s. 108

10 J. Bor++gosz, Herbert Marcuse i filozofia trzeciej siły, s. 16

11 R. Tokarczyk, W spółczesne doktryny polityczne, s. 306

8

zadania ograniczają się wyłącznie do łagodzenia takiej czy innej formy represji. Pozostaje

droga buntu. Za siłę zdolną taki „bunt." przeprowadzić uznał tzw. nową lewicę. Pod terminem

tym rozumiał Marcuse cztery elementy: l. ruchy narodowo-wyzwoleńcze Trzeciego Świata; 2.

ruch robotniczy oparty na nowej strategii (chodzi tu o chińską partię komunistyczną i grupy

maoistowskie oraz o grupy trockistowakie i anarchistyczne działające w różnych krajach

Zachodu); 3. warstwy znajdujące się na zewnątrz społeczeństw sytości (Marcuse ma tu na

myśli mniejszości narodowe wewnątrz wysoko rozwiniętych społeczeństw kapitalistycznych,

a zwłaszcza Murzynów amerykańskich, Portorykańczyków i Indian); 4. radykalnie

zorganizowana inteligencja i studenci .12

Analizując wypowiedzi H. Marcusego Józef Borgosz przedstawił dwa przytaczane przez

niego argumenty przemawiające za stosowaniem przemocy na płaszczyźnie politycznej.

Pierwszy z nich mówi, że racje stosowania przemocy tkwią w „prawie naturalnym

implikującym konieczność obrony człowieka przed zniewalaniem go już to przez innego

człowieka, już to przez instytucjonalizm państwowy, już to wreszcie przez inne podmioty

zbiorowe". Argument ten sprowadza się zatem do stwierdzenia, że ,,mniejszości uciskane

mają prawo do buntu, na tej samej zasadzie, na jakiej uciskające większości stosują' wobec

nich terror i przemoc". Argument drugi związany jest ściśle z pierwszym i brzmi następująco:

„gwałt stosowany przez uciskane mniejszości wobec legalnego gwałtu nie ma na celu

pomnożenia sumy zaistniałych gwałtów, lecz położenie im kresu — trzeba więc ten długi

łańcuch przemocy przeciąć" 13

Na podstawie przedstawionej argumentacji H. Marcuse akceptuje moralnie wojny narodów

kolonialnych i neokolonialnych walczących o wyzwolenie społeczne i narodowe oraz

przemoc stosowaną przez mniejszości narodowe walczące o równouprawnienie narodowe i

społeczne. Pełnej akceptacji moralnej domaga się również dla buntującej się inteligencji,

która wyzwoliwszy się z „fałszywej świadomości" zmierza do zniesienia ,, represywnej

kultury kapitalistycznej". Szczególną rolę w procesie rewolucyjnym przypisał zrewoltowanej

młodzieży.

Niezbędnym warunkiem zaistnienia i zwycięstwa rewolucji jest — zdaniem H. Marcusego —

ukształtowanie nowego typu człowieka. Tylko taki człowiek , odznaczający się wrażliwością

może wyzwolić ludzkość spod zła „cywilizacji represywnej", Miałby to być człowiek o takich

cechach psychicznych, które uodporniłyby go na pokusy społeczeństwa dobrobytu. Stąd

bierze się sugestia Marcusego, ażeby rewolucję socjalną poprzedziła „rewolucja" w samym

człowieku, zmierzająca do przezwyciężenia jego „jednowymiarowości".

Drugim kierunkiem filozoficznym, który zyskał sobie szczególną popularność wśród

zbuntowanej młodzieży zachodnioniemieckiej w latach sześćdziesiątych był anarchizm-

Znacząca rola w popularyzacji doktryny anarchistycznej w kręgach młodzieżowych przypada

wydanej w.1966 r. pracy R. Dutschkego pt. Wybrana i komentowana bibliografia

rewolucyjnego socjalizmu od K. Marksa do współczesności. Punktem wyjścia pracy jest

stwierdzenie, że Karol Marks jest jedynie twórcą pierwszej teorii rewolucyjnej, teorii, która

po lalach utraciła Jakoby swą aktualność. Ideologią, w której przywódca studentów

zachodnioniemieckich chciał widzieć szereg elementów mogących znaleźć zastosowanie w

warunkach Republiki -Federalnej Niemiec i mogących stanowić podstawę ideologiczną ruchu

studenckiego był właśnie anarchizm.

Teoretykami współczesnego anarchizmu, którzy zdobyli największą popularność wśród

młodzieży zachodnioniemieckiej byli Michał Bakunin i Max Stirner. Pierwszy z nich uważał,

że państwo jest tworem sztucznym, ograniczającym wolność jednostek. W stosunkach

międzynarodowych

państwa

potężne

niosą

niewolę

małym,

a

w

stosunkach

wewnątrzpaństwowych — rządzący rządzonym. M. Bakunin był również zdania, że władza

12 J. Brogosz, Herbert Marcuse i filozofia trzeciej siły, s. 174

13 Tamże, s. 169-170

9

polityczna wywiera destruktywny wpływ na osoby ją sprawujące. Odzwierciedla się to w

pogardzie dla mas i przecenianiu własnych zasług.

Doprowadziło to do powstania w latach sześćdziesiątych współczesnej odmiany

anarchizmu, zwanej neoanarchizmem. Decydująca rola -w tworzeniu tej ideologii przypadła

studentom francuskim, a zwłaszcza ugrupowaniu pod nazwą „Ruch 22 marca" utworzonemu

przez Daniela Cohn-Bendita i będącemu siłą napędową rewolty studentów paryskich.

Neoanarchiści poświęcają znacznie mniej uwagi zagadnieniom teoretycznym,

koncentrując się na działalności praktycznej. Większość z nich uznaje klasę robotniczą za

podstawową siłę rewolucji, a następnie społeczeństwa anarchistycznego. Nastawiona

negatywnie zarówno do kapitalizmu, jak i do socjalizmu nie jest ona — podobnie jak

wszystkie pozostałe ideologie nowej lewicy — zdolna do ukazania nowej, rozwiniętej i

realnej koncepcji ustroju społecznego.

W kwestii stosunku do przemocy neoanarchizm nawiązywał do stosunkowo wąskiej

grupy teoretyków ruchu anarchistycznego, którzy uważali, że droga do stworzenia nowego

społeczeństwa wiedzie poprzez przemoc D. Cohn-Bendit uważał, że niepokoje studenckie są

koniecznym wstępem do rewolucji. Postulowana rewolucja , miała stanowić szereg akcji

przeprowadzanych przez aktywne mniejszości. Teoretycy neoanarcnizmu nie uznali jednak

terroryzmu za jedyną i konieczną formę walki, według nich każdy ruch rewolucyjny musi w

trakcie prowadzonej przez siebie walki indywidualnie rozwijać formy aktywności.

Pewien, zresztą stosunkowo niewielki, wpływ na młodzież lat sześćdziesiątych i

siedemdziesiątych wywarł również maoizm. Pierwsze grupy maoistowskie w RFN powstały

na przełomie lat 1964/1965. Częścią strategii kierownictwa chińskiego, zmierzającego do

osłabienia

wpływów

radzieckich

w

świecie

i

zaspokojenia

własnych

ambicji

wielkomocarstwowych było popieranie działań frakcyjnych w ruchu komunistycznym na

Zachodzie. Dlatego też władze chińskie udzielały frakcjom maoistowskim działającym w

Europie Zachodniej szerokiej pomocy finansowej, propagandowej i organizacyjnej

Cechami

charakterystycznymi

wszystkich

programów

sformułowanych

przez

zachodnioeuropejskie

ugrupowania

maoistowskie,

w

tym

także

przez

grupy

zachodnioniemieckie,

były:

walka

przeciwko

partiom

komunistycznym,

skrajna

antyradzieckość, gloryfikacja osoby Mao Tse-tunga i pełna, bezkrytyczna aprobata polityki

przywódców chińskich. Maoizm wyklucza jakąkolwiek możliwość zapobiegania wojnie.

Pewien wpływ na kierunki młodzieżowej krytyki społecznej w RFN wywarła również

doktryna neotrockistowska. Wysiłki trockistów zachodnioniemieckich, mające na celu

spopularyzowanie doktryny politycznej Lwa Trockiego, spowodowały bowiem krótkotrwały

wzrost zainteresowania młodzieży tą ideologią. Powstała nawet frakcja neotrockistowska, jej

działalność sprowadzała się wyłącznie do organizowania wieców i demonstracji oraz do

rozrzucania ulotek, wzywających do zorganizowania zbrojnego powstania.

Przedmiotem krytyki ze strony neotrockizmu są zarówno państwa kapitalistyczne, jak i

socjalistyczne. Istotą doktryny politycznej L. Trockiego jest idea tzw. rewolucji

permanentnej, negująca możliwość zwycięstwa rewolucji socjalistycznej w jednym tylko

kraju.

Neotrockiści, podobnie jak zwolennicy maoizmu, traktują wojnę jako nieuchronną

konieczność. Wzywają oni przywódców państw socjalistycznych do narzucenia światowemu

imperializmowi „prewencyjnej wojny termojądrowej", która zapoczątkuje rewolucyjne

wystąpienia w państwach kapitalistycznych. W neotrockistowskim manifeście uchwalonym w

1967 r. stwierdzono m. in: „Konieczne jest podjęcie przez nas inicjatywy i przejście do

natarcia bez czekania na natarcie kapitalizmu i jego decyzję, jak i kiedy rozpocząć wojnę

atomową" .14

Novum w doktrynie neotrockistowskiej w latach sześćdziesiątych stanowiło odrzucenie

14 R. Tokarczyk, W spółczesne doktryny polityczne, s. 299

10

tezy zakładającej możliwość przeprowadzenia rewolucji proletariackiej w krajach

kapitalistycznych i przesunięcie zainteresowań na buntującą się młodzież studencką oraz na

kraje Trzeciego Świata. Zwolennicy tej ideologii dostrzegli bowiem w buntach studenckich

siłę polityczną, którą usiłowali wykorzystać w celu wzmocnienia własnych wpływów.

Różnorodność oddziaływań ideologicznych wpłynęła w sposób decydujący na charakter i

kierunki młodzieżowej krytyki społecznej lat sześćdziesiątych. Jedną z podstawowych

konsekwencji jest fakt, że młodzieżowa opozycja pozaparlamentarna w Republice Federalnej

Niemiec nie stworzyła zwartego systemu, myślowego i nie zjednoczyła się na bazie takiego

systemu. Jest to raczej chaos ideowy, mieszanina poglądów K, Marksa, H. Marcusego, Z.

Freuda, Mao Tse-tunga, M. Bakunina i innych.

Faktem jest jednak, że wszystkie zaprezentowane ideologie skrajnej lewicy wykazują wiele

cech wspólnych. Jedną z nich jest wyraźnie destruktywny charakter. Dlatego też ważną

konsekwencją oddziaływań lewackich na niepokoje młodzieżowe w RFN był brak

jakiegokolwiek pozytywnego programu społeczno-politycznego. Młodzi wiedzieli jedynie

czego nie chcą, nie byli jednak w stanie przedstawić żadnych sensownych rozwiązań. Jeśli,

nawet pojawiały się pewne postulaty o charakterze społeczno-politycznym, jak na przykład

propozycja wprowadzenia systemu rad w Republice Federalnej Niemiec, to miały one

charakter tak bardzo ogólnikowy, że traciły praktyczną wartość.

Szczególnie wiele cech wspólnych wykazywały koncepcja filozoficzna H. Marcusego i

neoanarchizm. Obydwie teorie pozostawały pod wpływem filozofii egzystencjalizmu, a

zwłaszcza poglądów Martina Heideggera i Jean Paul Sartre'a. Wśród cech wspólnych

wymienić należy przede wszystkim: subiektywizm, indywidualizm, przeciwstawianie

jednostki i państwa, przyjmowanie dobrowolnych związków wolnych ludzi za jedyną formę

organizacyjną umożliwiającą nie manipulowaną komunikację, rozpoczynanie rewolucji od

przemian zachodzących w jednostce. Te elementy wspólne, powstałe w trakcie

krystalizowania się obydwu teorii, utrudniają znacznie identyfikację źródła ideologicznego,

stanowiącego główną wykładnię filozoficzną poszczególnych ugrupowań terrorystycznych

skrajnej lewicy w RFN.

Wydaje się, że w tej właśnie koncepcji doszukać się można przyczyn dążenia w latach

sześćdziesiątych i siedemdziesiątych przez część młodzieży na Zachodzie do niszczenia

istniejących struktur społecznych i przeciwstawiania się utartym normom Zakwestionowanie

dotyczyło zarówno organizacji w ogólnym znaczeniu — jako układu wyznaczającego cele i

sposoby działania oraz typy międzyludzkiej relacji, jak i jej form konkretnych przeciw którym

stawiano konkretne zarzuty: reprezentowanie interesów administracji wyższych uczelni

wbrew interesom studentów, emancypacja celów organizacji jako autonomicznego systemu w

stosunku do celów zbiorowości, której miała służyć itp.15 Znalazło to początkowo wyraz w

buntach młodzieżowych, a następnie w działalności terrorystycznej.

Wraz z rozpadem opozycji pozaparlamentarnej nastąpiło częściowe odejście młodych od

ideologii lewackich. Cechą charakterystyczną tych ideologii jest bowiem dążenie do

wywołania rewolucji, mającej zlikwidować system kapitalistyczny powstaje grupa

towarzyszy, którzy postanowili działać, wyjść z letargu, radykalizmu, werbalnego, dyskusji na

temat strategii, coraz bardziej pozbawionej sensu; musieliśmy walczyć.16 Zaczęto poszukiwać

innych dróg przeobrażenia rzeczywistości społecznej i politycznej Republiki Federalnej

Niemiec. Dla znacznej części młodzieży kierunki tych poszukiwań wynikały jednak

konsekwentnie z wcześniejszego zainteresowania ideologiami skrajnej lewicy, a zwłaszcza

koncepcją filozoficzną H. Marcusego i maoizmem. Nie bez znaczenia był również fakt, że

zasady moralne młodzieży studenckiej, ukształtowane pod wpływem ideologii lewackich, nie

wykluczały już użycia przemocy przeciwko ludziom. Znaczny wpływ wywarły również

15A. Jawłowska, Drogi kontrkultury, s. 17

16 J. Muszyński (red), Terroryzm polityczny, s. 178

11

aktualne wydarzenia polityczne w świecie. Przyczyniły się one do zainteresowania młodzieży

teoriami rewolucyjnymi Trzeciego Świata,

Wyzwalanie się krajów Trzeciego Świata było w latach sześćdziesiątych zjawiskiem

nowym, które fascynowało młodzież na Zachodzie. Opierając się na pracach Ernesto Che

Guevary, Regisa Debray'a, Carlosa Marighelli i Frantza Fanona młodzi, identyfikowali

rewolucję wyłącznie z rewolucją na Kubie oraz z walkami partyzanckimi w Ameryce

Łacińskiej, Azji, czy też w Afryce. Rewolucjonistów uosabiano powszechnie z partyzantami

czy z guerillas. Młodzież nie uwzględniała przy tym faktu, że reguły walki opracowane na

użytek mieszkańców państw Trzeciego Świata nie mogły znaleźć logicznego zastosowania w

warunkach demokracji burżuazyjnych..

Prace południowoamerykańskich teoretyków wojen partyzanckich uznane zostały przez

część młodzieży za teoretyczną podstawę opracowania strategii przyszłej walki. Główna rola

przypadła w tym względzie Małemu podręcznikowi brazylijskiego partyzanta miejskiego C.

Marighelli.

Lektura tych prac wpłynęła również na dalszą ewolucję poglądów młodzieży

zachodnioniemieckiej na przemoc. Popularność zdobyła zwłaszcza praca F. Fanona,

algierskiego lekarza, bojownika wojny narodowowyzwoleńczej i teoretyka procesu

dekolonizacji Afryki. Fanonowski kult przemocy zaciążył poważnie na psychice wielu

młodych. Rolę inspirującą odegrały również konkretne wydarzenia polityczne, a zwłaszcza

wojny domowe w Ameryce Południowej. Guerillas, a zwłaszcza urugwajscy tupamaros stali

się wzorcem dla młodzieży zachodnioniemieckiej. Przyczyn tego szczególnego

zainteresowania szukać należy w warunkach, w jakich walczyli tupamaros. Obszar ich

działania stanowił najbardziej demokratyczny kraj Ameryki Południowej, jedyny na tym

kontynencie, którego porządek społeczny przypominał w latach sześćdziesiątych burżuazyjne

demokracje- zachodnioeuropejskie. Nie bez znaczenia były również sukcesy, jakie odnosili

tupamaros w drugiej połowie lat sześćdziesiątych, a więc w okresie działania w RFN

młodzieżowej opozycji pozaparlamentarnej. Zwycięstwa te okazały się zresztą mieć charakter

wyraźnie doraźny i w rezultacie końcowym obróciły się nie tylko przeciwko samym guerillas,

ale i przeciwko demokracji urugwajskiej.

Na ostateczne podjęcie walki zbrojnej przez część młodzieży związanej z opozycja

pozaparlamentarną wpłynęły w znacznym stopniu kontakty młodych Niemców z

przedstawicielami palestyńskiego ruchu narodowowyzwoleńczego- Przyczyna tego był fakt,

że Palestyńczycy nie tylko stosowali w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych terroryzm

jako strategię walki narodowowyzwoleńczej, ale również pełnili rolę znaczącego „eksportera

terroryzmu", organizując szkolenia dla zwolenników tej formy walki z całego świata.

Kontakty części zachodnioniemieckiej młodzieży studenckiej z Arabami, a zwłaszcza jej

sympatia do Palestyńczyków mają dosyć osobliwą genezę. Wiąże się ona ze sposobem, w jaki

w Republice Federalnej Niemiec usiłowano przezwyciężyć faszystowską przeszłość.

Doprowadziło to w tym kraju do wielu paradoksów. Jeden z nich dotyczył problemu

antysemityzmu. Wielu antysemitów przekształciło się po wojnie w mniej lub bardziej

pozornych filosemitów, którzy zaczęli bez zastanowienia i bezkrytycznie popierać — w imię

krzywd popełnionych na śydach przez naród niemiecki — wszystkie pociągnięcia polityków

izraelskich. Z zaprzeczenia tej postawy pojawiła się inna, równie skrajna i bezkrytyczna

postawa proarabska. Podziwiano akcje terrorystyczne przeprowadzane przez Czarny

Wrzesień, Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny i inne organizacje . Wreszcie rolę

bezpośredniego inspiratora terroryzmu lewackiego w RFN odegrały organizacje

ekstremistyczne, powstałe nieco wcześniej w innych wysoko rozwiniętych państwach

kapitalistycznych. Mowa tu przede wszystkim o uformowanej w 1969 r. japońskiej

Czerwonej Armii (Sekigun), zjednoczonej w 1971 r. z Komitetem przeciwko amerykańsko-

japońskiemu układowi o bezpieczeństwie i przemianowanej na Zjednoczona Czerwoną

12

Armię (Rengo Sekigun), o północnoamerykańskiej grupie terrorystycznej, wyrosłej z,

niepokojów młodzieżowych lat sześćdziesiątych i znanej pod nazwą Meteorologowie

(Weathermen) oraz utworzonych w 1969 r. we Włoszech Czerwonych Brygadach (Brigate

Rosse).

Zachodnioniemiecki terroryzm skrajnej lewicy miał swe źródła zarówno w aktualnej

sytuacji spoleczno-politycznej RFN drugiej polowy lat sześćdziesiątych, jak i w

oddziaływaniach różnorodnych ideologii i wzorców zagranicznych. Słabość ruchu nowej

lewicy, a także stosunek władz do protestu młodzieżowego sprawiły, że podjęcie walki

zbrojnej stało się w subiektywnym przekonaniu wielu młodych jedyną możliwością

dokonania głębszych zmian w krytykowanym przez nich systemie politycznym i społecznym.

13

BIBLIOGRAFIA

1. Borgosz J., Herbert Marcuse i fuilozofia trzeciej siły. Warszawa 1972

2. Domarańczyk Z., Terroryzm. Warszawa 1979

3. Elias N., Rozważania o Niemcach. Poznań 1996

4. Hoffman B., Oblicza terroryzmu. Warszawa 1999

5. Jawłowska A., Drogi kontrkultury. Warszawa 1975

6. Muszyński J., Terroryzm polityczny. Warszawa 1981

7. Szmid L. T., Terroryzm a państwo. Lublin 1979

8. Tokarczyk R. Współczesne doktryny polityczne. Lublin 1978

9. Waserman J. Krytyczna teoria społeczeństw Herberta Marcusego. Warszawa 1979