Prawa człowieka są to podstawowe wolności jakie przysługują każdemu człowiekowi z samego faktu
bycia istota ludzka i z samego faktu urodzenia. Prawa te są takie same dla wszystkich ludzi i to bez
względu na ich płeć, rasę, wyznanie, etniczność, zapatrywania polityczne, narodowość, status
społeczny, orientację seksualną i inne. Prawa te stanowią fundament demokracji, wolności,
społeczeństwa obywatelskiego oraz pokojowej egzystencji narodów. Podwaliny praw człowieka
można odnaleźć w zasadzie większości religii na świecie oraz w większości systemów filozoficznych.
Jako źródło praw człowieka wskazywana jest przede wszystkim godność osoby ludzkiej. Proces
kształtowania się praw człowieka jest związany ściśle z wolą o wolność na świecie. Bez tych praw
trudno by sobie byłoby dziś wyobrazić dziś życie polityczne i społeczne.
Prawa człowieka można więc podzielić na trzy generacje:
Pierwsza generacja związana jest z: wolnościami osobistymi (czyli prawem do życia, wolności
osobistej, prawem do własności, wolnością sumienia i wyznania, wolnością wypowiedzi, swobodą
wyboru miejsca pobytu i poruszania się, tajemnica korespondencji; prawami politycznymi, a więc
swobodą udziału w życiu politycznym, zarówno biernym jak i czynnym prawem wyborczym, prawem
do zrzeszania się i innymi tego typu. Prawa drugiej generacji są to prawa ekonomiczne i socjalne.
Odnoszą się one do dostępu do ochrony zdrowia, zapewnienia nauki, opieki socjalnej. Ważną datą dla
tego typu praw jest 16 grudnia 1966 roku, wówczas to Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło
Konwencję Praw Człowieka, która gwarantowała zarówno swobody osobiste, jak i polityczne, a także
ekonomiczne, społeczne i kulturalne.
Trzecia generacja omawianych praw dotyczy praw do rozwoju i datuje się ją od roku 1986. wówczas
to przyjęto Deklarację dotyczącą Prawa do Rozwoju, która została przyjęta przez Zgromadzenie
Ogólne ONZ dnia 4 grudnia 1986 roku. Uważa się powszechnie, że idea prawa do rozwoju
zapoczątkowana została w roku 1969, gdy na posiedzeniu Algierskiej Komisji Justitia et Pax przyjęto
odpowiednie decyzje zawierające poszanowanie dla tych wartości. Problematyka ta została
wprowadzona na forum międzynarodowe przez Senegal w 1972 roku. W maju 1981 roku ECOSOC
(czyli Economic and Social Council) powołała Grupę Roboczą Ekspertów Rządowych do spraw Prawa
do Rozwoju, która opracowała też tekst Deklaracji.
Prawo do rozwoju oznacza, zgodnie z przyjętymi założeniami, tworzenie warunków do pełnego
realizowania innych praw człowieka zawartych zarówno w pierwszej jak i drugiej generacji. Podkreśla
ono zwłaszcza współzależność, niepodzielność i uniwersalizm dwóch Międzynarodowych Konwencji
dot. Praw Człowieka. Wiele kontrowersji budzi jednak charakter prawny tego prawa, wzbudza on także
wiele dyskusji. Jego znaczenie jest głównie humanitarne i polityczne oraz polega na powiązaniu ze
sobą wartości takich, jak rozwój, prawa człowieka i demokracja. Kraje najlepiej rozwinięte, zachodnie
koncentrują się głównie w swoich postulatach politycznych na powiązaniu praw człowieka i
demokracji.
Prawa i wolności obywatelskie
Prawa i wolności obywatelskie są to uprawnienia jakie przysługują obywatelom określonego państwa.
Aby mieć zagwarantowane te prawa konieczne jest nabycie obywatelstwa. Podstawowe zapisy o
wolnościach, prawach i obowiązkach są zawarte w konstytucjach oraz ustawach i dotyczą one
najbardziej istotnych spraw obywateli. Zasadnicze zręby praw człowieka i obywatela wykształciły się w
okresie rewolucji w XVIII wieku, w związku z walką nizin społecznych z feudalizmem i jego
przywilejami stanowymi. Walka ta była uzasadniana na gruncie tak zwanego prawa natury. Pełny
wyraz tych postulatów odnaleźć możemy między innymi w uchwalonej w 1789 roku francuskiej
Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela. Później po okresie napoleońskim mamy odwrót od
powyższych idei. Na nowo i w pełni powrócono do nich dopiero po II wojnie światowej. Wówczas to
stopniowo zaczęła zdobywać uznanie idea międzynarodowej ochrony praw i wolności. Zaczęto je
wówczas rozumieć jako prawa przysługujące każdemu człowiekowi i to bez żadnych wyjątków. Bardzo
istotnym krokiem w dziedzinie propagowania wyżej wspominanych wartości było przyjęcie przez
Zgromadzenie Ogólne ONZ Konwencji Praw Człowieka w roku 1948. Polska ratyfikowała ją w 1993
roku.
Pod względem zakresu i treści można je podzielić następująco: Prawa i wolności osobiste, które
zabezpieczają poszczególne jednostki przed zbytnią ingerencją państwa w ich życie prywatne. Chodzi
tu więc o prawo do życia, wolność sumienia, wyznania, nietykalność osobistą, prawa własnościowe,
1
swobodę wypowiadania się, swobodę poruszania się, tajemnicę korespondencji. Prawa i wolności
polityczne, które są gwarancjami dla jednostki dla jej nieskrępowanych działań w życiu politycznym
(chodzi tu więc o czynne i bierne prawo wyborcze, swobodę uczestnictwa w referendach, swobodę
przepływu informacji, swobodę zrzeszania się, możliwość wnoszenia skarg na organy rządowe. Prawa
socjalne i ekonomiczne. Ich charakter wiąże się z uprawnieniami obywateli i obowiązkami państwa w
tych dziedzinach. Są to więc przede wszystkim zobowiązania państwa do określonych świadczeń
wobec obywateli, a więc między innymi: prawo do nauki, pracy, dziedziczenia, ochrony zdrowia,
zapewnienie ochrony prywatnej własności.
Historia pojęcia praw człowieka
Pojęcie to upowszechniło się w połowie wieku osiemnastego. Zaczęto wówczas umieszczać zapisy o
ochronie praw człowieka w powstających w tym czasie konstytucjach i ustawach. Czasem poświęcano
nawet osobny rozdział omawianym tutaj sprawom. Takie zapisy można odnaleźć w Deklaracji
Niepodległości Stanów Zjednoczonych z 1776 roku, a później w Konstytucji tego kraju. ważnym
dokumentem w rozwoju praw człowieka jest francuska Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789
roku. W okresie międzywojennym Liga Narodów zajmowała się ochroną pokoju na świecie, a także,
między innymi, ochroną praw mniejszości narodowych. Pojawiła się wówczas interwencja
humanitarna. Doktryna ta upoważniała siły międzynarodowe do interwencji w obronie ludności
prześladowanej przez jakąś władzę państwową.
Dla polepszenia losów jeńców wojennych i dla zapewnienia humanitarnych reguł prowadzenia wojny
podpisano szereg konwencji genewskich:
Konwencja genewska z 22 sierpnia 1864 roku - najważniejsze postanowienia: po pierwsze personel
sanitarny jest neutralny w konflikcie, nie może więc być atakowany i równocześnie nie bierze udziału
w walkach; cywile, pomagający rannym czy chorym żołnierzom muszą być szanowani, a zwłaszcza
nie można ich atakować; ludzie ranni w wyniku prowadzenia wojny powinni być traktowani w sposób
jednakowy, nie powinno się więc brać pod uwagę ich przynależności narodowej; ustanowiono znak
czerwonego krzyża, który podczas konfliktu oznacza, że jednostka go posiadająca jest formacją
medyczną i podobnie ma się sprawa z jej personelem Konwencja genewska z 6 lipca 1906roku.
Zwiększyła po pierwsze zakres ochrony chorych i rannych żołnierzy, dalej wprowadziła zasady
ewidencji osób, które zostały poszkodowane w konfliktach, ustaliła system wymiany informacji
dotyczących osób poszkodowanych w konfliktach
Konwencje genewskie z 12 sierpnia 1949 roku
• I Konwencja genewska, dotyczyła ona polepszenia doli rannych i chorych w armiach czynnych
na lądzie
• II Konwencja genewska, dotyczyła polepszenia losu chorych, rannych oraz rozbitków sił
zbrojnych na morzu
• III Konwencja genewska, dotyczyła ogólnego traktowania jeńców
• IV Konwencja genewska, dotyczyła zapewnienia ochrony osób cywilnych podczas wojny
Organizacją, która powstała dla szerzenia w praktyce idei humanitarnych jest Czerwony Krzyż.
Powstał w 1863 roku z inicjatywy szwajcarskiego filantropa i finansisty Henry Duanta, którego
wstrząsnął widok dogorywających i pozostawionych sobie rannych, których ujrzał 24 czerwca 1859
roku na miejscu wielkiej bitwy pod Solferino. W miejscu tym armia cesarska Austrii stoczyła
całodniową krwawą bitwę z armią włoską, którą wspomagała armia francuską. Po zakończeniu tej
bitwy na polu walki pozostało około 40 tysięcy ofiar - zabitych, rannych oraz zaginionych. Na skutek
wstrząsu doznanego widokiem ofiar, które pozostawiono praktycznie bez żadnej opieki, Duant podjął
energiczną akcję udzielenia im pomocy, do udziału w niej udało mu się nakłonić miejscową ludność,
która z powodzeniem została zachęcona do wynoszenia i pielęgnowania rannych i to bez względu na
ich narodowość. Inicjatywa ta spotkała się z ogromnym rozgłosem w całej Europie. W październiku
1863 spotykali się w Genewie reprezentanci 16 krajów, którzy przyjęli postanowienia, które określały
rolę krajowych Komitetów Pomocy Rannym. Jako symbol powoływanych organizacji przyjęto
Czerwony Krzyż na białym tle (odwrotność flagi szwajcarskiej). To był początek Ruchu Czerwonego
Krzyża. Organizacja ta zajmuje się także pracą nad rozwojem i udoskonaleniami międzynarodowego
prawa w zakresie humanitaryzmu, która w 1949 doprowadziła do podpisania czterech Konwencji
Genewskich o ochronie ofiar zbrojnych konfliktów, a w 1977 do przyjęcia 2 Protokołów Dodatkowych
2
do tych Konwencji. Prace w tej dziedzinie prowadzone są po dziś dzień, dlatego że ciągle pojawiają
się nowe problemy, które są związane z ochroną różnych kategorii ofiar wojennych.
Organizacją międzynarodową, która zajmuje się prawem pracy jest Międzynarodowa Organizacja
Pracy, która została powołana w 1919 r. w związku z rosnącą troską o reformy społeczne po
zakończeniu I Wojnie Światowej. Wśród członków- założycieli znalazły się wówczas: Belgia, Kuba,
Czechosłowacja, Francja, Japonia, USA, Wielka Brytania oraz Polska. MOP jest to jedyna spośród
organizacji światowych, w której przedstawiciele pracodawców i pracowników - "partnerzy społeczni"
w gospodarce - mają równe prawo z przedstawicielami rządów w zakresie kształtowania polityki
organizacji i programów. W związku dwudziestopięcioleciem swej działalności Organizacja uchwaliła
Deklarację Filadelfijską. Deklaracja ta stała się podstawą dla wszystkich działań MOP i zawarte są w
niej następujące zasady: Praca to nie towar; Podstawę trwałego postępu stanowi wolność słowa i
zrzeszania się; Ubóstwo, istniejące gdziekolwiek, stanowi niebezpieczeństwo dla bezpieczeństwa i
dobrobytu wszystkich; Wszystkie osoby ludzkie, niezależnie od wyznania lub płci rasy, mają prawo
dążyć do osiągania w takim samym stopniu dobrobytu materialnego, bezpieczeństwa ekonomicznego,
jak i rozwoju duchowego w warunkach wolności i godności, i równości szans życiowych. W 1946 r.
MOP została pierwszą wyspecjalizowaną agendą stowarzyszoną z Narodami Zjednoczonymi. W
związku z 50-tą rocznicą istnienia MOP w 1969 r. przyznano jej Pokojową Nagrodę Nobla.
DOKUMENTY DOTYCZĄCE OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA
W 1948 roku została przyjęta Powszechna Deklaracja Praw Człowieka. Wyróżnić w niej można
zwłaszcza dwa aspekty: historyczny i perspektywiczny. W związku z zakończeniem drugiej wojny
światowej deklaracja była reakcją na wydarzenia tej wojny, tym samym zamykała pewien niechlubny
etap historii stosunków międzynarodowych. Jednocześnie uznawana jest za podwalinę konwencji
międzynarodowych oraz deklarowanych formalnie intencji państw i rządów w tych kwestiach, choć
treść obowiązujących aktualnie aktów prawnych rozwinięta została znacznie wcześniej i przekształciła
od czasów Deklaracji. Zakres obejmujący znaczenie pojęcia "prawa człowieka" zmieniał się ewoluując
waz ze zmianami sytuacji w polityce światowej w skali globalnej, regionalnej i lokalnej. Sens deklaracji
podlegał także przemianom w związku z przeobrażeniami w procesie realizacji owych praw. Idea
dotycząca praw człowieka była wielokrotnie nadużywana i wykorzystywana na pewnym etapie rozwoju
stosunków międzynarodowych w walce politycznej, odgrywała niekiedy rolę instrumentalną i była
wykorzystywaną przez państwa, których siła oddziaływania i przewodzenia w danej chwili była
najsilniejsza. Tym niemniej stworzyła ona nowe standardy zachowań państwa i to zarówno w aspekcie
wewnętrznym, ale też międzynarodowym. Instrumentalnemu traktowaniu praw człowieka
przeciwstawić można ich aspekt w sensie autonomicznym. Upowszechnienie i rozwój idei praw
człowieka doprowadziło do zaistnienia nowej jakości w wielu rejonach świata w życiu politycznym i
społecznym państw na linii stosunków władza-obywatel, państwo-jednostka. W końcu aspekt, który
trudno jest przecenić, a mianowicie zaistnienie w większej ilości krajów w świadomości społeczeństwa
idei praw człowieka, wyczulenia na ich przestrzeganie oraz łamanie, zwiększanie zakresu swobód
demokratycznych a także rozszerzenie wpływu obywateli danego państwa na kształt jego ustroju oraz
sposób w jaki funkcjonują państwa za sprawą formuł demokratycznych.
Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych
Jest to dokument, który został przyjęty w 1966 roku przez Zgromadzenie Ogólne ONZ. Od tej pory,
wraz z Międzynarodowym Paktem Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, stanowi
kontynuację całego procesu kodyfikacji w praw człowieka. Uzupełniał też on Powszechną Deklarację
Praw Człowieka. Postanowienia zawarte w Pakcie dotyczyły między innymi: poszanowania prawa
narodów o decydowaniu o własnym losie i swobody w dysponowaniu bogactwami kraju, zakazu
dyskryminacji pod względem praw ze względu choćby na różnice płci, status społeczny, pochodzenie
etniczne. Mówiły o zagwarantowaniu prawa do życia, bezpieczeństwa osobistego i wolności,
swobodnego poruszania się, zabezpieczeniu prywatności, wolności wyznania i sumienia, myśli,
stowarzyszeń i zgromadzeń, do swobodnego uczestnictwa w życiu politycznym, humanitaryzmu w
traktowaniu więźniów i zatrzymanych, zakazu stosowania tortur, sprawiedliwego i równego
sądownictwa. Dokument ten zakazuje też niewolnictwa. Gwarantem przestrzegania postanowień
Paktu jest Komitet Praw Człowieka, który rozpatruje zawiadomienia indywidualne. Kompetencje
Komitetu są jednak w dużym stopniu uzależnione od ratyfikowania protokołu opcyjnego dołączonego
do tego Paktu. Faktem jest, iż zalecenia przestrzegania paktu oraz naprawy krzywd nie obwarowane
są żadnymi sankcjami, oprócz sankcji moralno-politycznych. Niewiele też państw podpisało ten
protokół. Nasz kraj dokonał ratyfikacji Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych w
roku 1977.
3
Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, społecznych i kulturalnych
Został on przyjęty przez Zgromadzenie Ogólne ONZ dnia 16 grudnia 1966 r. i oddany do podpisania w
Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. Zgodnie z postanowieniami zawartymi w art. 27 ust. 1 Paktu
wszedł w życie z dniem 3 stycznia 1976. Stronami Paktu są 131 państwa (jest to stan na dzień 31
grudnia 1994 r.). W dniu 3 marca 1977 r. Polska ratyfikowała ten Pakt., dokument ratyfikacyjny
złożono Sekretarzowi Generalnemu ONZ dnia 18 marca 1977 r., a wszedł on w życie w odnośnie
Polski z dniem 18 czerwca 1977.
W zasadniczych swoich punktach zawierał on postanowienia, iż Państwa Strony zobowiązują
się między innymi zapewnić:
a) prawo każdego obywatela do swobodnego tworzenia a także do przystępowania do związków
zawodowych zgodnie z własnym wyborem, dla popierania oraz ochrony swoich interesów
gospodarczych, społecznych, jedyny warunek stanowi tu przestrzegania przepisów statutowych
określonej organizacji. Uprawnienia określone w tym prawa nie mogą podlegać innym ograniczeniom
niż te, które są przewidziane w ustawie oraz konieczne w społeczeństwie demokratycznym w interesie
bezpieczeństwa państwa oraz porządku publicznego lub też by chronić prawa oraz wolności innych
osób;
b) prawo do zakładania związków zawodowych, krajowych federacji lub konfederacji a także prawa
tych organizacji do zakładania międzynarodowych organizacji związkowych lub przystępowania do
nich;
c) prawo związków zawodowych wiążące się ze swobodą wykonywania swej własnej działalności, bez
innych ograniczeń, niż te, które zostały przewidziane w ustawie i są konieczne w demokratycznym
społeczeństwie dla dobra interesu bezpieczeństwa państwowego czy porządku publicznego lub dla
ochrony wolności i praw innych osób;
d) prawo do strajku z zaznaczeniem, iż będzie ono realizowane zgodnie z ustawodawstwem danego
kraju.
Artykuł ten nie jest sprzeczny z nakładaniem ograniczeń, które są zgodne z ustawą dla wykonywania
tych praw przez członków sił zbrojnych, policyjnych czy administracji państwowej. Międzynarodowy
Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych przyjęty został rezolucją Zgromadzenia
Ogólnego 2200A (XXI) 16 grudnia 1966 roku i wszedł w życie 3 stycznia 1976 roku.
ORGANIZACJE OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA
Helsińska Fundacja Praw Człowieka
Komitet Helsiński w naszym kraju powstał podczas stanu wojennego (1982), utworzyła go grupa
intelektualistów. Była to organizacja podziemna, która budowała sieć współpracowników w całym
kraju. Swój pierwszy raport Komitet przygotował w roku 1983 i nosił on nazwę "Polska w okresie stanu
wojennego". Dokument ten, którego objętość wynosiła około tysiąca stron i składał się z dwóch
tomów. Pierwszy tom dotyczył porównanie polskiego prawa, w tym również przepisów odnośnie stanu
wojennego ze międzynarodowymi standardami oraz systemami prawnymi państw, które miały już
długą tradycję demokratyczną. W drugim tomie omówione zostały sposoby realizowania prawa przez
rząd polski. Raport ten został przewieziony na Zachód, następnie przetłumaczono go na angielski oraz
francuski i przedstawiony państw, które uczestniczyły w Konferencji Madryckiej KBWE. Według sporej
liczby politologów raport w znaczący sposób wpłynął na obrady Konferencji. W latach następnych
podobne raporty przygotowywano co rok. Komitet Helsiński zajmował się też przygotowywaniem
raportów specjalnych, np. w związku z prośbą Międzynarodowej Organizacji Pracy albo też Komitetu
Praw Człowieka ONZ, kiedy rząd naszego kraju miał przedstawić dla tych organizacji własny swój
raport, który miał dotyczyć realizowania w Polsce założeń Międzynarodowego Paktu Praw
Obywatelskich i Politycznych ONZ. W związku z tym iż działalność Komitetu była ściśle podziemna
pojawił się problem autorstwa, a więc również wiarygodności przygotowywanych przez niego
raportów. Jeśli idzie o pierwsze raporty to autentyczność ich poświadczył Lech Wałęsa. W latach
późniejszych, kiedy Komitet zdobył już renomę oraz szacunek na Zachodzie, podobnego rodzaju
gwarancje potrzebne już nie były. W początku roku 1989 Komitet opublikował niepełną listę swych
członków, co stanowiło pewnego rodzaju stopniowe przechodzenie do jawności działania. Po tak
zwanych kontraktowych wyborach z czerwca 1989 roku dokładnie połowa członków Komitetu zdobyła
miejsca albo w Parlamencie, lub też w pierwszym rządzie Tadeusza Mazowieckiego, który był
pierwszym niekomunistycznym rządem w Polsce od II wojny światowej. Wówczas to postanowiono
zawiesić tych członków Komitetu, którzy znaleźli się w tych instytucjach, gdyż członek parlamentu czy
rządu nie byłby w stanie jednocześnie odpowiednio kontrolować przestrzegania praw człowieka.
4
Zasada ta obowiązuje po dziś dzień. Z końcem 1989 roku członkowie Komitetu Helsińskiego
postanowili założyć Helsińską Fundację Praw Człowieka z początkowym kapitałem 200 dolarów USA.
Fundacja ta nie odpowiada całkiem zachodniemu znaczeniu tego terminu, gdyż jest to raczej instytut
naukowo-badawczy, który działa w dziedzinie praw człowieka. W chwili powstawania Fundacji polskie
prawo nie zezwalało na powoływanie niezawisłych instytutów podobnego rodzaju; postanowiono w
związku z tym, że forma fundacji, która była dozwolona przez prawo, najlepiej może odpowiadać
będzie tym celom, jakie przyświecały członkom Komitetu. Dziś Komitet Helsiński w Polsce, zbiera się
na posiedzeniach co miesiąc, pełni też rolę Rady Programowej Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka i
swe opinie publikuje na temat spraw państwowych o znaczeniu kluczowym dla praw człowieka.
Komisja Praw Człowieka
Komisja Praw Człowieka jest to podstawowy organ Narodów Zjednoczonych w dziedzinie praw
człowieka. Utworzono go dnia 16 lutego 1946 roku, podstawą do tego była Rezolucja 5 [I] Rady
Społeczno-Gospodarczej [ECOSOC]. Jest to organ międzyrządowy, w którego skład wchodzą 53
kraje. Do Komisji Kandydatów przedstawiają państwa, a wyboru dokonuje Zgromadzenie Ogólne NZ.
Członków Komisji wybiera się zgodnie z kluczem geograficznym: 15 z nich pochodzi z krajów
afrykańskich, 13 z azjatyckich, 10 z państw Ameryki Łacińskiej, 10 z państw Zachodu i 5 z państw
Europy Środkowo-Wschodniej. Czas trwania kadencji członków Komisji liczy 3 lata, z tym iż każdego
roku wymienia się 1/3 składu. Komisja Praw Człowieka w myśl postanowień powołującej ją do życia
rezolucji spełnia wiele zadań: przygotowuje więc dokumenty dotyczące praw człowieka, przedstawia
ECOSOC zalecenia i składa raporty, bierze udział w procesie implementacyjnym poprzez m.in.
wyznaczanie specjalnych sprawozdawców oraz niezależnych ekspertów. Komisja Praw Człowieka ze
swej działalności składa Radzie Społeczno-Gospodarczej raport. Komisja zbiera się na sesjach i
wówczas podejmuje swoje decyzje. Na przełomie marca i kwietnia, raz w roku, odbywa się sesja
sześciotygodniowa w Genewie. W sesji zazwyczaj udział bierze ponad 3000 delegatów: państw -
członków Komisji, pozostałych państw systemu NZ, przedstawicieli organizacji pozarządowych. W
czasie trwania sesji Komisja przegłosowuje ponad około 100 rezolucji, różnych decyzji i oświadczeń,
które dotyczą sytuacji ochrony praw człowieka w świecie. Oprócz tego na mocy decyzji ECOSOC z
1990 roku Komisja w ściśle określonych sytuacjach oraz za zgodą większości członków Komisji
zebrać się może na nadzwyczajne sesje. Przykładem takiej nadzwyczajnej sesji była sesja, która
obradowała w dniach 13-14 sierpnia 1992 roku i dotyczyła wydarzeń w byłej Jugosławii.
Komitet Praw Człowieka
Komitet Praw Człowieka powołano, by kontrolować przestrzeganie postanowień następujących aktów:
Międzynarodowego Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych oraz jego pierwszego Protokołu
Fakultatywnego, który zezwalał osobom fizycznym na zanoszenie skarg do Komitetu Praw Człowieka,
zostały one przyjęte przez Zgromadzenie Ogólne 16 grudnia 1966 r., a weszły w życie 23 maja 1976 r.
oraz Drugiego Protokołu Fakultatywnego Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i
Politycznych, który dotyczył zniesienia kary śmierci, a został przyjęty 15 grudnia 1989 r. Wszedł
natomiast w życie z dniem 11 lipca 1991 r. Komitet ten składa się z 18 ekspertów, którzy są niezależni
i posiadają o nieposzlakowaną opinię oraz uznane w świecie kompetencje w zakresie praw człowieka.
Komitet zbiera się na sesje, które trwają około trzy tygodnie i dzieje się to trzy razy w roku. Marcowe
sesje odbywają się w Nowym Jorku w siedzibie głównej NZ, w lipcu i listopadzie - w Genewie, w
siedzibie Narodów Zjednoczonych.
Międzynarodowa Liga Praw Człowieka,
Organizacja ta została utworzona w 1942 roku w Nowym Jorku. Jej członkowie to organizacje
narodowe oraz osoby fizyczne z kilkudziesięciu państw. Organizacja ta na początku swej działalności
wywarła doniosły wpływ na kształtowanie się postanowień zawartych w Karcie ONZ, które dotyczyły
praw człowieka, zajmowała się tez monitorowaniem w tym względzie procesów dekolonizacji. W
obecnym czasie Liga działa wciąż na rzecz przestrzegania zawartych w Powszechnej Deklaracji Praw
Człowieka, Paktach Praw Człowieka oraz innych dokumentach ONZ praw człowieka, zachęca także
do przyjmowania ich przez państwa. Jej misje specjalne prowadzą liczne badania w krajach, gdzie
łamane są prawa człowieka, oraz udzielają też pomocy ofiarom, zajmują się też organizacją grup
obrońców praw człowieka.
Łamanie zasad demokracji i praw człowieka
Jeśli obserwujemy wydarzenia w poszczególnych państwach na świecie dostrzegamy, iż w szeregu z
nich brak jest poszanowania dla tych wartości. Przykładem takich państw może być Korea Północna,
Chiny, Białoruś, szereg państwa afrykańskich i Ameryki Południowej. Ostatnio bardzo głośnym
5
tematem jest nieprzestrzeganie zasad demokracji i brak poszanowania dla zasad wolności na
Białorusi. W kraju tym autokratyczną władzę sprawuje Aleksander Łukaszenko i coraz bardziej
zaostrza on swój reżim. Brak tam jest wolności prasy i wypowiedzi. Media, które ograniczają się do
rządowych są cenzurowane i przekazuje się w nich treści zgodne z poglądami Łukaszenki, nie
dopuszcza się do nich głosów opozycji czy niezależnych osób i instytucji. Ponadto stosuje się na
Białorusi represje wobec opozycjonistów, polegające na czasowych aresztowaniach, zwolnieniach z
pracy, pobiciach, konfiskatach. Ponadto opinie europejską bulwersuje sprawa zaginięcia 4 działaczy
opozycyjnych, sądzi się nawet, iż zostali oni pozbawieni życia. Ostatnie wybory z marca 2006 roku
również dostarczyły dowodów, iż w kraju tym władza coraz bardziej ogranicza swobody obywatelskie.
Sfałszowano bowiem wybory prezydenckie, a wobec protestującej opozycji zastosowano przemoc,
padły nawet ofiary śmiertelne.
Kolejnym krajem, który nagminnie łamie prawa człowieka są Chiny. Od momentu wprowadzenia
komunizmu, choć i wcześniej trudno mówić, iż wartości demokratyczne były tam zachowywane, w tym
kraju powszechnym zjawiskiem są prześladowania przeciwników politycznych czy ideologicznych.
Prześladowania te obejmują lary więzień, obozów pracy czy nawet wyroki śmierci. tak naprawdę nie
wiadomo do końca ile osób pozbawiono życia w Chinach z powodów politycznych, ile przebywa w
obozach pracy. Można się domyślać, iż liczba ta jest na pewno nie mała. Kary te są nakładane bardzo
często nawet bez wyroków sądowych. Zgodnie z chińskim prawem, nikt nie może być zatrzymany bez
postawienia mu zarzutów na dłużej niż 10 dni. Jednak już pod koniec lat pięćdziesiątych, konkretnie w
1957 r., do prawa chińskiego wprowadzono zapis reedukacja przez pracę, który zezwala na
pozbawienie wolności bez procesu praktycznie każdej osoby. Jest to pewien sposób na
prześladowanie działaczy politycznych. Faktycznie nie istnieje miejsce, gdzie zbierane by były dane o
wszystkich więźniach, w związku z tym ustalenie liczby wszystkich ludzi, którzy zostali skazani na
reedukację przez pracę jest w praktyce niemożliwe. Bardzo trudno jest też sprawdzić, co się dzieje z
określonym człowiekiem, gdyż Chińczycy mają prawo do obrony przez adwokata dopiero tuż przed
rozpoczęciem procesu. W praktyce procesu tu nie ma, tak więc nie ma prawa do obrony, często też
uwięziony nie ma prawa do poinformowania rodziny i bliskich co się z nim dzieje. Tym bardziej, że
umożliwia tą praktykę inny przepis, który mówi o obowiązku poinformowania rodziny co do
zatrzymania w ciągu 24 godzin, chyba, że utrudniłoby to prowadzenie śledztwa lub nie ma sposobu na
porozumienie się z rodziną...
jak wynika z powyższego, ludzie którzy trafili pod sąd, praktycznie są pozbawieni wszelkich praw. W
Chinach stosuje się też często tortury dla wymuszenia zeznań, brak jest rzeczywistych obrońców, a
sądy wydają wyroki jeszcze przed rozpoczęciem procesu. W1950 roku Chińska Ludowa Armia
Wyzwoleńcza zaatakowała Tybet. Był to drugi atak na to państwo, po roku 1910. Po zajęciu Tybetu w
tym czasie, Chińczycy założyli między innymi szkoły, w których zakazano używania języka
tybetańskiego oraz zwyczajów tego kraju. po roku okupacji Tybetańczykom udało się wypędzić
Chińczyków. Po tych wydarzeniach Tybet był przez bez mała 40 lat wolny. Jednak kolejna interwencja
zakończyła się ponownym zajęciem Tybetu. Dziewięć lat od rozpoczęcia okupacji Tybetańczycy
zbuntowali się, gdyż Chiny nie dotrzymywały obietnic jakie złożyli, a były to między innymi obietnice
zachowania religii oraz wolności jednostki. Wywołane powstanie zostało stłumione z dużą
brutalnością, a duchowy przywódca Tybety Dalajlama musiał uciekać do Indii. W ramach represji po
powstaniu zostało zamordowanych ponad 80000 ludzi. Międzynarodowi obserwatorzy sądzą, iż w
ciągu minionych 30 lat z rąk chińskich żołnierzy lub w następstwie więzienia oraz głodu zmarło dalsze
1,2 miliona Tybetańczyków. Cały wykaz tych mordów jest tylko prawdopodobnie ułamkiem około 35
milionów ofiar czterdziestu lat komunistycznej władzy w Chinach. W ciągu dziesięciu minionych lat
armia chińska zniszczyła całkowicie około 6000 klasztorów, zabudowań i innych historycznych miejsc.
Przed wkroczeniem Chińczyków Tybet posiadał swój własny odrębny język, kuchnię narodową,
władzę oraz system pocztowy. Posiadał również najlepszy ze wszystkich zaludnionych części
nowoczesnego świata system ochrony przestrzeni życiowej dla zwierząt. W kraju tym nie było jednak
żadnych rezerwatów przyrody czy parków narodowych. Z racji, iż w kraju tym panowała buddyjska
idea współżycia z każdym żywym stworzeniem, nie była potrzeba było formalnie dekretować ochrony
dzikich zwierząt oraz przyrody. W tybetańskim buddyzmie obowiązuje bowiem bezwzględny zakaz
zabijania zwierząt. Dzieci już od najmłodszych lat uczone są, iż każde życie jest nienaruszalne i
święte. H. Harrer, austriacki podróżnik, napisał w swoim klasycznym dziele "Siedem lat w Tybecie", na
kanwie którego został nakręcony film pod tym samym tytułem, iż przykładem tej postawy
Tybetańczyków może być praca nad budową tamy, której zadaniem do dziś jest ochrona przed
powodziami głównego miasta Tybetu Lhasy: "Praca była nieustannie przerywana. Co chwilę było
słychać okrzyk, gdy ktoś odnalazł norę jakiegoś zwierzęcia. Zwierzaka odnosili na bezpieczne
6
miejsce". Chiny swą inwazję z roku 1950 usprawiedliwiały odnawianiem historycznych granic Chin. W
rzeczywistości jednak motywem do zaatakowania Tybetu było chęć przejęcia tybetańskich bogactw
przyrody i tybetańskich złóż. Po inwazji Chiny rozpoczęły systematycznie wprowadzać w Tybecie
własne rozwiązania we wszystkich dziedzinach życia, a zwłaszcza zaczęto niszczyć kulturę tego kraju.
Rolnikom nakazano wstępowania do kółek rolniczych oraz przykazano uprawiać pszenicę w miejsce
tradycyjnego jęczmienia. W przyszłych latach miało to przyczynić się do rekordowych zbiorów.
Sytuację pogorszył fakt, iż Chińczycy zaczęli większość pszenicy wywozić do własnego kraju, aby
zastąpić braki w zaopatrzeniu w zboże po rozstaniu z ZSRR w roku 1959. w związku z tymi
posunięciami w Tybecie pojawił się głód. Było to pierwsze tego typu zjawisko w znanej historii Tybetu
a trwał on aż do roku 1963. Kolejna klęska głodu miała miejsce w latach 1968-73. Po czterdziestu
latach walki z tybetańskim oporem , w latach osiemdziesiątych, Chińczycy postanowili w inny sposób
rozwiązać sprawę Tybetu, a mianowicie by zmienić proporcje etniczne na tym terenie poprzez
przesiedlenia ludności. Rozpoczęły się więc masowe przesunięcia chińskiej ludności na tereny
Tybetu. Kilkadziesiąt lat temu Chińczyków na tamtym terenie było kilkadziesiąt tysięcy. obecnie jest
ich tam już siedem milionów, co sprawiło że Tybetańczycy obecnie stanowią mniejszość we własnym
kraju. Cel jaki sobie postawili okupanci to osiągnięcie w 2020 roku liczby 40 milionów Chińczyków w
Tybecie. Gdy do tego dojdzie, Tybetańczycy staną się nie wiele znaczącą mniejszością, a ich kultura i
tradycje stopniowo zanikną.
Chciałbym tu także zwrócić uwagę na los kobiet w szeregu krajów muzułmańskich. Są one często
traktowane jak własność swoich mężów czy ojców. Nie pozwala się im pobierać nauki, decydować za
kogo wyjdą za mąż, co będą robić w życiu. Nie posiadają one praw politycznych. Są one więc
traktowane jak rzeczy czy niewolnice, które stanowią przedmiot targów ślubnych. Szczególnie
dramatycznie wyglądała sytuacja kobiet w Afganistanie podczas rządów Talików, kiedy to stosowano
wobec nich średniowieczne ścisłe koraniczne przepisy, a wykroczenia przeciw nim karano śmiercią.
Co na to wszystko społeczność międzynarodowa?
Jeśli idzie o Białoruś praktycznie niewiele można zrobić. Rezolucje jakie wydała w ostatnim czasie
Unia Europejska pozostają tylko krytyką na papierze, zakaz wjazdu na teren Unii osób związanych
ściśle z reżimem też na wiele się nie zdał. Ewentualne sankcje ekonomiczne zamiast w reżim
uderzyłyby w samych Białorusinów. Na jakieś większe działania odnośnie Białorusi nie pozwoli
natomiast Rosja, dla której jest to kraj będący bardzo silnie uzależniony od jej pomocy. Jeśli mówimy o
Chinach, to sprawa również wygląda podobnie. Szereg państw demokratycznych, w tym zwłaszcza
Stany Zjednoczone mają bardzo rozległe interesy w tym kraju i przede wszystkim nie chcą ich sobie
psuć, więc jakiś zdecydowanych działań tez w tej dziedzinie nie będzie. Tak samo wygląda sprawa z
krajami muzułmańskimi. Tutaj także liczy się przede wszystkim ropa a prawa człowieka schodzą na
dalszy plan. W pewnym okresie czasu duży rozgłos zdobyły sprawy związane z rządami Augusto
Pinocheta w Chile. Miały miejsce wówczas masowe łamania podstawowych praw człowieka, takich jak
np.: prawo do życia, prawo do posiadania i pokojowego głoszenia swoich poglądów. Stosowano
wówczas brutalne tortury wobec zatrzymanych, wielu też straciło życie. Wszystko to zaczęło się 11
września 1973 r. gdy grupa najwyższych dowódców armii na czele z generałem Augusto Pinochetem
obaliła wybrany w demokratycznych wyborach rząd Salvadora Allende. By zdobyć a potem utrzymać
władzę polityczną przywódcy puczu posuwali się do masowych pogwałceń podstawowych praw
człowieka.
Niszczono jakąkolwiek opozycję. Tysiące osób znalazło się w więzieniach było torturowanych,
zabijanych a wszystko to bez wyroków sądowych. Wielu też ludzi w niewiadomych okolicznościach
"zaginęło". Wiele z tych ofiar było jeszcze dziećmi. Wiele z nich zabito lub "zaginęły", a niektóre z nich
zmarły na skutek doznanych obrażeń spowodowanych przez użycie siły fizycznej przez członków sił
bezpieczeństwa i wojsko. Fakty systematycznego i masowego łamania podstawowych praw człowieka
podczas rządów Augusto Pinocheta oficjalnie uznano przez rząd cywilny w Chile. W 1996 r. przyjęty
raport Komitetu ds. Naprawy i Pojednania (Reparation and Reconciliation Corporation) ustanowionego
w 1992 r. przez administrację prezydenta Patricio Aylwina uznawał 123 przypadki "zaginięć" i 776
przypadki egzekucji pozaprawnych, których dokonali agenci rządowi w czasie autorytarnych rządów
Pinocheta. Równie dramatyczne wydarzenia miały miejsce stosunkowo niedawno w byłej Jugosławii.
W lecie 1992 roku światem wstrząsnęły informacje jakie dotarły z terenów Bośni i Hercegowiny. Świat
zobaczył zdjęcia wycieńczonych ludzi, którzy stali za drutami obozów koncentracyjnych, jak podczas
drugiej wojny światowej, inne zdjęcia to spalone domy we wsiach i miastach, ostrzelane świątyń. Do
opinii światowej doszły komunikaty o masowym gwałceniu kobiet i zabijaniu dzieci. Podobne
7
informacje dotarły z Kosowa. Również tam dochodziło do masowych przykładów łamania praw
człowieka. Dochodziło do czystek etnicznych, masowych mordów, przesiedleń.
POSTACIE ZWIĄZANE Z RUCHEM NA RZECZ OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA
• Nelson Rolihlahla Mandela (ur. 18 lipca 1918 w Transkei - RPA) - to były prezydent RPA, jeden
z przywódców ruchu walczącego z apartheidem, laureat pokojowej nagrody Nobla. Mandela
urodził się w rodzinie wodza plemienia Thembu. Gdy osiągnął wiek 7 lat, jako pierwszy ze swej
rodziny rozpoczął naukę w szkole. Tam też nauczyciel, który był metodystą nadał mu imię
angielskie Nelson. Po ukończeniu szkoły średniej swoje kroki skierował na studia prawnicze.
Podczas studiów uczestniczył w różnorakich działaniach na rzecz zdobycia praw politycznych,
społecznych i ekonomicznych czarnoskórej większości w RPA. W roku 1942 został członkiem
Afrykańskiego Kongresu Narodowego (ANC), a w 1950 roku stanął na jego czele. Początkowo
opowiadał się przeciwko używaniu przemocy. Ten pogląd on i jego współpracownicy zmienili po
masakrze, która miała miejsce podczas protestu Sharpeville w marcu 1960 roku i po delegalizacji
ANC. W rok po tych wydarzeniach został przywódcą skrzydła zbrojnego ANC Umkhonto we Sizwe
("Włócznia Narodu", MK). Zbrojne działania "Umkhonto we Sizwe" podczas gdy Mandela stał na
jego czele miały jednak formę wyłącznie sabotażową i zakazywały ataków na ludzi. Został
aresztowany w sierpniu 1962. Za działalność sabotażową otrzymał 5-letni wyrok, w czerwcu 1964
zmieniono go na wyrok dożywotni. W 1985 roku Mandela nie skorzystał ze zwolnienia
warunkowego. Z więzienia wyszedł dopiero, po 27 latach, za sprawą kampanii ANC 11 lutego
1990 oraz nacisków opinii międzynarodowej, za sprawą decyzji prezydenta F.W. de Klerka, który
doprowadził też do legalizacji ANC. W tym samym roku ludność RPA opowiedziała się w
referendum za zniesieniem apartheidu. Następnie kierował ANC, od czerwca 1991 do grudnia
1997. kolejny szczebel jego kariery to wybór na prezydenta RPA, był on pierwszym Murzynem na
takim stanowisku w historii RPA. Urząd ten pełnił od maja 1994 do czerwca 1999 roku, w tym
czasie dokonało się pokojowe przejście od apartheidu do normalnych stosunków w RPA. Jako
prezydent zdobył sobie międzynarodowe uznanie, za swoje działania, wspólnie z de Klerkiem
otrzymali w roku 1993 pokojową Nagrodę Nobla. Krytykowano go natomiast za bliskie stosunki z
Kadafim i Fidelem Castro, których to określał jako "towarzyszy broni". Niepochlebne opinie o nim
wywołała decyzja o inwazji w Lesotho (1998). Po przejściu na emeryturę skierował swoją uwagę
na sprawy społeczne, m.in. angażował się w kampanię walki z AIDS (gdy podczas swojej kadencji
prezydenckiej był krytykowany za brak działań w tej dziedzinie). Jest też twórcą fundacji,
opiekującej się 9 tysiącami zakażonych. Był rozjemcą podczas rozwiązywaniu regionalnych
konfliktów w Afryce. W wieku 85 lat, w czerwcu 2004, podjął decyzję o wycofaniu się z życia
publicznego: "Jestem pewien, że nikt nie oskarży mnie o egoizm, jeśli, ciesząc się jeszcze dobrym
zdrowiem, poświęcę się sprawom prywatnym" - powiedział wówczas.
• Mohandas Karamchand Gandhi (nazywany mahatmą co oznacza "uduchowiony"), urodził się on
w hinduskiej rodzinie w społeczności tzw. modhów (kupców) w Porbandarze (Gujarat) w roku
1869. Jego ojcem był Karamchanda Gandhi, który sprawował funkcję tzw. diwana Porbandaru i
Putlibaiu, jego matką była czwarta żona Karamchandy Gandhiego - Hinduski z sekty Vaishnava.
Wychowywany był przez matkę, która była żarliwą wyznawczynią Vaishnavy i znajdował się w
dźinijskim otoczeniu Gujaratu. Gandhi od najmłodszych lat poznawał zasady poszanowania dla
każdej żywej istoty, wegetarianizmu, poszczenia dla samooczyszczenia organizmu oraz wspólnej
tolerancji pomiędzy członkami różnorakich religii. W maju 1882 mając 13 lat, Gandhi pojął za żonę
również trzynastoletnią Kasturbą Makharji (przy czym jak to było w zwyczaju małżeństwo to było
uzgodnione przez obydwie rodziny). Z tego związku Gandhi miał czterech synów: Harilala
Gandhiego (ur. 1888), Manilala Gandhiego (ur. 1892), Ramdasa Gandhiego (ur. 1897) i Devdasa
Gandhiego (ur. 1900). Młody Gandhi był uczniem przeciętnym, uczęszczał do szkół w
Porbandarze a potem w Rajkocie. Z ogromnym trudem udało się mu rozpocząć naukę na
uniwersytecie w Bombaju w roku 1887, wkrótce wstąpił do collegu Samaldas w Bhavnagarze. Nie
ukończył tam nauki mimo, iż jego rodzina pragnęła, by został adwokatem. Niebawem, będąc
niezadowolonym z college skorzystał z okazji, jaka się nadarzyła i rozpoczął studia w Anglii. Mając
19 lat Gandhi został przyjęty do University College London gdzie kształcić się miał w zawodzie
prawnika. Przed opuszczeniem kraju rodzinnego Mahatma miał zaprzysiąc matce, iż będzie ściśle
przestrzegał zakazów spożywania mięsa i alkoholu. Na Wyspach Brytyjskich próbował stać się
jednak "Anglikiem", na przykład brał lekcje tańca, europejskiej etykiety, starał się także przejąć
europejskie zwyczaje kulinarne, jednak jego żołądek nie przyjmował baraniny i kapusty, którą był
karmiony przez jego gospodynię. W związku z tym skierowano go do londyńskich wegetariańskich
8
restauracji. Zgodnie z jego własnymi słowami do wegetarianizmu przekonał się sam i tylko w
wyniku osobistych przemyśleń, natomiast niewielki tylko wpływ na to miały rady, udzielane mu
przez matkę i była to tylko jego własna, niewymuszona decyzja. Wstąpił też do angielskiego
Stowarzyszenia Wegetarian ( Vegeterian Society), a niebawem został wybrany w skład jego
zarządu. Potem działalność w tej organizacji uważał za bardzo przydatne doświadczenie w
uruchamianiu i organizowaniu różnego rodzaju organizacji. Po zdobyciu dyplomu i przyjęciu do
brytyjskiej palestry wrócił do Indii. Jednak wielkiego rozgłosu i kariery nie udało mu się zdobyć.
Próbował najpierw swoich sił w Bombaju, a potem wrócił do Rajkot, tam prowadził dosyć skromne
życie. W 1893 roku przyjął roczny kontrakt w hinduskiej firmie w Nasalu w Afryce Południowej.
Podczas pobytu w tym kraju na własnej skórze doświadczył zjawisk rasizmu, gdy na przykład
został wyrzucony z pociągu za zajęcie miejsca w wagonie dla białych. W związku z
przygotowaniami władz Nasalu ustawy pozbawiającej szeregu praw Hindusów stanął na czele
opozycji przeciw tym posunięciom. Wysyłał petycje do władz Nasalu i Wielkiej Brytanii. Gandhi
pozostał w Afryce, gdzie niebawem sprowadził żonę i dzieci. Stopniowo zyskał status przywódcy
społeczności Hinduskiej na tym terenie. W 1915 roku Gandhi powrócił do Indii. Tu zaangażował
się w działalność polityczną. Propagował ruch biernego oporu przeciwko władzom kolonialnym.
Niebawem stanął na czele Kongresu Narodowego. Podczas II wojny światowej był przeciwny
zaangażowaniu się Indii w II wojnę światową bez udzielenia jej gwarancji uzyskania
niepodległości. Był współautorem rezolucji Opuśćcie Indie wydanej w 1942 roku, która stała się
początkiem masowej akcji protestacyjnej. Za tą działalność był więziony do 1945 roku. Następnie
uczestniczył w negocjacjach dotyczących niepodległości Indii. Był zdecydowanym przeciwnikiem
podziału Indii według kryteriów religijnych. Zamordowany został przez hinduskiego fanatyka.
• Martin Luther King Jr (1929-1968), był amerykańskim pastorem i politykiem, obrońcą praw
Murzynów w USA. Za swoja działalność otrzymał też Pokojową Nagrodę Nobla. King był
zwolennikiem taktyki biernego oporu wobec rasizmu, był organizatorem i kierownikiem m.in. akcji
bojkotowania autobusów miejskich w Montgomery spowodowanej obowiązującymi tam przepisami
rasowymi, był również organizatorem marszów protestacyjnych i akcji łamania przepisów, które
były związane z dyskryminacją Murzynów. Jego charyzma i umiejętność przemawiania sprawiły,
że z czasem uznano go przywódcą ludności czarnoskórej w USA i zyskał też poparcie prezydenta
Kennedy'ego. W 1968 r. Martin Luther King padł ofiarą zamachu w Memphis, a jego śmierć stała
się symbolem walki o równość i prawa człowieka.
Jego najsłynniejsze cytaty :
Mam takie marzenie, że pewnego dnia czworo moich małych dzieci będzie żyło w społeczeństwie,
które nie będzie ich osądzało wedle koloru skóry, lecz wedle ich charakterów.
I have a dream that my four little children will one day live in a nation where they will not be judged by
the color of their skin but by the content of their character.
Miłość to jedyna siła, która zmienia wroga w przyjaciela.
Nauczyliśmy się fruwać jak ptaki, pływać jak ryby, ale nie nauczyliśmy się żyć jak bracia.
We have learned to fly the air like birds and swim the sea like fish, but we have not learned the simple
art of living together as brothers.
Nie ma drogi do pokoju, pokój jest drogą.
Ten kto biernie akceptuje zło, jest za nie tak samo odpowiedzialny jak ten, co je popełnił.
9